Ομαδικός τάφος από τη Δικτατορία του Φράνκο

Ο ιατροδικαστικός ανθρωπολόγος Φερνάνδο Σερούλια από το 2010 διεξάγει έρευνες σε έναν από τους μεγαλύτερους ομαδικούς τάφους θυμάτων του Φρανκισμού στην Λα Πεδράχα ανακάλυψε πως μέσα στον σωρό των οστών των δολοφονημένων δημοκρατικών, 45 εγκέφαλοι εξακολουθούσαν να διατηρούνται σε ανεξήγητα καλή κατάσταση, και το κυριότερο εύρημα, διασωζόταν και μία καρδιά, που είχε πάψει να χτυπά από το μακρινό κι οδυνηρό έτος του 1936.  

 «Όταν έφθασα στην τάφρο έμεινα εμβρόντητος. Ασκώ την ιατροδικαστική επί 30 χρόνια και ποτέ στη ζωή μου δεν είδα κάτι παρόμοιο», αναφέρει σε δηλώσεις του ο Σερούλια, που εργάζεται στο Ίδρυμα Ιατροδικαστικής της Γαλικίας. 

Σε εκείνον τον μαζικό τάφο, οι εθνικιστές κι ακροδεξιοί πραξικοπηματίες από τον Ιούλιο έως τον Νοέμβριο του 1936 στοίβαζαν στα κρυφά συνολικά 104 πτώματα εκτελεσμένων. Κι άλλα 36 ανακαλύφθηκαν σε γειτονική τάφρο. 

Τα θύματα ήταν δημοκρατικοί που είχαν συλλάβει οι Φρανκιστές από τα γειτονικά χωριά της Μπριβιέσα, Μιράνδα ντελ Έβρο και Σαν Ντομίνγο ντε λα Καλθάδα. Τους οδηγούσαν στα κρυφά κολαστήρια και από κάποια μέρα τους φόρτωναν στα καμιόνια προς το βουνό, όπου κι εκτελούνταν δίνοντας τους συχνά την χαριστική βολή στο κεφάλι.   

Μετά 80 χρόνια, 45 εγκέφαλοι και μία καρδιά από τους εκτελεσμένους, διατηρούνται ανεξήγητα σε καλή κατάσταση καταμαρτυρώντας τις φρικαλεότητες, στις οποίες οδήγησε ένας εμφύλιος. «Μεταξύ τους υπάρχουν και δύο εγκέφαλοι όπου υπάρχει ακόμη η βολίδα από τη σφαίρα της χαριστικής βολής», τονίζει στην El Pais ο ιατροδικαστής Φρανθίσκο Ετσεβερία, προσθέτοντας πως «είναι οι μοναδικές γνωστές περιπτώσεις». 

Ο λόγος που διατηρήθηκαν τα όργανα σε καλή κατάσταση έχει επιστημονική εξήγηση. Όπως τονίζει ο Σερούλια, ο τάφος είχε σκαφθεί σε αργιλώδες, εξαιρετικά υδατοστεγές και οξύτατο έδαφος. Εκείνο τα καλοκαίρι του '36 ήταν ιδιαίτερα κρύο και βροχερό. Τα περισσότερα από τα θύματα είχαν εκτελεσθεί με μία σφαίρα στον αυχένα, επιτρέποντας έτσι στο νερό της βροχής να εισέλθει στην κρανιακή κοιλότητα.   

Το νερό έχει την ιδιότητα να αποτρέπει την ανάπτυξη μικροβίων που δημιουργούν σήψη και οι λιπαροί εγκέφαλοι σαπωνοποιήθηκαν, προσθέτει ο Σερούλια που έχει δημοσιεύσει τα ευρήματά του στην έγκυρη περιοδική έκδοση Science and Justice.   Οι εγκέφαλοι αυτοί, που σήμερα συντηρούνται στα ψυγεία του Νοσοκομείου του Βερίν, είναι η μεγαλύτερη γνωστή συλλογή σαπωνοποιημένων εγκεφάλων. Το μέγεθός τους είναι το ένα έκτο της κανονικής διάπλασης ενός εγκεφάλου, που εν ζωή ζυγίζει ενάμιση κιλό, ενώ τώρα έχουν το μέγεθος ενός μήλου. Ωστόσο, ο κύριος της διατηρημένης καρδιάς δεν έχει γίνει ακόμη γνωστό ποιος είναι. 

Ο Ραφαέλ Μαρτίνεθ Μόρο, εργολάβος δημοσίων έργων ήταν ένας από τους εκτελεσμένους και θαμμένους στην Λα Πεδράχα. Τον εκτέλεσαν στις 3 Οκτωβρίου 1936 και το μοναδικό του έγκλημα ήταν πως είχε εκλεγεί πρόεδρος του Σοσιαλιστικού Ομίλου της Μπριβιέσκα, ένα χωριό που τότε αριθμούσε 3.500 κατοίκους. Η δική του είναι μία από τις μόλις 15 σορούς που έως τώρα έχει γίνει κατορθωτό να ταυτοποιηθούν μέσω του DNA. Ο γιος του Ραφαέλ Μαρτίνεθ Μαρτίνεθ ήταν μόλις 14 ετών όταν σκότωσαν τον πατέρα του και '90 όταν ανέσυραν τη σορό του μαζί με δεκάδες άλλες. 

"Είναι αναξιοπρεπές να σου λέει κάποιος πως πρέπει να ξεχάσεις ότι σου σκότωσαν τον πατέρα, όπως μας πρότεινε ο (Ισπανός πρωθυπουργός) Μαριάνο Ραχόι", τονίζει στην Εl Pais ο Μιγέλ Άνχελ Μαρτίνεθ Μοβίγια, εγγονός του Μαρτίνεθ Μόρα κι εκπρόσωπος του Ομίλου Συγγενών Εκτελεσθέντων στα όρη Πεδράχα.   

Ο ίδιος θυμάται πως οι ερευνητές λίγο λίγο ανέσυραν από τον ομαδικό τάφο προσωπικά αντικείμενα ανακατεμμένα με διάσπαρτα κόκκαλα: χρυσά δόντια, γυαλιά, σακκάκια, κάποια πορτοφόλια και ξαφνικά, εμφανίσθηκε ο πρώτος εγκέφαλος. «Αυτές ήταν πολύ συγκλονιστικές στιγμές για όλους τους συγγενείς που βρισκόμασταν εκεί», αφηγείται.   

