Δημήτρης Κουτσούμπας και ο δημοσιογραφικός κόσμος

Ξεκινήσαμε να γράφουμε αυτό το άρθρο που δεν εντάσσεται αυστηρά στα πλαίσια του ιστολογίου μόνο και μόνο για να παραθέσουμε έναν μικρό προβληματισμό για το πρόσωπο του νέου γενικού γραμματέα του ΚΚΕ αλλά και του τρόπου που αυτός αντιμετωπίζεται από τα media.

Με την λήξη του 19ου Συνεδρίου και του καταιγισμού που δεχτήκαμε για τον μονολιθισμό του Περισσού και τα πρόσωπα που διαφώνησαν και ως εκ τούτου θα διαγραφούν, στη θέση του γ.γ. εκλέγεται ο Δημήτρης Κουτσούμπας.

Το ποιος είναι ο νέος γενικός γραμματέας ο δημοσιογραφικός κόσμος της χώρας το γνωρίζει καλά.

Γεννήθηκε στη Λαμία στις 10 Αυγούστου του 1955. Είναι παντρεμένος και έχει μια κόρη. Η οικογένειά του ήταν αγωνιστές της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης, με εκτελεσμένους από τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής και από τα έκτακτα στρατοδικεία της περιόδου του εμφυλίου, με φυλακισμένους και εξορισμένους. Ο πατέρας του Αποστόλης Κουτσούμπας μέλος του ΚΚΕ, πιάστηκε το 1945 στη Λάρισα, βασανίστηκε, δικάστηκε, φυλακίστηκε και εξορίστηκε για 8 χρόνια.

Ο Δημήτρης Κουτσούμπας τέλειωσε το εξατάξιο γυμνάσιο τον Ιούνη του 1973, έδωσε εξετάσεις και πέτυχε στο Νομικό Τμήμα του Πανεπιστήμιου της Αθήνας. Σπούδαζε δουλεύοντας παράλληλα σε διάφορες δουλειές, για να καλύψει τα έξοδα των σπουδών. Με τον ερχομό του στην Αθήνα, πιάνει επαφή με την παράνομη Οργάνωση της ΚΝΕ, συμμετέχει στα γεγονότα του Πολυτεχνείου το Νοέμβρη του 1973 και οργανώνεται στην αντι-ΕΦΕΕ και την ΚΝΕ το Δεκέμβρη του 1973, δουλεύοντας στην παρανομία μέχρι τη μεταπολίτευση, το καλοκαίρι του 1974. Γίνεται μέλος του ΚΚΕ το Δεκέμβρη του 1974. Με απόφαση του ΚΣ της ΚΝΕ το καλοκαίρι του 1975 στέλνεται για κομματική δουλειά στην Οργάνωση της Ανατολικής Στερεάς και Εύβοιας ως μέλος του Γραφείου Περιοχής της ΚΝΕ. Ήταν αντιπρόσωπος στο 1ο Συνέδριο της ΚΝΕ.

Περνάει αποκλειστικά στην κομματική δουλειά το φθινόπωρο του 1977, ως γραμματέας Αχτίδας και στη συνέχεια γραμματέας της Νομαρχιακής Οργάνωσης Βοιωτίας. Από το 1979 είναι μέλος του Γραφείου Περιοχής Ανατολικής Στερεάς και Εύβοιας, με διάφορες χρεώσεις, όπως υπεύθυνος της Εργατικής Συνδικαλιστικής Δουλειάς, καθοδηγητής Νομαρχιακών Οργανώσεων Βοιωτίας, Φθιώτιδας, Φωκίδας, Ευρυτανίας. Στην πορεία αναλαμβάνει γραμματέας της Επιτροπής Περιοχής Ανατολικής Στερεάς και Εύβοιας, εκτός από διάστημα 21 μηνών που υπηρετεί τη στρατιωτική θητεία του σε Μεσολόγγι, Κομοτηνή και Λήμνο.

Στο 12ο Συνέδριο του ΚΚΕ το Μάη του 1987 εκλέγεται μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ. Στη διάσπαση του 1991, ως γραμματέας της ΚΟ Ανατολικής Στερεάς και Εύβοιας και μέλος της ΚΕ, δίνει τη μάχη μαζί με άλλους συντρόφους για την υπεράσπιση του Κόμματος, των αρχών του, της κοσμοθεωρίας του, ενάντια στη διασπαστική, οπορτουνιστική ομάδα που πήγε στο ΣΥΝ.

Στο 13ο Συνέδριο εκλέγεται ξανά στην ΚΕ και στη Γραμματεία της με ευθύνη την καθοδήγηση ΚΟ, ενώ από τον Αύγουστο του 1991, αμέσως μετά τη διάσπαση, αναλαμβάνει υπεύθυνος του Γραφείου Τύπου της ΚΕ.

Το Δεκέμβρη του 1991 στο 14ο Συνέδριο εκλέγεται μέλος του Πολιτικού Γραφείου της ΚΕ, με ευθύνη το Γραφείο Τύπου, τον Πολιτισμό, στη συνέχεια τον «902», μέχρι τις πλημμύρες του 1994, οπότε και αναλαμβάνει υπεύθυνος από το ΠΓ για τις Οργανώσεις Θεσσαλονίκης, Κεντρικής Μακεδονίας, Δυτικής Μακεδονίας και Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης.

Στο 15ο Συνέδριο (Μάης του 1996) εκλέγεται μέλος του ΠΓ και αναλαμβάνει Διευθυντής του «Ριζοσπάστη», χρέωση την οποία είχε για μια δεκαετία.

Στο 16ο Συνέδριο (Φλεβάρης 2000) και στο 17ο Συνέδριο (Φλεβάρης 2005) επανεκλέγεται στο ΠΓ και αναλαμβάνει υπεύθυνος των Διεθνών Σχέσεων του Κόμματος.

Στο 18ο Συνέδριο (Φλεβάρης 2009) αναλαμβάνει από το ΠΓ επικεφαλής της Γραμματείας της ΚΕ.

Παρόλα αυτά η πλειάδα του δημοσιογραφικού κόσμου επιλέγει την οδό του κιτρινισμού και της λασπολογίας και όχι τυχαία.

Στην εφημερίδα Πρώτο Θέμα, ο δημοσιογράφος Γρηγόρης Τζιοβάρας μας ενημερώνει ότι ο Δημήτρης Κουτσούμπας φόραγε με καμάρι ρολόι με τον Ιωσήφ Στάλιν (υπάρχει και μια φωτογραφία με ένα τέτοιο ρολόι χωρίς όμως να το φοράει ο Δημήτρης Κουτσούμπας), ότι στον Περισσό τον αποκαλούν "Άνθρωπο από μάρμαρο" (ασφαλώς το ποιοι και γιατί δεν αναφέρεται), ενώ παρακάτω ο έγκριτος αυτός δημοσιογράφος διερωτάται εάν ο Δημήτρης Κουτσούμπας την μητέρα του την αποκαλεί "μάνα" ή "συντρόφισσα". Ο δημοσιογράφος του Θέματος φθάνει και στο σημείο να "παίξει την ντρίπλα" του να αναφέρει ότι η σύζυγος Κουτσούμπα "διδάσκει μαθηματικά σε ΕΠΑΛ" και όχι να της προσδώσει την ιδιότητα της μαθηματικού. Η ίδια εφημερίδα προκειμένου να μας ενημερώσει για το επιστημονικό συνέδριο του ΚΚΕ για τον Μπέρτολτ Μπρέχτ δημοσίευσε άρθρο με τίτλο "Στο ΚΚΕ κάνουν συνέδριο για τον... Μπέρτολτ Μπρέχτ" υπονοώντας φυσικά το πόσο πολύ μακριά από την πραγματικότητα είναι ένα κόμμα που κάνει τέτοια συνέδρια.

Φυσικά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ήταν η εφημερίδα Πρώτο Θέμα που δημοσίευσε και μάλιστα σε πρωτοσέλιδό της τις φωτογραφίες του ερωτικού dvd Ζαχόπουλου δίνοντας (κατά την ταπεινή μας γνώμη) παράδειγμα στον κόσμο της δημοσιογραφίας, η εφημερίδα Θέμα του κυρίου Αναστασιάδη που μας σέρβιρε και μας σερβίρει (πάλι κατά την ταπεινή μας γνώμη) κάθε είδους τηλεοπτικό σκουπίδι σε δήθεν ενημερωτικές εκπομπές και που βρίσκει μία μόνο σειρά σε σχετικό της άρθρο για τα φοιτητικά ψηφοδέλτια της ιστορικής Πανσπουδαστικής. Όσο για τον δημοσιογράφο κύριο Γρηγόρη Τζιοβάρα, ξέχασε να μας αναφέρει την δική του υποψηφιότητα στα ψηφοδέλτια του ΠΑΣΟΚ στην Ήπειρο, στο πλευρό του Βαγγέλη Αργύρη Υφυπουργού Γεωργίας του Κώστα Σημίτη.


Στην εφημερίδα Athens Voice, ο παλαιός ΚΝίτης της Φιλοσοφικής Δημήτρης Φύσσας για τον προσυνεδριακού διάλογο του 19ου Συνεδρίου εξήγαγε τα παρακάτω συμπεράσματα:

 1. Για το ΚΚΕ, όσο ψηλότερο ποσοστό αποδοχής έχουν οι «Θέσεις», τόσο το καλύτερο.

2. Τυπικά η διαμάχη αφορούσε δύο αντίπαλες «πλατφόρμες»: την «Αντιιμπεριαλιστική Αντιμονοπωλιακή Συσπείρωση» του 15ου Συνεδρίου και τη «Λαϊκή Εξουσία» που θα θεσπιστεί επίσημα με το 19ο. Στην κοινή νεοελληνική: από τη μια «κάποιες στοιχειώδεις πολιτικοκοινωνικές συμμαχίες» και από την άλλη «μόνοι μας, σταλινικοί, με δικτατορία του προλεταριάτου».

3. Το ότι καμιά από τις δύο τάσεις δεν είναι επίκαιρη, δεν έχει την παραμικρή σημασία. Σ’ όλο τον προσυνεδριακό διάλογο χρησιμοποιήθηκε κι από τις δύο πλευρές ο βολικότατος και διαχρονικότατος Ενεστώτας, ο κυρίαρχος ρηματικός χρόνος της κομματικής Γραμματικής.

4. Το Πολιτικό Γραφείο (ΠΓ) και η Κεντρική Επιτροπή (ΚΕ) ενόψει του Συνεδρίου θέτουν ως αποκλειστικό σκοπό την αναπαραγωγή α) της πολιτικής τους β) του εαυτού τους γ) της διαχείρισης των κομματικών επιχειρήσεων - κομματικής περιουσίας.

5. Αφού έτσι κι αλλιώς ψηφίζεται ό,τι ακριβώς θέλει το ΠΓ και η ΚΕ κι αφού η συντριπτική πλειοψηφία (αν όχι η παμψηφία) των συνέδρων έχει εκλεγεί στη βάση της αποδοχής των «Θέσων», αναγκαστικά έπεται ότι ο μόνος λόγος του προσυνεδριακού διαλόγου ήταν να εκτεθούν όσο γίνεται περισσότερα μέλη του ΚΚΕ είχαν προλάβει ν΄ αναπτύξουν δική τους σκέψη από το 18 ο Συνέδριο μέχρι σήμερα.

6. Τα εκτεθειμένα μέλη αυτά σύντομα θα διαγραφούν/ περιθωριοποιηθούν/ υποχρεωθούν σε αποχώρηση.

7. Για το επόμενο Συνέδριο, το 20ό, θα ακολουθηθεί η ίδια διαδικασία ως προς όσους τυχόν θα έχουν αρχίσουν να σκέφτονται μόνοι τους.

8. Όσοι δημοσιολογούντες διατείνονται αυτές τις μέρες ότι το 19ο είναι «κρίσιμο Συνέδριο», δεν έχουν παρά να περιμένουν λιγάκι. Το κοσκίνισμα των συνέδρων έχει τέτοια έκταση, ώστε οι εκτός γραμμής ψήφοι θ΄ αποτελούν αμελητέα ποσότητα

9. Επομένως το ΚΚΕ θα συνεχίσει να μένει ιδεολογικά καθαρό, ενώ το ΠΓ και η ΚΕ θα συνεχίσουν να διαχειρίζονται την κομματική περιουσία (κυριολεκτικά και μεταφορικά)

10. Σε όλη τη μεταπολίτευση, το ΚΚΕ κυμάνθηκε ανάμεσα στο 11% / 620.000 ψήφους (1981) και στο 4,5% / 277.000 ψήφους (Ιούνιος του 2012). Ο καθένας καταλαβαίνει πού πάει το πράγμα.

Του απαντάμε με τις δικές μας απορίες στην βαθύτατη πολιτική του ανάλυση: 

1. Για ποιο κόμμα στη φάση του προσυνεδριακού του διαλόγου δεν είναι ευτυχές γεγονός ένα υψηλό ποσοστό αποδοχής των θέσεών του;

2. Όταν ήταν στην ΚΝΕ, ο κύριος Φύσσας δεν είχε διαβάσει τι είναι Δικτατορία του Προλεταριάτου; Δεν γνωρίζει ότι είναι αισχρό το να διαστρεβλώνει κανείς ότι διαβάζει δεδομένου ότι οι θέσεις του 19ου Συνεδρίου μιλούν για Λαϊκή Συμμαχία και όχι Λαϊκή Εξουσία; Ξέρει ο κύριος Φύσσας τι είναι Λαϊκή Συμμαχία ή να μπει στον κόπο να διαβάσει λίγο Λένιν;

3. Η ταξική Λαική Συμμαχία ή έστω το ΑΑΔΜ, δεν είναι επίκαιρα; Δεν ζει ο κύριος Φύσσας στο σήμερα; Δεν βλέπει ταξική επίθεση στα Μνημόνια; Δεν είναι ταξικός πόλεμος αυτός που συμβαίνει στα εργασιακά δικαιώματα των εργαζομένων;

6. Η επικαιρότητα φυσικά διαψεύδει τα "απεκρίματα στον ανεμιστήρα" που "πετάει" ο κύριος Φύσσας δεδομένου του ότι οι διαφωνούντες στον προσυνεδριακό δεν έχουν διαγραφεί.

7. Περιμένουμε να μας πει ο κύριος Φύσσας ποιοι σύνεδροι πιστεύει ότι δεν σκέπτονται μόνοι τους και σε ποιο από τα συνέδρια του ΚΚΕ διαγράφηκε μέλος του για την γνώμη του στον προσυνεδριακό διάλογο. Την Φιλοσοφική έχει τελειώσει, τι στο καλό λίγη ιστορία θα γνωρίζει...

