Από τη δράση της Ι Μεραρχίας του ΔΣΕ: Η μάχη της Καλαμπάκας

 

Η επιχείρηση εναντίον της Καλαμπάκας ήταν η πρώτη μεγάλη επιχείρηση του ΔΣΕ στη Θεσσαλία. Ο στόχος που τέθηκε ήταν η δημιουργία αντιπερισπασμού και πολιτικού αντικτύπου στη γύρω περιοχή, στα Τρίκαλα, τη Φαρκαδόνα και τον Κόζιακα από την κατάληψη εδαφών τα οποία είχαν εγκαταλειφθεί το καλοκαίρι του 1947, η στρατολογία εφεδρειών και η κάλυψη των επιμελητειακών αναγκών από το συνεργείο του Μπαρτζιώτα. Η επιχείρηση της Καλαμπάκας είναι η πρώτη σοβαρή επιχείρηση που ενεργούν τα τμήματα του ΔΣΕ έπειτα από την επάνοδο στον χώρο του Κλιμακίου. 

Η επιχείρηση αυτή:

1) Έχει μεγάλη σημασία στρατιωτικού αντιπερισπασμού για τις μεγάλες επιχειρήσεις του Γράμμου. 

2) Έχει μεγάλη πολιτική σημασία γιατί έπειτα από μεγάλο χρονικό διάστημα και τα περυσινά γεγονότα του Κόζιακα ξαναπατάει ο Δ.Σ. στα εδάφη αυτά. Η απήχηση θα είναι βαθειά προς τα Τρίκκαλα, Φαλκαδώνα καθώς και προς την πλευρά του Κόζιακα και των υπωρειών του. 

3) Με την επιχείρηση της Καλαμπάκας μπορούσε να γίνει ένα πολύ σοβαρό βήμα στην εκπλήρωση της στρατηγικής αποστολής του Κλιμακίου για εντατική στρατολογία εφεδρειών. Η λύση αυτή του στρατολογικού προβλήματος έχει τεράστια σημασία σε πανελλαδική έκταση. 

Στην επιχείρηση πήραν μέρος η 138 Ταξιαρχία (18 οπλοπολυβόλα και 1 πολυβόλο), η 192 Ταξιαρχία με μία ίλη της Δυτικής Μακεδονίας (14 οπλοπολυβόλα), η Σχολή Αξιωματικών του ΚΓΑΝΕ (15 οπλοπολυβόλα, 1 πολυβόλο και έναν όλμο), ο Λόχος Ασφαλείας του ΚΓΑΝΕ και 4 ομάδες ως εφεδρεία.

Η Διλοχία της Σχολής, σύμφωνα με το σχέδιο της επίθεσης, θα ενεργούσε κατά των εχθρικών αντιστάσεων στο ύψωμα 596 και τη Μονή Στεφάνου για να εξουδετερώσει τον στόχο. Μετά θα άφηνε για στήριγμα στο ύψωμα 596 τρείς ομάδες, ένα πολυβόλο και έναν όλμο και με την υπόλοιπη δύναμη της θα εισερχόταν στην πόλη με σκοπό τη στρατολογία. 

Η 138 Ταξιαρχία θα διενεργούσε επίθεση κατά των αντιστάσεων στο χωριό Καστράκι, ένα ελαφρύ τμήμα της θα ασχολείτο με τη στρατολογία και τα υπόλοιπα τμήματα της θα προσέβαλαν τις αντιστάσεις της Καλαμπάκας από τη δυτική κατεύθυνση. Επίσης, θα έστελνε δύο ομάδες με ένα πολυβόλο στο ύψωμα 328 βορειοανατολικά της Καλαμπάκας, για να παρενοχλούν την αντίσταση της Κόπραινας και, για να προσβάλλουν κάθε κίνηση του εχθρού προς τα υψώματα της Βλαχάβας. 

Η 192 Ταξιαρχία θα κινείτο πίσω από τη Σχολή Αξιωματικών του ΚΓΑΝΕ και θα εισερχόταν στην πόλη από τη νοτιοανατολική κατεύθυνση με αποκλειστικό σκοπό τη στρατολογία ανεξάρτητα από το αν θα καταλαμβάνονταν οι αντιστάσεις της Μονής Στεφάνου και Προδρόμου Ηλία. Θα κάλυπτε επίσης την επιχείρηση από Τρίκαλα με 5 οπλοπολυβόλα και σαμποτέρ και θα ναρκοθετούσε τον δρόμο Τρίκαλα-Καλαμπάκα. 