Ο Σερούλια υπενθυμίζει πως ο εισηγητής του ΟΗΕ Πάβλο ντε Γκριέφ είχε προτρέψει τον Ραχόι να καταργήσει τον Νόμο περί Αμνηστίας του 1977 και να επιτρέψει την έναρξη ερευνών για την απόδοση ευθυνών για τα εγκλήματα επί Φρανκισμού. Οι εγκέφαλοι της Λα Πεδράχα θα μπορούσαν κάλλιστα να χρησιμεύσουν ως αδιάσειστο τεκμήριο.   «Οι δολοφόνοι ήθελαν να εξαφανίσουν από προσώπου γης τα θύματά τους, αλλά δεν μπόρεσαν να σβήσουν τις ιδέες τους. Ούτε καν τους εγκεφάλους τους», αποφαίνεται ο Σερούλια. 

Stepan Bandera: Ο "ήρωας" της σύγχρονης Ουκρανίας

Πολλά μπορούμε να γράψουμε για την κατάσταση και την κυβέρνηση της σύγχρονης Ουκρανίας, για τις σχέσεις της με την ΕΕ (των λαών και των δικαιωμάτων) και γενικότερα το μεγάλο κεφάλαιο. Ο οποιοσδήποτε παρακολούθησε τις εξελίξεις εκεί σίγουρα θυμάται τη στραγγαλισμένη από τους νεοναζί έγκυο και το λιντσάρισμα του γραμματέα του ΚΚ. Ο ήρωας όμως που τιμάται κεντρικά από το σύγχρονο καθεστώς με φεστιβάλ και αγάλματα, αποτελεί μια συγκεντρωτική εικόνα του καθεστώτος της σημερινής Ουκρανίας.

Σήμερα, φίλες και φίλοι, στην Ουκρανία τιμάται ο Stepan Bandera. 

Ας δούμε ποιος είναι:

Ο Στεπάν Αντρίγιοβιτς Μπαντέρα γεννήθηκε το 1909 και υπήρξε στέλεχος της εθνικιστικής και μετέπειτα φιλοχιτλερικής Οργάνωσης Ουκρανών Εθνικιστών (ОУН), ήδη από τα 20 του χρόνια. Στα πλαίσια της οργάνωσης πήρε μέρος σε αρκετές τρομοκρατικές ενέργειες κυρίως ενάντια σε σοσιαλιστικές, κομμουνιστικές και συνδικαλιστικές οργανώσεις, Πολωνούς γεωργούς και την σοβιετική πρεσβεία, και το 1934 συνελήφθη και καταδικάστηκε με την ποινή του θανάτου. Τελικά οι αρχές της Ουκρανίας μετέτρεψαν αυτή την ποινή σε ισόβια δεσμά.

Τα έτη 1936−1939 παρέμεινε έγκλειστος στις Πολωνικές φυλακές , ενώ πέτυχε την απελευθέρωσή του τον Σεπτέμβριο του 1939 χάρη στην επίθεση της Γερμανίας ενάντια στην Πολωνία.

Από τον Φεβρουάριο του έτους 1940 και μετά τη διαίρεση του ОУН, ο Μπαντέρα γίνεται αρχηγός της φράξιας ОУН. Η οργάνωσή του και ο ίδιος αν και φαινομενικά Το έτος 1941 έγινε επικεφαλής του συσταθέντος ένα χρόνο νωρίτερα Επαναστατικού Δικτύου. Την ίδια χρονιά ο Μπαντέρα και άλλα μέλη της ОУН προσλαμβάνονται από την Abwehr (στρατιωτική μυστική αστυνομία της ναζιστικής Γερμανίας) σε υπηρεσίες κατασκοπείας και αντικατασκοπείας. Παράλληλα το ОУН και ο Μπάντερα λαμβάνουν το ποσό των 2,5 εκατομμυρίων μάρκων από τη Γερμανία για να συνθέσουν και να εκπαιδεύσουν δύο τάγματα ουκρανικών SS με τα ονόματα "Nachtigall" και "Roland" και να διενεργήσουν αποστολές σαμποτάζ και κατασκοπείας μέσα στο έδαφος της ΕΣΣΔ.

Ο Μπάντερα συναντιόνταν συχνά με υψηλόβαθμα στελέχη των SS και για άλλους σκοπούς, που εικάζεται ότι αφορούσαν την εισβολή της Γερμανίας στην ΕΣΣΔ. 

Μετά την επίθεση της Γερμανίας στην ΕΣΣΔ και την προσάρτηση της Ουκρανίας στο Ράιχ, ο Μπάντερα συνελήφθη μαζί με άλλους αρχηγούς ουκρανικής εθνικιστικής κατεύθυνσης από τις αρχές κατοχής των Γερμανών για απόπειρα ανακήρυξης ανεξάρτητης Ουκρανικής κυβέρνησης και τέθηκε υπό περιορισμό, αλλά αργότερα στάλθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Ζάξενχαουζεν, όπου διέμεινε όχι με άλλους κρατουμένους, αλλά στην πτέρυγα υψηλών προσώπων Zellenbau.

Οι ίδιοι οι θα τον απελευθερώσουν το Σεπτέμβριο του 1944, κρίνοντας ότι κάθε βοήθεια ενάντια στους σοβιετικούς ήταν, στη φάση αυτή του πολέμου, χρήσιμη. Ο Μπάντερα θα ιδρύσει στο Βερολίνο μια οργάνωση που με τη βοήθεια των Γερμανών, θα προέβαλλε αντίσταση στον Κόκκινο Στρατό που προχωρούσε τώρα ασταμάτητα.

Το 1947 τίθεται αρχηγός του Δικτύου ОУН, οργάνωσης με έδρα τη Γερμανία και σαφή αντισοβιετικό προσανατολισμό.  

Το 1959 ο Μπαντέρα δολοφονήθηκε από τον πράκτορα της ΚGB, Μπογκντάν Στασίνσκϊι στο Δυτικό Βερολίνο, όπου διέμενε και βρίσκονταν σε συνεργασία με τις αρχές.

