Αφίσες του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ

Θα παραθέσω εδώ μερικές αφίσες του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ της περιόδου της Κατοχής και μεταγενέστερες. Το υλικό προέρχεται απο τον Ριζοσπάστη

                                                                                               

                           

Η συμμορία του Σούρλα

Η συμμορία του Σούρλα συστάθηκε τον Μάρτιο του 1944 απο τους Γερμανούς στα πλαίσια μιάς οργάνωσης έφερε το όνομα ΕΑΣΑΔ (Εθνικός Αγροτικός Σύνδεσμος Αντικομμουνιστικής Δράσης) με κύριο στόχο της την εξάπλωση του τρόμου στα χωριά του Βόλου και την σύγκρουση με τις δυνάμεις του  ΕΛΑΣ. Απο την οργάνωση αυτή ξεπήδησε και η αισχρή προσωπικότητα του Γρηγόρη Σούρλα το όνομα του οποίου έχει συνδεθεί στους ανθρώπους της περιοχής με την έννοια του κλέφτη, του αλήτη και του τραμπούκου.

Έδρα της συμμορίας του Σούρλα ήταν το χωριό Δεμερλή κοντά στις γραμμές του ΣΕΚ στο σημείο που αυτές ενώνονταν με τις γραμμές του σιδηρόδρομου Βόλου- Καρδίτσας. Αρχηγοί της συμμορίας ήταν ο Γρηγόρης Σούρλας και ο λοχαγός Ψύλλας. Η συμμορία είχε αδειάσει κυριολεκτικά, το χωριό απο τους κατοίκους του, καθώς πλιατσικολόγησε τις σοδειές, τα ζώα και τις αποθήκες του. Οι κάτοικοί του το εγκατάλειψαν φοβούμενοι για τις ζωές τους. Η συμμορία του Σούρλα στρατολογούσε δια της βίας φτωχούς αγρότες, που ακολουθούσαν με την βία ή τοπικούς εγκληματίες και ληστές και στις 2 Σεπτέμβρη του 1944 αριθμούσε 250 περίπου άνδρες.

Για την ενίσχηση των θέσεων τους στην Δεμερλή, οι Γερμανοί είχαν τοποθετήσει και άλλα δύο τμήματα στρατού τους στην περιοχή κοντά στα λημέρια του Σούρλα. Ένα τμήμα είχε τοποθετηθεί σε ένα χτιστό πυργίσκο, ένα κοντά στον σιδηρόδρομο του ΣΕΚ και ένα ακόμη κοντά στον θεσσαλικό σιδηρόδρομο.

Στις 2 Σεπτέμβρη ο ΕΛΑΣ αποφάσισε να χτυπήσει τους Γερμανούς και την συμμορία του Σούρλα. Μετά απο λεπτομερή μελέτη των θέσεων του εχθρού το Γενικό Αρχηγείο αποφάσισε τα παρακάτω:

1. Μία ύλη ιππικού του ΕΛΑΣ αποφασίσθηκε να επιχειρήσει με σαρωτική έφοδο ενάντια στο χωριο Δεμερλή
2. Ένας λόχος του 54ου Συνταγματος (ο 2ος λόχος) να εγκατασταθεί στα υψώματα του δρόμου προς Λαμία για να καθυστερήσει πιθανή ενίσχυση των Γερμανών απο Λαμία.
3. Ο 1ος λόχος του 54ου Συντάγματος θα διενεργούσε πολλαπλό σαμποτάζ στις γραμμές του τρένου για να παρεμποδίσει την διέλευση θορακισμένων συρμών που χρησιμοποιούσαν για ενίσχυσή τους απο την Λαμία οι Γερμανοί.
4. Ο 3ος λόχος του 54ου Συντάγματος θα πλησίαζε τα τσιμεντένια φυλάκια, πολυβολεία και πόστο μπλόκο των Γερμανών ήσυχα στο σκοτάδι και θα τα ανατίνασσε με χρήση ενός βαρέος όλμου και αρκετών ελαφρών.

Στιγμιότυπα της μάχης στην Δεμερλή

Οι επιχειρήσεις έγιναν όλες με τον προκαθορισμένο τρόπο. Οι Γερμανοί του φυλάκιου δίπλα στις γραμμές πιάσθηκαν απροετοίμαστοι καθώς οι αντάρτες ανατίναξαν μέσα στο σκοτάδι τα φυλάκιά τους. Κατά τις 2:30 το βράδυ κάθε αντίσταση απο το φυλάκιο είχε καμφθεί παρόλο που οι άνδρες του ΕΛΑΣ αναγκάσθηκαν να περάσουν μέσα απο νάρκοπέδιο και τριπλές σειρές συρματόπλςγμα. Οι Γερμανοί έχασαν 170 περίπου άνδρες ενώ ο ΕΛΑΣ 25 αντάρτες του. Την ίδια ώρα η ίλη του ιππικού έκανε έφοδο στο χωριό Δεμερλή. Η ίλη κινήθηκε κυκλωτικά και οι άνδρες του Σούρλα έδειξαν την πολεμική τους αξία σπάζοντας κάθε άμυνα και χανόμενοι στα δάση ένα γύρω. Ο ΕΛΑΣ, χωρίς καμία απώλεια αιχμαλώτησε 150 απο τους κατσαπλιάδες του Σούρλα ενώ 20 δικοί του κείτονταν νεκροί. Ο ίδιος ο Σούρλας και ο Ψύλλας γλίτωσαν την τελευταία στιγμή στα σκοτάδια του δάσους. Οι αιχμάλωτοι μεταφέρθηκαν στα κεντρικά του ΕΛΑΣ για να δικασθούν. Παράλληλαμε την επιχείρηση του 3ου Τάγματος στο φυλάκιο του σιδηρόδρομου, ο 1ος λόχος και αφού είχε διαλύσει την γραμμή με σαμποτάζ σε 4 σημεία πηρε θέσεις άμυνας καθώς απο τον Δομοκό έρχονταν μια ομάδα Γερμανών σε φορτηγά έχοντας ειδοποιηθεί απο τους συναδέλφούς της στο φυλάκιο. Μπροστά είχαν γεμίσει ένα φορτηγό άοπλους Ιταλούς αιχμάλωτους για να δεχθούν πρώτοι την επίθεση. Το φορτηγό ανατινάχθηκε απο νάρκη ενώ όσοι Ιταλοί τραυματίες κατάφεραν να συρθούν έξω απο το φλεγόμενο τάφο τους κατάφεραν να περάσουν στις γραμμές του ΕΛΑΣ. Εκεί βρήκαν περίθαλψη και φυγαδεύτικαν στα Φάρσαλα. Δύο ώρες κράτησε η μάχη σε αυτό το σημείο. Τελικά οι Γερμανοί αποσύρθηκαν σε ότι αμάξι μπορεσαν να πάρουν και γύρισαν στον Δομοκό. Οι απώλειές τους ήταν 15 νεκροί (χωρίς να μετράμε τους Ιταλούς) και 2 καμμένα φορτηγά. Εκείνο το βράδυ 2 αμαξοστοιχίες με βαριά πολυβόλα κινήθηκαν στην γραμμή και οι δύο όμως ανατινάχθηκαν πάνω στις ράγες απο τους σαμποτέρ του ΕΛΑΣ. Οι εκρηκτικές ύλες όμως ήταν ανεπαρκείς στο να προκαλέσουν ολοκληρωτική καταστροφή του συρμού. Παρ'όλα αυτά το δίκτυο σε εκέινο το σημείο έμεινε μπλοκαρισμένο για μία ημέρα. Επίσης 5 Γερμανοί χάθηκαν στην έκρηξη. Τα αγαθά που ο ΕΛΑΣ κατέλαβε στην Δεμερλή επιστράφηκαν μέχρι τον τελευταίο κόκκο σταριού στους νόμιμους κατόχους τουςστα γύρω χωριά. Απο εκείνη την εποχή και ως σήμερα το όνομα Σούρλας έχει ταυτισθεί με τις έννοιες που προανάφερα και αυτό το έμαθα ρωτώντας τους κατοίκους της περιοχής.

Σχετικά με την ΕΑΣΑΔ

Σχετικά με την ΕΑΣΑΔ στην οποία τουλάχιστον τυπικά υπάγονταν και ο Σούρλας, λίγα πράγματα έιναι γνωστά. Μια μικρή λίστα με συστατικά της μέλη μου είναι γνωστή:

1. 
   
   Δημήτρης Μακεδόνας, απο το Γλιστέρι στην Σκόπελο, μέλος και αξιωματικός της Χωροφυλακής
2. 
   
   Γρηγόρης Σούρλας 
3. 
   
   Γεώργιος Ψύλλας
4. 
   
   Αλέκος Καραμέτος, χωροφύλακας
5. 
   
   Αντώνης Μπάιλας, αγρότης

Το σώμα της ΕΑΣΑΔ προβλέπονταν να φοράει την στολή των Ράλληδων (τα ρούχα του μακεδονομάχου) κάτι το οποίο δεν εφαρμόσθηκε. Υπάγονταν απευθείας στην διακιοδοσία του διοικητή των SS, Scimana και την Gestapo. Με ειδικό προεδρικό διάταγμα του Πρακτικού Ειδκού Δικαστηρίου Αθηνών οι άνδρες της ΕΑΣΑΔ είχαν το δικαίωμα νε αποφασίζουν μόνοι τους για τις τύχες των αιχμαλώτων τους. Στην οργανωση αργότερα εντάχθηκαν και ποινικοί κρατούμενοι, προαγωγοί και μορφινομανείς απο τα μεγάλα αστικά κέντρα. Το έδυμα δεν υιοθετήθηκε αλλά οι άνδρες της ΕΑΣΑΔ φορούσαν ένα πράσινο περιβραχιόνιο με λευκά γράμματα που έγραφαν το όνομα της οργάνωσης.

 Τα γεγονότα του Αμπελώνα

• Στις 5 Μαίου του 1944 η ΕΑΣΑΔ μπαίνει και πυρπολεί το χωριό Φαλάνη
• Στις 17 Μαίου 1944, μια μεγάλη φάλαγγα φορτηγών μπαίνουν στο χωριό Αμπελώνας, είναι Γερμανοί μαζί με έναν τοπικό συνεργάτη τους. Οι Γερμανοί σκορπάνε τον τρόμο στο χωριό και δολοφωνούν άγρια τον Κώστα Σβώλο.
• Στις 4 Ιούνη επιδράμουν για δεύτερη φορά στον Αμπελώνα και σκοτώνουν 14 κατοίκους ανάμεσα στους οποίους και δύο παιδιά 15 και 16 ετών.

  

Απο την δράση της ΕΑΣΑΔ

Σχετικά με την δράση της ΕΑΣΑΔ επί Κατοχής αναφέρεται και το Ειδκό Δικαστήριο Αθηνών σχετικά με μία συνεργασία των οργανώσεων ΕΑΣΑΔ, ΕΑΟ και ΕΔΕΣ ενάντια στον ΕΛΑΣ Βόλου. Στην ανάλογη έκθεση αναφέρονται και οι παρκάτω δολοφονίες απο τον Σούρλα:

• 5/1/1944: Δολοφονία του Κ. Ζιώτα, πρόεδρου του εργατικού κέντρου Λάρισας
• 30/4/1944: Δολοφονία στην Νίκαια -Λάρισας των Κ. Ψαρούλη, Β. Ζντιάβα και Δ. Τσιπλακούλη 
• 1/5/1944:Δολοφονία του Α. Τούλα στην κεντρική πλατεία της Λάρισας, τραυματισμός του Κ. Σαλμά
• 1/5/1944: Δολοφονία του Β. Φιλίνδρα, Ε. Σταμουλάκη, Θ. Ζέρβα σε χωριό έξω απο την Λάρισα
• 5/5/1944: Δολοφονία τριών στελεχών του τοπικού ΕΑΜ (δεν γνωρίζω ονόματα)
• 13/5/1944: Δολοφονία 6 ακόμα ανδρών και 3 γυναικών απο τον Σούρλα στην πόλη της Λάρισας

Ο Σούρλας στον Εμφύλιο

Αφού η κυβέρνηση του βουνού είχε θεσπιστεί, η κυβέρνηση εθνικής ενώτητας κάλεσε όες τις προδοτικές οργανώσεις απο το Κάιρο να παραδώσουν τα όπλα και να φύγουν απο το πλευρό των Γερμανών. Ο ίδιος ο βρετανός σύνδεσμος του ΕΛΑΣ στην Θεσσαλία κάλεσε τους "Σούρληδες" να παραδοθούν άμεσα ενώ σχετικά με την επιχείρηση του ΕΛΑΣ στην Δεμερλή δεν είχε καμία αντίρρηση. Με τον ερχομό τους στο ελληνικό πολιτικό προσκήνιο, οι Άγγλοι γρήγορα βρήκαν "δουλειά" στους δοσίλογους και ταγματαλήτες της Κατοχής. Η "δουλειά" τους αυτή ήταν η τρομοκρατία του λαού της υπαίθρου, η δημιουργία εμφυλιακού κλίματος και η δίωξη με κάθε τρόπο των στελεχών του ΕΑΜ -ΕΛΑΣ -ΚΚΕ. Στον Γρηγόρη Σούρλα δόθηκαν όπλα και η εντολή να περιτρέχει την περιοχή της Θεσσαλίας και των Φαρσάλων αγρυπνώντας για τον κομμουνιστικό κίνδυνο.