8. Δεν είναι λογικό σε ένα κόμμα οι διαφωνούντες με την επίσημη γραμμή του να αποτελούν μικρό ποσοστό; Σε μια ΚΟΒ ή ΟΒ (από τις οποίες φαντάζομαι πέρασε ο κύριος Φύσσας), με δεδομένο ότι η πλειοψηφία ασφαλώς ασπάζεται τις αρχές του κόμματος, είναι φυσιολογικό ή όχι να εκλέγεται σύνεδρος κάποιος που συμφωνεί με τις αρχές αυτές;

9. Ποια είναι αυτή η κομματική περιουσία που μας πιπιλάει ο κύριος Φύσσας; Είναι ρούβλια; Είναι λίρες από τον Εμφύλιο; Είναι τα 90 κουστούμια του Χαρίλαου ή το κότερο της Παπαρήγα; Ας έχει το θάρρος να μας πει για την έκταση της περιουσίας αυτής, αφού τόσο καλά γνωρίζει...

10. Σε όλη την Μεταπολίτευση το εργατικό λαϊκό κίνημα πέρασε κι αυτό από ορισμένες φάσεις, ανατράπηκε η ΕΣΣΔ, οι διεθνείς συσχετισμοί άλλαξαν κτλ. κτλ. Θα τα λάβουμε υπόψιν μας αυτά πριν μιλήσουμε για εκλογικά ποσοστά ή όχι;


Η πολιτική ανάλυση του κυρίου Φύσσα συνεχίζει και στο πρόσωπο του Δημήτρη Κουτσούμπα για τον οποίο αναφέρει μέσα σε άλλα:

• Ο κ. Κουτσούμπας είναι άνθρωπος της γενιάς μου (έχουμε ένα χρόνο διαφορά) – κι όμως είναι ένας άνθρωπος άγνωστος στη γενιά μου. Κατά το βιογραφικό που έδωσε το ΚΚΕ στη δημοσιότητα, γεννήθηκε το 1955 και ήταν φοιτητής νομικής, μέλος της ΚΝΕ από τον Δεκέμβρη του 1973 και του ΚΚΕ από τον Δεκέμβρη του 1974. Ρώτησα πολλούς παλιούς συντρόφους: ή δεν τον θυμούνται διόλου, ή τον θυμούνται ελάχιστοι σε κείνα τα χρόνια.

• «Περνάει αποκλειστικά στην κομματική δουλειά το φθινόπωρο του 1977, ως Γραμματέας Αχτίδας, και στη συνέχεια Γραμματέας της Νομαρχιακής Οργάνωσης Βοιωτίας» συνεχίζει το βιογραφικό του. Πάει να πει, επαγγελματικό στέλεχος του ΚΚΕ από τα 22 του. Τώρα είναι 58. Δεν ξέρω αν πήρε πτυχίο, κι ούτε έχει σημασία, το βιογραφικό του δεν το αναφέρει. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι ο άνθρωπος αυτός επί 36 ολόκληρα χρόνια έχει περάσει τη ζωή του μέσα στους κομματικούς μηχανισμούς. Δουλειά, αληθινή ζωή, απόλυση, ανεργία, ΤΕΒΕ, ψάξιμο για δουλειά, δημιουργικότητα, ψάξιμο για πελάτες, αγωνία για το αύριο – όλα αυτά είναι άγνωστες λέξεις για το σ. Κουτσούμπα, που θα πάρει κι αυτός τη σύνταξή του από το ΚΚΕ ως ανεπάγγελτος. Επαναλαμβάνω: ανεπάγγελτος.

Ο κύριος Φύσσας υπήρξε μέλος της ΚΝΕ της Φιλοσοφικής που την εποχή εκείνη αριθμούσε περίπου 200 μέλη. Τα θυμάται όλα; Εάν ρωτήσουμε εμείς παλαιούς συντρόφους του, νυν ή πρώην θα τον θυμούνται; 

Επίσης, κύριε Φύσσα, αποκλειστική κομματική δουλειά δεν σημαίνει επαγγελματικό στέλεχος. Δεν το γνωρίζετε αυτό; Δηλαδή άνθρωποι όπως ο Νίκος Πλουμπίδης, ο Νίκος Μπελογιάννης, ο Άρης Βελουχιώτης, ο Μήτσος Παπαρήγας κτλ που πέρασαν και αυτοί ένα ικανό μέρος της ζωής τους στο ΚΚΕ ή τις οργανώσεις του δεν γνώριζαν από πραγματική ζωή; Εσείς όταν γράφετε στην εφημερίδα που έφτυνε στα μούτρα των φοιτητών που αγωνίζονταν για να μην πληρώνουν δίδακτρα και συγγράμματα (επί Μαριέτας Γιαννάκου) και που διερωτάται εάν για τη Μανωλάδα φταίνε οι Έλληνες αγρότες που ξέχασαν να μαζεύουν φράουλα (άρθρο Η φράουλα κυνηγάει το κοτσάνι της) είσαστε εντός πραγματικότητα; Ζείτε στο σήμερα; 

Συνοψίζοντας και για να είμαστε τίμιοι με τον εαυτό μας, θα πρέπει να πούμε ότι δεν μας εκπλήσσει η δημοσιογραφία τύπου Δημήτρη Φύσσα που μέσα σε άλλα, σε άλλο άρθρο του, αναγράφει ότι το ΚΚΕ "κλείνει όποτε θέλει τα λιμάνια".


Η εφημερίδα Αυγή αναφέρει για το Δημήτρη Κουτσούμπα:

  Η κομματική διαδρομή του Δημήτρη Κουτσούμπα, από την άλλη, δεν προϊδεάζει για καινοτομίες και ανοίγματα. Έχει οργανωτική πείρα, αλλά δεν διαθέτει ούτε την αντάρτικη ιδιοσυγκρασία του Φλωράκη, ούτε εκείνα το κομμουνιστικό μέταλλο που η παρανομία προσέδωσε στην Παπαρήγα. Και οι δημόσιες τοποθετήσεις του μέχρι σήμερα δεν αφήνουν υποψίες ότι πρόκειται για σύγχρονο στέλεχος που έχει το ταλέντο και τις ικανότητες να ανοίγει δρόμους, να εμπλουτίζει με πρωτοτυπία και χρώμα τον διάλογο με την κοινωνία, να επικοινωνεί αποτελεσματικά το κόμμα και τις απόψεις του τόσο στους οπαδούς όσο και στην ευρύτερη κοινή γνώμη.

Μηδένα προ του τέλους καταδίκαζε ωστόσο - και πολύ περισσότερο προ της αρχής. Οι θέσεις εξουσίας και προβολής μεγεθύνουν ελαττώματα, αλλά και αποκαλύπτουν προτερήματα. Το κεφάλαιο Κουτσούμπας παραμένει εν ολίγοις και για τον πιο απαισιόδοξο ανοιχτό. Και είναι πολλοί, πολλαπλάσιοι από τους ψηφοφόρος του ΚΚΕ, εκείνοι που ελπίζουν και θυμούνται τα λόγια του Χαρίλαου: το θέμα δεν είναι να αλλάξει ο βιολιτζής, αλλά και ο χαβάς…

Όμορφο το  δήθεν αντικειμενικό στόλισμα του γ.γ. υπό τη δημοσιογραφική πένα του κυρίου Θανάση Καρτερού. Αναρωτιόμαστε τι είναι αυτά τα πολιτικά χαρακτηριστικά που ο κύριος Καρτερός περιγράφει ως "αντάρτικη ιδιοσυγκρασία" και "μέταλλο της παρανομίας". Αναρωτιόμαστε πότε η Αλέκα Παπαρήγα υπήρξε στην παρανομία αλλά και τι εννοεί ο κύριος Καρτερός με το "μηδένα προ του τέλους καταδίκαζε" όταν προηγουμένως προδιέγραψε την πολιτική και επικοινωνιακή ανικανότητα ενός ανθρώπου του οποίου οι δημόσιες εμφανίσεις μέχρι σήμερα μετρώνται στα δάχτυλα του ενός χεριού.

Όπως προείπαμε, όμορφο καλοστημένο άρθρο από την εφημερίδα που αφαίρεσε με χρήση του photoshop το σφυροδρέπανο από την σημαία της ΚΟΕ, προβάλλοντας ήδη από την πρώτη της μετεκλογική στιγμή τον δρόμο που ξεκίνησε να χαράξει ο ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ.

Πριν το photoshop

Μετά το photoshop

Διαβάζοντας όλα τα παραπάνω "αφιερώματα" στο πρόσωπο του Δημήτρη Κουτσούμπα, βρίσκουμε τραγικές ομοιότητες με τα όσα ο δημοσιογραφικός κόσμος, τα social media και οι εφημερίδες ανέφεραν στο παρελθόν και για την Αλέκα Παπαρήγα, η οποία παραδόξως σήμερα τους έγινε ξαφνικά συμπαθής...

Τελικά είναι η θέση του γενικού γραμματέα που προκαλεί τέτοιο μένος ή η πολιτική του ΚΚΕ; Στον εαυτό μας απαντάμε μάλλον το δεύτερο, δεδομένου ότι η επίθεση δεν είναι στη βάση της προσωποπαγής. Η πολιτική συνέπεια του ΚΚΕ ενοχλούσε και ενοχλεί. Η άρνησή του να "συνδιαχειριστεί" τις αδιαχείριστες συστημικές χρηματοοικονομικές κρίσεις, να γίνει "κυβερνώσα αριστερά" ώστε να αρέσει σε ορισμένους αστικούς κύκλους, να γίνει πιο ροζ, πιο εναλλακτικό και εν τέλει πιο αρεστό στο σύστημα ενοχλούσε και ενοχλεί.

Ο Δημήτρης Κουτσούμπας δεν έχει το πλατύ χαμόγελο της crest, δεν έχει image maker, δεν είναι νέος σαν τον Αλέξη Τσίπρα, η ομιλία του είναι σοβαρή και χωρίς σάλτσες, δεν φοράει ντιζαινάτο κοστούμι και δεν έχει facebook. Δεν έχει i-pad και i-phone και σίγουρα δεν πάει διακοπές στη Μύκονο. Δεν γνωρίζουμε εάν μας ταιριάζει για παρέα ή εάν μας ταιριάζει για φίλος.

Μιλάει και συμπεριφέρεται σαν γενικός γραμματέας ενός κομμουνιστικού κόμματος. Αυτό είναι, αυτό εκλέχθηκε να είναι, αυτό χρειάζεται να είναι. Τα υπόλοιπα αποτελούν παραπέτασμα καπνού και χυδαιότητες για τον πιο άθλιο αντικομμουνισμό.

Νάκος Βλάχος Σπύρος. Σύνδεσμος του ΔΣΕ - H μαρτυρία του για τη μάχη του Καρπενησίου

"Το απόγευμα έρχεται ένας σύνδεσμος του τρίτου τάγματος και αναφέρει πως το τάγμα έπεσε όλο στο πεδίο της μάχης αιχμάλωτο, με πολλούς τραυματίες και νεκρούς.
Το τάγμα αυτό είχε μπει στο Καρπενήσι για να κάνει περισπασμό από μέσα. Τελειώνουν τα πυρομαχικά και αποφασίζουν να φύγουν από μια πεδιάδα έξοδο. τα γύρω όμως φυλάκια τους γάζωναν και έπεφταν ο ένας κοντά στον άλλον.

Με φωνάζει ο αξιωματικός πληροφοριών Στεργίου απ' τον Μεσενικόλα και με δίνει εντολή να πάρω έναν ακόμη σύνδεσμο και να μπούμε μέσα για να έρθουμε σε επαφή με το τάγμα.

Ο Σύνδεσμος του τάγματος ήρθε τραυματίας που γνώριζε και το μέρος, εμείς λοιπόν πως λοιπόν θα πάμε να ´ρθουμε σε επαφή;

Εμείς σαν διοίκηση σας έχουμε ξεγραμμένους αλλά επιβάλλετε να πάτε....

Η επίθεση γίνεται Γενάρη μήνα. Πήρα έναν άξιο σύνδεσμο για αυτή την αποστολή. Ξεκινάμε ώρα 4 το απόγευμα της δεύτερη μέρας.

(σημ συγρ... ακολουθεί περιγραφή, για το πως οι δύο σύνδεσμοι φτάνουν τελικά τον Ταγματάρχη Πρίκο κάτω από πυρά οπλοπολυβόλων και όλμων από τα γύρω φυλάκια που τους εντοπίζουν..)

Βλέπω τον ταγματάρχη να είναι τραυματίας και να τον κυνηγάνε.
Λίγο πιο κάτω μια κοπέλα να την κυνηγάνε. Πιάνω το αυτόματο κι αρχίζω να τους βάλω.

Παίρνω τον ταγματάρχη Πρίκο μακεδόνα. Μας φωνάζει
"τι με κοιτάτε, εγώ έχασα το τάγμα. Ρίξτε και σκοτώστε με".
Του φωνάζω ή του λέω ο αγώνας αυτά έχει, μη φοβάσαι έξω τώρα μαζί μας.

Ο σύνδεσμος μαζί με δύο αντάρτες τους πάει από τον ίδιο δρόμο, τους μεταφέρουν πίσω στη Διοίκηση για περίθαλψη των τραυμάτων.
Παράλληλα ο σύνδεσμος λέει στον καπετάν Γιώτη όλη την κατάσταση και ζητάμε να γίνει μεγάλη επίθεση και να βάλει το ορεινό πυροβολικό σε όλες τις θέσεις τους."


Για το αεροπλάνο αναφέρει:

"Αφού έπεσαν όλα τα φυλάκια αντίστασης ήρθε ένα αεροπλάνο για αναγνώριση. Τότε γυρίζουν όλα τα πολυβόλα να βάλλουν κατά πάνω του. Το χτυπάνε και πάει να προσγειωθεί στο νεκροταφείο.

Στο αεροπλάνο ήταν ένας Συνταγματάρχης Αμερικανός και ένας ακόμα αξιωματικός Έλληνας.

Εκεί πάει αμέσως ένας ανθυπολοχαγός του ΔΣΕ και βγάζει το περίστροφο και τους εκτελεί επιτόπου. Γιατί αν τους παρέδωνε ίσως να γλιτώνανε. Τους λέει: εδώ ΔΣΕ, τι ζητάτε στην Πατρίδα μας και διευθύνετε τις επιχειρήσεις εναντίον μας; Να πάρε κι αυτή και τούτη...
Του πέρνει την ταυτότητα και όλα τα στοιχεία και τα παρέδωσε στην ταξιαρχία και καταγγέλθηκε από τον ραδιοσταθμό, φωνή της αλήθειας του βουνού.

Ο Αμερικανικός Ιμπεριαλισμός καθοδηγεί τις επιχειρήσεις του ελληνικού στρατού για καινούρια δεσμά στην αντίσταση του ελληνικού λαού για μια λεύτερη και δημοκρατική Ελλάδα."