Το 1942 με ναζιστική στολή

H μάχη της Δεσκάτης (1946)

Στις 21 Σεπτεμβρίου 1946, μετά από μια λεπτομερειακή αναγνώριση και σύμφωνα με το επεξεργασμένο σχέδιο, οι δυνάμεις των ανταρτών χτύπησαν τις κυβερνητικές δυνάμεις στη Δεσκάτη. Στη μάχη αυτή συντέλεσε η πετυχημένη ενέδρα των ανταρτών στις 17 Σεπτεμβρίου στη θέση Παλιούρι σε μια φάλαγγα αυτοκινήτων. Μας έδωσε αρκετά λάφυρα τα οποία βοήθησαν στην επίθεση της Δεσκάτης (6 καινούρια εγγλέζικα οπλοπολυβόλα, 13.000 σφαίρες, 150 οκάδες εκρηκτικό υλικό, έναν εγγλέζικο ολμίσκο με 150 βλήματα, 13 αιχμάλωτοι που έδωσαν πληροφορίες για τη φρουρά της Δεσκάτης με ακριβή εικόνα της διάταξης και των μέτρων ασφαλείας).

Ο εχθρός ήταν καλά οχυρωμένος στο ύψωμα Τέρτιμος (1.093 μ. υψόμετρο) με δύναμη διλοχίας περίπου 200 άντρες, 60 χωροφύλακες και 40 εξοπλισμένους από το κράτος πολίτες.

Ως οχύρωση είχαν χαρακώματα, συρματοπλέγματα, πολυβολεία και γενικά το ύψωμα ήταν καλά οχυρωμένο γιατί η θέση του ήταν δεσπόζουσα και δύσκολα πλησιάζεται χωρίς πυροβολικό ή άλλα βαριά όπλα.

Στην κατεύθυνση του κύριου χτυπήματος έπαιρναν μέρος 3 συγκροτήματα από τα Χάσια, Αντιχάσια και Βόιο: Τη μάχη της Δεσκάτης την προκαθόρισε η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί σε ολόκληρη την περιοχή Αντιχασίων, γιατί όλη η περιοχή ήταν λεύτερη πλην της Δεσκάτης.

Με ορμητική επίθεση και καταιγιστικά πυρά, οι αντάρτες αιφνιδίασαν τη νύχτα το στρατό. Το Αρχηγείο Στρατού αναφέρει για τη μάχη αυτή: "Ακολούθως προωθηθέντες προς το ύψωμα Τέρτιμος, επετέθησαν κατά των οργανωμένων θέσεων του λόχου. Επηκολούθησε σκληρός αγών και εντός ολίγου η μάχη εγενικεύθη... Δύο αξιωματικοί και 17 οπλίται έπεσαν μαχόμενοι επί του πεδίου της μάχης. Η υπόλοιπος δύναμη ηδυνήθη να αφιχθή εις Γρεβενά".

Για τη μάχη στη Δεσκάτη γράφει ο Ζιανός Θανάσης, αυτόπτης μάρτυρας της επιχείρησης: "Για πρώτη φορά θα κάναμε επίθεση σε τόσο γερά οχυρωμένη τοποθεσία και σε αντίπαλο που διέθετε και βαριά όπλα... Η μάχη άρχισε νύχτα αλλά κράτησε πολλές ώρες, ώσπου μας πήρε η χαραυγή. Από την πλευρά που μαχόμασταν εμείς το έδαφος ήταν γυμνό, με λίγους θάμνους και πολλές πέτρες. Βρήκαμε ισχυρή αντίσταση. Από ένα πολυβολείο μας βάζαν ασταμάτητα. Οι σφαίρες σφύριζαν συνεχώς πάνω από τα κεφάλια μας, αλλά το μέρος ήταν κάπως απότομο και μας προφύλαγε. Προχωρούσαμε με άλματα... Κοντεύαμε να βγούμε στην κορυφή από τη μια πλευρά του υψώματος. Τα πυρά όλο και αραίωναν. Από τη νότια πλευρά του υψώματος ο Ηλίας Αλευράς με το Συγκρότημά του το είχε καταλάβει κιόλας και είχε βγει στην κορυφή του... Οι αντίπαλοι, παρά το ότι ήταν γερά οχυρωμένοι, δεν άντεξαν μπροστά στην αποφασιστικότητά μας και στην ορμητικότητά μας και για να γλυτώσουν έτρεξαν προς τα Γρεβενά και άλλοι προς την Ελασσόνα, παρατώντας οπλισμό, αποθηκευμένα τρόφιμα και ρουχισμό. Τα λάφυρα που πήραμε ήταν πάρα πολλά. Μεταξύ των άλλων και ένας όλμος.

Αλλα τμήματά μας μπήκαν στη Δεσκάτη και την κατέλαβαν... Η μάχη της Δεσκάτης ήταν μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες των ανταρτών το 1946".

Ένα τροπάριο για φονιάδες

Σαν σήμερα, πριν 62 χρόνια η αστική τάξη της χώρας, οι Αμερικάνοι αφέντες τους και τα ντόπια κυνηγόσκυλά τους έστηναν στον τοίχο τον Νίκο Πλουμπίδη. Ο Νίκος Πλουμπίδης όμως δεν τους έκανε τη χάρη. Δεν υπέκυψε σε πιέσεις, δε συμβιβάστηκε και κράτησε ψηλά τη σημαία των θυσιών ενός ολόκληρου λαού και του κόμματός του. Δεν υποχώρησε σπιθαμή ούτε ακόμα, όταν οι στρατοδίκες επιχείρησαν να τον φέρουν ενάντια στο κόμμα, προσπαθώντας να αξιοποιήσουν τις λανθασμένες πληροφορίες που είχε τότε η ηγεσία του κόμματος και λόγω αυτών τον είχε άδικα κατηγορήσει ως πράκτορα. 

Έπεσε ψηλός, θεόρατος, τόσο που και σήμερα η πτώση του κάνει πάταγο και ταράζει τους κάθε λογής εκμεταλλευτές του λαού στα σπίτια και τα κρεβάτια τους. 