Οι Σούρληδες αφού στρατολόγησαν με απειλές και βασανιστήρια πολλούς νέους απο διάφορα χωριά διάλεξαν για λημέρι τους το χωριό Μέλια καθώς διέθετε σταθμό του σιδηρόδρομου κοντά στον Πλατύκαμπο "άνευ γραφείου". Κάθε φορά που πήγαιναν στο χωριό βίαζαν, έκλεβαν και επίτασσαν σπίτια, οχήματα και αγαθά τόσο πολύ που οι κάτοικοι όταν τους έβλεπαν έτρεχαν να κοιμηθούν στα χωράφια. Σκοπός των Άγγλων ήταν η παλιόστηση της βασιλικής εξουσίας η οποία δεν θα έρχονταν(με το δημοψήφισμα)  αν πρώτα όλη η ελληνική ύπαιθρος δεν έμπαινε κάτω απο τον ζυγό. Οι σούρληδες στην περιοχή δολοφονούσαν αδίστακτα και αδιακρίτως, βασάνισαν και δολοφόνισαν πολλά στελέχη του ΕΑΜ και του ΚΚΕ καθώς και τον δημοσιογράφο του Ριζοσπάστη, Κώστα Βιδάλη. Υπήρχαν βέβαια και περιπτώσεις όπως αυτή του Θανάση Δρίβα που "βάφτιζαν" κάποιον κομμουνιστή για προσωπικούς τους λόγους, και μετά ξεκλήριζαν την οικογένεια και το βιός του. Αυτά φυσικά υπο την σφραγίδα του Μόλγκαν, του βρετανού συνδέσμου των σούρληδων και της κυβέρνησης-λαγονικού των Αθηνών. 

           

                   H συμμορία του Σούρλα φωτογραφίζεται μαζί με τον βρετανό σύνδεσμό της Μόλγκαν
                   (η φωτογραφία απο τον Ριζοσπάστη)

 

Aπο τον τοπικό τύπο της Λάρισας το 1944





Η Οργάνωση Χ

Συγκροτήθηκε το 1942 απο φιλοβασιλικούς αξιωματικούς με αρχηγό τον τότε αντισυνταγματάρχη Γεώργιο Γρίβα (Διγενή), ο οποίος ήταν μεταξύ αυτών που επέλεξαν να συνεχίσουν την στρατιωτική τους υπηρεσία πειθαρχώντας, και συνεργαζόμενοι στην κυβέρνηση των ανδρείκελων (που είχαν τοποθετήσει οι Γερμανοί. Ο προσανατολισμός της Χ ήταν σαφέστατα φιλοβασιλικός, φιλοναζιστικός και δοσιλογικός. Τακτικοί συνεργάτες τους ήταν οι Ράλληδες (Τάγματα Ασφαλείας), η χωροφυλακή και τα SS.

Το 1943 η οργάνωση Χ ζητά απο τους Γερμανούς να της παραχωρήσουν όπλα για να πολεμήσει τον ΕΛΑΣ. Οι Γερμανοί αρνούνται αλλά όχι απο φόβο όπως πολλοί νοσταλγοί του δοσιλογισμού υπαινίσσονται αλλά κυρίως γιατί η οργάνωση Χ ήταν αριθμητικά και πρακτικά ασήμαντη για αυτούς. Ως τα τότε η οργάνωση είχε στρατολογήσει και μερικά ακόμα μέλη κυρίως προαγωγούς, τραμπούκους και άλλους "μπουραντάδες" της εποχής.

Απο τον Οκτώβριο του 1943 ξεκινά να αλλάζει το κλίμα για την Χ. Ο ΕΛΑΣ έχει επικρατήσει σε τεράστιο τμήμα της υπαίθρου, οι Γερμανοί αρχίζουν να έχουν σημαντικές απώλειες σε όλη την Ευρώπη και την Αφρική και οι Άγγλοι ξεκινούν να ανησυχούν για την σοσιαλιστική προοπτική της Ελλάδας εάν το ΕΑΜ επικρατήσει . Έτσι στέλνουν στην Ελλάδα σε μυστική αποστολή τον νεοζηλανδό Ντόναλντ Ντον σε μυστική αποστολή συνένωσης των φιλοναζιστικών οργανώσεων για να δημιουργηθεί το αντίβαρο του ΕΛΑΣ.

Συναντιόνται λοιπόν στην Αθήνα και σε συνωμοτικό κλίμα οι οργανώσειες : ΕΔΕΣ Αθηνών, ΡΑΝ, ΕΔΕΜ, ΕΚΟ, ΠΑΟ,Εθνική Δράσις, Tρίαινα και η ομάδα Χ. εκεί αποφασίζεται η ένοπλη δράση των οργανώσεων κατά του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ - ΚΚΕ. Σε αυτή την συνάντηση αποφασίζεται και η εξακολούθηση της συνεργασίας των οργανώσεων αυτών με τους Γερμανούς. Οι Άγγλοι όμως εξακολουθούν να μην στέλνουν όπλα για τον εξοπλισμό των οργανωσεων αυτών. Η οργάνωση Χ επιχειρεί να πείσει ξανά τους Γερμανούς να τους παρέχουν όπλα κάτι που πάλι δεν πραγματοποιείται. Έτσι ο Γρίβας στρέφεται στην Χωροφυλακή και τα Τάγματα Ασφαλείας για οπλισμό. Εκεί εξηγεί οτι δεν προτίθεται να χτυπήσει με αυτά τους Γερμανούς αλλά μόνο τον ΕΛΑΣ. Αργότερα η οργάνωση επιχειρεί σποραδικές μικρής κλίμακας επιθέσεις στον ΕΛΑΣ της Αθήνας με μεγάλες απώλειες σε βάρος της. Χαρακτηριστική η σύγκρουση του εφεδρικού ΕΛΑΣ σε ολιγόλεπτη μάχη με την Χ στο Θησείο.

Αγγλοκρατία και Χ

Ο ρόλος της Οργάνωσης Χ όμως αλλάζει με τον ερχομό των Άγγλων. Εδώ η Χ δρα ώς καταφύγιο του δοσιλογισμού που με την επικράτηση του ΕΛΑΣ τρέχουν να ξεφύγουν απο τα λαικά δικαστήρια. Η οργάνωση Χ τους οργανώνει στους κύκλους της και τους βαφτίζει αντιστασιακούς. Οι Άγγλοι τους οπλίζουν και τους χρησιμοποιούν στο πλευρό της χωροφυλακής στις επιχειρήσεις τρομοκρατίας ενάντια στα στελέχη του ΕΑΜ, του ΚΚΕ και στις μαζικές πορείες του ΕΑΜ. Η οργάνωση Χ περνά απο τον γερμανικό δοσιλογιμό στον αγγλικό! Μέλη της Χ στάλθηκαν και στην ύπαιθρο για να τρομοκρατήσουν τον κόσμο σχετικά με το δημοψήφισμα επιστροφής του Βασιλιά. Περιοχές δράσης τους ήταν κυρίως η Θεσσαλία  και η Βοιωτία. Εκεί η Χ, όπως και άλλες παρόμοιες οργανώσεις επιδίδονται σε όργια βιασμών, εκτελέσεων και βασανισμών του τοπικού πληθυσμού. (βλ. Αλεξ. Θεοδωράκης, "Υπερ βωμών και αστείων"). Τελικά η οργάνωση Χ δίνει την τελευταία της μάχη στην γραμμη του Θησείου στο πλευρό των χωροφυλάκων και των Άγγλων αφεντάδων τους αποθώντας δυνάμεις του ΕΛΑΣ. Στη μάχη του Θησείου ο Γρίβας ίσα – ίσα σώθηκε, χάρη στην επέμβαση των Αγγλων που ανάγκασαν τους ΕΛΑΣίτες να αποχωρήσουν. Με το τέλος των Δεκεμβριανών οι Αγγλοι δημιούργησαν 22 τάγματα εθνοφυλακής για να διατηρήσουν τον έλεγχο της Αθήνας, στα οποία εντάχθηκαν πολλοί Χίτες και οι Ταγματασφαλίτες, οι οποίοι από την απελευθέρωση μέχρι τότε ήταν φυλακισμένοι.

Οι μεγάλες στιγμές, πάντως, της Χ ήρθε μετά τη Βάρκιζα. Οι Αγγλοι υπέθαλπαν την τρομοκρατία, έτσι ώστε να μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη τα όσα κέρδισαν στη μάχη της Αθήνας και στη συμφωνία της Βάρκιζας για αφοπλισμό του ΕΛΑΣ. Και η ομάδα Χ ήταν το πιο κατάλληλο εργαλείο για να αναλάβει αυτό το ρόλο. Από μια μικρή και ασήμαντη οργάνωση την περίοδο της κατοχής η ομάδα Χ έγινε ένας ιδιωτικός στρατός με την μαζική είσοδο βασιλικών, μεταξικών, δοσίλογων και ταγματασφαλιτών . Ετσι έφτασε πανελλαδικά να έχει περίπου 50.000 μέλη, ο ίδιος ο Γρίβας ισχυριζότανε 200.000 αλλά ήταν πάντοτε υπερβολικός. Ταυτόχρονα, όμως, με την είσοδο των μελών που είχαν συνεργαστεί ανοικτά με τους Γερμανούς, το Χίτης έγινε συνώνυμο του Ταγματασφαλίτης.

Η λευκή τρομοκρατία από τον Φεβρουάριο του 1944 μέχρι τις εκλογές του 1946 είχε αποτέλεσμα 1289 δολοφονίες, 509 απόπειρες δολοφονίας, 165 βιασμοί,  6671 τραυματισμοί, 31632 βασανισμοί, 84931 συλλήψεις, 677 επιθέσεις και καταστροφές σε γραφεία του ΕΑΜ, του ΚΚΕ, της ΕΠΟΝ  και σε περιουσίες 18.767 ατόμων. Τον Φλεβάρη του 1944 έγινε και το  μπλόκο της Χ στην ιστορική Καισαριανή, το οποίο ο λαός το ταύτισε με αυτό των Γερμανών, ενώ μπλόκα έγιναν ακόμη στην Κοκκινιά, στο Περιστέρι, στη Νέα Ιωνία, στα οποία σημειώθηκαν δολοφονίες και βασανισμοί αριστερών ή ατόμων που υποπτεύονταν ως αριστερούς οι εθνικόφρονες. Ιδιαίτερα στην Πελοπόννησο έγιναν και οι μεγαλύτερες ωμότητες από αυτούς τους αγνούς πατριώτες της Χ.

Το τέλος της Χ ήρθε με την αυτοδιάλυσή της με την ένταξη της Χ στον Ε.Σ., την Χωροφυλακή και τα ΜΑΥ. Η διάλυση αυτή έγινε τόσο γιατί η Χ δεν χρειάζονταν στους νέους αφέντες της ελληνικής αστικής τάξης, τους Αμερικάνους, αλλά και γιατί η μαχητική της ικανότητα ήταν μηδαμινή απέναντι στον ΔΣΕ που την αφόπλιζε, την κατάστρεφε και αποκτούσε πολύτιμο πολεμικό υλικό.

Μέλη της Χ σε φωτογραφία (Αρχείο ΚΚΕ)

Χίτες πανηγυρίζουν την επάνοδο του βασιλιά

 

Απόσπασμα από την εξέταση από το δικαστήριο για τους δοσιλόγους του επιτελάρχη της Χ, Κώστα Πολύζου στη δίκη που είχε κληθεί να καταθέσει ως μάρτυρας για τους επικεφαλείς της Ειδικής Ασφάλειας Λάμπου και Παρθενίου.


ΣΥΝΕΔΡΟΣ: Πως οι Γερμανοί τους απέλυσαν απο το κρατητήριο, αφού είχαν όπλα; Γιατί οι Γερμανοί καταδίκαζαν σε θάνατο όσους οπλοφορούσαν.

ΠΟΛΥΖΟΣ: Μα ήξεραν ότι ήταν εθνικιστές. Και εμάς τους εθνικόφρονας δεν μας πείραζαν οι Γερμανοί.

ΣΥΝΕΔΡΟΣ: Μπορείται να μας πείτε ποιες εθνικές ή πατριωτικές πράξεις εκτέλεσαν τα μέλη της οργάνωσης σας την περίοδο της κατοχής;

ΠΟΛΥΖΟΣ: Πολλές, αλλά δεν έχω τα στοιχεία μαζί μου.

ΣΥΝΕΔΡΟΣ: Οι Γερμανοί εκτέλεσαν ποτέ κανέναν δικό σας;

ΠΟΛΥΖΟΣ: Ναι. Σκότωσαν έναν δικό μας στο Κολωνάκι τον Οκτώβριον. Δεν ενθυμούμαι όμως το όνομα του.