Φωτογραφικό υλικό από την 21η Απριλίου της Χούντας

Επίσκεψη ηθοποιών στο γραφείο του δικτάτορα. Διακρίνονται από αριστερά οι Δ. Παπαμιχαήλ, Κ. Μουσούρης, Ελ Χατζηαργΰρη, Αλ. Λειβαδίτης, Μ. Αρώνη, Λ. Κωνσταντάρας, Π. Ζερβός, Μ. Κοντού, Γ. Οικονομίδης. (από Vaios M.).

Το τανκ μπροστά στη Βουλή την ημέρα της δικτατορίας Αρχείο Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ).

Η ταράτσα της Μπουμπουλίνας.

Από τις πρώτες ώρες του πραξικοπήματος

Από την τελετή των αποκαλυπτηρίων του αδριάντα του Ελευθερίου Βενιζέλου. Ο Γ. Παπαδόπουλος υποδέχεται την Κάθλην Σοφ. Βενιζέλου (από Vaios M.).

Με ψιλόβροχο στο δρόμο της (βασιλικής) "εξορίας"

"Γιορτές πολεμικής αρετής" γνωστά εκτρώματα της Χούντας στο Καλλιμάρμαρο.

Ζάππειο. Φωτ. Nicholas Econopouly

Παπαδόπουλος και Ωνάσης. Στον δικτάτορα ο εφοπλιστής θα παραχωρήσει μια από τις βίλες του

Υποδοχή του Παττακού από το …Ναυτικό της Νιγηρίας

Spyro Agnew και Tom Pappas, οι Ελληνοαμερικανοί στυλοβάτες (και πράκτορες) του καθεστώτος.

Τον Ιούλιο του 1967, σε μία χουντική φιέστα στα «Δειλινά», ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης και η Βίκυ Μοσχολιού τραγουδούν σε πρώτη εκτέλεση τον ύμνο της Χούντας. Λίγες μέρες πριν, ο Μπιθικώτσης είχε λάβει την εξής επιστολή από τoν Μίκη Θεοδωράκη: «Γρηγόρη. Διάβασα με κατάπληξη ότι πρόκειται να τραγουδήσεις στα “Δειλινά” τον “Υμνο της Επαναστάσεως”. Νομίζω ότι είσαι αρκετά μεγάλος για να καταλαβαίνεις τι πρόκειται να κάνεις. Πόσες ευθύνες επωμίζεσαι και σε τι σοβαρούς κινδύνους μπαίνεις. Κάθισε σπίτι σου με αξιοπρέπεια. Μην γκρεμίζεις με μια κλωτσιά αυτό που χτίσαμε μαζί τόσα χρόνια. Μην ακούς τους κερδοσκόπους και τους προσκυνημένους. Μη ρίχνεις στον βούρκο το όνομά σου και το όνομα των παιδιών σου, που σε λίγο θα ντρέπονται για σένα. Κάνε τον άρρωστο. Φύγε για το εξωτερικό. Εκεί μπορείς ν’ αρχίσεις μια καινούργια καριέρα. Η Μελίνα σε περιμένει. Γιατί αν εσύ ο Μπιθικώτσης, το πρωτοπαλίκαρο του Θεοδωράκη, γίνεις επίσημος τραγουδιστής της Δικτατορίας τραγουδώντας αυτό το άθλιο κατασκεύασμα, θα πρέπει να ξέρεις ότι θα γίνεις ο πιο αχάριστος και τιποτένιος προδότης που γέννησε ο Λαός μας. Στο όνομα της φιλίας μας και για χάρη της γυναίκας σου, των παιδιών σου και όλων των αμέτρητων φίλων μας, σε ικετεύω να μ’ ακούσεις για τελευταία φορά. Μετά την Πέμπτη θα είναι αργά. Πάρα πολύ αργά».

Διονύσης Σαββόπουλος και Μάνος Λοίζος.

Η 4η Αυγούστου του Κώστα Πλεύρη. Κάτω αριστερά σε αποστολή στον Καντάφι.

Ο Μίκης Θεοδωράκης στα εγκαίνια της πλατείας Γρ. Λαμπράκη στη Μπολόνια το 1973 (ΑΣΚΙ).

Η κηδεία του Ελληνα φοιτητή Κώστα Γεωργάκη που αυτοπυρπολήθηκε στη Γένοβα το 1970 (ΑΣΚΙ).

Διαμαρτυρία Ιταλίδων για την απελευθέρωση των γυναικών πολιτικών κρατούμενων.

Αντιδικτατορική διαδήλωση στο Δυτ. Βερολίνο το 1973 (ΑΣΚΙ).

Διαδήλωση στις ΗΠΑ το 1974 (ΑΣΚΙ).

Εκρηξη στην Αμερικάνικη Πρεσβεία το 1970.

Διαδήλωση στο Παρίσι.

Δήλωση του Γιώργου Σεφέρη κατά της δικτατορίας στο BBC στις 28 Μαρτίου του 1969

Θάνατος του Γιώργου Τσαρουχά, βουλευτή της ΕΔΑ, κατά τη διάρκεια βασανιστηρίων στην ΚΥΠ της Θεσσαλονίκης (1968).

Δίκη αγωνιστών της Αριστεράς. (ΑΣΚΙ).

Δίκη του Αλ. Παναγούλη (1968). (ΑΣΚΙ).

Κηδεία Σεφέρη (1971)

Φυλακές Αβέρωφ. Λειτουργούσαν μέχρι το 1971

16 ετών μαθητής της Ε Γυμνασίου. Σκοτώθηκε από σφαίρα στις 17 Νοέμβρη του 1973 στην Πατησίων.

Πολυτεχνείο.

Η δίκη των βασανιστών του ΕΑΤ-ΕΣΑ.

Οι βασανιστές Πέτρου και Θεοφιλογιαννάκος

Ο Παττακός, το 2009, με τον διοιηκητή και αρχιβασανιστή του ΕΑΤ-ΕΣΑ Θεοφιλογιαννάκο στην Ανάβυσσο, στο ξενοδοχείο Καλυψώ. Φωτ. Πάνος Πετρόπουλος, ρεπορτάζ της “Εφης Μαρίνου για την Ελευθεροτυπία. 

Βασίλης Ζάννος

Τον Οκτώβρη του 1944, όταν οι Γερμανοί εγκαταλείπουν την Αθήνα, το οπλοστάσιο της «Luftwaffe», στο Παλαιό Φάληρο, πέφτει άθικτο στα χέρια της ομάδας του Βασίλη Ζάννου - Γραμματέα της Πολιτοφυλακής Παλαιού Φαλήρου. Πρόκειται για πολεμοφόδια και οπλισμό μεγάλης ποσότητας. Ο Βασίλης Ζάννος ειδοποιεί τις οργανώσεις που τα προωθούν στα τμήματα του αγωνιζόμενου ακόμα ΕΛΑΣ στις βορινότερες περιοχές της χώρας.

Ο Βασίλης Ζάννος υπήρξε μέλος του ΚΚΕ από τα φοιτητικά του χρόνια (σπούδασε μουσική) και καθοδηγητής τόσο της Λαϊκής Πολιτοφυλακής Παλαιού Φαλήρου κατά τη διάρκεια της Κατοχής όσο και της παράνομης κομματικής οργάνωσης των εξορίστων του ΚΚΕ στις Ράχες Ικαρίας. Κατά την Κατοχή αλλά και στην Εξορία γνωρίστηκε και ανέπτυξε φιλία με τον Μίκη Θεοδωράκη.

Στην Ικαρία τοποθετήθηκε υπεύθυνος διαφώτισης των εξορίστων και συνεργάστηκε με το συνθέτη σε ζητήματα ασφαλείας της ζωής στο νησί. Μαζί το 1946 εξουδετέρωσαν τον μηχανισμό της Ασφάλειας που είχε τοποθετηθεί ανάμεσα στους εξόριστους για να τους παρακολουθεί και να συλλέγει επιβαρυντικά στοιχεία για τις διάφορες δικαστικές υποθέσεις τους.

Χαρακτηριστικό της απαράμιλλης ευαισθησίας και του πνεύματος συντροφικότητας που τον διακατείχε αποτελεί το παρακάτω απόσπασμα από το αυτοβιογραφικό έργο του Θεοδωράκη Δρόμοι του Αρχάγγελου το περιστατικό αναφέρεται στην υποδοχή των εξορίστων από την κομματική οργάνωση εξορίστων Ικαρίας το 1946: «... Ένας νέος κάθεται σ' ένα σκαμνί, κουλουριασμένος. Μάλλον θα πρέπει να πονάει η κοιλιά του. Πάνω στο τραπέζι μια πατάτα.... Αναγνωρίζω τον Βασίλη Ζάννο. Είχα να τον δω από τότε. "Τι έχεις" του λέω; "Πεθαίνω απ' την πείνα" "Και γιατί δεν τρως την πατάτα σου;" "Τη φυλάω μπας κι έρθει κανένας καθυστερημένος". Και όλο το αυτί του, πράγματι προς το μονοπάτι. Ηρθε κι αυτός ο καθυστερημένος κι ο Βασίλης έτρεξε να τον υποδεχτεί. Του 'φτιαξε τόπο να πλαγιάσει και του 'δωσε και την πατάτα του ολόκληρη. Δεν είχα δει ποτέ μου τέτοιο πράγμα...».

Στην Ικαρία ο συνθέτης συναντά τον Βασίλη Ζάννο κάθε Πέμπτη. «... Μόλις τελειώναμε με τα κομματικά, συνέχιζα με τη μουσική». Εκεί ο Μίκης του τραγουδά τα μουσικά θέματα από την «Ελληνική Αποκριά» και άλλες συνθέσεις που έχει γράψει στο νησί.

Την εκτέλεση του Βασίλη Ζάννου ο συνθέτης την πληροφορείται στη δεύτερη εξορία του στην Ικαρία. Τον πιάσανε με την υπόθεση Χρήστου Λαδά. «Στην ασφάλεια... τον είχαν γυμνό και δεμένο πάνω στον πάσσαλο, σαν το Χριστό. Την ημέρα που θα τον εκτελούσαν, μαζί με τον Μακρίδη, τον Ψωμιάδη και τους άλλους, βάλανε στο κελί τους ένα μουσικό... Ηταν γνώριμοι από την Ικαρία... Ο Ζάννος γυρίζει και του λέει: "Μίλησέ μας για τη σχολή των βεριστών". "Τι τις θέλουν τις γνώσεις", σκέφτηκε ο μουσικός, "αφού σε λίγες ώρες τα μυαλά τους θα είναι χώμα;"... Άρχισε να τους λέει για τον Λεονκαβάλο και τον Πουτσίνι. "Και τι είναι αυτό;" να ρωτά ο Βασίλης..."Λες, σκεφτόταν ο μουσικός, και πως αυτό το ερώτημα τον έκαιγε αληθινά, κι έπρεπε οπωσδήποτε να μάθει, ένα μέτρο πριν από το θάνατο"».

 Πριν την εκτέλεση τους βασάνισαν φρικτά για τελευταία φορά. Οδηγώντας τους προς το εκτελεστικό απόσπασμα, ο Βασίλης Ζάννος φωνάζει: «"Με χορό, σύντροφοι, με χορό και με τραγούδι να πάμε στο θάνατο...". Κι άρχισε να τραγουδάει "Στη στεριά δε ζει το ψάρι"». Στους στρατιώτες που ετοιμάζονται να τον εκτελέσουν λέει: «Αδέρφια, δεν έχουμε μίσος για σας. Πεθαίνουμε για την πατρίδα. Πεθαίνουμε για τη λευτεριά. Πεθαίνουμε και για σας». Μερικοί συγκινούνται τόσο που αρνούνται να στοχεύσουν στην καρδιά. Ένας ασφαλίτης, βρίζοντας, άρχισε να τους γαζώνει με το αυτόματο...

Στη μνήμη του Βασίλη Ζάννου ο Μίκης Θεοδωράκης συνέθεσε το έργο με τίτλο: "Θρήνος για το Βασίλη Ζάννο"

Οι τελευταίες λέξεις του Βασίλη Ζάννου 

"Είμαι ευτυχής γιατί πέφτω όρθιος και δε ζω σούρνοντας. Ετσι

μας έμαθε κάποιος του οποίου παιδιά είμαστε... Ματώσαμε τα

πόδια, βάψαμε με αίμα το μονοπάτι, το μονοπάτι να γίνει δρόμος

και ο δρόμος λεωφόρος για να βαδίσουν όλα τα παιδιά της

Ελλάδας και όλου του κόσμου χωρίς κόπο.... από το αίμα το δικό

μας θα μεγαλώσει το δέντρο της λευτεριάς και της ειρήνης... Στο

θάλαμο αυτό τώρα δα είμαστε 27. Αν θα μπορούσατε να μας

βλέπατε, δε θα αισθανόσαστε τίποτε άλλο παρά να τραγουδήσετε

μαζί και να γελάσετε. Δεν είναι δυνατόν να φανταστείτε τι

καλαμπούρι γίνεται. Σκέτος χορός, τραγούδια λαϊκά του αγώνα και άλλα. Κι όμως σε 7 ώρες δε θα ζει κανένας

μας.."