Ζωή και δράση

Ο Νίκος Πλουμπίδης γεννήθηκε στα Λαγκάδια Αρκαδίας το 1902. Σπούδασε στο Διδασκαλείο, στον Πύργο Ηλείας και έγινε δάσκαλος. Υπηρέτησε πρωταρχικά στην Ελασσόνα και το 1926, έχοντας αναπτύξει σοσιαλιστικές ιδέες και έντονη συνδικαλιστική δράση προσχώρησε στο ΚΚΕ. Κατόπιν, εξελέγη μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής Δημοσιοϋπαλληλικής Ομοσπονδίας και μετέπειτα της Πανυπαλληλικής Συνομοσπονδίας. Συνελήφθη το 1931, επί κυβερνήσεως Ελευθερίου Βενιζέλου, για παράβαση του Ιδιώνυμου και καταδικάστηκε σε 3 μήνες φυλάκιση με παράλληλη απόλυση από τη θέση του. 

Με την αποφυλάκισή του αναδείχθηκε σε στέλεχος της Ενωτικής Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδος (ΕΓΣΕΕ). Στο 6ο Συνέδριο του ΚΚΕ το Δεκέμβρη του 1935 ο Πλουμπίδης εκλέχτηκε στην Κεντρική Επιτροπή του κόμματος.

Στη διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά ο Πλουμπίδης πέρασε στην παρανομία. Ήταν γραμματέας αρχικά της παράνομης κομματικής επιτροπής του ΚΚΕ στη Θεσσαλία και στη συνέχεια στη Μακεδονία. Tον Απρίλιο-Μάιο του 1938 μετά από τις συλλήψεις πολλών ηγετικών στελεχών του ΚΚΕ έγινε μέλος του Πολιτικού Γραφείου του κόμματος. Τον Μάιο του 1939 συνελήφθη από την Ασφάλεια, αλλά, επειδή έπασχε από φυματίωση μεταφέρθηκε στο σανατόριο «Σωτηρία», απ' όπου είχε την καθοδήγηση της επίσημης  ΚΕ του ΚΚΕ.

Η κατάληψη της χώρας από τους Γερμανούς βρήκε τον Πλουμπίδη κρατούμενο στο σανατόριο «Σωτηρία», από όπου δραπέτευσε μαζί με άλλους κομμουνιστές την Άνοιξη του 1941. Αμέσως μετά την δραπέτευσή του, πέρασε στις γραμμές της Εθνικής Αντίστασης, αναλαμβάνοντας την καθοδήγηση του Εργατικού ΕΑΜ. Σε όλη τη διάρκεια της κατοχής έδρασε στην Αθήνα μέσα από τις τάξεις του ΕΑΜ.

Όταν στα τέλη του 1947 το ΚΚΕ τέθηκε εκτός νόμου και η ηγεσία του έφυγε για τους ορεινούς όγκους της βόρειας Πίνδου, ο Πλουμπίδης παρέμεινε στην Αθήνα και ανέλαβε την καθοδήγηση των οργανώσεων του ΚΚΕ στην Αθήνα και τον Πειραιά μαζί με την Χρύσα Χατζηβασιλείου. Την άνοιξη του 1948 που έφυγε και η Χατζηβασιλείου για το Γράμμο, ο Πλουμπίδης μαζί με τον Στέργιο Αναστασιάδη ανέλαβαν την καθοδήγηση και μετά τη σύλληψη του Αναστασιάδη το Μάρτη του 1949 συνέχισε μόνος του την κομματική καθοδήγηση των παράνομων οργανώσεων του ΚΚΕ στην Αθήνα.

Μετεμφυλιακά τέθηκε επικεφαλής της παράνομης κομματικής οργάνωσης του ΚΚΕ στη χώρα, φροντίζοντας και την έκδοση της εφημερίδας "Δημοκρατικός" που αποτελούσε φωνή του ΚΚΕ στη χώρα.

Τελικά ο Πλουμπίδης συνελήφθη από τις αστυνομικές αρχές στις 25 Νοεμβρίου 1952, επί κυβερνήσεως Α. Παπάγου, πέντε μήνες μετά την εκτέλεση του Ν. Μπελογιάννη, στο κρησφύγετό του στη συνοικία Κολωνό (Αθήνα), σε πολύ προχωρημένο στάδιο φυματίωσης. Επτά μήνες αργότερα τον Ιούλιο του 1953, το έκτακτο στρατοδικείο Αθηνών τον καταδίκασε "δις εις θάνατο". 

Μετά την καταδικαστική απόφαση παρέμεινε για μισό περίπου μήνα στο παράρτημα-φυλακή του σανατορίου "Σωτηρία". Tην αυγή της 14ης Αυγούστου του 1954 μεταφέρθηκε στο δάσος του Δαφνιού όπου και εκτελέστηκε επιδεικνύοντας αξιοθαύμαστη δύναμη, ακλόνητη αφοσίωση στο κόμμα και τις ιδέες και του αρνούμενος θεία μετάληψη και κάλυψη των ματιών του, τραγουδώντας την "Διεθνή".

Διαγραφή και αποκατάσταση

Παλαιοί και νεότεροι συγγραφείς, ιστορικοί και αγωνιστές της εποχής έχουν κατά καιρούς επιχειρήσει να "εκτιμήσουν" ή να "σκιαγραφήσουν" την υπόθεση της διαγραφής του Πλουμπίδη, είτε αγνοώντας (εσκεμμένα ή όχι), είτε διαστρεβλώνοντας τα ντοκουμέντα και τις μαρτυρίες γύρω από αυτή την υπόθεση. Δεν θα ασχοληθούμε μαζί τους, αφού δεν χωράνε στο μέγεθος του Πλουμπίδη. Θα καταγράψουμε όμως τις συνθήκες της σύλληψής του.

Βρισκόμαστε στο έτος 1952. Ο Εμφύλιος έχει λήξει όμως τα μέτρα καταστολής, η άτυπη και τυπική τρομοκρατία της αστικής τάξης στο λαϊκό κίνημα, κάθε άλλο παρά σταμάτησαν. Η Αθήνα αστυνομοκρατείται και οι χαφιέδες της Ασφάλειας γνωρίζουν ότι το ΚΚΕ διατηρεί ακόμα παράνομους πυρήνες και καθοδηγητικούς μηχανισμούς στη χώρα. 

Ο Πλουμπίδης βρίσκεται επικεφαλής αυτού του μηχανισμού στην Αθήνα, βρίσκεται όμως και σε προχωρημένο στάδιο φυματίωσης και βαριά άρρωστος. H KE του αποφασίζει την αντικατάστασή του από τον Νίκο Μπελογιάννη και τη φυγάδευσή του στο εξωτερικό. 