Η Εφεδρεία της επιχείρησης με 3 οπλοπολυβόλα θα τοποθετείτο στα υψώματα Άγουρος (971), Ράχη Σούμπαση (844) και Τσούμα Κρανιά (841), για να υποστηρίξει τη σύμπτυξη των τμημάτων. 

Τέλος, ο Λόχος Ασφαλείας του ΚΓΑΝΕ θα απασχολείτο με την εξουδετέρωση της αντίστασης της Μίκανης και με τη στρατολογία.

Οι δυνάμεις του κυβερνητικού στρατού αποτελούνταν από το 50 Τάγμα Εθνοφρουράς υπό τον Αντισυνταγματάρχη Σπηλιωτακάρα με 2 λόχους, την Ομάδα πολυβόλων Βίκερς (2 πολυβόλα), την Ομάδα όλμων 3 (2 όλμοι), 2 διμοιρίες ΜΑΔ (70 περίπου άνδρες), την Ομάδα ιταλικών πολυβόλων (2 πολυβόλα) και 30 περίπου άνδρες της Χωροφυλακής. 

Δυνάμεις ΜΑΥ-ΜΑΔ ήταν τοποθετημένες στα χωριά Βλαχάβα, Σκεπάρνι, Κόπραινα (5 χωροφύλακες, 60 ΜΑΥ), Καστράκι (100 ΜΑΥ), Σπαθάδες (30 ΜΑΥ). Στο Μουργκάνι είχε τοποθετηθεί ένας λόχος του 50 Τάγματος. Στη Μίκανη μία ομάδα της Χωροφυλακής και 150 ΜΑΥ. Στο Καστράκι 5 χωροφύλακες και 50 ΜΑΥ. Η πλειοψηφία των ανδρών των ΜΑΥ που βρίσκονταν στην περιοχή, σύμφωνα με τον ΔΣΕ ήταν βίαια στρατολογημένοι με χαμηλό ηθικό. 

Στην ανατολική παρυφή της Καλαμπάκας και στα χωριά Κόπραινα, Καστράκι και Σπαθάδες υπήρχαν συγκεντρωμένοι πληθυσμοί των γύρω χωριών. Οι δυνάμεις κατανέμονταν σε οχυρές θέσεις, κατασκευασμένες από δυνάμεις της 42 Ταξιαρχίας του Εθνικού Στρατού, στις τοποθεσίες Νεχώρια και Προφήτη Ηλία στα δυτικά της πόλης, Πουλιάνα στα ανατολικά της πόλης, στο ΄Υψωμα 596, ΄Αγιος Στέφανος και στην Αστυνομία. Την κάθε αντίσταση περιέβαλε συρματόπλεγμα, ενώ γύρω από την πόλη είχε τοποθετηθεί διπλή σειρά συρματοπλέγματος στηριγμένη πάνω σε ξύλινους πασσάλους.

Οι οχυρώσεις όμως μετά την αποχώρηση της 42 Ταξιαρχίας δεν είχαν συντηρηθεί με αποτέλεσμα «τα συρματοπλέγματα εις πολλά σημεία είχον πέσει οι πάσσαλοι ή είχον αφαιρεθή υπόκατοίκων κ.λ.π. Αι παγίδες χειροβομβίδων ή είχον αφαιρεθή υπό των στρατιωτών ή πολλαί τούτων είχον εκραγή».

Το πρωί της 11 Αυγούστου κινητοποιήθηκαν από τα Τρίκαλα ενισχύσεις αποτελούμενες από έναν ουλαμό με 4 τανκς του Α΄ Συντάγματος Αναγνωρίσεως, που έφτασαν στην Καλαμπάκα γρήγορα, χωρίς να παρενοχληθούν από τις δυνάμεις κάλυψης και τους σαμποτέρ, που δεν είχαν προλάβει ακόμα να λάβουν τις καθορισμένες θέσεις τους.