Για την 21η Απριλίου

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΤΟΥ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ

21 Απρίλη 1967. Επιβολή της 7χρονης στρατιωτικοφασιστικής δικτατορίας στην Ελλάδα. Μια περίοδος στη νεότερη Ιστορία, η μνήμη της οποίας ξύνει τις ίδιες πληγές της σύγχρονης πραγματικότητας, για τους ίδιους ακριβώς λόγους που η δικτατορία του κεφαλαίου με κοινοβουλευτικό μανδύα, έχει εξαπολύσει τον πιο βάρβαρο ταξικό πόλεμο, προκειμένου να αντιμετωπίσει την καπιταλιστική οικονομική κρίση σε όφελος του κεφαλαίου, στέλνοντας την εργατική τάξη και τ' άλλα φτωχά λαϊκά στρώματα στην κόλαση. Η εξουσία του κεφαλαίου είναι η μήτρα της χούντας. Σχετικά με το γιατί επιβλήθηκε η χούντα, μια άποψη της κυρίαρχης προπαγάνδας απαντά ότι επιβλήθηκε για να μην ανέβει στην κυβερνητική εξουσία η Ενωση Κέντρου, με τις εκλογές, που θα διεξάγονταν στις 28 Μάη 1967, αποτέλεσμα που θεωρούσαν πιο πιθανό. Ποιοι όμως δεν ήθελαν την Ενωση Κέντρου στην κυβέρνηση; Το Παλάτι κατανοούσε ότι το νόημα της λαϊκής ψήφου προς την Ενωση Κέντρου θα ήταν ταυτόχρονα, σε μεγάλο βαθμό, και ψήφος ενάντιά του, ιδιαίτερα με τις εξελίξεις μετά τα Ιουλιανά, το 1965. Επίσης, το άλλο αστικό κόμμα, η ΕΡΕ, που διεκδικούσε τη δική του άνοδο στην κυβερνητική εξουσία, δεν ήθελε την άνοδο της Ενωσης Κέντρου στην κυβέρνηση. Ισως αυτά να εξηγούν, γιατί το Παλάτι σχεδίαζε την επιβολή δικτατορίας με τη «χούντα των στρατηγών». Η επιβολή της δικτατορίας δικαιολογήθηκε από τη χούντα με τον «κομμουνιστικό κίνδυνο», που δήθεν απειλούσε την Ελλάδα. Βεβαίως, μετά το παλατιανό πραξικόπημα (Ιούλης 1965), τις μεγάλες λαϊκές κινητοποιήσεις και τις δυσκολίες στη λειτουργία του αστικού πολιτικού συστήματος (αδυνατούσε για σχεδόν δύο χρόνια να σχηματίσει σταθερή κυβέρνηση), είχαν προκηρυχτεί εκλογές για το Μάη του 1967. Βεβαίως, τα ίδια τα λαϊκά προβλήματα συνέβαλαν στην ανάπτυξη των αγώνων εκείνης της εποχής, που ήταν μαζικοί, μαχητικοί και, αναμφίβολα, θα επιδρούσαν και στο εκλογικό αποτέλεσμα. Αλλά αυτοί οι αγώνες δε δικαιολογούσαν άμεσα «κομμουνιστικό κίνδυνο» για την άρχουσα τάξη και τους ξένους συμμάχους της. Είναι δε γεγονός ότι εκείνη την περίοδο το ΚΚΕ, χωρίς κομματικές οργανώσεις στην Ελλάδα, και προπαντός η ΕΔΑ, δεν είχαν στον προσανατολισμό τους την προετοιμασία της εργατικής τάξης και του λαού γενικότερα, ακόμη και για να αντισταθούν στο πραξικόπημα, δεν είχαν προβλέψει τον κίνδυνο. Ετσι, παρά τους ηρωικούς αγώνες του ΚΚΕ, που ηγήθηκε της πάλης του λαϊκού κινήματος, για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες του λαού, δεν ανετράπη ούτε το παλατιανό πραξικόπημα, ούτε απετράπη η δικτατορία.

Στην καρδιά της οργάνωσης του αντιδικτατορικού αγώνα βρέθηκε εξαρχής το ΚΚΕ με τις παράνομες Οργανώσεις του. Από την πρώτη κιόλας μέρα του πραξικοπήματος, και χωρίς διακοπή, μέχρι την πτώση της δικτατορίας, οι κομμουνιστές αγωνίζονταν για την αποτίναξη του ζυγού. Το ΚΚΕ ήταν ο μεγάλος κίνδυνος για το καθεστώς της πιο άγριας τρομοκρατίας, των φυλακών, των βασανιστηρίων, της κατάλυσης κάθε δημοκρατικού δικαιώματος, για το καθεστώς της υποτέλειας.

Την πρώτη μέρα του πραξικοπήματος, η «Φωνή της Αλήθειας» μετέδιδε προκήρυξη του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, που ανάμεσα στα άλλα τόνιζε: «Κατέλυσαν κατά τον πιο στυγνό τρόπο το Σύνταγμα της χώρας. Διέπραξαν έγκλημα εναντίον του λαού. Δημιουργούν άμεση σοβαρότατη απειλή για την Κύπρο, για την εμπλοκή της χώρας στο βρώμικο πόλεμο του Βιετνάμ, για την ειρήνη στο χώρο της ΝΑ Μεσογείου». Την ώρα που εκατοντάδες κομμουνιστές μαζί με πολλούς δημοκράτες συναγωνιστές είχαν συλληφθεί και έπαιρναν το δρόμο για τις φυλακές, μόνο η φωνή του ΚΚΕ, η «Φωνή της Αλήθειας», έφθανε στα αυτιά του λαού. Το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, με την ίδια προκήρυξη, απηύθυνε κάλεσμα ενότητας και αντίστασης: «Καλούμαστε όλοι, πάνω από οποιεσδήποτε διαφορές, να υψώσουμε υπερήφανο το εθνικό μας ανάστημα και να αντιτάξουμε το ΟΧΙ στη δικτατορία. Περιφρονήστε τα φασιστικά στρατοκρατικά μέτρα και αντιταχθείτε με την πιο μεγάλη αποφασιστικότητα στη βασιλοφασιστική δικτατορία. (...) Η Ελλάδα θα προχωρήσει. Η θέληση του ελληνικού λαού θα επιβληθεί». Οι πραξικοπηματίες άρχισαν το πογκρόμ κατά των κομμουνιστών. Καραβιές ολόκληρες αγωνιστών μετέφεραν στα ξερονήσια. Σειρές ήταν οι κλούβες, που μετέφεραν μέλη, φίλους κι οπαδούς του ΚΚΕ στις φυλακές. Κι όμως, η αντίσταση των κομμουνιστών δε σταμάτησε.

Μαζί στις επάλξεις σημαία του αγώνα και ο παράνομος «Ριζοσπάστης». Με την κυκλοφορία του, ο παράνομος «Ρ» του Μάρτη του 1968, έγραψε μια από τις σημαντικότερες σελίδες της Ιστορίας του.

Μαζί με το ΚΚΕ, στην πρώτη γραμμή του αντιδικτατορικού αγώνα, και η ΚΝΕ. Η πορεία της, στα πρώτα της βήματα, είναι συνυφασμένη με τον αντιδικτατορικό αγώνα, με την οργάνωση της πρωτοπόρας πάλης της νεολαίας κατά της χούντας. Η ΚΝΕ ιδρύθηκε στα τέλη του '68. Από την πρώτη μέρα της ίδρυσής της, έβαλε σαν άμεσους στόχους την οργάνωση, την ενότητα, την κινητοποίηση της δημοκρατικής νεολαίας για το γκρέμισμα της δικτατορίας. Η ΚΝΕ ανέπτυξε δραστηριότητα σε όλα τα τμήματα της νεολαίας, στους φοιτητές, στους μαθητές, στα εργοστάσια, στα νυχτερινά σχολεία. ΚΝίτικες Οργανώσεις στήθηκαν σε όλους τους χώρους της νεολαίας. Πήρε την πρωτοβουλία για τη δημιουργία της αντι-ΕΦΕΕ, που δημιουργήθηκε για να συντονίσει και να συνενώσει σε ενιαία οργάνωση την αντιδικτατορική δράση των φοιτητών. Η δράση της ΚΝΕ είχε ως αποτέλεσμα τη μεγάλη συμμετοχή των φοιτητών και άλλων τμημάτων της νεολαίας στον ξεσηκωμό του Πολυτεχνείου.

Για όλα τα παραπάνω ιστορικά ζητήματα, το ΚΚΕ έχει κάνει εκτιμήσεις στο «Δοκίμιο Ιστορίας, Β' τόμος, 1949 - 1968 απ' όπου δημοσιεύουμε σήμερα τα σχετικά κεφάλαια και τον «Επίλογο» του Δοκιμίου.

***

3.Β.11.β. Το «Κίνημα των 70 ημερών». Οι θέσεις του ΚΚΕ

Η παρέμβαση του βασιλιά, που στόχευε στον έλεγχο του υπουργείου Αμυνας (δηλαδή του στρατού), προκάλεσε μαζικές λαϊκές αντιδράσεις που για ορισμένες μέρες πήραν πρωτοφανείς διαστάσεις για τα χρόνια μετά από τον εμφύλιο πόλεμο και χαρακτηρίστηκαν ως «κίνημα των 70 ημερών» (15.7-25.9.1965). Στη διαδήλωση της 21.7.1965 δολοφονήθηκε από την αστυνομία ο φοιτητής της Ανωτάτης Εμπορικής Σωτήρης Πέτρουλας, ενώ υπήρχαν και πολλοί τραυματίες.

Στο «κίνημα των 70 ημερών» πήραν μέρος τρεις γενιές: Της ΕΑΜικής Αντίστασης, της μεταπολεμικής εργατικής τάξης, της φοιτητικής και σπουδάζουσας νεολαίας, ακόμα και μαθητές. Πολιτικά κυριαρχούσε το αίτημα για ομαλή λειτουργία του κοινοβουλευτισμού, απαλλαγμένου από σκουριές του μετεμφυλιακού πλέγματος καταστολής.

Οι λαϊκές αντιδράσεις που ακολούθησαν μετά από την παραίτηση της κυβέρνησης του «Κέντρου» δημιούργησαν έντονο προβληματισμό και ανησυχία στο ΣΕΒ, επειδή:

«Η κυβερνητική κρίσις παρετάθη επί πολύ, παρετάθη καθ' υπερβολήν, παρετάθη πέραν παντός ορίου» (1057)

Σε κοινωνικό επίπεδο, το «κίνημα των 70 ημερών» τροφοδοτήθηκε από την πολύχρονη αντιλαϊκή πολιτική. Περιέκλειε ανικανοποίητους λαϊκούς πόθους δεκαετιών. Ομως σε πολιτικό επίπεδο επικεντρωνόταν αποκλειστικά στην αντίθεση με τη λεγόμενη «Δεξιά» και το Παλάτι, στους «προδότες της δημοκρατίας», καθώς και με τον ξένο παράγοντα. Στο «κίνημα των 70 ημερών» κυριαρχούσαν οι πολιτικές αυταπάτες και οι χίμαιρες για την επικείμενη φιλολαϊκή διέξοδο που ανακόπηκε.

Τα συνθήματα που κυριάρχησαν και με την παρέμβαση της ΕΔΑ, της Ενωσης Κέντρου, καθώς και των μαζικών οργανώσεων που οργάνωσαν τις κινητοποιήσεις, ήταν: «114», «κάτω οι αυλόδουλοι», «αποσταCIA», «κάτω η Χούντα» κ.ά. Στο ίδιο πλαίσιο κινήθηκε και η σάτιρα στη σκιτσογραφία και στις θεατρικές επιθεωρήσεις. Τα πιο προωθημένα συνθήματα ήταν «έξω οι Αμερικανοί», «κάτω η μοναρχία», «παρ' τη μάνα σου και μπρος». Οι κινητοποιήσεις υποχώρησαν, σχεδόν σταμάτησαν, με τη σταθεροποίηση της κυβέρνησης Στεφανόπουλου.

Το χαρακτηριστικό των αντιφάσεων και των αδιεξόδων που εκδηλώθηκαν στο «κίνημα των 70 ημερών» ήταν ότι στο εργατικό και ευρύτερα στο λαϊκό κίνημα κυριάρχησαν πολιτικά συνθήματα δυνάμεων του συστήματος, βασικά της Ενωσης Κέντρου. Το ΚΚΕ, ακολουθώντας τη γραμμή της «δημοκρατικής ομαλότητας», με την αναφανδόν υποστήριξη της Ενωσης Κέντρου, στέρησε το κίνημα από έναν ταξικό προσανατολισμό. Βέβαια και η ΕΔΑ συμπαρατάχτηκε με την Ενωση Κέντρου στη γραμμή της λεγόμενης ομαλότητας.

Μεταγενέστερα ο Ανδρέας Παπανδρέου εκτίμησε:

«Η ΕΔΑ, που έπρεπε να είχε επωφεληθεί από τη διάσπαση του κόμματός μας, δεν ωφελήθηκε καθόλου. Αντίθετα, έχασε πολλούς από τους οπαδούς της, που εντάχθηκαν στις αναπτυσσόμενες δυνάμεις της Κεντροαριστεράς στα πλαίσια της Ενωσης Κέντρου». (1058)

Βεβαίως η ΕΔΑ υλοποιούσε την πολιτική του ΚΚΕ, το οποίο με σχετική Απόφαση της 9ης Ολομέλειας της ΚΕ (12-15.8.1965) εκτίμησε για τα «Ιουλιανά»:

«Οξύτερα από κάθε άλλη φορά μπαίνει το δίλημμα: Θα προχωρήσει η χώρα προς τον εκδημοκρατισμό της εσωτερικής ζωής ή θα γυρίσει πίσω προς τον εκφασισμό (...).

3. Το παλατιανό πραξικόπημα, η συνεχιζόμενη ωμή καταπάτηση των δημοκρατικών ελευθεριών και της συνταγματικής τάξης και ομαλότητας σήκωσε στο πόδι όλο το Εθνος (...). (1059)

Οι κομμουνιστές επιβάλλεται να συγκεντρώσουν όλες τους τις δυνάμεις (...) για την επιβολή του σεβασμού της συνταγματικής τάξης και της δημοκρατικής διεξόδου από τη σημερινή ανωμαλία». (1060)

Για το ίδιο ζήτημα, η 10η Ολομέλεια της ΚΕ (25.12.1966 - 24.1.1967) εκτίμησε ανάμεσα σε άλλα:

«... Με το Ιουλιανό πραξικόπημα η Αντίδραση κατόρθωσε ν' ανακόψει τη δημοκρατική πορεία. (...) Συντελέστηκε μια παραπέρα συγκέντρωση της εξουσίας στα χέρια του Παλατιού και της στρατοκρατικής χούντας. (...) Δεν μπόρεσαν, όμως, οι κύκλοι της ανωμαλίας, παρ' όλες τις προσπάθειές τους, να επιτύχουν τον κύριο σκοπό τους: Να κάμψουν τη λαϊκή αντίσταση και ν' απομονώσουν την Αριστερά». (1061)

Τα πιο προχωρημένα συνθήματα και οι διαθέσεις της περιόδου των «Ιουλιανών» εξέφραζαν ως προοπτική την αστική δημοκρατία που εγκαθιδρύθηκε αργότερα με τη συμβολή της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ. Η ίδρυση και η ανάπτυξη του ΠΑΣΟΚ πήγασε από τα χρόνια εκείνα. Τότε, με ευθύνη του ΚΚΕ και της ΕΔΑ, πλατιές λαϊκές μάζες ακολούθησαν μια ρεφορμιστική λογική, εκείνη του «μικρότερου κακού», πιστεύοντας στον αστικό εκσυγχρονισμό που εξέφραζε το «Κέντρο» και κυρίως η «αριστερή» του πτέρυγα, με επικεφαλής τον Ανδρέα Παπανδρέου.

3.Β.11.γ. Μετά από τα «Ιουλιανά»

Η ψήφος εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση Στεφανόπουλου από τη Βουλή αποτέλεσε προσωρινή αστική διέξοδο από την κοινοβουλευτική κρίση. Πράγματι, τα πιο εμφανή γεγονότα και όσα υπέβοσκαν μαρτυρούσαν ότι ήταν πολύ πιο βαθιές οι ανακατατάξεις και οι αλλαγές που χρειαζόταν το αστικό πολιτικό σύστημα.