Στις 20 Νοεμβρίου 1950, ο Μπελογιάννης συλλαμβάνεται. Μαζί του ο Μπάτσης, ο Καλούμενος, ο Αργυριάδης, η Έλλη Παππά και άλλα στελέχη. Εν τω μεταξύ ανακαλύφθηκαν, με τη βοήθεια των Αμερικανών, ασύρματοι του ΚΚΕ στις περιοχές Καλλιθέας και Φαλήρου, δίνοντας στους στρατοδίκες την ευκαιρία επιστράτευσης του μεταξικού νόμου περί κατασκοπείας. Έτσι ο Μπελογιάννης και οι άλλοι κατηγορούμενοι προσήχθησαν σε νέα δίκη, στις 15 Φεβρουαρίου 1952, βάσει του νόμου 375/1936 περί κατασκοπείας. Ο Μπελογιάννης αρνήθηκε όλες τις κατηγορίες και πρόβαλε τις πατριωτικές του ενέργειες κατά τη διάρκεια της Κατοχής.

Στις 15 Μαρτίου 1952 ο Πλουμπίδης, με επιστολή του, που περιλάμβανε και δακτυλικό του αποτύπωμα, ανέλαβε αυτός την ευθύνη του παράνομου κομματικού μηχανισμού και υποσχόταν να παραδοθεί, αν δεν εκτελούνταν η θανατική ποινή του Μπελογιάννη. Δύο ημέρες μετά το ΚΚΕ διέψευσε την επιστολή ως πλαστό κατασκεύασμα της Ασφάλειας, ανακοινώνοντας ότι ο Πλουμπίδης νοσηλεύεται στο εξωτερικό. Ο Πλουμπίδης με την κίνησή του αυτή είχε μεν την πρόθεση να σώσει τον Μπελογιάννη, γνωρίζοντας ότι ο ίδιος σύντομα θα πεθάνει, επιβεβαίωσε όμως τις υποψίες της Ασφάλειας για την ύπαρξη δικτύου καθοδήγησης του ΚΚΕ στην Αθήνα. 

Το ΚΚΕ κάνει αυτό το σφάλμα εκτίμησης, βασισμένο όμως (όπως παραδέχεται και ο Σταύρος Κασιμάτης) σε δεκάδες αναφορές μελών του ΚΚΕ για χαφιεδική δράση του Πλουμπίδη (υπάρχουν σήμερα στο Αρχείο ΚΚΕ).  Ο ίδιος ο Κασιμάτης, καθοδηγητής τότε της ΕΠΟΝ Αθήνας, ξεκαθαρίζει ότι κι εκείνος είχε παρόμοιες υποψίες. 

Ο λόγος;

Τα παράνομα μέλη του ΚΚΕ ξεκίνησαν να συλλαμβάνονται ένα-ένα. Όλοι εκτός του Πλουμπίδη. Προφανώς, η Ασφάλεια παρακολουθούσε τον καθοδηγητή Νίκο Πλουμπίδη και τις επαφές του και αποφάσισε να κάψει το δέντρο από τα φύλλα προς τις ρίζες, διαλύοντας τον μηχανισμό του κόμματος σταδιακά. Για του λόγου το αληθές, η Έλλη Παππά δεν συμμερίζονταν τις απόψεις αυτές για τον Πλουμπίδη. Είχε όμως παρόμοια άποψη για τη Ρόζα Ιμβριώτη την οποία είχε καταγγείλει ως πράκτορα. Με αυτή την παρατήρηση, μπορεί κανείς εύκολα να καταλάβει, ότι σε ένα καθεστώς απηνών διώξεων και ήττας του κινήματος, δημιουργείται εύλογα και εύκολα, ειδικά ανάμεσα σε πολιτικούς φυγάδες, το αίσθημα της διαρκούς καχυποψίας.

Επιπροσθέτως, είναι γνωστό ότι η Ασφάλεια διέδιδε προβοκατόρικες φήμες, κατασκευασμένα σενάρια, με σκοπό να σπείρει τη σύγχυση και την αμφιβολία ανάμεσα στους κομμουνιστές, να συσκοτίσει τα πραγματικά γεγονότα, διαδίδοντας ότι το τάδε μέλος του ΠΓ ή της ΚΕ ήταν όργανό της. 

Η πολιτική καχυποψία τροφοδοτούνταν και από τη σκόπιμα διαφοροποιημένη και προβοκατόρικη στάση αστών πολιτικών και επικεφαλής των διωκτικών αρχών απέναντι σε στελέχη του ΚΚΕ, όπως του αρχιασφαλίτη Ιωάννη Πανόπουλου. που καθύβριζε δημόσια τον Μπελογιάννη, ενώ επαινούσε τον Πλουμπίδη.

Από την άλλη μεριά, η ΚΕ του ΚΚΕ στο εξωτερικό ελάχιστη ικανότητα διέθετε στο να κρίνει αντικειμενικά την κατάσταση και να ζυγίσει γεγονότα. Η ηγεσία του και ασφαλώς όχι μόνος του ο Νίκος Ζαχαριάδης, επέλεξε να εμπιστευθεί αυτές τις αναφορές. Αυτής της επιλογής ακολούθησαν και τα γνωστά δημοσιεύματα για το ποιόν του Πλουμπίδη, ο οποίος δε συμμερίστηκε φυσικά ποτέ τη λάσπη που μεταπολιτευτικά γράφηκε για το ΚΚΕ, αναφέροντας μάλιστα το παρακάτω στην απολογία του: «Τιμή μου εγώ, πάνω απ' όλα, έχω την τιμή του Κόμματος». Την ίδια στάση επέδειξε σε όλα τα χρόνια της ζωής της και η γυναίκα του Ιουλία. 

Το 1958, η 9η Ολομέλεια του ΚΚΕ διαπίστωσε ότι δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να στηρίζει την κατηγορία του προβοκάτορα και του χαφιέ και ορθά αποφάσισε την αποκατάστασή του.