ΠΟΛ. ΑΓΩΓΗ: Είχε η οργάνωσή σας συνεργασία με την Ειδική Ασφάλεια;

ΠΟΛΥΖΟΣ: Ναι

ΠΟΛ. ΑΓΩΓΗ: Την συνεργασία την γνώριζαν οι Γερμανοί;

ΠΟΛΥΖΟΣ: Οχι, γιατί θα μας συλλαμβάνανε και εμάς και αυτούς.

ΠΟΛ. ΑΓΩΓΗ: Και όμως κ. μάρτυς υπάρχει έγγραφο της Ειδ. Ασφάλειας της 24/4/44 υπ. Αριθμόν 4/83 που αποδεικνύει πως την συνεργασία σας με την Ειδική όπως και την ύπαρξη αυτού του εγγράφου την γνώριζαν οι Γερμανοί. Πως εξηγείται αυτό;

ΠΟΛΥΖΟΣ: Ηταν εθνικιστική οργάνωσις η Χ.

Ο Κρίς Γούντχαουζ για την οργάνωση Χ

Και μία εικόνα απο το μέλλον: Ο Γρίβας Διγενής ηγέτης της Χ σε συνομιλία με τον Γ. Παπαδόπουλο ενώ ετοιμάζεται η ΕΟΚΑ Β που οδήγησε στον Αττίλα...

Το πυροβόλο του ΔΣΕ

Κατά την μάχη του Γράμμου και αφού οι άνδρες ΔΣΕ είχαν πάρει θέση κοντά στην Λυκοράχη ο ταγματάρχης Κόκκας δίνει το σύνθημα καιοι δυνάμεις του ΔΣΕ σφυροκοπούν ανελέητα τις θέσεις του Ε.Σ. Στην κατοχή τους έχουν δύο πυροβόλα. Το ένα έιναι άμεσης βολής και το δεύτεροκαμπύλης τροχιάς. Ο ΔΣΕ ευελπιστεί στην καταστροφή των εχθρικών πυροβόλων απο την μεγάλη ισχύ πυρός του πυροβόλου άμεσης βολής. Δυστυχώς η κατάσταση δεν εξελίσσεται έτσι... Το πυροβόλο που ως τότε λειτουργεί ακατάπαυστα παθαίνει εμπλοκή, κάνη του έχει σχεδόν πυρώσει απο την χρήση. Αμέσως την θέση του παίρνει το δεύτερο πυροβόλο καμπύλης τροχιάς.

60 χρόνια μετά στο ύψωμα Πάτωμα οι νεολαίοι της ΚΝΕ ψάχνουν και βρίσκουν το δεύτερο ιστορικό αυτό πυροβόλο. Η συγκίνηση είναι μεγάλη. Είναι σαν να βρίσκουν ένα κομμάτι της ιστορίας να ξεπροβάλλει μέσα απο τις λόχμες... Το πυροβόλο μεταφέρεται και καθαρίζεται προσεκτικά, είναι αρκετά σκουριασμένο ήδη. Αργότερα τοποθετείται στην βάση του μνημείου που το ΚΚΕ έστησε στον χώρο για να τιμήσει τους νεκρούς του στο Γράμμο. Η κάνη του μένει στραμμένη στα βουνά, εκεί που γράφτηκε ο ματωμένος επίλογος του πιο βαθειά ταξικού αγώνα της χώρας μας...

Η αλήθεια για τον Μιχάλη Μπεζεντάκο

Ο Μιχάλης Μπεζεντάκος γεννήθηκε στην Μάνη και απο νωρίς γνώρισε μετην προσωπική του συμμετοχή τους αγώνες της εργατιάς που μαστίζονταν απο την φτώχεια και την αγρια εκμετάλλευση. Ο Μιχάλης Μπεζεντάκος έγινε μέλος του ΚΚΕ το 1929 αφού αποχώρησε απο την ομάδα των "Αρχειομαρξιστών". Την 1/8/1931 σε μια σύγκρουση στην Δραπετσώνα ανάμεσα σε μέλη του ΚΚΕ και χωροφύλακες που επιχειρούσαν να διαλύσουν την στκγέντρωσή τους σκοτώθηκε ο αστυφύλακας Γυφτοδημόπουλος. Οι αρχές κατηγόρησαν για την δολοφονιά αυτή τον Μιχάλη Μπεζεντάκο. Στην σύγκρουση παρεβρίσκονταν και οι παρακάτω εκτός του Μ Μπεζαντάκου: Κ Σαρίκας, Μ Βοσνάκης, Μόσχος, Δούλγέρης, Γ Καλογερίδης, Λ Δημητριάδης. Ο Μιχάλης Μπεζεντάκος που ως τότε κρύβονταν σε σκηνή στην περιοχή Μαγκουφάνα συλλαμβάνεται μερικές μέρες αργότερα. Οι αρχές των μεταφέρουν στις φυλακές Συγγρού με σκοπό να τον περάσουν απο δίκη για ανθρωποκτονία τον Απρίλη του 1932. Τότε είναι που το ΠΓ του ΚΚΕ αποφασίζει την απόδραση του. Με διασυνδέσεις που το Κόμμα έχει φροντίζει να μεταφέρει τον Μπεζεντάκο στο κελί του Νεφελούδη και του Μαρμαρέλη. Ο Μπεζεντάκος ξεκινά να προσποιείται τον άρρωστο στα προσκλητήρια και μένει κουκουλωμένος στο στρώμα του. Τρώει ελάχιστα και ζητάει νερό το οποίο ρίχνει κάθε με μέρα 2 με 3 φορές σε ένα ήδη μουχλιασμενο σημείο στον τοίχο του μπάνιου. Αργότερα η οργάνωση του ΚΚΕ του προμυθεύει και εργαλεία για να τρυπήσει τον τοίχο. Στις 5/3/1932 ο Μιχάλης Μπεζεντάκος δεν εμφανίζεται στο προσκλητήριο. Οι φύλακες ήδη γνωρίζουν οτι είναι άρωστος και δεν ασχολούνται περισσότερο μαζί του. Ο ίδιος βρίσκεται κλεισμένος στο μπάνιο και μετά το προσκλητήριο ξεκινά αργά και μεθοδικά να γκρεμίζει τον τοίχο. Παράλληλα, στο δωμάτιο κάτω απο τα σκεπάσματα έχουν στοιβαχθεί κούτσουρα στο σχήμα του ανθρώπινου σώματος για παραπλάνηση. Το βράδυ ο τοίχος έχει τρυπήσει και ο Μιχάλης Μπεζεντάκος πηδα στο κενό. Απο κάτω τον περιμένουν μέλη του ΚΚΕ που τον μεταφέρουν σε ασφαλές σπίτι όπου κρύβεται μέχρι να αναρρώσει απο χτυπημα στο κεφάλι που του προκάλεσε η πτώση. Στις 10 το άλλο πρωί ένας φύλακας εντοπίζει την τρύπα του μπανιου και μετά το προσκλητήριο αντιλαμβάνονται και την απόδραση του Μπεζεντάκου. Ακολουθούν όπως λέει και το τραγούδι που η απόδραση αυτή ενέπνευσε στο λαό, χαμός απο τηλεγραφήματα, έρευνες και ανακρίσεις. Ο Νεφελούδης και ο Μαρμαρέλης ανακρίνονται και τους επιβάλλεται μια παράταση της ποινής τους κατά 2 μήνες για συνεργεία. Ο προοδευτικός κόσμος αγανακτά με την απόφαση και διαδηλώνει οτι : "Οι φυλακισμένοι έχουν το δικαίωμα, αν μπορούν να δραπετεύσουν". Απο τους δεσμοφύλακες τιμωρήθηκε ο φύλακας Κυριάγκωνας με έξι μήνες εκτός υπηρεσίας για βαρειά αμέλεια καθήκοντος. Ο ίδιος δήλωσε περιπεκτικά οτι : "και τι χρειαζόμαστε εμείς , άμα πάρει απόφαση το ΠΓ να δραπετεύσουν οι κομμουνιστές, όλοι θα αποδράσουν". Αργότερα ο Μιχάλης Μπεζεντάκος φυγαδεύεται στην ΕΣΣΔ.

Απο εδώ ξεκινά όλη η μαύρη παραφιλολογία σχετικά με την τύχη του Μιχάλη Μπεζεντάκου. Πολλοί, αριστερών αποχρώσεων κυρίως, υποστηρίζουν οτι τα ίχνη του Μπεζεντάκου χάνονται, οτι το ΚΚΕ εδώ ανακοινώνει οτι ο Μπεζεντάκος κατατάσσεται στις Διεθνείς Ταξιαρχίες και οτι σκοτώνεται στον ισπανικό εμφύλιο, ενώ κάτι τέτοιο έιναι ψέμα. Κατά την δική τους ιστορική πραγματικότητα ο Μιχάλης Μπεζεντάκος πέφτει θύμα του Στάλιν και των εκκαθαρίσεων του και πεθαίνει βασανισμένος σε κάποιο νοσοκομείο της ΕΣΣΔ. Ο λόγος για τον οποίο ο Μπεζεντάκος διώκεται είναι οι φιλοτροτσκιστικές του πεποιθήσεις...

Όπως ήδη προαναφέραμε ο Μιχάλης Μπεζεντάκος πριν την ένταξη του στο ΚΚΕ ανοίκε στην τροτσκιστικά "χρισμένη" φράξια των αρχειομαρξιστών. Η μετάβασή του στο ΚΚΕ έγινε μετά απο αίτηση του ιδίου και αφού συζήτησε με την Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ (ασφαλώς λόγω καταστατικού). Έτσι το επιχείρημα περί φιλοτροτσκισμού του Μπεζεντάκου μένει αίολο.

Ο Μιχάλης Μπεζεντάκος πέρασε στην Ισπανία μέσω των Διεθνών Ταξιαρχιών. Οι ελληνικές δυνάμεις που έλαβαν μέρος με τις Διεθνείς Ταξιαρχίες κατατάσσονταν είτε στον λόχο Ρήγας Φερραίος/Νίκος Ζαχαριάδης που ανήκε στο τάγμα Δημητρώφ της 13ης Ταξιαρχίας, είτε στον ελληνοαμερικανικό λόχο της 15ης Ταξιαρχίας. Ο Μπεζεντάκος κατατάχθηκε στον πρώτο. Ο χώρος Μάνος Λοιζος πρόσφατα φιλοξένησε έκθεση ντοκουμέντων για τα 90 χρόνια του ΚΚΕ και ανάμεσα στις πολλές φωτογραφίες βρήκαμε και του Μιχάλη Μπεζεντακου στην Ισπανία...

                                          

                                           Έλληνες και Κυπριοι των Διεθνών Ταξιαρχιών

 

 

 

Η τελευταία εκτέλεση

Μέχρι τώρα είχα την εσφαλμένη εντύπωση, όπως φαντάζομαι και αρκετοί άλλοι, πως ο τελευταίος κομμουνιστής που εκτελέστηκε από το μετεμφυλιακό καθεστώς της βίας, του τρόμου και της καταπίεσης, ήταν ο ηρωικός, γνήσιος κομμουνιστής, Νίκος Πλουμπίδης. Οχι, τελικά δεν είναι αλήθεια. Ο ματωμένος χορός των χιλιάδων κομμουνιστών που εκτελέσθηκαν στους διάφορους "νέους παρθενώνες" έκλεισε με την εκτέλεση του Χρήστου Καράντα. Επεσε από τις σφαίρες του αποσπάσματος την 1η Μαίου 1955, στις φυλακές της Αλικαρνασσού, την ημέρα της πανανθρώπινης γιορτής της εργατικής τάξης. Ήταν και αυτός ένας τρόπος παραδειγματισμού για τον λαό ή απλά ένα γκροτέσκο αστείο της ιστορίας...