Το κύριο ήταν ότι οξύνθηκαν οι ενδοαστικές αντιθέσεις, ενώ εμφανίστηκαν και νέες, στο φόντο των προσπαθειών εξεύρεσης της πιο συμφέρουσας για την αστική τάξη λύσης. Οι αντιθέσεις εκφράστηκαν ανάμεσα στις αστικές πολιτικές δυνάμεις (μεταξύ τους και των περισσότερων με τη βασιλεία), αλλά και στο εσωτερικό καθεμιάς από αυτές.

Οπως προκύπτει από παλιότερα και νεότερα στοιχεία, συνεχιζόταν η ψυχρότητα στις σχέσεις Κ. Καραμανλή και Ανακτόρων. Διαφωνίες υπήρχαν και ανάμεσα στον ιδρυτή της ΕΡΕ και στελέχη της (Κ. Τσάτσο, Π. Παπαληγούρα κ.ά.) με τον Παν. Κανελλόπουλο, που προσπαθούσε να συνεννοηθεί με τον Γ. Παπανδρέου. Ρήξη εκδηλώθηκε και στην Ενωση Κέντρου, ανάμεσα στον Γεώργιο και τον Ανδρέα Παπανδρέου, που αρχικά επέκρινε τον πατέρα του για συμβιβαστική πολιτική. Στο χώρο των «αποστατών» επίσης ήταν έντονη η κρίση, κυρίως επειδή δεν είχαν αποκτήσει λαϊκό έρεισμα.

Ηγετικά στελέχη της ΕΡΕ θεωρούσαν ως καλύτερη λύση τη δημιουργία κυβέρνησης «εθνικής ενότητας». Την ίδια θέση υιοθέτησαν και τα Ανάκτορα ένα χρόνο μετά από τα «Ιουλιανά», οπότε έστειλαν τον Δ. Μπίτσιο δύο φορές στο Παρίσι για τις σχετικές συνεννοήσεις με τον Καραμανλή. Στις συνεννοήσεις αντέδρασαν ο Π. Κανελλόπουλος και ο Κ. Μητσοτάκης που αργότερα τάχτηκε υπέρ της κυβέρνησης «εθνικής ενότητας», όπως και ο Σπ. Μαρκεζίνης. Ωστόσο, ο Καραμανλής απέρριψε αυτήν την πρόταση και τάχτηκε υπέρ της κοινοβουλευτικής εκτροπής. Σε επιστολή του προς τον Κωνσταντίνο Τσάτσο από το Παρίσι (10.5.1966) έγραψε:

«... Ασπάζομαι (...) ανεπιφύλακτα τις σκέψεις σου. Εισηγούμεθα λοιπόν παρεκτροπήν από το πολίτευμα και μίαν προσωρινήν δικτατορίαν - ίσως ενός έτους». (1062)

Στις 7.2.1966 η Εκτελεστική Επιτροπή της ΕΔΑ απηύθυνε σε όλα τα κόμματα πρόταση - έκκληση συνεννόησης («τα 5 σημεία» 1063), προκειμένου να υιοθετήσουν κοινή κατεύθυνση προς τις βουλευτικές εκλογές. Οι προτάσεις της ΕΔΑ απορρίφτηκαν από την ΕΡΕ. Ο Π. Κανελλόπουλος δήλωσε ότι δεν κάνει διάλογο με την ΕΔΑ και ότι θα μπορούσε να δεχτεί την απελευθέρωση των 79 πολιτικών κρατουμένων για ανθρωπιστικούς λόγους. Ο Γ. Παπανδρέου βρήκε θετικά τα 5 σημεία της ΕΔΑ, δίχως να δώσει συνέχεια στο θέμα.

Ενώ η κυβέρνηση Στεφανόπουλου είχε συμπληρώσει ένα χρόνο στη διακυβέρνηση δίχως να επιφέρει αλλαγές στο συσχετισμό των δυνάμεων, από το Σεπτέμβρη του 1966 άρχισαν μυστικές επαφές Ανακτόρων - Ενωσης Κέντρου - ΕΡΕ (Παν. Κανελλόπουλου) για ομαλοποίηση των σχέσεων όλων των πλευρών. Ο Παπανδρέου πρότεινε στον Κανελλόπουλο το σχηματισμό κυβέρνησης που θα οδηγούσε σε εκλογές. Ο Κανελλόπουλος αποδέχτηκε την πρόταση. Ετσι σχηματίστηκε η κυβέρνηση Παρασκευόπουλου με βάση το «μνημόνιο» που συντάχτηκε. Η νέα κυβέρνηση πήρε ψήφο εμπιστοσύνης στις 14.1.1967.

Το γεγονός προκάλεσε τις αντιδράσεις της «καραμανλικής» μερίδας της ΕΡΕ, ανεξάρτητα από το ότι υπερψήφισε τελικά την κυβέρνηση Παρασκευόπουλου. Αντέδρασε και ο Π. Πιπινέλης που ήθελε βασιλική δικτατορία, αλλά και ο Ανδρέας Παπανδρέου. Η «υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ» (1064) δε συμπεριλαμβανόταν στο «μνημόνιο», ενώ η δίκη στο Στρατοδικείο συνεχιζόταν.

Λίγο καιρό μετά από την ορκωμοσία της κυβέρνησης Παρασκευόπουλου, η «φιλοκαραμανλική» μερίδα της ΕΡΕ (Κωνσταντίνος Τσάτσος, Κωνσταντίνος Παπακωνσταντίνου κ.ά.) άρχισε να αντιδρά και να επισείει τον «κίνδυνο του λαϊκού μετώπου», επειδή θεωρούσε ότι αθροιστικά η Ενωση Κέντρου και η ΕΔΑ θα συγκέντρωναν ίσως και το 60% των ψήφων.

Ετσι, στις 29.3.1967 η κυβέρνηση Παρασκευόπουλου ανατράπηκε από την ΕΡΕ, η οποία στις 3 Απρίλη σχημάτισε δική της κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Π. Κανελλόπουλο, που προκήρυξε εκλογές για τις 28.5.1967.

Ταυτόχρονα, εντεινόταν ο αντικομμουνισμός από διάφορα κέντρα, κυρίως από το Παλάτι, την ΕΡΕ και το φιλικό της Τύπο, την ΚΥΠ, την πρεσβεία και άλλες υπηρεσίες των ΗΠΑ και βεβαίως από το στρατό. Στους Λαμπράκηδες και γενικά στην ΕΔΑ αποδίδονταν σχέδια ένοπλης κατάληψης της εξουσίας. Ο Ανδρέας Παπανδρέου χαρακτηριζόταν «νέος Κερένσκι». Ταυτόχρονα, ομάδες «αντιφρονούντων πολιτών» έκαναν συχνή την παρουσία τους, με τραμπουκισμούς και διαμαρτυρίες για τον «κομμουνιστικό κίνδυνο» που απειλούσε τον τόπο.

Ετσι, στην ενέργεια της στρατιωτικής χούντας να επιβάλει την «πολιτική σταθερότητα» το βιομηχανικό κεφάλαιο έδωσε την υποστήριξή του. Την ίδια στάση κράτησε και το εφοπλιστικό κεφάλαιο.

3.B.12. Η στρατιωτική δικτατορία της 21ης Απρίλη 1967 3.Β.12.α. Αιτίες επιβολής της

Οι εξελίξεις των χρόνων 1965-1966 είχαν στρώσει το δρόμο για την επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας, που εξάλλου είχαν προαναγγείλει το 1966 οι τέσσερις διαλέξεις (1065) του Σάββα Κωνσταντόπουλου, διακεκριμένου ιδεολογικού προπαγανδιστή της αστικής τάξης.

Συνήθως γίνεται αναφορά στον ΙΔΕΑ ως φορέα του απριλιανού πραξικοπήματος. Ορθότερο όμως είναι ότι ηγήθηκαν σε αυτό αξιωματικοί ενταγμένοι στη συνωμοτική οργάνωση Ενωσις Ελλήνων Νέων Αξιωματικών (ΕΕΝΑ), ενώ συμμετείχαν και μέλη του ΙΔΕΑ.

Ποια ήταν τα κίνητρα (1066) επιβολής της δικτατορίας της 21.4.1967;

Οι δικτάτορες αιτιολόγησαν την επιβολή της με τον «κομμουνιστικό κίνδυνο» που απειλούσε την Ελλάδα. Βεβαίως, άμεσος «κομμουνιστικός κίνδυνος» δεν υπήρχε για την εγχώρια αστική τάξη και τους συμμάχους της, κάτι που εξάλλου ομολογήθηκε από τον επικεφαλής του πραξικοπήματος:

«Αλλά η χαριστική βολή στο ιδεολογικό οικοδόμημα της "Επαναστάσεως" δόθηκε από τον ίδιο τον αρχηγό της, τον συνταγματάρχη Παπαδόπουλο. Τρεισήμισι χρόνια αργότερα, στην πολύκροτη συνέντευξή του προς τον επιφανή Βρεττανό δημοσιογράφο σερ Χιου Γκρην, ωμολόγησε ότι πριν από την "Επανάσταση" "η Δημοκρατία στην Ελλάδα δεν διέτρεχε κανέναν άμεσο κίνδυνο από τις δραστηριότητες των κομμουνιστών"». (1067)

Οι βαθύτερες αιτίες που οδήγησαν στη στρατιωτική δικτατορία της 21.4.1967 πρέπει να αναζητηθούν πρωταρχικά στις οξυμένες ενδοαστικές αντιθέσεις σε ολόκληρο το πλέγμα του αστικού κράτους, όπως διαμορφώθηκε μετά από τη Συμφωνία της Βάρκιζας και κυρίως από το 1946. Αυτές οι αντιθέσεις, που ήταν αντανάκλαση και διεθνών ανταγωνισμών στις προηγούμενες δεκαετίες, διατηρούνταν και οξύνονταν στη δεκαετία 1960.

Η άρχουσα τάξη, προκειμένου να αντιμετωπίσει το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και στη συνέχεια το Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας, είχε κινητοποιήσει όλες τις δυνάμεις της και όλες τις μορφές οργάνωσής της (πρωταρχικά το στρατό, θεσμικό πλαίσιο, κρατικές και «παρακρατικές» οργανώσεις κ.ά.). Η βασιλεία είχε παίξει ρόλο στον πόλεμο κατά του ΔΣΕ ως «σύμβολο της πάλης κατά του κομμουνισμού», ενώ συνέχιζε να κατέχει μερίδιο στους μηχανισμούς της αστικής εξουσίας και μετά από τον εμφύλιο πόλεμο.

Και μόνο το γεγονός ότι το 1952 όλα τα κόμματα της Βουλής, με εξαίρεση την ΕΔΑ, ψήφισαν νόμο που διατηρούσε επ' αόριστον σε ισχύ τα «έκτακτα μέτρα» του 1947 είναι αρκετό για να δείξει το περιεχόμενο της κρατικής ανασυγκρότησης μετά από τη νίκη της αστικής τάξης και των συμμάχων της.

Τα «έκτακτα μέτρα» διατηρήθηκαν μέχρι το 1974, ενώ μόλις το 1962 θεωρήθηκε ότι έληξε η «ανταρσία των κομμουνιστοσυμμοριτών». Η διατήρησή τους δεν αποσκοπούσε στην αντιμετώπιση υπαρκτών άμεσων κινδύνων. Θεωρούνταν μέσα ασφάλειας, σε μια περίοδο που η ιμπεριαλιστική επιθετικότητα συνεχιζόταν αμείωτη και η Ελλάδα ήταν προκεχωρημένο ιμπεριαλιστικό φυλάκιο στα σύνορα των κρατών της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

Ανάμεσα στα μέτρα που πήρε η αστική τάξη ήταν και το «πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων» για την είσοδο πρώτα απ' όλα στο Δημόσιο, αλλά και γενικότερα. Για την έκδοσή του εξεταζόταν η πολιτική τοποθέτηση και δράση των παππούδων, των γονιών, ακόμα και των μακρινών συγγενών των νέων ανθρώπων, που δεν είχαν γεννηθεί στα χρόνια της Κατοχής ή της ένοπλης ταξικής πάλης.

Από την άλλη, στοιχεία στρατιωτικής πειθαρχίας είχαν ενσωματωθεί ακόμα και στην εκπαίδευση, έχοντας συγκροτήσει κώδικα συμπεριφοράς της νεολαίας σύμφωνα με την αντιδραστική ιδεολογία και ηθική του «ελληνοχριστιανικού πολιτισμού», με έμφαση στα «εθνικά ιδεώδη».

Ομως, 15-20 χρόνια μετά από τον αγώνα του ΔΣΕ, οξύνονταν οι αντιθέσεις που προκαλούσε η άμεση ανάμειξη και ο έλεγχος που ασκούσε το Παλάτι στα κέντρα της αστικής εξουσίας (στρατός, κυβέρνηση κ.ά.).

Ρεαλιστές αστοί πολιτικοί (Καραμανλής, Γ. Παπανδρέου κ.ά.) επιχείρησαν εκσυγχρονισμούς που τους έφεραν σε σύγκρουση με το Παλάτι. Αυτές οι αντιθέσεις όξυναν την αγανάκτηση του λαού ενάντια στο Παλάτι. Τα αστικά κόμματα δεν μπορούσαν να αγνοήσουν αυτόν τον παράγοντα. Δεν μπορούσε να τον αγνοήσει ιδιαίτερα η Ενωση Κέντρου, της οποίας στελέχη και η μεγάλη πλειοψηφία των ψηφοφόρων της, ήταν αντιβασιλικοί.

Ωστόσο, αν και το μεγάλο μέρος της ηγεσίας των αστικών κομμάτων έβλεπε την ανάγκη εκσυγχρονιστικών ρυθμίσεων, δεν αντιμετώπιζε τις αντιδράσεις (του θρόνου, θυλάκων στο στρατό και αλλού) για να προχωρήσει αποφασιστικά στην υλοποίηση μέτρων εκσυγχρονισμού. Αυτό επιβεβαιώθηκε και με την ΕΡΕ και με την Ενωση Κέντρου.

Και μετά από τα «Ιουλιανά» συνεχίστηκε η κρίση του αστικού πολιτικού συστήματος εξαιτίας της οξύτατης σύγκρουσης των κυβερνήσεων με το Παλάτι για τον έλεγχο στο στρατό και γενικότερα για τις αρμοδιότητες του βασιλιά. Αυτό σήμαινε ότι ήταν αμφίβολο αν η κρίση στην αστική διακυβέρνηση θα ξεπερνιόταν με τις εκλογές που είχε προκηρύξει η κυβέρνηση Κανελλόπουλου για τις 28.5.1967. Προβλεπόταν ότι οι εκλογές θα έδιναν το προβάδισμα στην Ενωση Κέντρου, με συσπειρωμένους τους βουλευτές της γύρω από τον Γεώργιο και κυρίως τον Ανδρέα Παπανδρέου, του οποίου το κύρος και η επιρροή είχαν αυξηθεί κατά πολύ στην περίοδο της λεγόμενης «αποστασίας».