Από την απολογία του

Με το γιο του Δημήτρη

Μετά την εκτέλεση με τις χειροπέδες ακόμα στα χέρια

Μαρία Δημητριάδη - Νίκος Πλουμπίδης

Στα βήματα της Ιστορίας- Το παλιό παγοποιείο της Αμφιλοχίας

Ευρισκόμενο για χρόνια στα αζήτητα του Δήμου, το κτίριο του παλιού παγοποιείου της Αμφιλοχίας, βρίσκεται σήμερα σε κατάσταση ερήμωσης. Πρόκειται για ένα από τα ελάχιστα κτίρια που σώζονται ακόμα, χαρακτηριστικό της επαρχιακής αρχιτεκτονικής του Μεσοπολέμου (κατασκευάστηκε πιθανώς το 1936). Το κτίριο του παγοποιείου έχει όμως και μια ακόμα ιστορία να πει:

Το 1948, o ΔΣΕ και συγκεκριμένα η 2η Μεραρχία Ρούμελης διενέργησαν επίθεση για την κατάληψη της πόλης.

Η επιχείρηση έγινε από το κλιμάκιο του ΔΣΕ της Στερεάς Ελλάδας και είχε ως απώτερο σκοπό της την απαγκίστρωση δυνάμεων του Εθνικού Στρατού από το μέτωπο του Γράμμου. Οι κυβερνητικές δυνάμεις, από τις 16-17 Ιουνίου, είχαν εφαρμόσει στο μέτωπο του Γράμμου το σχέδιο «Κορωνίς», που αποσκοπούσε στην κύκλωση και ολοκληρωτική διάλυση του Δημοκρατικού Στρατού στον Γράμμο. Η επιχείρηση στην πόλη της Αμφιλοχίας, εντάσσεται σε μια σειρά στρατιωτικών διεισδύσεων που επιχείρησε ο Δημοκρατικός Στρατός, προκειμένου να εξαναγκάσει τον αντίπαλό του να αποσπάσει μάχιμα τμήματα από τον Γράμμο και να τα μετακινήσει αλλού. 

Η μετακίνηση αυτή των στρατευμάτων του Εθνικού Στρατού θα αποδυνάμωνε το μέτωπο της Μακεδονίας και θα μειώνονταν η πίεση που ασκούταν στις δυνάμεις του ΔΣΕ εκεί. Με αυτό το σκεπτικό το Γενικό Αρχηγείο δίνει, στα τέλη του Ιούλη, εντολή στη 2η Μεραρχία Ρούμελης του Δημοκρατικού Στρατού για κατάληψη της πόλης της Αμφιλοχίας. Ο ΔΣΕ δεν επιθυμούσε, ούτε και πίστευε ότι θα μπορούσε να κρατήσει για μεγάλο χρονικό διάστημα την πόλη, όμως θεωρούσε ότι θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί τη συνθήκη για ανεφοδιασμό σε πολεμικό υλικό, ιματισμό, τρόφιμα αλλά και για να στρατολογήσει νέους μαχητές. Η μάχη της Αμφιλοχίας δόθηκε επίσης και για λόγους απάντησης στην κυβερνητική προπαγάνδα που διατείνονταν ότι «ο ΔΣΕ στη Ρούμελη είχε συντριβεί».

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, το 3^ο Τάγμα του ΔΣΕ πρέπει να κατέλαβε αρχικά το ύψωμα «Πεταλάς» που επιβλέπει τους δρόμους προς Αγρίνιο και Άρτα καθώς και την περιοχή του κάστρου της Αμφιλοχίας. Το Τάγμα προχώρησε σε ναρκοθέτηση της περιοχής και έμεινε στάσιμο περιμένοντας την κίνηση του 2^ου Τάγματος. Το χάραμα της 1^ης Ιουλίου, οι πρώτες ομάδες ανταρτών εξουδετέρωσαν τα εξωτερικά φυλάκια της πόλης προς Αγρίνιο και κατέλαβαν σχεδόν ολοκληρωτικά το ανατολικό ύψωμα της πόλης. Οι μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού κατέλαβαν και χρησιμοποίησαν ορισμένα σπίτια για να οχυρώσουν τις θέσεις τους και αναπτύχθηκαν προς την πλατεία. Στη φάση αυτή, ο Δημοκρατικός Στρατός φαίνεται να κερδίζει έδαφος και είχε ήδη προκαλέσει στον αντίπαλο απώλειες που ανέρχονταν  σε 15 νεκρούς και 20 αιχμαλώτους.[1] Οι αντάρτες κατάφεραν επίσης να καταλάβουν αρκετά φορτώματα εφοδίων τα οποία προώθησαν προς τη θέση του 3^ου Τάγματος.

Με τις πρώτες πρωινές ώρες, ορισμένοι λόχοι του Δημοκρατικού Στρατού προχωρούν προς το κέντρο της πόλης. Ο λόχος του Κώστα Μωρίκη (Βάρδας), λοχαγού που γνώριζε καλά την πόλη έχοντας λάβει μέρος και στην πρώτη μάχη της Αμφιλοχίας, προωθείται δυναμικά. Με το πρώτο φώς όμως ξεκινά και η συμμετοχή των πλοίων στη σύγκρουση. Πρόκειται για το αντιτορπιλικό «Άστιγξ ΙΙ» και τα πολεμικά «Λάσκος» και «Πεζόπουλος». Υποθέτουμε ότι τα πλοία χρησιμοποιήθηκαν κατά τις πρωινές ώρες, γιατί χωρίς το φως κινδύνευαν να χτυπήσουν δικές τους μονάδες μέσα στην πόλη. 

Τα πλοία χρησιμοποιούν μυδράλια για να χτυπήσουν τους κάθετους προς το κέντρο δρόμους και κανονιοβολούν τα υψώματα της πόλης.[1] Παράλληλα, σύμφωνα με τον Θεοχάρη ξεκινά και ο βομβαρδισμός της αεροπορίας.[2] Η Μαρία Μπεϊκου αναφέρει ότι σε αυτή τη φάση ξεκίνησαν και οι μονάδες των ΛΟΚ να μπαίνουν στη μάχη.[3] Σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων, κάποια ομάδα ανταρτών είχε προωθηθεί έως τα κτίρια στην παραλία της αγοράς. Εκεί ανακόπηκαν με σοβαρές απώλειες από τα μυδράλια των πλοίων.[4] Πρέπει να πρόκειται για τον λόχο του Βάρδα, ο οποίος κατά κοινή ομολογία εγκλωβίστηκε στην πόλη. Στο σημείο αυτό πρέπει να σκοτώθηκε και ο ίδιος ο Κώστας Μωρίκης. Από το σημείο αυτό η σύμπτυξη του Δημοκρατικού Στρατού είναι δύσκολη.

Σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων είναι το κτίριο του παλιού παγοποιείου της Αμφιλοχίας, που αποτέλεσε τελευταίο προκάλυμμα του λόχου του Βάρδα. Στους τοίχους και τις πόρτες του ο ΔΣΕ έδωσε σκληρή μάχη προσπαθώντας να αμυνθεί ενάντια σε κατά πολύ υπέρτερες δυνάμεις. Εδώ έπεσαν αρκετοί στρατιώτες του ΔΣΕ και ίσως και ο ίδιος ο Κώστας Μωρίκης.

---

[1] Αριστείδης Θεοχάρης, ό.π., 287.

[2] Αριστείδης Θεοχάρης, ό.π., 288.

[3] Μαρία Μπεϊκου, ό.π., 92.

[4] Λεωνίδας Παπαδάκης, 2010.

Καλό Καλοκαίρι

Οι συντελεστές του μπλογκ θα βρισκόμαστε σε διακοπές ως τις 14/8. Σας ευχόμαστε καλό υπόλοιπο του καλοκαιριού. 

Σαν σήμερα πεθαίνει ο Νίκος Ζαχαριάδης

 «Στη ζωή μου, έκανα πολλά λάθη και στραβά. Ο αναμάρτητος πρώτος το λίθο βαλέτω. Όμως με κατηγόρησαν ότι πρόδωσα το ΚΚΕ και τον αγώνα και με διέγραψαν απ' το κόμμα... Το ΚΚΕ ήταν και παραμένει το κόμμα μου και κανένας δεν μπορεί να το χτυπήσει και να το λερώσει χρησιμοποιώντας το όνομά μου... Με το ΚΚΕ δεν είχα ούτε έχω ανοιχτούς λογαριασμούς. Ούτε μπορούσα ποτέ να 'χω».

Φωτεινή προσωπικότητα του ΚΚΕ, του ελληνικού λαϊκού κινήματος, συνεπής κομμουνιστής-διεθνιστής, όχι αλάθητος, πιστός όμως στις αρχές του μαρξισμού-λενινισμού και του προλεταριακού διεθνισμού, σαν σήμερα ο Νίκος Ζαχαριάδης αυτοκτονεί εξόριστος στο Σουργκούτ της Σιβηρίας.

Ο Νίκος Ζαχαριάδης, Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ από το 1931-1935 και Γενικός Γραμματέας της έως το 1956, ήταν ηγέτης αφοσιωμένος στην υπόθεση της εργατικής τάξης, στον προλεταριακό διεθνισμό, στην πάλη για την κοινωνική απελευθέρωση.

Ηγήθηκε του Κόμματος σε συνθήκες σκληρής ταξικής πάλης, διώξεων, εκτελέσεων, δράσης των κρατικών εγχώριων και ξένων μυστικών υπηρεσιών κατά του ΚΚΕ, ακόμα και διάβρωσης των κομματικών του οργανώσεων στα χρόνια της δικτατορίας του Μεταξά.

Είχε σημαντική συμβολή στην ανάπτυξη του ΚΚΕ στα χρόνια 1931-1936, ενώ πρωτοστάτησε στη δημιουργία και στην ηρωική πάλη του ΔΣΕ (1946-1949), της κορυφαίας εκδήλωσης της ταξικής πάλης στην Ελλάδα κατά τον 20ό αιώνα. Έδειξε ακλόνητη επιμονή στην ανάγκη ύπαρξης και ενίσχυσης των παράνομων κομματικών οργανώσεων στα χρόνια 1949-1955, στο συνδυασμό της παράνομης με τη νόμιμη δράση.

Τον διέκριναν επαναστατική επαγρύπνηση, ταχύτητα στην ανάληψη πρωτοβουλιών, σθένος στην υπεράσπιση της γνώμης του. Ήταν λαϊκός ηγέτης, με διάθεση και πνεύμα ασυμβίβαστο, πρωτοπόρο και μαχητικό.

Ο Νίκος Ζαχαριάδης έζησε κρατούμενος στα κάτεργα της 4ης Αυγούστου από το 1936 μέχρι το 1941, όταν η ελληνική κυβέρνηση τον παρέδωσε στους Γερμανούς κατακτητές. Στη συνέχεια μεταφέρθηκε στην Γκεστάπο της Βιέννης και από εκεί στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Νταχάου, μέχρι το Μάη του 1945. Πέρασε την εννιάχρονη δοκιμασία αλύγιστος…».

Ήταν παντρεμένος δυο φορές και είχε τρία παιδιά. Είχε παντρευτεί στη Μόσχα τη Μάνια Νοβάκοβα, Τσέχα κομμουνίστρια που δούλευε σαν γραμματέας στην Κομιντέρν, με την οποία απέκτησε δυο παιδιά, τον Κύρο και την Όλγα. Στην διάρκεια του Εμφυλίου, παντρεύτηκε, σε τελετή με ιερέα του ΔΣΕ, τη Ρούλα Κουκούλου, μέλος του ΚΚΕ, με την οποία απέκτησε ένα γιο, τον Ιωσήφ (Σήφη).

Η Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ τον Ιούλιο του 2011, εκτιμώντας συνολικά την πορεία και την προσφορά του Ν. Ζαχαριάδη, ακύρωσε όλες τις προηγούμενες αποφάσεις της 6ης και της 7ης Ολομέλειας (1956 και 1957) σε βάρος του, καθώς και τα πορίσματα του 1964 και του 1967, ενώ αποφάσισε την πλήρη αποκατάστασή του στο ΚΚΕ.