Ο ελιγμός του ΔΣΕ στο Βίτσι και η μεγάλη μάχη του Γράμμου

Τη νύχτα 20 προς 21 Αυγούστου του 1948 οι δυνάμεις του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, ύστερα από σχεδόν 70 ημέρες συνεχών και αδιάκοπων μαχών στη Βόρεια Πίνδο, και κάτω από τον αρνητικό συσχετισμό δυνάμεων, υποχρεώθηκαν σε υποχώρηση η οποία και έγινε συντεταγμένα με τον περίφημο ελιγμό στο χώρο του Βίτσι. Για κείνο τον ελιγμό γράφτηκαν και ειπώθηκαν πολλά, κυρίως από τους αντιπάλους του ΔΣΕ που δεν μπορούσαν να εξηγήσουν ούτε πώς έγινε ο ελιγμός αλλά ούτε και τι σήμαινε για τη συνέχεια του εμφυλίου πολέμου. Υποστηρίχτηκε ότι οι δυνάμεις των ανταρτών πέρασαν στο Βίτσι χρησιμοποιώντας το αλβανικό έδαφος κι ότι δεν επρόκειτο για συντεταγμένο ελιγμό αλλά για άτακτο φυγή. Δόθηκαν στοιχεία για τις απώλειες του ΔΣΕ που σύμφωνα με ορισμένους ισχυρισμούς υπερέβαιναν την πραγματική του δύναμη. Από το ΚΚΕ και το Δημοκρατικό Στρατό υποστηρίχτηκε ότι ο ελιγμός είχε επιθετικό χαρακτήρα, «έδειξε τη δύναμη και τη μαχητικότητα του ΔΣΕ, το γερό επιθετικό του πνεύμα, την ικανότητα να κινείται γρήγορα και να πέφτει αποφασιστικά πάνω στο στόχο».  Το θέμα έχει ενδιαφέρον γιατί αφορά την κατάληξη της μεγαλύτερης μάχης στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου. Μιας μάχης που για τους αντάρτες πήρε το χαρακτήρα της εποποιίας. O αξιωματικός επιχειρήσεων του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ, συνταγματάρχης Γιώργης Κατεμής περιγράφει ως εξής το σχέδιο του ελιγμού: «Ο σκοπός του ελιγμού, με τη διαταγή του Γενικού Αρχηγείου καθοριζόταν έτσι: "Οι δυνάμεις που βρίσκονται στο θέατρο επιχειρήσεων Γράμμου, πλην δύο διλοχιών της 670 Μονάδας, να διασπάσουν την εχθρική διάταξη και να ελιχθούν στους χώρους Βίτσι - Σινιάτσικο". Κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας των τμημάτων (νύχτα 19-20/8/48 και ημέρα 20-8-48) προβλεπόταν η διατήρηση της φυσιογνωμίας της μάχης σ' όλους τους τομείς και ισχυρή κατοχή των σημείων 2520 - 2442 - Κιάφα - Σούφλικα - Σκάλα (1952 Τσάρνο - Ψωριάρικα - Γκίνοβα). Κατά τη διάρκεια της κίνησης (ελιγμού) θάπρεπε να εξασφαλιστεί ισχυρή κατοχή των υψωμάτων 2520 - 2442 - Κιάφα - Σούφλικα - Σκάλα (1952) - Φλάμπουρο - Πόρτα Οσμάν με σκοπό την αγκίστρωση των δυνάμεων του εχθρού επί όσο το δυνατό περισσότερο χρόνο, ώστε αυτοί να μη μπορέσουν να τεθούν σε καταδίωξη των τμημάτων μας. Η κατανομή των δυνάμεων και των αποστολών για την πραγματοποίηση του σκοπού πούβαλε το Γενικό Αρχηγείο έπρεπε να γίνει όπως παρακάτω, σύμφωνα με τη διαταγή επιχειρήσεων.

α) Πρώτη Φάλαγγα: Η 103 Ταξιαρχία πλην διλοχία, η 16 Ταξιαρχία πλην διλοχία, η Σχολή Αξιωματικών του Γεν. Αρχηγείου, οι σχηματισμοί του Γ.Α., οι σχηματισμοί και το πυροβολικό της 670 Μονάδας, υπό ενιαία διοίκηση να συγκεντρωθούν στο χώρο Σλήμνιτσα - Μπέλτσα τη νύχτα της 19-20/8/48. Στο χώρο αυτό να παραμείνουν καλυμμένα τα τμήματα την ημέρα της 20-8-48. Την 20.30 ώραν της 20-8-48 να ενεργήσουν διάσπαση της εχθρικής διάταξης στο φυλάκιο Γκίνοβας (Γιαννοβένισκο) και να κινηθούν ταχύτατα στον άξονα Γκίνοβα - Φυλάκιο Καλή Βρύση - Διποταμνιά - Κομνηνάδες - Κορφούλα - Πολυάνεμο - Αγ. Δημήτριος - Κρυσταλοπηγή. Τις πρωινές ώρες της 21-8-48 να φτάσει η φάλαγγα στα υψώματα 990 - 974 - Αγιος Αθανάσιος Ιεροπηγής - 892 όπου να συνδεθεί με τμήματα της 108 Ταξιαρχίας και να εγκατασταθεί αμυντικά.

 β) Δεύτερη Φάλαγγα: Η 107 ταξιαρχία, σχηματισμοί και πυροβολικό Δ.Μ. και ενδεχόμενα 14η ταξιαρχία, υπό ενιαία διοίκηση να συγκεντρωθούν τη νύχτα της 19-20/8/48 στο χώρο Μονόπυλο - Γκίνοβας - Ψωριάρικα - Τσάρνο και 1) να εξασφαλίσει την ισχυρή κατοχή Γκίνοβας - Τσάρνο - Ψωριάρικα μέχρι την 21η ώρα της 20/8/48. 2) με δύναμη διλοχίας ενισχυμένης με όλο το βαρύ οπλισμό της ταξιαρχίας και ουλαμό πυροβολικού Δ.Μ. την 20.30 ώραν της 20/8/48 να ενεργήσει επίθεση προς Βόλια, η οποία να συνεχιστεί με ένταση μέχρι τις πρωινές ώρες της 21/8/48. 3) μόλις η κεφαλή της πρώτης φάλαγγας περάσει το φυλάκιο της Γκίνοβας να αποσυρθούν τα υπόλοιπα τμήματα από τις θέσεις που κατέχουν να σχηματιστεί η φάλαγγα και να ακολουθήσει στην ουρά της πρώτης φάλαγγας. 4) το πρωί της 21/8/48 να εγκατασταθεί αμυντικά στα υψώματα Γκότσοβο - Βοσκοβίτσι (Πολυάνεμου) - Αγιος Ιωάννης, όπου να συνδεθεί με τμήματα της 108 Ταξιαρχίας. Σε περίπτωση εχθρικής ενέργειας από Φαλτσάτα να ενεργήσει αποφασιστικά σε συνδυασμό με τμήματα της πρώτης φάλαγγας.

γ) Η 14η ταξιαρχία να συγκεντρωθεί στο χώρο Πύργος - Χάρος τη νύχτα της 20/8/48 και να κινηθεί την ίδια νύχτα στην κατεύθυνση Πύργος - Δαμασκηνιά - Σινιάτσικο.


δ) Οι δύο διλοχίες της 670 Μ. υπό ενιαία διοίκηση, ενισχυμένες με περισσότερα πολυβόλα, όλμους και πυρομαχικά να εξασφαλίσουν την ισχυρή κατοχή των υψωμάτων 2520 - 2442 - Κιάφα - Σούφλικας - Γκουρίτσα - Σκάλα (1952) καθ' όλη την ημέρα της 20ής και 21ης/8/48. Μετά να ελιχθούν στο χώρο Γράμμος - Βόιο - Σμόλικας και να δράσουν αντάρτικα».

Πριν όμως αναφερθούμε αναλυτικά στο πώς πραγματοποιήθηκε ο ελιγμός, οφείλουμε να δούμε γιατί αυτός κατέστη υποχρεωτικός για τις δυνάμεις του ΔΣΕ, να αναφερθούμε δηλαδή στη μεγάλη μάχη στο Γράμμο το καλοκαίρι του 1948.

Η μεγάλη μάχη του Γράμμου - Το σχέδιο «ΚΟΡΩΝΙΣ»

Η μάχη του Γράμμου στη Βόρεια Πίνδο άρχισε στις 14 Ιούνη του 1948 και τελείωσε, με τον ελιγμό των δυνάμεων του ΔΣΕ στο Βίτσι, στις 20 προς 21 Αυγούστου του ιδίου έτους. Πρόκειται για το μεγαλύτερο σε διάρκεια και σκληρότερο, από την άποψη των συγκρούσεων που έλαβαν χώρα, πολεμικό γεγονός σ' όλη τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, που αν μη τι άλλο ανέτρεψε πλήρως όλους τους ισχυρισμούς που ακούγονταν τότε στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ότι ο ΔΣΕ δεν ήταν πραγματικός επαναστατικός στρατός αλλά μερικές συμμορίες κατσαπλιάδων. Τα στρατιωτικά επιτελεία της κυβέρνησης των Αθηνών και οι ξένοι στρατιωτικοί τους σύμβουλοι οργάνωσαν αυτή τη μεγάλη εκστρατεία στη Βόρεια Πίνδο με στόχο την οριστική συντριβή του ΔΣΕ. Η εκστρατεία στηρίχτηκε στο στρατηγικό σχέδιο «ΚΟΡΩΝΙΣ», η επωνυμία του οποίου φανερώνει και το στόχο που είχαν, με την εφαρμογή του, αυτοί που το συνέταξαν. Με δεδομένο ότι το προηγούμενο διάστημα (15/4 - 3/5/1948) η επιχείρηση του κυβερνητικού στρατού στη Ρούμελη είχε την επωνυμία «Χαραυγή» που συμβόλιζε τη χαραυγή της νίκης των αντιπάλων του ΔΣΕ, η επιχείρηση «ΚΟΡΩΝΙΣ», ως συνέχεια της «Χαραυγής», σήμαινε την κορωνίδα αυτής της νίκης.

Σύμφωνα με το σχέδιο «ΚΟΡΩΝΙΣ» η διάρκεια των επιχειρήσεων του κυβερνητικού στρατού στη Β. Πίνδο θα ήταν 3, το πολύ 4 βδομάδες. Δηλαδή από 21 έως 28 μέρες. Στόχος η «Η εξάρθρωσις της εις την περιοχήν ΓΡΑΜΜΟΥ συμμοριακής εξουσίας διά πλήρους συντριβής και εξοντώσεως των εκεί συμμοριακών συγκροτημάτων. Η εγκατάστασις εντός του άνω χώρου εθνικών δυνάμεων προς παρεμπόδισιν πάσης εκ νέου αναμολύνσεως υπό των συμμοριτών». Το σχέδιο προέβλεπε τρεις φάσεις επιχειρήσεων: Η πρώτη φάση αφορούσε προκαταρκτικές ενέργειες για βελτίωση των βάσεων εξόρμησης των μεραρχιών του κυβερνητικού στρατού. Η δεύτερη φάση προέβλεπε γρήγορες ισχυρές επιθετικές κινήσεις κατά μήκος των αλβανικών συνόρων και από τις δύο κατευθύνσεις ώστε να εμποδιστεί κάθε δυνατότητα διαφυγής του ΔΣΕ στην Αλβανία (ο χρόνος πραγματοποίησης αυτού του φράγματος προβλεπόταν για τρεις ημέρες). Τέλος, η τρίτη φάση προέβλεπε τη διατήρηση του φράγματος αποκοπής του ΔΣΕ από τη μεριά της Αλβανίας και διείσδυση του κυβερνητικού στρατού στο εσωτερικό του Γράμμου «προς απηνή δίωξη κι εξόντωση των συμμοριτών».Το σχέδιο «ΚΟΡΩΝΙΣ», στην πορεία των επιχειρήσεων δέχτηκε απανωτές τροποποιήσεις και στην πράξη δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Το γεγονός αυτό υποχρέωσε το στρατηγό Θρ. Τσακαλώτο να γράψει γι' αυτό το σχέδιο: «Δεν γνωρίζω ποιος είναι ο κυριότερος υπεύθυνος του σχεδίου επιχειρήσεων του Γράμμου του 1948. Ομως δικαίως, οι αγωνιζόμενοι αξιωματικοί έδωκαν εις το σχέδιον τούτο την ονομασίαν «Νηπιώδες». Πράγματι είναι απαράδεκτος η αναφερομένη εις το σχέδιον τούτο διατύπωσις ότι εντός 24ώρου η IX Μεραρχία (Μανιδάκη) από της Ηπείρου και η XV Μεραρχία (Λαΐου) από Δυτ. Μακεδονίας θα ηνούντο εις την κορυφήν του Γράμμου, κινούμεναι σχεδόν παραλλήλως των Αλβανικών συνόρων... Το νηπιώδες σχέδιον έλαβε την εκδίκησίν του. Αι Μεραρχίαι, όχι μόνο δεν ηνώθησαν εντός 24ώρου αλλά ποτέ. Η μάχη αυτή θα στοιχίσει εις το έθνος υπέρ τας 14.000 εκτός μάχης".

Ο συσχετισμός δυνάμεων 

Οση αξία κι αν έχουν τα σχέδια, οι τακτικές και οι στρατηγικές - και ως προς τη σύλληψη και ως προς την εκτέλεσή τους - για να κατανοήσουμε τη μάχη του Γράμμου, αυτό καθίσταται αδύνατο αν δεν εξετάσουμε το συσχετισμό δυνάμεων που συγκρούστηκαν. Προηγουμένως - και πριν περάσουμε στην παράθεση των αριθμών - θα δώσουμε την εικόνα της στρατιωτικής ηγεσίας της κάθε πλευράς, όχι μόνο γιατί αυτή αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο του κάθε στρατού (και του συνολικού συσχετισμού δύναμης), αλλά και γιατί αποκαλύπτει ορισμένα θεμελιώδη ποιοτικά  του χαρακτηριστικά.

Το ανώτατο κλιμάκιό της ηγεσίας του κυβερνητικού στρατού αποτελούσαν οι:


- Γιαντζής Δημήτριος, αντιστράτηγος, αρχηγός του ΓΕΣ.
- Σακελλαρίου Πέτρος, υποναύαρχος, αρχηγός του ΓΕΝ.
- Μυτιληναίος Χρήστος, σμήναρχος, αρχηγός του ΓΕΑ.
- Βαν Φλιτ, υποστράτηγος, αρχηγός της Αμερικάνικης Στρατιωτικής Αποστολής.
- Τζέκινς, υποστράτηγος, υπαρχηγός της Αμερικάνικης Στρατιωτικής Αποστολής.
- Ντάουν, υποστράτηγος, αρχηγός της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής.