Ταυτόχρονα, σημαντικός παράγοντας που όξυνε την κρίση της αστικής διακυβέρνησης ήταν και το Κυπριακό, με δοσμένη την αποφασιστική στάση του Μακάριου απέναντι στις ελληνικές κυβερνήσεις και σε ΗΠΑ - ΝΑΤΟ - Τουρκία, που πίεζαν και εξεβίαζαν για ΝΑΤΟική λύση. Η τελευταία είχε τη σημασία της στο πλαίσιο της σύγκρουσης ανάμεσα στο σοσιαλισμό και τον καπιταλισμό.

Κάτω από την επίδραση τουλάχιστον των παραπάνω παραγόντων, το τμήμα της άρχουσας τάξης που είχε δύναμη στον πιο ισχυρό μηχανισμό, το στρατό, έδωσε τη δικτατορική αστική λύση (1068). Εξάλλου, έχει υποστηριχτεί από πολλές πλευρές ότι και ο βασιλιάς Κωνσταντίνος ετοίμαζε στρατιωτικό πραξικόπημα (των στρατηγών). Αυτούς πρόλαβαν οι συνταγματάρχες, που μέχρι και την τελευταία στιγμή εμφανίζονταν σαν φιλοβασιλικοί.

Σχετικά με την κατάσταση που σημαντική δύναμη του αστικού πολιτικού κόσμου θεωρούσε ότι έπρεπε να διαμορφωθεί μετά από τη δικτατορία, είναι αποκαλυπτική η επιστολή του Κ. Καραμανλή προς τον αρχιεπίσκοπο Αμερικής Ιάκωβο (8.9.1967):

«Διότι το θέμα δεν είναι να επανέλθωμεν εις την ομαλότητα διά της αποτυχίας της επαναστάσεως, αλλά διά της επιτυχίας της. (...) Η επανάστασις, άπαξ και εγένετο, προσφέρει μίαν ευκαιρίαν ανασυντάξεως της ζωής του Εθνους. (...) Διότι δεν θα σημαίνη βέβαια αποκατάστασιν της ομαλότητος η επάνοδος εις την υφισταμένην προ του κινήματος κατάστασιν. Το τελευταίο δε αυτό έχει βαρύνουσαν σημασίαν, δεδομένου ότι συνιστά τον πυρήνα του προβλήματος». (1069)

Δεν είναι, λοιπόν, βάσιμη η άποψη που θεωρεί ότι η δικτατορία εξέφραζε μονόπλευρα τα συμφέροντα των ΗΠΑ στην περιοχή, στον ανταγωνισμό της με τα ΕΟΚικά. Η δικτατορία της 21.4.1967 στηρίχτηκε από όλα τα τμήματα του κεφαλαίου που ήταν υπέρ της σύνδεσης της Ελλάδας με την ΕΟΚ. Το ίδιο και η στρατιωτική χούντα. Οπως τόνιζε ο Γεώργιος Παπαδόπουλος, «... είναι φυσικόν η επιδίωξίς μας να είναι η οικονομική ανάπτυξις της χώρας εντός του πλαισίου της Οικονομικής Κοινότητος εις την οποίαν ανήκομεν». (1070)

Πολύ περισσότερο, δεν έχει την παραμικρή δόση αλήθειας ο ισχυρισμός ότι η δικτατορία ήταν έργο ορισμένων «αφρόνων αξιωματικών», όπως υποστήριξε ο Ευάγγελος Αβέρωφ στη διάρκεια της δικτατορίας και αργότερα η Νέα Δημοκρατία. Αντίθετα, αυτός ο συνειδητά παραπλανητικός ισχυρισμός στόχευε στη συγκάλυψη της ταξικής ουσίας της δικτατορίας.

Αναφέρεται συχνά ότι οι συνταγματάρχες ενέργησαν κατά της συνταγματικής νομιμότητας. Αυτός ο ισχυρισμός παραγνωρίζει ότι η νομιμότητα που υπήρχε ήταν εκείνη που έθετε εκτός νόμου το ΚΚΕ, κατοχύρωνε όλο το αντικομμουνιστικό νομικό πλαίσιο, ενώ ίσχυαν τυπικά διατάξεις του Συντάγματος που αφορούσαν στοιχειώδη δικαιώματα. Από την άλλη, παραγνωρίζει ότι το Σύνταγμα του 1952 νομιμοποιούσε την επιβολή δικτατορίας, με τη διαφορά ότι αναγνώριζε το δικαίωμα κατάλυσης του κοινοβουλευτισμού μόνο στο βασιλιά, μετά από πρόταση του υπουργικού συμβουλίου.

Και στη μια και στην άλλη περίπτωση ήταν κοινά και η βάση και ο σκοπός της ενέργειας: Η υπεράσπιση των συμφερόντων της αστικής τάξης. Η συνταγματική εκτροπή στις 21.4.1967 αφορούσε το φορέα αναστολής του κοινοβουλευτισμού και όχι αυτή καθαυτή την αναστολή, την οποία προέβλεπε και το Σύνταγμα του 1952.(1071)

Τα συνθήματα της δικτατορίας ήταν κατοχυρωμένα στο Σύνταγμα του 1952:

«... Η διδασκαλία αποσκοπεί εις την ηθικήν και πνευματικήν αγωγήν και την ανάπτυξιν της ηθικής συνειδήσεως των νέων επί τη βάσει των ιδεολογικών κατευθύνσεων του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού». (1072)

«Ο δημόσιος υπάλληλος οφείλει πίστιν και αφοσίωσιν εις την πατρίδα και τα εθνικά ιδεώδη, είναι εκτελεστής της θελήσεως του κράτους». (1073)

Μια πλευρά που ασφαλώς χρειάζεται περισσότερη διερεύνηση είναι οι σχέσεις ΗΠΑ και δικτατορίας. Ολα αυτά τα χρόνια δεν έλειψαν οι προσπάθειες αθώωσης και απενοχοποίησης των ΗΠΑ, σε σχέση με το ρόλο μηχανισμών τους στο απριλιανό πραξικόπημα.

Βεβαίως, οι συνταγματάρχες ενέργησαν έχοντας τη στήριξη των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ ή μηχανισμών τους. Από την άλλη, δεν πρέπει να προκαλούν έκπληξη ορισμένες ενέργειές τους που έδειχναν διαφοροποίηση από την πολιτική των ΗΠΑ ή που έρχονταν και σε αντίθεση με αυτή, δίχως να αλλάζουν το ΝΑΤΟικό, φιλοαμερικανικό, ιμπεριαλιστικό, αντικομμουνιστικό χαρακτήρα της δικτατορίας. Για παράδειγμα, η χουντική κυβέρνηση δεν αναγνώρισε το Ισραήλ και είχε φιλικές σχέσεις με τις αραβικές κυβερνήσεις.

Τα παραπάνω μπορούν να εξηγηθούν με το γεγονός ότι ισχυρότατα τμήματα της ελληνικής αστικής τάξης είχαν οικονομικά συμφέροντα και συναλλαγές με τις αραβικές χώρες.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1057. Δελτίο ΣΕΒ της 15.9.1965.

1058. Ανδρέας Παπανδρέου, Η δημοκρατία στο απόσπασμα, σελ. 272, εκδ. «Καρανάσης», Αθήνα, 1974.

1059. Το ΚΚΕ. Επίσημα Κείμενα, τόμ. 9, σελ. 586, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2002.

1060. Ο.π., σελ. 589.

1061. Το ΚΚΕ. Επίσημα Κείμενα, τόμ. 9, σελ. 741, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2002.

1062. Κωνσταντίνος Καραμανλής, Αρχείο. Γεγονότα και Κείμενα, σελ. 220, έκδ. «Η Καθημερινή», Αθήνα, 2005.

1063. Τα 5 σημεία των προτάσεων της ΕΔΑ ήταν: «1. Τα πολιτικά κόμματα καταδικάζουν οιανδήποτε απειλήν κατά των κοινοβουλευτικών θεσμών. (...) 2. Μόνη οδός διά την αποκατάστασιν της ομαλότητος είναι αι εκλογαί. (...) θα πρέπει να υπάρξει (...) σχηματισμός υπηρεσιακής Κυβερνήσεως κοινής εμπιστοσύνης όλων των κομμάτων (...) Κατά την διάρκειαν των τριών μηνών θα εξασφαλισθούν από την Βουλήν αι εγγυήσεις διά την διεξαγωγήν τιμίων και αδιαβλήτων εκλογών με απλήν αναλογικήν. 3. (...) Η εξασφάλισις ίσων ευκαιριών εις όλα τα Κόμματα, συμπεριλαμβανομένου και του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος, (...) Η γενική αποκατάστασις της ισοπολιτείας, με την κατάργησιν όλων των εκτάκτων και αντισυνταγματικών μέτρων και την αμνήστευσιν των αδικημάτων που συνδέονται με πολιτικούς λόγους, (...) 4. (...) Η ΕΔΑ, (...) παρά την παγίαν προγραμματικήν θέσιν της υπέρ της αβασιλεύτου Δημοκρατίας, θεωρεί (...) ότι ημπορεί να συμφωνηθεί (...) από τα πολιτικά κόμματα ότι δεν θέτουν πολιτειακόν ζήτημα. (...) ο ρόλος που το πολίτευμα διαγράφει διά τον Βασιλέα είναι αυστηρώς ρυθμιστικός (...) 5. (...) απαιτείται να καταδικασθεί και εξουδετερωθεί η ΧΟΥΝΤΑ (...) να εξετασθεί η δυνατότης παύσεως δι' αμνηστεύσεως οιασδήποτε διώξεως εναντίον στρατιωτικών διά τας υποθέσεις ΠΕΡΙΚΛΗ και ΑΣΠΙΔΑ.» Η Αυγή, 8.2.1966.

1064. Βλ. αναλυτικά για τον «ΑΣΠΙΔΑ» στο Παράρτημα του Δοκιμίου, σελ. 657.

1065. Οι διαλέξεις πραγματοποιήθηκαν στις 4, 8, 11 και 14.3.1966 στο ξενοδοχείο «Χίλτον». Τις παρακολούθησε πλήθος στελεχών του αστικού πολιτικού κόσμου (Π. Κανελλόπουλος, Ι. Παρασκευόπουλος, Κ. Γεωργακόπουλος, Δ. Κιουσόπουλος κ.ά.). Κυκλοφόρησαν σε βιβλίο με τίτλο «Ο φόβος της δικτατορίας», Αθήνα, 1966.

1066. Κατά τον Ανδρέα Παπανδρέου «...το στρατιωτικό καθεστώς κατέλαβε την εξουσία στην Ελλάδα για να παραδώσει τη χώρα στα οικονομικά και στρατιωτικά συμφέροντα του βιομηχανικού - στρατιωτικού συγκροτήματος της Αμερικής (...) Αυτός ο τύπος κυριαρχίας μπορεί να ονομασθεί «νεοαποικιακός» μάλλον. (...) Η Ελλάδα αποτελεί ένα χάσμα στη Δυτικοευρωπαϊκή Κοινότητα, όντας ο πρώτος αμερικανικός δορυφόρος (...) που συνδέεται με την Κοινή Αγορά. (...) Η ελληνική βιομηχανική και μεγαλεμπορική τάξη δεν είναι μόνο μικρή, αλλά και χωρίς βαθιές ρίζες στην ελληνική κοινωνικοοικονομική δομή». (Βλ. Ανδρέας Παπανδρέου, Η δημοκρατία στο απόσπασμα, σελ. 461-462, εκδ. «Καρανάσης», Αθήνα, 1974.)

Στη βάση αυτής της ανάλυσης υποστήριζε ότι ο αντιδικτατορικός αγώνας έπαιρνε μορφή εθνικού απελευθερωτικού αγώνα (βλ. Ο.π., σελ. 465).

Η παραπάνω προσέγγιση:

1. Υποτιμούσε το επίπεδο της εσωτερικής καπιταλιστικής συσσώρευσης, τη διασύνδεσή του με το ξένο κεφάλαιο, τη διαμόρφωση δεσμών κοινών συμφερόντων.

2. Υποτιμούσε το μακροπρόθεσμο συμφέρον της αστικής τάξης στην Ελλάδα από τη σύνδεση - ένταξη στην ΕΟΚ.

3. Συνέδεε τη χούντα αποκλειστικά με το λεγόμενο βιομηχανικό - στρατιωτικό σύμπλεγμα των ΗΠΑ και όχι με τη συνολική πολιτική του αμερικανικού ιμπεριαλισμού.

4. Οριζε την επιβολή της δικτατορίας ως αποτέλεσμα εξωτερικής χρησιμοποίησης πρακτόρων από τη CIA, παραγνωρίζοντας τις εσωτερικές δυνάμεις που την εξέθρεψαν.

Λαθεμένα χαρακτήριζε το ελληνικό αστικό καθεστώς ως «νεοαποικιακό».

Η παραπάνω ανάλυση του Ανδρέα Παπανδρέου εξέφραζε τη γνωστή τροτσκίζουσα θέση περί της σχέσης ΗΠΑ - Ελλάδας ως σχέσης μητρόπολης - περιφέρειας.

1067. Γιάννης Κάτρης, «Η γέννηση του νεοφασισμού στην Ελλάδα», σελ. 76, εκδ. «Παπαζήση», Αθήνα, 1974.

1068. Το πραξικόπημα δεν ήταν αναίμακτο. Την ίδια μέρα υπήρξαν τουλάχιστο 2 νεκροί, ο 15χρονος Βασίλης Πεσλής και η 24χρονη Μαρία Καλαβρού. Λίγες μέρες αργότερα (25.4.1967) δολοφονήθηκε εν ψυχρώ στον Ιππόδρομο ο Παναγιώτης Ελής από τον ανθυπίλαρχο Κωνσταντίνο Κώτσαρη, ενώ στις 22 Μάη δολοφονήθηκε ο Νικηφόρος Μανδηλαράς και στις 5.9.1967 ο Γιάννης Χαλκίδης, στέλεχος του ΠΑΜ Νέων. Στις 9.5.1968 δολοφονήθηκε στο Γ΄Σώμα Στρατού ο πρώην βουλευτής της ΕΔΑ και στέλεχος του ΚΚΕ Γιώργης Τσαρουχάς.

1069. Γεώργιος Π. Μαλούχος, «Εγώ, ο Ιάκωβος», σελ. 247-248, εκδ. «Α. Α. Λιβάνη», Αθήνα, 2002.

1070. Γ. Παπαδόπουλος, «Το πιστεύω μας», τόμ. Α΄, σελ. 10, εκδ. Γενική Διεύθυνσις Τύπου και Πληροφοριών, Αθήνα, 1967.