 Η Επιχείρηση εναντίον της Καλαμπάκας ξεκίνησε στις 23.00 τη νύχτα της 11ης Αυγούστου. Βάση εξόρμησης ορίστηκαν τα υψώματα Βλαχάβας στα βόρεια της πόλης, στα οποία θα καλύπτονταν τα τμήματα του ΔΣΕ κατά τη διάρκεια της ημέρας. Στον δρόμο προς Βλαχάβα, το πρωί της 10ης Αυγούστου, η φάλαγγα έγινε αντιληπτή από ένα τμήμα κυνηγών (ΜΑΔ) της διμοιρίας Ασπροκλησιάς υπό τον έφεδρο αξιωματικό Αθανάσιο Ζησάρη, ανατρέποντας έτσι τον αιφνιδιασμό. Η διμοιρία Κυνηγών δεχόμενη στη συνέχεια πυρά από τις φάλαγγες του ΔΣΕ που πλησίαζαν, χωρίστηκε σε δύο τμήματα. Το ένα τμήμα κινήθηκε προς την περιοχή Κριτσοτάδων, όπου κρύφτηκε στα δάση έως τις 20 Αυγούστου, και το άλλο υπό τον Ζησάρη προς την κατεύθυνση Βλαχάβας. Την ίδια ημέρα, νέες συγκρούσεις ξέσπασαν στα υψώματα Βλαχάβας-Σκεπάρνι μεταξύ των τμημάτων του ΔΣΕ που κατευθύνονταν προς την Καλαμπάκα και των ΜΑΔ των δύο αυτών χωριών. 

Οι άνδρες των ΜΑΔ αναγκάστηκαν να συμπτυχθούν προς τα υψώματα του χωριού Γαύρου και προς την Καλαμπάκα. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας και το πρωί της επομένης κινήθηκαν από την Καλαμπάκα νέες δυνάμεις. Δύο διμοιρίες υπό τον Λοχαγό Φειδάκη της Φρουράς Μουργκανίου προς Γάβρο-Σκεπάρνι, η εφεδρική διμοιρία πεζικού Φρουράς Καλαμπάκας με τμήμα ΜΑΔ του χωρίου Καστρακίου προς την κατεύθυνση Καστράκι-Καρδαρόπετρα και τμήματα του Λόχου ΜΑΔ Θεόπετρας προς Τσούμα Κρανιά και προς Ράχη Σούμπαση. 

Το απόγευμα της 11ης Αυγούστου ο Διοικητής του 50 ΤΕ, Σπηλιωτακάρας, με 5 ομάδες μάχης, τμήματα ΜΑΔ από την Καλαμπάκα και το Καστράκι, την ομάδα πολυβόλων και την ομάδα όλμων 3 κινήθηκε προς Καρδαρόπετρα, καθηλώνοντας έναν λόχο της 138 Ταξιαρχίας. Το βράδυ οι κυβερνητικές δυνάμεις που είχαν κινηθεί από την Καλαμπάκα επέστρεψαν στην πόλη εκτός από τη δύναμη της Εθνοφρουράς και των ΜΑΔ, που παρέμειναν στα νότια αντερείσματα της Καρδαρόπετρας.

Η 138 Ταξιαρχία στον δυτικό τομέα, στο Καστράκι, εξόντωσε τις αντιστάσεις, συνέλαβε τους άνδρες που τις υπεράσπιζαν, άφησε ένα ελαφρύ τμήμα να ασχοληθεί με τη στρατολογία και στη συνέχεια κινήθηκε γρήγορα κατά των αντιστάσεων στη δυτική πλευρά της πόλης, χωρίς όμως να καταφέρει την εξουδετέρωση τους και τη διείσδυση στην πόλη μέχρι της 11.00 της επομένης, οπότε τα τμήματα διατάχθηκαν να αποχωρήσουν. Η αρνητική αυτή εξέλιξη για τα τμήματα της 138 Ταξιαρχίας οφείλεται στην εμπλοκή στη μάχη των τεσσάρων τανκς που είχαν φτάσει ως ενίσχυση από τα Τρίκαλα. Το ένα αντεπιτέθηκε στο Καστράκι, εκδιώκοντας το ελαφρύ τμήμα του ΔΣΕ και τα υπόλοιπα τρία υπερασπίστηκαν το κέντρο της πόλης ως το πρωί, όταν κατέφτασαν στο Κέντρο νέες ενισχύσεις. Στη μάχη αυτή το ένα τανκ τύπου Τίνγκο χτυπήθηκε από αντιαρματικό πύραυλο, τραυματίζοντας θανάσιμα τον χειριστή του πολυβόλου. Ο τραυματισμένος από πυρά στο χέρι και στον ώμο οδηγός οδήγησε το όχημα στο αναρρωτήριο όπου παρέδωσε τον τραυματία και επιβιβάστηκε σε άλλο τανκ συνεχίζοντας τη μάχη ως πολυβολητής του. 