Μεταξύ άλλων εκτιμήθηκε πως «η καθαίρεση του Ν. Ζαχαριάδη και η διαγραφή του ήταν πράξεις άδικες. Η κατηγορία εναντίον του, για συνεργασία με τον εχθρό ήταν πράξη συκοφαντική, ενώ οι κατηγορίες για καλλιέργεια της προσωπολατρίας και για την εγκαθίδρυση στο ΚΚΕ ανώμαλου εσωκομματικού καθεστώτος αποτελούσαν προπέτασμα καπνού και πρόσχημα για να περάσει στην πλειοψηφία των μελών της ΚΕ και του Κόμματος η δεξιά οπορτουνιστική στροφή…

Η παραπάνω αποτίμηση του Ν. Ζαχαριάδη ως ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ γίνεται ως στοιχείο κρίσης της ωριμότητας και ικανότητας του ΚΚΕ στην καθοδήγηση της ταξικής πάλης σε ιδιαίτερα οξυμένες συνθήκες. Ωστόσο δεν παραβλέπονται οι αρνητικές επιδράσεις της ιδεολογικής κατάστασης και των πολιτικών επιλογών του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος…

Έμμεσο θύμα του 20ου Συνεδρίου του ΚΚΣΕ

Στο Σουργκούτ, ο Ζαχαριάδης, ζώντας με το ψευδώνυμο Νικολάι Νικολάγιεβιτς Νικολάγιεφ και υπό 24ωρη επιτήρηση, προέβη σε 3 απεργίες πείνας ζητώντας την αποκατάσταση της φήμης του και την απελευθέρωσή του. 

Ως διαμαρτυρία στις συνθήκες εξορίας του, ο Ζαχαριάδης, έχοντας ταλαιπωρηθεί από αλλεπάλληλες απεργίες πείνας, απείλησε ότι, αν δεν αλλάξουν τα περιοριστικά μέτρα εναντίον του (εξορία, μη ελεύθερη διακίνηση, αναχώρηση από την ΕΣΣΔ), θα αυτοκτονούσε, όπως και τελικά έπραξε.

Την 1η Αυγούστου του 1973 ο Ζαχαριάδης αυτοκτόνησε με απαγχονισμό στο σπίτι που διέμενε, ενώ από την ΚΕ του ΚΚΕ ανακοινώθηκε ότι πέθανε από καρδιολογικά αίτια. Το 1989 ανακοινώθηκε νέα εκδοχή θανάτου του: η αυτοκτονία, η οποία αμφισβητήθηκε και αμφισβητείται από ορισμένους οπαδούς του Ζαχαριάδη. Η σορός του Νίκου Ζαχαριάδη μεταφέρθηκε στην Ελλάδα το 1991 και τάφηκε στο 1ο Νεκροταφείο, με πρωτοβουλία της οικογένειάς του και της ΚΕ του ΚΚΕ.

Είπαν και έγραψαν για αυτόν

Αποστόλου Ελευθέριος

Την ανάμνηση ενός συντρόφου ολοκληρωτικά δοσμένου στο κίνημα, στο οποίο αυτοί άνηκαν, με ξεχωριστές οργανωτικές ικανότητες, τολμηρού θαρραλέου πολλές φορές μέχρι τρέλας(για αυτό και όσοι ήταν στενά συνδεδεμένοι μαζί του του είχαν δώσει το παρατσούκλι ο "τρελός") που πάντα όταν χρειαζόταν, τους βοηθούσε στη δουλειά τους, στα προβλήματα τους.

Νίκος Κυριακίδης (μαχητής του ΔΣΕ)

Έκανα να φύγω, όταν ο Ζαχαριάδης μου λέει: «μια στιγμή παρακαλώ», λέω ορίστε! Και με ρωτάει: «Αυτή τη στιγμή οι μαχητές, εδώ στο Αρχηγείο, και οι τραυματίες στο Αναρρωτήριο τρώνε πατάτες στο φούρνο με κρέας;» Του είπα όχι. Σήμερα έχουμε καρότο με κεχρί, τότε, μου λέει: «πάρε το ταψί και πήγαινέ το στο μαγειρείο και πέστους να το στείλουν στους τραυματίες, κι’ αν έχεις την καλοσύνη φέρε μου από το φαΐ που θα φάνε όλοι στο Αρχηγείο...». Πήρα το ταψί, πήγα στη θεία Αθηνά, της λέω πάρε το φαΐ σου πίσω. «Γιατί, μου λέει, δεν του άρεσε;». Του άρεσε της λέω αλλά μου είπε να του στείλεις φαΐ από το καζάνι και αυτό κι’ όλο το κρέας που περίσσεψε να πάει στους τραυματίες. Και η θεία μου λέει στα ποντιακά: «...αυτός πα ντο άρθεπος εν».

Λουλούδια στη μνήμη του Νίκου Ζαχαριάδη

Λουλούδια στον τάφο του Νίκου Ζαχαριάδη, ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, στο Α' Νεκροταφείο, κατέθεσαν πλήθος κόσμου, ανταποκρινόμενοι στο κάλεσμα της Κομματικής Οργάνωσης Αττικής του ΚΚΕ και της Οργάνωσης Περιοχής Αττικής της ΚΝΕ, καθώς σήμερα συμπληρώνονται 43 χρόνια από το θάνατό του.

Στη σεμνή εκδήλωση παραβρέθηκε πολυμελής αντιπροσωπεία της ΚΕ του ΚΚΕ με επικεφαλής τον Κώστα Παρασκευά, μέλος του ΠΓ της ΚΕ του Κόμματος.Το «παρών» έδωσαν επίσης ο Χρήστος Κατσώτης, μέλος της ΚΕ και βουλευτής του Κόμματος και ο Κώστας Παπαδάκης, μέλος της ΚΕ και ευρωβουλευτής.

Σύντομο χαιρετισμό απηύθυνε ο Νίκος Μαυροκεφάλος, μέλος του Γραφείου της ΚΟΑ του ΚΚΕ, ο οποίος τόνισε ότι τα μέλη του ΚΚΕ, πατώντας στα βήματα του Νίκου Ζαχαριάδη, θα συνεχίσουν «στα χνάρια των αλύγιστων της ταξικής πάλης», μέχρι να φτάσουν «στο βασίλειο της ελευθερίας».

Από την πλευρά του, ο Αλέκος Ελευθερίου μέλος του ΚΣ της ΚΝΕ, σημείωσε ότι τα μέλη και οι φίλοι της ΚΝΕ τιμούν το Ν. Ζαχαριάδη και πρόσθεσε ότι η συμβολή του στην ανάπτυξη του δρόμου του Κόμματος κάτω από τις δυσκολότερες συνθήκες αποτελούν πηγή έμπνευσης. Καταλήγοντας τόνισε ότι ο καλύτερος τρόπος για να τιμηθεί η ζωή και η δράση του ιστορικού κομμουνιστή ηγέτη είναι οι νέοι άνθρωποι να συνεχίσουν τον αγώνα τους για το σοσιαλισμό-κομμουνισμό.