1071. Το άρθρο 91 του Συντάγματος του 1952 όριζε και τα ακόλουθα:

«Ο Βασιλεύς δύναται μετά πρότασιν του Υπουργικού Συμβουλίου, εν περιπτώσει εμπολέμου καταστάσεως ή επιστρατεύσεως ένεκεν εξωτερικών κινδύνων ή σοβαράς διαταραχής ή εκδήλου απειλής της δημόσιας τάξεως και ασφαλείας της χώρας εξ εσωτερικών κινδύνων, να αναστείλη διά Βασιλικού Διατάγματος εις όλην την επικράτειαν ή εις μέρος αυτής την ισχύν των άρθρων 5, 6, 8, 10, 11, 12, 14, 20, 95 και 97 του Συντάγματος ή τινών τούτων και θέτων εις εφαρμογήν τον εκάστοτε ισχύοντα Νόμον «περί καταστάσεως πολιορκίας» να συστήση εξαιρετικά δικαστήρια».

(Βλ. Βουλή των Ελλήνων, Σύνταγμα της Ελλάδος, εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, εν Αθήναις, 1952, σελ. 45).

Το Σύνταγμα του 1952 ψηφίστηκε από τη Βουλή επί κυβερνήσεως Σοφ. Βενιζέλου. Εγκρίθηκε με 132 ψήφους σε σύνολο 250 βουλευτών. Ο Ελληνικός Συναγερμός (Παπάγος) αποχώρησε από τη συνεδρίαση επειδή η Βουλή ήταν απλή και δεν είχε αναθεωρητικές αρμοδιότητες. Υπερψήφισαν οι βουλευτές της ΕΠΕΚ (Πλαστήρας), των Φιλελευθέρων, 2 βουλευτές του Λαϊκού Κόμματος, οι συνεργαζόμενοι με την κυβέρνηση Αγροτικοί και ο Λεωνίδας Καραμαούνας. Ο Μιχάλης Κύρκος ψήφισε «παρών».

1072. Αρθρο 16, παρ. 2 του Συντάγματος του 1952.

1073. Αρθρο 100, παρ. 1, 2 του Συντάγματος.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η στρατιωτική δικτατορία διάρκεσε μέχρι τις 23.7.1974, οπότε αποκαταστάθηκε η αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία και διαμορφώθηκε το πολιτικό σύστημα που υπάρχει μέχρι σήμερα.

Η περίοδος της στρατιωτικής δικτατορίας και των εξελίξεων στο Κυπριακό θα αποτελέσει αντικείμενο του επόμενου, Γ΄ τόμου της Ιστορίας του ΚΚΕ, στον οποίο θα βαρύνει αναπότρεπτα η αντεπανάσταση του 1989-1991 και οι επιπτώσεις της στο ΚΚΕ, καθώς και η πορεία του μέχρι την ανασυγκρότησή του (14ο Συνέδριο).

Από τις αρχές αυτής της περιόδου η μακρόχρονη πάλη μεταξύ βασικών στοιχείων και λειτουργιών του αστικού κράτους από τη μια και του ενσωματωμένου στο πολιτικό σύστημα θεσμού της βασιλείας από την άλλη λύθηκε με την κατάργησή της.

Η διενέργεια και η επικράτηση του στρατιωτικού πραξικοπήματος ανέτρεψαν την επιρροή του Παλατιού στο στρατό και έλυσαν την αντίθεση (1213) ανάμεσα στο Παλάτι και τα αστικά κόμματα, αντίθεση που σημάδεψε τις σχέσεις Παλατιού - κυβερνήσεων και κατά τις δεκαετίες 1950 και 1960.

Αρχικά οι πραξικοπηματίες επιδίωξαν τη νομιμοποίησή τους ως φορέα της εξουσίας με την αποδοχή τους από το Παλάτι. Ετσι, μια από τις πρώτες κινήσεις της χούντας ήταν η ορκωμοσία της «Επαναστατικής Κυβερνήσεως» από τον βασιλιά Κωνσταντίνο. Σε αντάλλαγμα, η χούντα ανέθεσε την πρωθυπουργία στον εισαγγελέα του Αρείου Πάγου και έμπιστο του Παλατιού, Κωνσταντίνο Κόλλια, ο οποίος χαρακτήρισε το πραξικόπημα «επιβεβλημένο» και «σωτήριο». Αυτές οι ενέργειες φάνηκαν ως «συμβιβασμός» μεταξύ διαφορετικών επιρροών στο στρατό και στη σχέση του με το Παλάτι.

Οι εξελίξεις όμως έδειξαν ότι όχι μόνο δεν αμβλύνθηκαν οι αντιθέσεις στρατού και Ανακτόρων, αλλά και έφτασαν στη ρήξη. Ανθρωποι της χούντας κατέλαβαν γρήγορα όλες τις θέσεις-κλειδιά, αφήνοντας στο Παλάτι θέσεις δίχως στρατιωτική και ουσιαστική πολιτική δύναμη.

Οι σχεδιασμοί του Παλατιού να ανατρέψει και να αντικαταστήσει τη χουντική από άλλη κυβέρνηση, ελεγχόμενη από το ίδιο, δεν τελεσφόρησαν. Οι κινήσεις του βασιλιά (επαφές με φιλοβασιλικούς αξιωματικούς, περιοδείες στις στρατιωτικές μονάδες της Βόρειας Ελλάδας τον Αύγουστο) προκάλεσαν την έγκαιρη ετοιμότητα της χούντας. Οταν το βασιλικό κίνημα-οπερέτα εκδηλώθηκε στις 13.12.1967, εξουδετερώθηκε αμέσως και με ευκολία. Η βασιλική οικογένεια εγκατέλειψε αυθημερόν την προσπάθεια και κατέφυγε στη Ρώμη.

Ωστόσο, το πολίτευμα της Ελλάδας εξακολουθούσε να είναι η βασιλευομένη δημοκρατία, όπως όριζε το Σύνταγμα του 1952. Χρέη αντιβασιλέα ανέλαβε ο μέχρι τότε υφυπουργός Αμυνας, στρατηγός Γ. Ζωιτάκης, και πρωθυπουργού ο Γ. Παπαδόπουλος.

Οπως ήδη έχει αναφερθεί, το βασικό επιχείρημα που χρησιμοποίησε η δικτατορία ήταν ο «κομμουνιστικός κίνδυνος». Επιβεβαιώθηκε ακόμα μια φορά ότι ο αντικομμουνισμός είναι πάντα ο προπομπός για την περιστολή αστικών ελευθεριών και δικαιωμάτων, την επιβολή γενικότερων αντιλαϊκών μέτρων, που θίγουν άμεσα και βίαια τα πιο ζωτικά συμφέροντα όλων των εργαζομένων και όχι μόνο των κομμουνιστών.

Η επικράτηση της συγκεκριμένης στρατιωτικής δικτατορίας συντελέστηκε με ένα γενικό αιφνιδιασμό, αν και είχαν προηγηθεί πολιτικές τοποθετήσεις για το ενδεχόμενο αναστολής της λειτουργίας της Βουλής, για πραξικοπηματικές κινήσεις του βασιλιά.

Βαρύνει την ηγεσία του ΚΚΕ, πρωταρχικά το Γραφείο του Κλιμακίου της ΚΕ που βρισκόταν στην Ελλάδα, καθώς και την ηγεσία της ΕΔΑ, το γεγονός ότι χιλιάδες στελέχη και μέλη του ΚΚΕ και της ΕΔΑ πιάστηκαν κυριολεκτικά στον ύπνο και σύρθηκαν στην εξορία. Οι σχεδιασμοί για εγκαθίδρυση στρατιωτικής δικτατορίας στην Ελλάδα βρίσκονταν γενικά στην πρόβλεψη του καθοδηγητικού οργάνου του ΚΚΕ. Ωστόσο, δεν υπήρξε η συγκεκριμένη ανάλογη επαγρύπνηση, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει και καμία προετοιμασία για την προβολή αντίστασης ενάντια στους πραξικοπηματίες. Ταυτόχρονα η τελευταία περιοριζόταν ως δυνατότητα εξαιτίας της απουσίας Κομματικών Οργανώσεων του ΚΚΕ. Ετσι, δεν υπήρξε ούτε στοιχειώδης παράνομος μηχανισμός για τη διεξαγωγή της αντιδικτατορικής πάλης.

Η Απόφαση του 9ου Συνεδρίου του ΚΚΕ, που συνήλθε στη Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία (4-10.12.1973), εκτίμησε σχετικά:

«...Αν είχε συνειδητοποιηθεί ο κίνδυνος της δικτατορίας και είχε γίνει και μέσα ακόμα στα πλαίσια της ΕΔΑ σχετική προετοιμασία, θα ήταν δυνατόν (...) να δημιουργηθούν συνθήκες για τη συνέχιση της αντιδικτατορικής πάλης από καλύτερες θέσεις» (1214).

«Το στρατιωτικό-φασιστικό πραξικόπημα βρήκε την ΚΕ και όλο το Κόμμα απροετοίμαστα. Το καθοδηγητικό κέντρο στο εσωτερικό δεν μπόρεσε με την εγκαθίδρυση της δικτατορίας να αποκαταστήσει επαφές και δεσμούς και να οργανώσει τις κομματικές δυνάμεις. Ορισμένα στελέχη και μέλη του Κόμματος, από εκείνα κυρίως που ήταν οργανωμένα στις Κομματικές Ομάδες, πήραν την πρωτοβουλία για την ανασύνταξη των κομματικών δυνάμεων, των δυνάμεων γενικότερα του αντιδικτατορικού κινήματος» (1215).

Η πολιτική της δικτατορίας συνδύαζε την ωμή καταστολή με την ευελιξία. Παράλληλα, ένα σημαντικό τμήμα των πιο συντηρητικών μικροαστικών στρωμάτων ανέχτηκε τη δικτατορία ή και συντάχτηκε με αυτή. Συντέλεσε σε αυτό και η πολιτική προσεταιρισμού αυτοαπασχολούμενων (π.χ., ιδιοκτητών ταξί κ.ά.), που ακολούθησε η χούντα. Η δικτατορία στήριξε την πολιτική συμμαχιών της στη διαγραφή των αγροτικών χρεών, στην ενίσχυση της αγοραστικής δύναμης τα πρώτα χρόνια μετά από το πραξικόπημα και στη μείωση της ανεργίας χάρη στην ανάπτυξη που είχε συντελεστεί την προηγούμενη περίοδο, αλλά και στην ανάπτυξη του κλάδου των κατασκευών. Ακόμα, στηρίχτηκε σε μια ορισμένη άμβλυνση του προβλήματος της λαϊκής κατοικίας που έφερε το σύστημα της αντιπαροχής.

Παράλληλα, η χουντική κυβέρνηση, στην προσπάθεια να αμβλύνει τις αντιδράσεις που εκδηλώνονταν έξω από την Ελλάδα, αλλά και για να εξωραΐσει την εικόνα της στο εσωτερικό, αμνήστευσε τους υπευθύνους του βασιλικού στρατιωτικού κινήματος, καθώς και όσους φέρονταν ότι είχαν αναμειχθεί στην «υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ». Ανάμεσα σε αυτούς ήταν και ο Α. Παπανδρέου, στον οποίο χορηγήθηκε διαβατήριο και έφυγε στο εξωτερικό.

Στις 29.9.1968 διενεργήθηκε από τη χούντα δημοψήφισμα για το νέο Σύνταγμα, με το οποίο κατοχυρωνόταν θεσμικά ο στρατός ως ανώτατος ρυθμιστής της πολιτικής ζωής. Πριν και στη διάρκεια της διεξαγωγής του, ασκήθηκε ψυχολογική βία και τρομοκρατία, ενώ υπήρξε και αλλοίωση των ψηφοδελτίων, με αποτέλεσμα να εμφανιστεί ποσοστό έγκρισης του νέου Συντάγματος πάνω από 90%.

Το επίπεδο του εργατικού κινήματος, γενικά της ταξικής πάλης, καθώς και η κατάσταση στην οποία βρισκόταν το 1967 ο συνειδητός υποκειμενικός παράγοντας, το ΚΚΕ, προσδιόρισαν και το επίπεδο της πάλης που θα ακολουθούσε και το οποίο, ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια, ήταν πολύ κατώτερο των περιστάσεων. Χρειάστηκε να περάσουν αρκετά χρόνια μέχρι να εκδηλωθούν τα πρώτα μαζικά σκιρτήματα αντίδρασης, κύρια σε χώρους φοιτητών και σπουδαστών. Με τον ασφυκτικό έλεγχο που ασκούσαν στις συνδικαλιστικές οργανώσεις η κρατική Ασφάλεια και οι διορισμένοι εργοδοτικοί και κυβερνητικοί συνδικαλιστές, η δικτατορία μπόρεσε να καθηλώσει, επί της ουσίας να διαλύσει το εργατικό και τα άλλα συνδικαλιστικά κινήματα.

Στο χαμηλό επίπεδο του κινήματος επέδρασαν αποφασιστικά το γενικότερο κλίμα της τρομοκρατίας, οι συλλήψεις, τα βασανιστήρια και η λειτουργία των στρατοδικείων, όπως και η ηττοπάθεια που καλλιεργούνταν από διάφορες πλευρές ότι η δικτατορία ήταν ακλόνητη.

Το κλίμα της ηττοπάθειας εκφράστηκε από τις πρώτες μέρες του πραξικοπήματος και ανάμεσα στους πολιτικούς κρατουμένους, ένα μέρος των οποίων υποχώρησε. Τότε μάλιστα άρχισε να διαδίδεται η αντίληψη ότι η υπογραφή «δήλωσης μετανοίας» δεν ήταν και τόσο επιβαρυντική, ότι μπορούσε να αποτελέσει ελιγμό.

Βεβαίως, πρέπει να υπογραμμιστεί ότι ταυτόχρονα μια μεγάλη μερίδα πολιτικών κρατουμένων, που εξορίστηκαν στη Γυάρο και έπειτα στη Λέρο και αλλού, ανάμεσα στους οποίους και νεολαίοι της ΕΔΑ και της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη, στάθηκαν αλύγιστοι. Πολλοί από αυτούς στη συνέχεια αποτέλεσαν δυναμικό του ΚΚΕ.

Το ΚΚΕ ήταν και αυτήν τη φορά η πολιτική δύναμη που έδωσε στην αντιδικτατορική πάλη τις περισσότερες θυσίες. Το κίνημα στα χρόνια 1967-1974 ενισχυόταν ηθικά και ιδεολογικά από την ηρωική στάση πολλών κομμουνιστών και κομμουνιστριών στην ανάκριση, στα βασανιστήρια και τα στρατοδικεία. Σημαντικό ρόλο στα παραπάνω έπαιξε η δημιουργία της ΚΝΕ.

Η ΚΝΕ δημιουργήθηκε στις 15.9.1968. Σχετικά με τη δημιουργία της η ειδική Απόφαση της 13ης Ολομέλειας της ΚΕ (11-17.1.1969) «για την ανασύσταση Κομμουνιστικής Νεολαίας Ελλάδας» αναφέρει ανάμεσα σε άλλα:

«1. Η 13η Ευρεία Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ χαιρετίζει την ανασύσταση της οργάνωσης της Κομμουνιστικής Νεολαίας Ελλάδας (ΚΝΕ).