Αρχηγός όλου αυτού του στρατιωτικού επιτελικού οργάνου ήταν ο Βαν Φλιτ

Το αμέσως κατώτερο κλιμάκιο της στρατιωτικής ηγεσίας αποτελούσαν οι:

- Θρ. Τσακαλώτος, αντιστράτηγος, διοικητής του Α' Σώματος Στρατού.
- Παν. Καλογερόπουλος, αντιστράτηγος, αρχηγός του Β' Σώματος Στρατού ο οποίος και αντικαταστάθηκε από τις 5/8/1948 από τον αντιστράτηγο Στ. Κιτριλάκη.
- Θεοδ. Γρηγορόπουλος, αντιστράτηγος, αρχηγός του Γ' Σώματος Στρατού.

Διοικητές των μεραρχιών που πήραν μέρος στη μάχη ήταν: της I Μεραρχίας ο υποστράτηγος Θωμάς Πετζόπουλος, της ΙΙ ο υποστράτηγος Ν. Παπανικολάου, της VIII ο υποστράτηγος Α. Μπαλοδήμος, της IX ο υποστράτηγος Στ. Μανιδάκης, της X ο υποστράτηγος Ευθ. Βασιλάς και της XV ο υποστράτηγος Δ. Λάιος.



O ΔΣΕ



Η ανώτατη ηγεσία του ΔΣΕ αποτελούνταν από τους Μ. Βαφειάδη, αρχηγό του Δημοκρατικού Στρατού, Β. Μπαρτζιώτα, Πολιτικό Επίτροπο του Γενικού Αρχηγείου και φυσικά τον Ν. Ζαχαριάδη, ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ. Στη Βόρεια Πίνδο έδρασαν ουσιαστικά δύο μεγάλες μονάδες του ΔΣΕ που στην πραγματικότητα ήταν δύο ελαφριές μεραρχίες πεζικού: Οι δυνάμεις του Αρχηγείου Δυτικής Μακεδονίας και η 670 Μονάδα. Διοικητής του ΑΔΜ ήταν ο Β. Γκανιάτσος (Χείμαρρος). Ο Δ. Βλαντάς, αναπληρωματικό μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, είχε, τότε, στο ΑΔΜ τα καθήκοντα που Πολιτικού Επιτρόπου. Διοικητής της 670 Μονάδας ήταν ο Γ. Βοντίτσιος - Γούσιας.

Διοικητές των ταξιαρχιών του ΑΔΜ ήταν: Ο Ηλίας Ρούνης (Μπαρμπαλιάς) της 107 Ταξιαρχίας, ο Γ. Γεωργιάδης της 14ης Ταξιαρχίας, ο Δ. Σιωμάδης της Ταξιαρχίας της Δημοκρατικής Νεολαίας και ο Δ. Ζυγούρας (Παλαιολόγος) της 16ης Ταξιαρχίας. Στην 670 Μονάδα διοικητές των Ταξιαρχιών ήταν οι εξής: Στην 102 Ταξιαρχία ο Γ. Γιανούλης, στην 103 ο Α. Ρόσιος (Υψηλάντης) και στην 105 ο Παύλος Τομπουλίδης. Στα μέσα του Ιούλη το μέτωπο του Γράμμου ενίσχυσε και η 123 Θεσσαλική Ταξιαρχία με διοικητή τον Μ. Παπαδάμο (Φεραίος). Επιτελάρχης του ΓΑ του ΔΣΕ ήταν ο Στ. Παπαγιάννης, επιτελάρχης του ΑΔΜ ήταν ο Β. Βενετσανόπουλος και της 670 Μονάδας ο Γ. Καλιανέσης και στη συνέχεια ο Ν. Θεοχαρόπουλος (Σκοτίδας).

Οπως εύκολα μπορεί να διαπιστώσει ο αναγνώστης, η στρατιωτική ηγεσία του κυβερνητικού στρατού αποτελούνταν από επαγγελματίες υψηλόβαθμους στρατιωτικούς, οι οποίοι είχαν την ενίσχυση - και καθοδήγηση - ανώτατων στρατιωτικών των δύο μεγάλων δυνάμεων της εποχής: Των ΗΠΑ και της Μ. Βρετανίας. Αντίθετα, η στρατιωτική ηγεσία του ΔΣΕ είχε ελάχιστους επαγγελματίες στρατιωτικούς - σπουδαγμένους σε στρατιωτικές σχολές - και φυσικά όχι υψηλόβαθμους. Κυρίως αποτελούνταν από πολιτικά στελέχη και αγωνιστές που είχαν μάθει τον πόλεμο στην πράξη, την περίοδο της Εθνικής Αντίστασης και του Εμφυλίου. Αυτό το στοιχείο φαινόταν αρνητικό για τον Δημοκρατικό Στρατό όσον αφορά στο συσχετισμό δυνάμεων σε επίπεδο ηγετικών στρατιωτικών στελεχών. Κι όμως, αυτοί οι αντάρτες αποδείχτηκαν συχνά ανώτεροι των επαγγελματιών στρατιωτικών αντιπάλων τους, γεγονός που ερμηνεύεται από τη φύση και τον χαρακτήρα του πολέμου που διεξήγαγε η κάθε πλευρά.
Στη μάχη του Γράμμου πήραν μέρος 6 Μεραρχίες του κυβερνητικού στρατού με σύνολο 17 ταξιαρχίες και 52 τάγματα. Η συνολική τους δύναμη σε άνδρες υπολογίζεται πάνω από 60.000. Και σ' αυτούς πρέπει να προστεθούν δυνάμεις των ΜΑΥ και της χωροφυλακής που έπαιρναν μέρος στις επιχειρήσεις. Αντίθετα, οι δυνάμεις του ΔΣΕ ήταν πολύ ολιγάριθμες. Η συνολική παρατακτή δύναμη του Αρχηγείου Δυτικής Μακεδονίας υπολογίζεται σε 4.500, περίπου, άνδρες και της 670 Μονάδας, περίπου στις 4.100. Δηλαδή το σύνολο της μάχιμης δύναμης του ΔΣΕ στο Γράμμο ήταν περί τις 8.600 άνδρες. Συνεπώς - χωρίς να υπολογίσουμε στη δύναμη του κυβερνητικού στρατού τους ΜΑΥδες και τη χωροφυλακή - γίνεται λόγος για έναν συσχετισμό περίπου 1 προς 8 σε βάρος του ΔΣΕ. Κι αν σ' όλα αυτά λάβουμε υπόψη τι εξοπλισμό είχε ο κυβερνητικός στρατός και τι ο ΔΣΕ, τότε γίνεται αντιληπτό πως ο συσχετισμός δυνάμεων ήταν πολλαπλάσια αρνητικός για τον Δημοκρατικό Στρατό. Κι όμως, οι αντάρτες πολεμώντας με ανυπέρβλητο ηρωισμό - που αναγνωρίζεται και από τους αντιπάλους τους - μπόρεσαν και κράτησαν στο Γράμμο για σχεδόν 70 μέρες δίνοντας αδιάκοπη μάχη σώμα με σώμα. Ομως, ας δούμε με ποιο κόστος αίματος δόθηκε αυτή η μάχη και από τις δυο πλευρές:

Ο απολογισμός των απωλειών της μάχης του Γράμμου



Οπως έχουμε ήδη προαναφέρει, ο στρατηγός Τσακαλώτος υπολογίζει πως οι απώλειες του κυβερνητικού στρατού στη μάχη του Γράμμου ήταν «υπέρ τας 14.000 εκτός μάχης». Ο στρατηγός Ζαφειρόπουλος δίνει διαφορετικά στοιχεία. Συγκεκριμένα γράφει: «Απώλειαι: Αύται υπήρξαν υπερβολικαί και μάλιστα εις αξιωματικούς και προσήγγισαν διά μεν τους αξιωματικούς το 9%, διά δε τους οπλίτας το 13%. Εν λεπτομερεία ανήλθον: α) Αξιωματικοί: Νεκροί 109. Τραυματίαι 287. Αγνοούμενοι 9. Σύνολον 505. β) Οπλίται: Νεκροί 1.123. Τραυματίαι 5.285. Αγνοούμενοι 332. Σύνολον 6.740.

Αι απώλειαι των συμμοριτών δεν υπελείφθησαν των εθνικών δυνάμεων, ανελθούσαι εις νεκρούς μετρηθέντας 3.128, συλληφθέντας 590 και παραδοθέντας 1.600. Οι τραυματίαι καθ' υπολογισμόν εκυμαίνοντο εις 4.500».

Εντελώς διαφορετικά είναι τα στοιχεία των απωλειών που δίνει το περιοδικό του ΔΣΕ «Δημοκρατικός Στρατός». Στο τεύχος Σεπτέμβρη του 1948 διαβάζουμε για τις απώλειες του κυβερνητικού στρατού στη μάχη του Γράμμου: Νεκροί 5.125, τραυματίες 16.000, αιχμάλωτοι 439, αυτόμολοι 98, λιποτάχτες 1.200. Σύνολο 22.862.

Το μέγεθος των απωλειών του ΔΣΕ που εμφανίζει ο Ζαφειρόπουλος είναι εξωπραγματικό: Αν προσθέσει κανείς τα νούμερα που παραθέτει βγαίνει ένας αριθμός απωλειών 9.818 ανδρών σε νεκρούς, τραυματίες, συλληφθέντες και παραδοθέντες. Με δεδομένο ότι η παρατακτή δύναμη του ΔΣΕ στο Γράμμο ήταν περίπου 8.600 άνδρες, αν δεχτούμε τους αριθμούς που παραθέτει ο Ζαφειρόπουλος προκύπτει ότι ο ΔΣΕ έχασε στο Γράμμο (τέθηκαν, δηλαδή, με τον έναν ή άλλον τρόπο εκτός μάχης) όλη τη μάχιμη δύναμή του και επιπλέον 1.200 μαχητές!!! Στην περίπτωση δε που θεωρήσουμε ορθό τον ισχυρισμό του Γ. Μαργαρίτη - που ο ίδιος δεν αποδεικνύει - ότι «Ο Δημοκρατικός Στρατός παρέταξε στη διάρκεια των μαχών 10.000 ως 11.000 μαχητές», πάλι η εικόνα των απωλειών του ΔΣΕ που παρουσιάζει ο Ζαφειρόπουλος είναι εξωπραγματική, διότι όπως παρατηρεί ο Μαργαρίτης «η απλή λογική αλλά και η σύγκριση με όλες τις προηγούμενες ιστορικές καταστάσεις θα υποστήριζε ότι ποτέ ουδείς στρατός που έχασε τα 70 ως 80% της δύναμής του παρέμεινε αξιόμαχος ή έστω συγκροτημένος».