Αυτή η «ηρωική» πράξη οφείλεται, σύμφωνα με τον Διοικητή τους, Επίλαρχο Κόκκινο, στο γεγονός ότι οι δύο στρατιώτες «είναι συμπατριώται και παιδιά ακόμη και οι δύο (17 ετών) είχον καταταγεί στα τάγματα ασφαλείας και πολέμησαν τον ίδιο εχθρό εναντίον του οποίου και σήμερον αγωνίζονται».

Παράλληλα με την επίθεση στην πόλη, ο Λόχος Ασφαλείας επιτέθηκε στη Μίκανη, εξοντώνοντας τις εχθρικές αντιστάσεις και καταδιώκοντας τις κυβερνητικές δυνάμεις, οι οποίες εγκατέλειψαν ποσότητες οπλισμού, πυρομαχικών και ειδών στρατοπεδίας. 

Η Σχολή Αξιωματικών, που ενεργούσε από την ανατολική κατεύθυνση κατά των αντιστάσεων 596 και Αϊ Στεφάνου, αντιμετώπισε μικρή αντίσταση μέσα στο Μοναστήρι, γιατί ο οι κυβερνητικές δυνάμεις απέσυραν τη δύναμη τους το πρωί της 10ης Αυγούστου, ώστε να ενισχύσουν το κέντρο της πόλης (Αστυνομία) και με έναν λόχο κινήθηκαν κατά των τμημάτων της 138 Ταξιαρχίας στην Καρδαρόπετρα. 

Τις πρωινές ώρες της 12ης Αυγούστου ο λόχος της 138 Ταξιαρχίας καθηλώθηκε από τον εχθρικό λόχο και χωρίς διαταγή αποσύρθηκε προς την Καρδαρόπετρα, 2500 μέτρα από τις εχθρικές θέσεις Η Σχολή Αξιωματικών μετά την εξουδετέρωση της αντίστασης στον Αϊ Στέφανο εισήλθε στην πόλη, ενισχύοντας τα τμήματα της 192 Ταξιαρχίας που είχαν εισέλθει από τη νοτιοανατολική κατεύθυνση. 

Η κύρια προσπάθεια για την κατάληψη της πόλης εκδηλώθηκε από την 192 Ταξιαρχία. Αυτή αφού κατέστρεψε τα συρματοπλέγματα και ανέτρεψε τις αντιστάσεις στην παρυφή της πόλης, προχώρησε ως το κέντρο της πόλης και περιόρισε τον εχθρό σε δύο κτήρια. Έτσι, η πόλη μέχρι τη 1.00 τη νύχτα της 12ης Αυγούστου ήταν υπό τον έλεγχο του ΔΣΕ. Τα τμήματα κάλυψης καθήλωσαν τις δυνάμεις του Εθνικού Στρατού, τις ανέτρεψαν και τις καταδίωξαν στον κάμπο. Κατά τη διάρκεια της νύχτας κινητοποιήθηκαν νέες ενισχύσεις αποτελούμενες από έναν ουλαμό τεθωρακισμένων υπό τον Επίλαρχο Στεφανίδη που τον συνόδευε ένας λόχος πεζικού, από ενάμιση ουλαμό τεθωρακισμένων υπό τον Επίλαρχο Κόκκινο, από μια διλοχία πεζικού υπό τον Αντισυνταγματάρχη πεζικού Κορκολή από τα Τρίκαλα και από έναν ουλαμό τεθωρακισμένων από την Καρδίτσα. 

Η διλοχία πεζικού έφτασε σε απόσταση τριών χιλιομέτρων από την Καλαμπάκα και παρέμεινε εκεί μέχρι τις 10 το πρωί, χωρίς να λάβει μέρος στη μάχη. 

Ο ουλαμός τεθωρακισμένων υπό τον Στεφανίδη καθυστέρησε στο δρόμο εξαιτίας των ναρκοθετημένων δρόμων και των κατεστραμμένων γεφυρών. Ένα όχημα του καταστράφηκε από νάρκη, ένα άλλο όχημα ακινητοποιήθηκε στους αγρούς, ένας στρατιώτης σκοτώθηκε από αντιαρματικό πύραυλο και τρείς άλλοι τραυματίστηκαν, μεταξύ τους και ο Επίλαρχος Στεφανίδης. 