2. Η Ολομέλεια θεωρεί ότι οι σημερινές συνθήκες στην Ελλάδα καθώς και οι διεθνείς επιβάλλουν την ανασύσταση της Κομμουνιστικής Νεολαίας. Η ΚΝΕ θα συγκεντρώνει στις γραμμές της το πρωτοπόρο τμήμα της ελληνικής νεολαίας και, στηριγμένη στη θεωρία του μαρξισμού-λενινισμού, θα διαπαιδαγωγεί την ελληνική νεολαία με τα ιδανικά της δημοκρατίας και του σοσιαλισμού, με τις ηρωικές παραδόσεις της Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ), με τις καλύτερες παραδόσεις της ΕΠΟΝ και της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη.

Η ΚΝΕ προετοιμάζει τα μέλη της να γίνουν ικανά ν' αποτελέσουν μέλη του Κόμματος της εργατικής τάξης, του ΚΚΕ.

3. Η ΚΝΕ έχει σαν φιλοδοξία να βρεθεί στις πρώτες γραμμές και να παίξει όλο και πιο σοβαρό ρόλο στην πάλη της νεολαίας και όλου του λαού για τα ζητήματα των νέων για την ανατροπή της δικτατορίας (...) για την ειρήνη και την κοινωνική πρόοδο.

(...) Στις σημερινές συνθήκες, η ΚΝΕ δημιουργεί παράνομες Οργανώσεις στους τόπους δουλειάς και κατοικίας των νέων, με βάση τις αρχές της συνωμοτικότητας, της επαγρύπνησης και της αποκέντρωσης (...)

(...) 5. Η Ολομέλεια της ΚΕ αναθέτει στο ΠΓ και τις Οργανώσεις του Κόμματος το καθήκον να βοηθήσουν στη συγκρότηση Οργανώσεων της ΚΝΕ» (1216).

Αντλώντας πείρα από τη διαδρομή του νεολαιίστικου κινήματος, η Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ (2005) υπογράμμισε για την ΚΝΕ αυτό ακριβώς το θέμα στις σύγχρονες συνθήκες:

«Η ίδρυση της ΚΝΕ, το 1968, δικαίωσε την απόφαση του ΚΚΕ με την επαναλειτουργία του στην Ελλάδα, σε συνθήκες παρανομίας, ύστερα από τη διάλυση των ΚΟ το 1958. Η ύπαρξη επαναστατικής οργάνωσης νεολαίας, υπό την καθοδήγηση του ΚΚΕ, είναι απολύτως αναγκαία. Καμία άλλη νεολαιίστικη οργάνωση, όσο μαζική και ριζοσπαστική και να είναι, δεν μπορεί να την αντικαταστήσει, να την υποκαταστήσει» (1217).

Επίσης:

«Η ΚΝΕ δρα στο πλευρό του Κόμματος και κάτω από την καθοδήγησή του, έχοντας ως στρατηγικό σκοπό το σοσιαλισμό. Από εδώ προκύπτει ο χαρακτήρας της Οργάνωσης. Από εδώ προκύπτει η ανάγκη η ΚΝΕ να συμβάλλει στην προώθηση της στρατηγικής του Κόμματος, στην οικοδόμηση του Μετώπου, δύναμη του οποίου θα αποτελέσει και το ίδιο το νεολαιίστικο κίνημα. Πράγμα που απαιτεί να γνωρίσει και να αφομοιώσει τις θέσεις του Κόμματος και μάλιστα μέσα από τις δικές της εμπειρίες» (1218).

Η ανασυγκρότηση των Οργανώσεων του ΚΚΕ πραγματοποιούνταν σε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες, όμως στην πορεία ενισχυόταν με τους συντρόφους και τις συντρόφισσες που επέστρεφαν από την εξορία ή τη φυλακή και ήταν αποφασισμένοι να συνεχίσουν τον αγώνα από τις γραμμές του ΚΚΕ και της ΚΝΕ. Και βέβαια η ανασυγκρότηση του ΚΚΕ στηρίχτηκε και με τη σχεδιασμένη και επαναλαμβανόμενη αποστολή πολλών κομματικών στελεχών από το εξωτερικό, ειδικά μετά από τη 12η Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής (1968).

Την ανασυγκρότηση του ΚΚΕ δυσκόλευε η σύγχυση που προκλήθηκε τον πρώτο καιρό μετά από τη 12η Ολομέλεια. Οι συνθήκες της παρανομίας εμπόδιζαν την ανοιχτή και μαζική διαπάλη, τόσο σχετικά με τις αιτίες της διάσπασης όσο και με το ποιες δυνάμεις εξέφραζαν το Κόμμα. Ηταν ακόμα η φάση που πλατιές μάζες της ΕΔΑ επηρεάζονταν από την ηγεσία της, αυτή γνώριζαν, ενώ η πλειοψηφία αυτής της ηγεσίας ήταν στελέχη του αυτοαποκαλούμενου «ΚΚΕ εσωτερικού».

Παρ' όλα αυτά, η ανασυγκρότηση του ΚΚΕ ήταν προϋπόθεση για την ανάπτυξη της μαζικής αντιδικτατορικής πάλης. Η ηγεσία του σωστά επέλεξε την αδιάλλακτη αντιπαράθεση με το «ΚΚΕ εσωτερικού», ως κύριο οπορτουνιστικό φορέα, εμπόδιο και στην κατεύθυνση της αντιδικτατορικής πάλης. Η ανάπτυξη των Οργανώσεων του ΚΚΕ και της ΚΝΕ επέδρασε και στη δημιουργία της Ενιαίας Συνδικαλιστικής Αντιδικτατορικής Κίνησης - ΕΣΑΚ (3.4.1968), της Αντι-ΕΦΕΕ και της Μαθητικής Οργάνωσης Δημοκρατικής Νεολαίας Ελλάδας (ΜΟΔΝΕ).

Η ανασυγκρότηση του ΚΚΕ προχώρησε ταχύτερα μετά από τη 17η Ολομέλεια της ΚΕ (9-13.12.1972), στην οποία ο μέχρι τότε Α΄ Γραμματέας της ΚΕ, Κώστας Κολιγιάννης, αντικαταστάθηκε από τον Χαρίλαο Φλωράκη, που είχε βγει παράνομα στο εξωτερικό και συμμετείχε στην καθοδήγηση του ΚΚΕ. Συνεχίστηκε με το 9ο Συνέδριο.

Σημαντικό όπλο για την ανάπτυξη της αντιδικτατορικής πάλης και την οργάνωση των κομματικών δυνάμεων αποτέλεσαν ο παράνομος Τύπος της ΚΕ του ΚΚΕ, της Κομμουνιστικής Νεολαίας, της ΚΟΑ («Ριζοσπάστης», «Οδηγητής», «Αδούλωτη Αθήνα», «Δημοκρατική Αλλαγή», «Ελεύθερη Πατρίδα» κ.ά.), η κυκλοφορία προκηρύξεων και άλλων εντύπων, η αναγραφή συνθημάτων. Ιδιαίτερο ρόλο είχαν το θεωρητικό περιοδικό του Κόμματος «Νέος Κόσμος», ο ραδιοφωνικός σταθμός «Η Φωνή της Αλήθειας», από τις εκπομπές του οποίου καθοδηγούνταν οι Κομματικές Οργανώσεις στην καθημερινή οργανωτική και πολιτική δράση τους και γενικότερα στην αντιδικτατορική λαϊκή πάλη.

Τη δική τους συμβολή στην πάλη κατά της δικτατορίας είχαν και οι οργανώσεις Πατριωτικό Αντιδικτατορικό Μέτωπο, Ρήγας Φεραίος, Δημοκρατική Αμυνα, Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα - ΠΑΚ (28.2.1968) και άλλες μικρότερης εμβέλειας, ενώ σημαντικός ήταν ο ρόλος πολλών οργανώσεων στο εξωτερικό, τόσο στις χώρες όπου υπήρχαν Ελληνες οικονομικοί μετανάστες όσο και στις χώρες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Στην πορεία, πήραν μέρος στον αγώνα κατά της χούντας και οργανώσεις αστικών κομμάτων, ακόμα και βασιλόφρονες.

Ενάμιση χρόνο πριν το τέλος της στρατιωτικής δικτατορίας, το λαϊκό κίνημα άρχισε να σημειώνει αισθητή άνοδο και κορυφώθηκε με τον ξεσηκωμό στο Πολυτεχνείο το Νοέμβρη του 1973. Την τριήμερη κατάληψη του Πολυτεχνείου (14-15-16 Νοέμβρη) κατέστειλαν τελικά στρατιωτικές δυνάμεις με την εισβολή τανκ και στρατού στο ίδρυμα τη νύχτα της 17ης Νοέμβρη. Η επέμβαση του στρατού και της αστυνομίας στο Πολυτεχνείο και στις γύρω περιοχές οδήγησε σε έναν αιματηρό απολογισμό με δεκάδες νεκρούς και τραυματίες.

Η κυβέρνηση Μαρκεζίνη παραιτήθηκε, ενώ στις 25.11.1973 η χούντα του Παπαδόπουλου ανατράπηκε από το στρατιωτικό πραξικόπημα του ταξίαρχου Ιωαννίδη. Τη χαριστική βολή στη δικτατορία έδωσε το πραξικόπημα για την ανατροπή της κυβέρνησης Μακάριου (15.7.1974), που υποκίνησε η ελληνική κυβέρνηση σε συνεργασία με Ελληνοκύπριους πολιτικούς και στρατιωτικούς της ΕΟΚΑ Β΄. Αμέσως ακολούθησε η εισβολή, σε δύο φάσεις, των τουρκικών στρατευμάτων στην Κύπρο (20-22 Ιούλη και 14-16 Αυγούστου). Η κυβέρνηση της δικτατορίας δεν μπορούσε πια να σταθεί.

Η ελληνική αστική τάξη και οι πολιτικοί της εκπρόσωποι ανησύχησαν μήπως δυσκολέψει ο έλεγχος της κατάστασης. Τότε ακριβώς η δικτατορία παρέδωσε τη διακυβέρνηση. Τη νύχτα της 23ης προς 24.7.1974 ήρθε στην Ελλάδα από το Παρίσι ο Κ. Καραμανλής και σχημάτισε κυβέρνηση της λεγόμενης «εθνικής ενότητας», από πολιτικούς της προδικτατορικής ΕΡΕ και του «κεντρώου» χώρου. Αρχισε η φάση της λεγόμενης μεταπολίτευσης.

Η ΚΕ του ΚΚΕ χαρακτήρισε ως εξής την αλλαγή:

«...Μπροστά σ' αυτή την κατάσταση, η χουντική ηγεσία, με οδηγίες της Ουάσιγκτον και άλλων ηγετικών ΝΑΤΟικών κύκλων, ανέθεσε τη διακυβέρνηση της χώρας σε συντηρητικούς αστούς πολιτικούς, με επικεφαλής τον Κωνσταντίνο Καραμανλή» (1219).

Το πιο σημαντικό γεγονός που χρωμάτισε αυτήν τη φάση ήταν η νομιμοποίηση του ΚΚΕ. Βασικός λόγος που την επέβαλε ήταν η ντε φάκτο παρέμβαση του ΚΚΕ αμέσως μετά από την κατάρρευση της δικτατορίας, με την άφιξη του ΠΓ στην Ελλάδα και με το άνοιγμα των κεντρικών γραφείων του στην Αθήνα, στην πλατεία Κάνιγγος. Τις ίδιες μέρες εκδόθηκε η εφημερίδα ΝΕΑ ΕΛΛΑΔΑ, πριν την επίσημη νομιμοποίηση του ΚΚΕ.

Στις 24.9.1974 η ΚΕ απηύθυνε χαιρετιστήριο για τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ «προς την εργατική τάξη, την αγροτιά, τους διανοούμενους, όλο το λαό» (1220). Στις 25.9.1974 κυκλοφόρησε ο «Ριζοσπάστης», ημερήσιο όργανο της ΚΕ του ΚΚΕ.

Μετά από 27 χρόνια συνεχόμενης παρανομίας, το ΚΚΕ σημείωσε μια σημαντική κατάκτηση. Παρά τις διώξεις και σε πείσμα όσων είχαν σπεύσει κατά καιρούς να αναγγείλουν την εξαφάνισή του, το ΚΚΕ κατάκτησε τη νόμιμη δράση του. Αρχιζε μια νέα περίοδος στην πολυκύμαντη Ιστορία του.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1213. Οι ενδοαστικές αντιθέσεις, όπως και όλα τα ζητήματα που αφορούν στις εξελίξεις εκείνης της περιόδου (Κυπριακό, η θέση της Ελλάδας στο ιμπεριαλιστικό σύστημα, η στρατηγική και η τακτική των πολιτικών δυνάμεων της εποχής, η προσέγγιση της ιδεολογίας της δικτατορίας, η στάση των εργατικών και λαϊκών δυνάμεων εκείνα τα χρόνια, οι διώξεις, οι καταδίκες και τα βασανιστήρια σε βάρος χιλιάδων αγωνιστών της αντιδικτατορικής πάλης κ.ά.), προγραμματίζεται να αποτελέσουν ένα μέρος από το συνολικό αντικείμενο του επόμενου, Γ΄ τόμου του Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ, μελλοντικό καθήκον της Κεντρικής του Επιτροπής.

1214. Το 9ο Συνέδριο του ΚΚΕ, σελ. 35, έκδ. ΚΕ του ΚΚΕ, Αθήνα, 1974.

1215. Το ΚΚΕ. Επίσημα Κείμενα, τόμ. 10, σελ. 819, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2009.

1216. Το ΚΚΕ. Επίσημα Κείμενα, τόμ. 10, σελ. 297, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2009.

1217. Θέσεις της ΚΕ του ΚΚΕ για την Πανελλαδική Συνδιάσκεψη με θέμα: «Η δράση του Κόμματος για τα προβλήματα της Νεολαίας. Η στήριξη της ΚΝΕ», σελ. 2, έκδ. «Ριζοσπάστης», 2005.

1218. Εισήγηση της ΚΕ του ΚΚΕ στην Πανελλαδική Κομματική Συνδιάσκεψη με θέμα: «Η δράση του Κόμματος για τα προβλήματα της Νεολαίας. Η στήριξη της ΚΝΕ», σελ. 8, εκδ. «Ριζοσπάστης», 2005.

1219. Το ΚΚΕ. Επίσημα Κείμενα, τόμ. 10, σελ. 906, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2009 και περιοδικό «Νέος Κόσμος», τεύχ. 8-9, σελ. 3, Αύγουστος-Σεπτέμβρης 1974.

1220. «Ριζοσπάστης», 25.9.1974.