Οι αντίπαλοι του ΔΣΕ για τη μάχη του Γράμμου

Σ' όσα έχουμε ήδη πει αξίζει να προσθέσουμε και λίγα ακόμη, που έχουν λεχθεί για τη μάχη του Γράμμου από το στρατόπεδο των αντιπάλων του ΔΣΕ. Ο στρατηγός Ζαφειρόπουλος σε μια προσπάθειά του να μειώσει τον Δημοκρατικό Στρατό και να εναρμονιστεί με τα προπαγανδιστικά ψεύδη της μετεμφυλιακής περιόδου γράφει για τους πολιτικούς επιτρόπους του ΔΣΕ και για το σύνολο των μαχητών του γενικότερα: «Οι Πολιτικοί Επίτροποι ήσαν τα πρόσωπα, επί των οποίων εστηρίζετο η συνοχή των τμημάτων και η παρακολούθησις του ηθικού των συμμοριτών και τέλος διά του πιστολίου επέβαλον την τρομοκρατίαν, ενέπνεον την θέλησιν της κομμουνιστικής ηγεσίας και οδήγουν στην μάχην, δίκην προβάτων προς σφαγήν, τα άβουλα και απρόθυμα, βιαίως στρατολογηθέντα άτομα». Ο ίδιος, όμως, όταν χρειάζεται να περιγράψει τις μάχες που έγιναν στη Β. Πίνδο το 1948, αντιφάσκοντας με τον εαυτό του ανατρέπει τους παραπάνω ισχυρισμούς του. Να τι λέει στο ίδιο βιβλίο του: «Συνεχής αγών σώματος προς σώμα, διαδοχή εκατέρωθεν αντεπιθέσεων και κατ' επανάληψιν εναλλαγή κυριότητος των υψωμάτων Νικολέρι (1348) - Κουπάγκα - Γκούρα ήσαν τα χαρακτηριστικά γεγονότα του 6ήμερου σκληρού και πολυδάπανου τούτου αγώνος... Εν συμπεράσματι, εκατέρωθεν υπήρχε φρενίτις αντιστάσεως και επιθέσεως». Επίσης, σε άλλο σημείο του βιβλίου του, περιγράφοντας τις μάχες από τα υψώματα Ζούζουλης μέχρι το Ταμπούρι του Σμόλικα (12/7-4/8/1948) αναφέρει: «Τα κύρια χαρακτηριστικά της φάσεως ταύτης είναι οι σκληροί μετωπικοί αγώνες, προς κατάληψιν ισχυρώς οργανωμένων τοποθεσιών. Η ισχυρά αντίδρασις των συμμοριτών διά πείσμονος αμύνης και ισχυρών αντεπιθέσεων, προς εξασφάλισιν των απειλουμένων ζωτικών χώρων του συνόλου της τοποθεσίας των. Η ανεπάρκεια των δυνάμεων κρούσεως (II και X Μεραρχίαι), διά βαθείαν και ταχείαν εκμετάλλευσιν του ρήγματος Ταλλιάρου προς παρεμπόδισιν συνενώσεως των δυνάμεων Σαμαρίνης μετά τοιούτων του Γράμμου. Αι αισθηταί απώλειαι αξιωματικών και οπλιτών, αίτινες εμείωσαν τη μαχητικότητα των μονάδων».
Απ' όλα αυτά οφείλει να αναρωτηθεί κανείς, πώς ήταν δυνατόν οι μαχητές του ΔΣΕ, δίνοντας τέτοιες μάχες, σώμα με σώμα - όπως ο ίδιος ο Ζαφειρόπουλος λέει - να ήταν ταυτόχρονα άβουλα και απρόθυμα άτομα που πήγαιναν σαν πρόβατα στη σφαγή με την απειλή του περιστρόφου του Πολιτικού Επιτρόπου; Φαίνεται πως ο αντικομμουνισμός της περιόδου του Εμφυλίου - αλλά και μετά - πέραν των άλλων, κατάφερε να δημιουργήσει κι αυτή την κατηγορία των ομολογουμένως ιδιόρρυθμων στη συμπεριφορά ...προβάτων!!!
Για τη σφοδρότητα των μαχών και τη μαχητικότητα του ΔΣΕ έχει γράψει και ο Θρ. Τσακαλώτος. Συγκεκριμένα, λέει: «Οι συμμορίτες αμύνονται σθεναρώς εφ' όλου του μετώπου των. Τα ναρκοπέδια υπήρξαν το φόβητρο και διοικήσεων και διοικουμένων. Το ηθικό κατρακυλά. Επί 40 ημέρες ματαίως καταβάλλονται προσπάθειαι διασπάσεώς των. Η Ανώτατη Ηγεσία προ της γενικής καθηλώσεως, υπό την πίεσιν της ανάγκης, μελετά την αναθεώρησιν του σχεδίου της. Η κοινή γνώμη είναι ανάστατος».
Καταλήγοντας, στην παράθεση κρίσεων των αντιπάλων του ΔΣΕ για τη μάχη του Γράμμου αξίζει να αναφέρουμε τι λέει ο Ζαφειρόπουλος για την εικόνα που είχαν τα πράγματα μετά τον ελιγμό του ΔΣΕ στο Βίτσι: «Η έγκαιρος εγκατάλειψις του Γράμμου - σημειώνει - και η έγκαιρος πλαισίωσις του Βίτσι ενεφάνησαν την παραδοξότητα ταύτην ως αποτέλεσμα της ηθικής καταστάσεως των αντιπάλων: Ο συμμοριτισμός ο ηττηθείς εις τον Γράμμον να έχη ανώτερον ηθικόν από τας εθνικάς δυνάμεις, αίτινες υπήρξαν οι νικηταί του Γράμμου».

Ας δούμε όμως με περισσότερες λεπτομέρειες τον ελιγμό στο Βίτσι.

Ο ελιγμός στο Βίτσι



Οπως έχουμε ήδη αναφέρει, ύστερα από σχεδόν 70 ημέρες, συνεχών και αδιάκοπων μαχών στη Βόρεια Πίνδο και κάτω από τον αρνητικό συσχετισμό δυνάμεων, ο ΔΣΕ υποχρεώθηκε σε συντεταγμένη υποχώρηση των δυνάμεών του στο χώρο του Βίτσι. Ας δώσουμε όμως το λόγο στον αξιωματικό επιχειρήσεων του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ, συνταγματάρχη Γιώργη Κατεμή, για να μας περιγράψει το όλο εγχείρημα: «Το πρωί της 20/8/48 τα τμήματα συγκεντρώθηκαν στους χώρους που καθόριζε η διαταγή με ταχύτητα και μυστικότητα. Ενώ οι διλοχίες της 670 Μ. δεν κράτησαν με όση επιβαλλόταν αποφασιστικότητα τις θέσεις τους κι έτσι ο εχθρός κατόρθωσε να καταλάβει το πρωί της 20/8/48 το 2520 και να προωθηθεί αναλυτικότερα, στον Πύργο Κοτύλης συνεχίζεται σκληρός αγώνας. Ο εχθρός μετά την κατάληψη του υψ. Καψάλια προχωρεί, καταλαμβάνει το ταμπούρι και προωθεί ελαφρά τμήματα εις Κούλα (Παληοχώρι). Την 23η ώρα εκδηλώνεται η επίθεση στο φυλάκιο Γκίνοβας. Τα τμήματα της 16ης ταξιαρχίας έρποντας πλησιάζουν το στόχο και ενεργούν αποφασιστικό τόλμημα με πάντζερ και χειροβομβίδες. Μέσα σε 15΄ ο στόχος εξοντώνεται (λόχος) σχεδόν εξ ολοκλήρου. Εμεινε μια ασήμαντη εστία στο κτίριο του φυλακίου αδρανής και την επόμενη ημέρα, που πέρασαν τα τμήματα της 14ης ταξιαρχίας.
Ταυτόχρονα με την επίθεση κατά του φυλακίου διεισδύουν στην εχθρική διάταξη μια διλοχία της Σχολής Αξιωματικών και τάγμα της 107 ταξιαρχίας για να εγκαταστήσουν σταθερές πλαγιοφυλακές στα υψώματα Ρεβένη Β. Α. Αλεβίτσας και υψ. Κομνηνάδων. Στα υψώματα Κομνηνάδων, Πολυάνεμου και Βορειότερα έχουν εγκατασταθεί σαν σταθερές πλαγιοφυλακές τμήματα της 108 ταξιαρχίας αφού ανέτρεψαν τις εχθρικές δυνάμεις που τα κατείχαν.
Η διλοχία της 107 ταξιαρχίας εκδήλωσε την επίθεση κατά των ΝΑ αντερεισμάτων της Αλεβίτσας την 20.30 ώραν και τη συνέχισε εντατικά μέχρι τις πρωινές ώρες. Τράβηξε με το μέρος της όλη την προσοχή του εχθρού κι έτσι το πέρασμα των φαλάγγων από το κύριο ρήγμα έγινε με ελάχιστες απώλειες. Το πέρασμα των φαλάγγων άρχισε την 00.30 ώραν της 21/8/48. Εβράδυνε πλέον της ώρας, εν αναμονή ειδοποίησης από τα ενεργούντα τμήματα, που και αυτά με τη σειρά τους περίμεναν την ολοκληρωτική εξόντωση του στόχου, ενώ το πέρασμα ήταν δυνατό και πριν την ολοσχερή εκκαθάρισή του.
Την 05.30 ώρα της 21/8/48 η κεφαλή της φάλαγγας έφτασε στα υψώματα Πολυάνεμου και συνέχεια όλα τα τμήματα πλην οπισθοφυλακών και σταθερών πλαγιοφυλακών μέχρι της 08.30 ώρας είχαν συγκεντρωθεί στο χώρο Δυτικά Πολυάνεμου. Ο εχθρός που κινήθηκε από Φαλτσάτα προς Πολυάνεμο και από Χιονάτο προς υψώματα Κομνηνάδων - Διποταμιάς, αποκρούστηκε από τα τμήματά μας και ανατράπηκε προς τις βάσεις εξόρμησής του. Την 17 ώρα άρχισε η κίνηση των φαλάγγων προς Αγιο Δημήτριο - Ιεροπηγή. Η 14η ταξιαρχία δεν πραγματοποίησε τον ελιγμό στην κατεύθυνση Δαμασκηνιά - Σινιάτσικο, με τη δικαιολογία ότι "δεν μπορούσε να γίνει συγκέντρωση των τμημάτων στον καθορισμένο τομέα διότι υφίστατο ισχυρή εχθρική πίεση, διότι θα είχαμε πολλές απώλειες κλπ.". Ετσι τις βραδινές ώρες της 20/8/48 άρχισε ν' απαγκιστρώνεται και να κινείται προς την κατεύθυνση Γκίνοβας. Το πρωί της 21/8/48 τα τμήματα της ταξιαρχίας κατέλαβαν τα υψώματα της Γκίνοβας - Γιαννοβένισκο, διατήρησαν το ρήγμα που ανοίχτηκε την προηγούμενη μέρα και το βράδυ της 21/8/48 διέρρευσαν προς Πολυάνεμο - Ιεροπηγή...
Τέλος τονίζουμε τούτα δω ως γενικό συμπέρασμα: Ο εχθρός αιφνιδιάστηκε ολοκληρωτικά από την ενέργειά μας αυτή. Πρώτα - πρώτα στον τακτικό τομέα: όλη η προσοχή του εχθρού συγκεντρώθηκε στην κατεύθυνση της διλοχίας που ενεργούσε τον αντιπερισπασμό ανάμεσα στο Βόλιο - Αλεβίτσα και προς τα κει στράφηκαν όλα τα πυρά πυροβολικού και όλμων του εχθρού, ενώ η φάλαγγα περνούσε ανενόχλητα. Δεύτερο, στο στρατηγικό τομέα: Το ΜΦ (σ.σ. Μοναρχοφασιστικό) επιτελείο και οι καθοδηγητές του Φον Φλίτιδες δεν περίμεναν να ελιχθούμε στην κατεύθυνση που οι ίδιοι μας υπέδειξαν, μας φοβέριζαν, μα αντίθετα πίστευαν πως θα μας ανάγκαζαν σε λίγες ακόμη μέρες, μετρημένες στα δάκτυλα, να συντριβούμε κάτω από την πίεση της πολεμικής τους μηχανής και έβλεπαν (στον ύπνο τους) τα απομεινάρια να φεύγουν στο γειτονικό έδαφος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Αλβανίας».
Οντως, ο ελιγμός στο Βίτσι έφερε παραζάλη στους αντιπάλους του ΔΣΕ και γράφτηκαν γι' αυτόν διάφορα παραμύθια στη μετεμφυλιακή περίοδο. Ο στρατηγός Δ. Ζαφειρόπουλος γράφει: «Η άτακτος φυγή των συμμοριτών διενηργήθη διά των διαβάσεων των χωρίων Γράμμος - Φούσα - Σλήμνιτσα - Μονόπυλον κυρίως κατά τη νύκτα της 20-21 Αυγούστου, καθ' ην πανικόβλητοι και διαλελυμένοι, εγκαταλείψαντες τον βαρύ οπλισμό των, διέφυγον διά του κυρίως όγκου των προς Αλβανίαν και διά μέρους των εσκηνοθέτησαν τον διαφημιζόμενον ελιγμόν της Αλεβίτσης προς απόκρυψιν της φυγής των εις Αλβανίαν. Οι εις την Αλβανίαν καταφύγοντες συμμορίται συνεκεντρώθησαν και εξωπλίσθησαν, πλαισιωθέντες υπό νέων κατωτέρων στελεχών, άρτι αποφοιτησάντων εκ των Σχολών του Μπούλκες». Αντίθετα από τον Ζαφειρόπουλο, ο στρατηγός Θρ. Τσακαλώτος δίνει μια εντελώς διαφορετική εικόνα. Γράφει σχετικά: «Ως απεδείχθη εκ των υστέρων, το Β΄ Σώμα Στρατού δεν εξεμεταλλεύθη εγκαίρως την εξαιρετικήν ταύτην ευκαιρίαν και ούτως οι συμμορίται, καίτοι συντετριμμένοι εκ της κεραυνοβόλου ενεργείας του Α΄ Σώματος Στρατού εις ΓΡΑΜΜΟΝ, κατώρθωσαν εν ανέσει να συμπτυχθούν μέσω της διατάξεως του Β΄ Σώματος Στρατού προς ΒΙΤΣΙ, όπου ανασυγκροτηθέντες και αναδιοργανωθέντες, εδημιούργησαν την γνωστήν κατάστασιν Σεπτέμβριος - Οκτώβριος 1948, ήτις ου μόνον εξουδετέρωσε πλήρως την νίκην του ΓΡΑΜΜΟΥ, αλλά και παρ' ολίγον ν' αποτελέση τον τάφον του Εθνικού Στρατού...».
Τα περί διάλυσης και συντριβής του Δημοκρατικού Στρατού στο Γράμμο για τα οποία κάνουν λόγο και ο Ζαφειρόπουλος και ο Τσακαλώτος αναμφισβήτητα δεν έχουν καμιά σχέση με την πραγματικότητα κι αυτό φαίνεται από τη συνέχεια των πολεμικών επιχειρήσεων στο Βίτσι. Ο Ζαφειρόπουλος εξηγεί το γεγονός ότι ο ΔΣΕ ανασυγκροτήθηκε και συνέχισε τις επιχειρήσεις με το παραμύθι της ανασύνταξης των δυνάμεών του στην Αλβανία. Αλλά αν είχε συμβεί η συντριβή των ανταρτών στο Γράμμο και η σύμπτυξη των υπολειμμάτων τους στο αλβανικό έδαφος - κάτι που διαψεύδει κατηγορηματικά ο Τσακαλώτος - τότε θα είχε στεφθεί με πλήρη επιτυχία το Σχέδιο «Κορωνίς» και θα ήταν αδύνατη η συνέχιση του πολέμου από μέρους του ΔΣΕ. Από την άλλη μεριά ο Τσακαλώτος κάνει λόγο για συντριβή του ΔΣΕ στο Γράμμο, αποδίδει σε μη εκμετάλλευση της δημιουργηθείσας κατάστασης από το Β΄ Σώμα Στρατού τον ελιγμό στο Βίτσι και δε δίνει καμιά δικαιολογία που να εξηγεί πώς αυτές οι συντριμμένες δυνάμεις ανταρτών μπόρεσαν και πολέμησαν στη συνέχεια με τόση επιτυχία ούτως ώστε - με τα δικά του λεγόμενα - όχι μόνο να εξουδετερώσουν τη νίκη του κυβερνητικού στρατού στο Γράμμο, αλλά παραλίγο να του φτιάσουν και τον τάφο. Τέτοια πράγματα δε γίνονται από συντριμμένους και διαλυμένους στρατούς. Κι ο ΔΣΕ δεν ήταν καθόλου διαλυμένος, αν αναλογιστεί κανείς ότι η μάχη στο Βίτσι, που ουσιαστικά ήταν η τελευταία φάση της μάχης του Γράμμου - και που κατά τον Τσακαλώτο παραλίγο να αποτελέσει τον τάφο του κυβερνητικού στρατού - άρχισε στις 26/8/1948 και τελείωσε στις 17 Οκτώβρη του ιδίου έτους.