Ο λόχος πεζικού που συνόδευε τα τανκς «παρέμεινεν αχρησιμοποίητος διότι ο Διοικητής του Υπολ/γός Βασιλάκος έπαθε διάστρεμμα εις άκρον ποδή και απεσύρθη!…». 

Τελικά, το πρωί τα τανκς υπό τον Επίλαρχο Κόκκινο εισήλθαν στην πόλη και λίγο αργότερα κατέφτασε και ο ουλαμός από την Καρδίτσα. 

Στις 05.00 το πρωί, διατάχτηκε η κίνηση 8 ομάδων της 138 Ταξιαρχίας που ενεργούσαν κατά της Καλαμπάκας προς τα υψώματα της Καρδαρόπετρας για την εξόντωση των δυνάμεων του Εθνικού Στρατού που είχαν κινηθεί προηγουμένως προς τα εκεί, πιέζοντας τον λόχο της 138 Ταξιαρχίας. Όταν ο λόχος του Εθνικού Στρατού αντιλήφθηκε τις ομάδες της 138 Ταξιαρχίας, εγκατέλειψε τις θέσεις του και διέφυγε μέσα από τις χαράδρες και τα δάση της περιοχής. Ο λόχος εμφανίστηκε ξανά στην πόλη, όταν είχαν πια τελειώσει οι μάχες με «2 όλμους+1 οπλοπολυβόλον Βίκερς, πολλά πυρομαχικά και 1 ανθ/γού απολεσθέντος, τους δε υπολοίπους με μειωμένον το ηθικόν των διότι είχον εμπέσει εις ενέδραν και διέφυγον εν αταξία». 

Τέσσερεις στρατιώτες της δύναμης αυτής συνελήφθησαν από τον ΔΣΕ, ενώ ο αγνοούμενος Ανθυπολοχαγός Μπολιεράκης βρέθηκε 10 ημέρες αργότερα νεκρός στο σημείο της μάχης και ετάφη εκεί, καθώς ήταν αδύνατο να μεταφερθεί στην πόλη, λόγω του δύσβατου εδάφους. 

Απώλεις και λάφυρα

Ο κυβερνητικός στρατός στην επιχείρηση είχε 14 με 30 νεκρούς, 18 με 65 τραυματίες, 5 με 10 αιχμαλώτους, 1 αυτόμολο εθνοφρουρό και 6 άνδρες των ΜΑΥ, σύμφωνα με τα στοιχεία που δίνουν οι εκθέσεις του ΔΣΕ και του ΕΣ. Το Α΄ Σύνταγμα Αναγνωρίσεως ειδικά είχε 2 νεκρούς, 6 τραυματίες και 1 τανκ με κατεστραμμένο ψυγείο. Συνολικά καταστράφηκαν 2 τανκς και 1 θωρακισμένο αυτοκίνητο, ενώ ο σιδηροδρομικός σταθμός, το εργοστάσιο ηλεκτροφωτισμού και τα οχυρωμένα σπίτια των ΜΑΔ-ΜΑΥ κάηκαν. 

Οι απώλειες του ΔΣΕ στον τομέα του Α΄ Συντάγματος Αναγνωρίσεως έφταναν τους 40 περίπου νεκρούς (12 καταμετρημένους), 50 τραυματίες, σύμφωνα με πληροφορίες αυτόμολου αντάρτη, και 9 αιχμαλώτους. Σε άλλη έκθεση του στρατού καταγράφονται 20 εξακριβωμένοι νεκροί, 2 αιχμάλωτοι (γυναίκες), 12 παραδοθέντες και 40 τραυματίες. Ο ΔΣΕ επιστράτευσε περίπου 200 άτομα από τα οποία στη συνέχεια άφησε τα 53, κυρίως γέροντες και παιδιά, και απέκτησε έναν βαρύ όλμο με 100 βλήματα, 2 πολυβόλα με 6 χιλ. σφαίρες, 2 οπλοπολυβόλα, 20 ντουφέκια, 20.000 σφαίρες, 20 μεταγωγικά ζώα και πολλά είδη ιματισμού.

Η έδρα της 42ης Ταξιαρχίας του Εθνικού Στρατού στην Καλαμπάκα.

Πηγή: Βαγγέλης Γεωργάς, Η 1η Μεραρχία του ΔΣΕ- Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη Θεσσαλία, Αυτοέκδοση, 2021.