Ο Βαν Φλιτ με τον Θ. Τσακαλώτο σε ύψωμα επιβλέπουν την μάχη στον Γράμμο

Ένα "λάφυρο" του Ε.Σ., η σημαία της 16ης Ταξιαρχίας του ΔΣΕ












 Ο στρατηγός Βαν Φλίτ ποζάρει πάνω απο νεκρούς στρατιώτες του ΔΣΕ στο Βίτσι.


Το παραπάνω άρθρο ανοίκει στον Ριζοσπάστη

Ονόματα των μαχητών της διλοχίας Γκούρα

Η διλοχία Γκούρα ή 88η Μονάδα Χώρου δημιουργήθηκε απο τον ΔΣΕ κατά πρόταση του Γενικού Αρχηγείου με σκοπό την συμμετοχή στην μάχη του Καρπενησίου. Υπεύθυνος για την δημιουργία της ορίσθηκε ο Γιάννης Αλεξάνδρου (Διαμαντής) ενώ διοικητής της ο Δρούκαλης Αθανάσιος (Γκούρας) και πολιτικός επίτροπος ο Κώστας Πεντεδέκας. Οι πληροφορίες για τον κατάλογο των ονομάτων προέρχονται απο τον τελευταίο.

Ονόματα Μαχητών της Διλοχίας

1. Δρούκαλης Αθανάσιος (Γκούρας) Ταγματάρχης
2. Κώστας Πεντεδέκας Ταγματάρχης και πολιτικός επίτροπος
3. Θανάσης Καλαμπόκας Λοχαγός Δ/της του 1ου Λόχου
4. Παρούσης Μιχάλης Υπ/ός πολιτικός επιτροπος του 1ου Λόχου
5. Παπαγιάννης Νίκος Διοικητής Υπ/σης του 2ου Λόχου
6. Κυραντζής Θύμιος (Μακεδόνας) Υπ/ός Π.Ε. του 2ου Λόχου
7. Κουματζέλης Νίκος (Βουνίσιος) , Υπ/ός του 2ου Λόχου
8. Ράπτης Γιάννης (Κοντοβράκης) Δ/τής Λ.Π.
9. Κουβαράς Νίκος Δ/τής Τμήματος Λ.Π. Διμοιρήτης
10. Καψής Νίκος (Λαέρτης) Ανθ/γός Π.Ε. Διμοιρήτης
11.  Κατσαούνης Νίκος Ανθ/γός
12. Σιάντος Νίκος (Στρατής) Ανθ/γός
13. Βασιλείου Βασίλης (Μπότσαρης) Καπετάνιος λόχου του ΕΛΑΣ
14. Χριστόπουλος Γιώργος Ανθ/λοχαγός Διμοιρήτης
15. Καρμάλης Κώστας Ανθ/λοχαγός Διμοιρήτης
16. Γιαννόπουλος Θανάσης Ανθ/ός
17. Μάμαλης Στέργιος (Γεροδήμος) υπο/ός πεζικού
18. Σούλιας Θανάσης υπολ/ός Μηχ.
19. Κοτοπούλης Νίκος Ανθ/ός Π.
20. Κόκκας Θανάσης (Κοτσιουμάνης) Ανθ/ός Π.
21. Πατριώτης Γιώργος Ανθ/ός Μ.
22. Κολοτούρος Ηλίας Ανθ/ός Μ.
23. Παπαγεωργίου Γιάννης Ανθ/ός Π.
24. Σταυραετός Τηλέμαχος Αν/μοίραρχος το 1940
25. Νταλιάνης Παναγ. Ανθ/ός
26. Πανάγου Γιώργος Ανθ/ός Μ.
27. Λύτρας Λεωνίδας Ανθ/ός
28. Λύτρας Ντίνος Ανθ/ός
29. Χοντρός Παναγιώτης Ανθ/ός
30. Αλεξανδρή Μαρίτσα Ανθ/ός
31. Λάμπρου Χαρίκλεια Ανθ/ός
32. Ζαγγάνα Γιαννούλα Νοσοκόμα
33. Σπηλιώτης Νίκος
34. Σιαμήτρος Νίκος
35. Κοτοπούλη Βασιλική Νοσοκόμα
36. Κουτσογιάννης Νίκος (Κόζιακας)
37. Κουτσιώρας Θανάσης (Καραούλης)
38. Σάντος Κώστας (Πύργος)
39. Γκιουζέλης Βασίλης
40. Τσιλήρης Γιάννης
41. Κυριαζής Δροσος
42. Κυριαζή (η σύζηγός του)
43. Αρβανίτης Λουκάς
44. Αρβανίτης Ζάχος
45. Τούντας Δήμος
46. Κυριαζής Τάκης
47. Γεωργίου Τάκης
48. Συμεάκος Γιώργος
49. Τζάφος Παναγιώτης
50. Λύτρας Γιώργος
51. Λύτρας Νίκος
52. Λιακογιάννης Γιάννης
53. Τριανταφύλλου Λουκάς
54. Μαγγίνης Γιώργος
55. Γούβαλης Λουκάς
56. Τεπελένας Θανάσης
57. Μαστρογιάννης Νίκος
58. Ρούλιας Σπύρος
59. Τσιτουρίδης Παναγιώτης (Λεοντόκαρδος)
60. Ράπτης Νίκος
61. Παληκάρης Γιώργος
62. Μαργαρίτης Σπύρος
63. Τσίτζηρας Χαράλαμπος
64. Κραβαρίτης Γιάννης
65. Ψυχογιός Κώστας
66. Κόλιας Νίκος
67. (Ρούσκας)
68. (Τσιτούρας)
69. Τζώρτζος Νίκος
70. Παπαθεοδώρου Θεόδωρος
71. Δημάκης Παναγής
72. Γοργογιάννης Σπύρος
73. Τσιριγκούλης Πανος
74. Μπακάλης Γίωργης
75. Τσεκούρας Δημήτρης
76. Δέδης Γιώργης
77. Μίχος Μιχάλης
78. Βλαχάκης Νίκος
79. Δημόπουλος Στάθης
80. Σαββόπουλος Θανάσης
81. Σπουρνιάς Βασίλης
82. Φαρκαδόνας Γιώργος
83. Καιδαντζής Βασίλης
84. Καιδαντζή Ελένη
85. Καιδαντζή Στέλλα
86. Βασιλιά Κατίνα
87. Μαργαρίτη Κατίνα
88. (Καραντζούλης)
89. Σύρος Ανδρέας
90. Πουρνάρας Ανδρέας
91. (Σοφία)
92. Ιωνά Φανή
93. Νταλαρίζου Γεωργία
94. (Γαρουφαλλιά)
95. Μούκας Σπυρος
96. Καραντζάς Ανδρέας
97. Γκάνιου Ελάνη
98. Κούζβας Γιώργος
99. Παπαευθυμίου Θύμιος
100. (Οξυάς)
101. Σιδέρης Θανάσης
102. Ν. Κάντζας
103. Τσέτσος (Τρομάρας) Διμοιρήτης

Απο τον κατάλογο λείπουν τα ονόματα των επιστρατευμένων μαχητριών που έδωσε η 2η Μεραρχία στην 88η Μονάδα Χώρου

Αριστερά και Διανόηση

Στο σημείο αυτό θα αναφερθούμε στα πολλά πρόσωπα του κόσμου των τεχνών και των γραμμάτων που στελέχωσαν τις γραμμές του ΕΛΑΣ, του ΕΑΜ, της Εθνικής Αντίστασης αλλά και της αριστεράς συνολικά. Σκοπός του thread αυτού είναι όχι μόνο να τους αποτήσουμε έναν ύστατο φόρο τιμής αλλά και να καταδείξουμε την άρρηκτη σχέση της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας με την ιδεολογική και πολιτική πρωτοπορία.

Γιάννης Ρίτσος

Είναι πρακτικά αδύνατο να χωρέσω σε τόσες λίγες γραμμές το εύρος της προσωπικότητας που αποτέλεσε ο Γιάννης Ρίτσος και να σκιαγραφήσω το έργο του. Θα προσπαθήσω λοιπόν να δώσω ένα μικρό βιογραφικό του που έτσι κι αλλιώς γνωρίζω οτι θα είναι ελλειπές..Γενήθηκε το 1909 στην Μονεμβασιά την 1η Μαίου. Πάντα ο Ρίτσος χαίρονταν που γενήθηκε την ημέρα της γιορτής του παγκόσμιου εργατικού κινήματος και σε αυτό αφιέρωσε το γιγάντιο έργο του "Επιτάφιος". Δημοσίευσε πάνω από εκατό ποιητικές συλλογές και συνθέσεις, εννέα μυθιστορήματα, τέσσερα θεατρικά έργα και πολλές μελέτες. Το έργο του συμπληρώνεται με πολλές μεταφράσεις και δημοσιεύσεις. Το 1921 ξεκίνησε να συνεργάζεται με την Διάπλαση των Παίδων και το 1934 άρχιζε να αρθρογραφεί στον Ριζοσπάστη ενώ εκδίδει και την πρώτη του συλλογή με τίτλο "Το Τρακτέρ". Την ίδια χρονιά γίνεται και μέλος του ΚΚΕ. Έλαβε ενεργό μέρος στην εθνική αντίσταση, ενώ κατά το χρονικό διάστημα 1948- 1952 εξορίστηκε σε διάφορα νησιά. Συγκεκριμένα συλλαμβάνεται τον Ιούλιο του 1948 και εξορίζεται στη Λήμνο, κατοπιν στη Μακρόνησο (Μάης 1949) και το 1950 στον Άι Στράτη. Μετά την απελευθέρωση του τον Αύγουστο του 1952 έρχεται στην Αθήνα και προσχωρεί στην ΕΔΑ. Το 1954 παντρεύεται με την παιδίατρο Γαρυφαλιά Γεωργιάδη κι ένα χρόνο αργότερα γεννιέται η -μοναδική- κόρη τους Ελευθερία. Το 1956, τον ίδιο χρόνο δηλαδή, τιμήθηκε με το Α΄Κρατικό Βραβείο ΄Ποίησης για τη «Σονάτα του Σεληνόφωτος». Το 1968 προτάθηκε για το βραβείο Νόμπελ το οποίο όμως δεν κέρδισε για πολιτικούς λόγους. Το 1975 αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και το 1977 τιμήθηκε με το Βραβείο Λένιν για την ειρήνη.

Κώστας Βάρναλης

Ο λαικός ποιητής της αριστεράς, ένα γνήσιο παιδί του λαού, που η ποιήσή του αγκάλιασε την απλή, γνήσια ψυχή του. Γεννήθηκε στο Μπουργκάς της Βουλγαρίας τo 1884. Το 1907 συμμετείχε στην ίδρυση του ποιητικού περιοδικού Ηγησώ, το οποίο κυκλοφόρησε δέκα τεύχη. Το1 908 πήρε το πτυχίο του από τοΠανεπιστήμιο Αθηνών και άρχισε να εργάζεται στην εκπαίδευση στην αρχή στο ελληνικό διδασκαλείο του Πύργου (Μπουργκάς) σε ηλικία δεκαοχτώ ετών και στη συνέχεια στην Ελλάδα (στην Αμαλιάδα) και μεταξύ άλλων στην Ανωτάτη Παιδαγωγική Ακαδημία Αθηνών. Διετέλεσε για πολλά χρόνια καθηγητής μέσης εκπαίδευσης ενώ εργάστηκε για βιοποριστικούς λόγους και ως δημοσιογράφος Από το 1910 άρχισε να ασχολείται με τη λογοτεχνική μετάφραση και ως το 1916 ολοκλήρωσε τους Ηρακλείδες του Ευριπίδη, τον Αίαντα του Σοφοκλή, τα Απομνημονεύματα του Ξενοφώντα και τον Πειρασμό του Αγίου Αντωνίου του Φλωμπέρ. Μετά το δεύτερο Βαλκανικό Πόλεμο, στον οποίο πήρε μέρος, φοίτησε στο Διδασκαλείο Μέσης Εκπαίδευσης του Γληνού.

Το 1919 πήγε στο Παρίσι με υποτροφία και παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας, φιλολογίας και αισθητικής. Τότε προσχώρησε στο ΚΚΕ και αναθεώρησε τις προηγούμενες απόψεις του για την ποίηση, τόσο σε θεωρητικό, όσο και σε πρακτικό επίπεδο. Καρπός αυτής της στροφής στάθηκε το ποίημα Προσκυνητής. Το καλοκαίρι του 1921 έγραψε στην Αίγινα Το Φως που καίει, που εξέδωσε ένα χρόνο αργότερα στην Αλεξάνδρεια με το ψευδώνυμο Δήμος Τανάλιας. Το 1922 δημοσίευσε επίσης τους Μοιραίους στο περιοδικό Νεολαία και τη Λευτεριά στο περιοδικό Μούσα. Το 1924 δίδαξε νεοελληνική λογοτεχνία στην Παιδαγωγική Ακαδημία υπό τη διεύθυνση του Γληνού. Το 1926 παύτηκε από τη θέση του ως καθηγητή της Παιδαγωγικής Ακαδημίας, με αφορμή ένα δημοσίευμα της Εστίας που δημοσίευσε ένα απόσπασμα από Το φως που καίει. Ο Βάρναλης στράφηκε στη δημοσιογραφία και έφυγε για τη Γαλλία ως ανταποκριτής της Προόδου. Το 1927 τύπωσε τους Σκλάβους Πολιορκημένους. Το 1929 παντρεύτηκε την ποιήτρια Δώρα Μοάτσου. Το 1932 εξέδωσε την Αληθινή απολογία του Σωκράτη. Το 1935 πήρε μέρος ως αντιπρόσωπος των Ελλήνων συγγραφέων στο Συνέδριο Σοβιετικών Συγγραφέων στη Μόσχα και μετά εξορίστηκε στη Μυτιλήνη και τον Άγιο Ευστράτιο. Tο 1956 τιμήθηκε από την Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών και το 1959 τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν. Είχαν προηγηθεί μεταξύ άλλων εκδόσεις των έργων του Ζωντανοί άνθρωποι, Το Ημερολόγιο της Πηνελόπης, Ποιητικά, Διχτάτορες, Αισθητικά- Κριτικά (δύο τόμοι). Το 1965 εκδόθηκε η τελευταία ποιητική συλλογή του με τίτλο Ελεύθερος κόσμος και το 1972 το θεατρικό έργο Άτταλος ο Γ΄. Υπήρξε συνεργάτης σε πολλά περιοδικά και εγκυκλοπαίδειες μεταξύ των οποίων και στη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια. Πέθανε στις 16 Δεκεμβρίου 1974.

Μίκης Θεοδωράκης

Ο Μίκης Θεοδωράκης, κρητικός στην καταγωγή, γεννήθηκε στις 29 Ιουλίου 1925 στη Χίο. Τα παιδικά του χρόνια τα πέρασε σε διάφορες πόλεις της ελληνικής επαρχίας όπως στη Μυτιλήνη ,Γιάννενα , Κεφαλλονιά  και κυρίως στην Τρίπολη. Από τότε φάνηκε καθαρά, ότι η ζωή του θα μοιραζόταν ανάμεσα στη μουσική και σε αγώνες για ανθρωπιστικές αξίες. Στην Τρίπολη, μόλις 17 ετών, δίνει την πρώτη του συναυλία παρουσιάζοντας το έργο του Κασσιανή και παίρνει μέρος στην αντίσταση κατά των κατακτητών. Στη μεγάλη διαδήλωση της 25ης Μαρτίου 1943 συλλαμβάνεται για πρώτη φορά από τους Ιταλούς και βασανίζεται. Διαφεύγει στην Αθήνα, όπου οργανώνεται στο ΕΑΜ και αγωνίζεται κατά των Γερμανών κατακτητών. Συγχρόνως σπουδάζει στο Ωδείο Αθηνών  με καθηγητή τον Φ. Οικονομίδη. Μετά την απελευθέρωση ξεσπά ο Εμφύλιος. Ο Θεοδωράκης λόγω των ιδεών του και των σχέσεών του με το ΚΚΕ καταδιώκεται από τις αστυνομικές αρχές. Για ένα διάστημα ζει παράνομος στην Αθήνα χωρίς να σταματήσει την επαναστατική του δράση. Τελικά συλλαμβάνεται και στέλνεται εξορία στην αρχή στην Ικαρία και στη συνέχεια στο επονομαζόμενο στρατόπεδο θανάτου, τη Μακρόνησο. Τελικά αποφοιτά από το Ωδείο το 1950. Εκτοτε γίνεται πρόεδρος της νεολαίας Λαμπράκη και βουλευτής της ΕΔΑ. Η Χούντα τον περνάει ξανά απο πυρός και σιδήρου, τον φυλακίζουν με βασανιστήρια στην Μπουμπουλίνας, τις φυλακές Αβέρωφ και τέλος στις φυλακές του Ωροπού. Κατά την διάρκειά της ο Μ. Θεοδωράκης συνιδρύει το ΠΑΜ και εκλέγεται προεδρός του. Παρά την απόσταση που πήρε αργότερα απο τις θέσεις του ΚΚΕ ο Μ. Θεοδωράκης είναι ο μεγαλύτερος συνθέτης της εποχής μας και τα τραγούδια του παραμένου άρρηκτα δεμένα με την αντίσταση και την αριστερά.

Έργα του:

• Κύκλοι τραγουδιών: Τα παιδικά, Επιτάφιος, Επιφάνια, Πολιτεία Α΄, Β΄, Γ΄ και Δ΄, Λιποτάκτες, Μικρές Κυκλάδες, Μαουτχάουζεν, Romancero Gitano, Θαλασσινά φεγγάρια, Ο ήλιος και ο χρόνος, Δώδεκα λαϊκά, Νύχτα θανάτου, Αρκαδίες, Τα τραγούδια του Αγώνα, Τα τραγούδια του Ανδρέα, Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα, Μπαλάντες, Στην Ανατολή, Τα λυρικά, Χαιρετισμοί, Επιβάτης, Ραντάρ, Διόνυσος, Φαίδρα, Καρυωτάκης, Τα πρόσωπα του ήλιου, Μνήμη της πέτρας, Ως αρχαίος άνεμος, Μήπως ζούμε σ' άλλη χώρα;, Μια θάλασσα γεμάτη μουσική, Η Βεατρίκη στην οδό Μηδέν, Ασίκικο Πουλάκη, Λυρικώτερα, Λυρικώτατα, Σερενάτες.

• Μουσική για θέατρο: Το τραγούδι του νεκρού αδελφού, Ένας όμηρος, Εχθρός Λαός, Προδομένος Λαός, Καποδίστριας, Χριστόφορος Κολόμβος, Περικλής, Αυτό το δέντρο δεν το λέγανε υπομονή, Το θεριό του Ταύρου, Μάκβεθ.

• Μουσική για αρχαίο δράμα: Ορέστεια (Αγαμέμνων, Χοηφόροι, Ευμενίδες), Αντιγόνη, Ιππής, Λυσιστράτη, Προμηθεύς Δεσμώτης, Οιδίπους Τύραννος, Εκάβη, Ικέτιδες, Τρωάδες, Φοίνισσες, Αίας.

• Μουσική για κινηματογράφο: Ζορμπάς, Ζ, Σέρπικο, Ιφιγένεια, Ηλέκτρα, Το πλόκο Όταν τα ψάρια βγήκαν στη στεριά, Σουτιέσκα (Τίτο), Μπιριμπί, Φαίδρα, Κατάσταση πολιορκίας, Actas de Marusia.

• Ορατόρια: Άξιον εστί, Μαργαρίτα, Επιφάνια Αβέρωφ, Κατάσταση πολιορκίας, Πνευματικό εμβατήριο, Requiem, Canto General, Θεία Λειτουργία, Λειτουργία για τα παιδιά που σκοτώνονται στον πόλεμο.

• Συμφωνικά έργα και Μουσική Δωματίου: 1η, 2η, 3η 4η, 7η Συμφωνία, Κατά Σαδδουκαίων, Canto Olympico, Τρίο, Σεξτέτο, Το Πανηγύρι της Αση-Γωνιάς, Ελληνική Αποκριά, Κύκλος, Σονατίνα για πιάνο, Σουίτα αρ. 1, 2 και 3, Σονατίνα αρ. 1 και αρ. 2 για βιολί και πιάνο, Οιδίπους Τύραννος, Κοντσέρτο για πιάνο, Ραψωδία για τσέλλο και ορχήστρα, Sinfonietta, Adagio.

• Μπαλέτα: Οι Εραστές του Τερουέλ, Αντιγόνη, Ζορμπάς.

• Όπερες: Καρυωτάκης (Οι μεταμορφώσεις του Διονύσου), Μήδεια, Ηλέκτρα, Αντιγόνη, Λυσιστράτη.

Μάνος Λοίζος 

Ο Μάνος Λοίζος ήταν συνθέτης, στοιχουργός, μουσικός και τραγουδιστής. Γεννήθηκε το 1937 στην Αλεξάνδρεια και πέθανε το 1982 σε νοσοκομείο της Μόσχας. Υπήρξε μέλος του ΚΚΕ και συνδέθηκε έντονα με τον αντιδικτατορικό αγώνα, ενώ αγωνίζονταν πάντα για τα διακιώματα της εργατικής τάξης. Ακολούθησε το παράδειγμα της μουσικής ποιότητας που χάραξε ο Μίκης Θεοδωράκης και συνεργάσθηκε με πολλούς καλλιτέχνες. Τελευταίος δίσκος του ήταν τα "Γράμματα στην Αγαπημένη", σε στίχους του Ναζίμ Χικμέτ και απόδοση στα ελληνικά του Γιάννη Ρίτσου.

 

 

Πάνος Τζαβέλας

Ο Πάνος Τζαβέλας γεννήθηκε το 1925 στην Κοζάνη. Με την κήρυξη του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου εντάσσεται στην ΕΠΟΝ και τον επόμενο χρόνο βγαίνει στο βουνό με τον ΕΛΑΣ. Ξαναβγαίνει στο βουνό με το Δημοκρατικό Στρατό, τραυματίζεται, συλλαμβάνεται και ακρωτηριάζεται το δεξί του πόδι. Ακολουθεί φυσικά η γνωστή καταδίωξη που επιφύλασσε σε όλους τους αριστερούς το τότε δεξιό καθεστώς. Έχοντας ήδη καταδικαστεί τρεις φορές σε θάνατο προσβάλλεται από τη νόσο του Burgen και το 1959 αναγκάζεται να πάει στην τότε Σοβιετική Ένωση για να θεραπευτεί. Παρέμεινε όμως εκεί και μετά την αποθεραπεία του για να σπουδάσει μουσική και τότε ήταν που γνώρισε τον μεγάλο συνθέτη Ντμίτρι Σοστακόβιτς. Επέστρεψε στην Ελλάδα το ʼ65 αλλά το ʼ68 η χούντα τον συνέλαβε για «παράνομη δράση» εναντίον της και βρέθηκε και πάλι στη φυλακή. Αποφυλακίστηκε το ʼ71 λόγω «ανηκέστου βλάβης» της υγείας του και άρχισε να τραγουδά σε μπουάτ της Πλάκας μέσα σε ένα σχεδόν «συνωμοτικό» κλίμα. Έστω όμως και υπό αυτές τις συνθήκες καταφέρνει να μεταδώσει έναν αέρα και βέβαια την αγάπη του για την ελευθερία στο κοινό – κυρίως φοιτητές – που τον παρακολουθούσε φανατικά. Μετά τη μεταπολίτευση και δίχως φόβο πλέον συνεχίζει να ερμηνεύει τα αγαπημένα του αντάρτικα τραγούδια, τη μουσική επένδυση της Εθνικής Αντίστασης, μαζί με την τότε σύντροφο του Νατάσα Παπαδοπούλου. Στα «μαγαζιά» της Πλάκας όπου εμφανιζόταν γινόταν κυριολεκτικά «λαϊκό προσκύνημα» από ένα πλήθος το οποίο ανάπνεε επιτέλους ελεύθερα μετά από επτά χρόνια δικτατορίας και ήθελε να γνωρίσει αλλά και να επικοινωνήσει με τα τραγούδια μιας άλλης εποχής, ήδη μακρινής μεν αλλά όχι και ξεχασμένης, κατά την οποία ο αγώνας για αυτή την ελευθερία δεν ήταν μόνον ανάγκη αλλά και καθημερινή πραγματικότητα και πρακτική. Ο Τζαβέλας υπήρξε πάντα συνεπής με τον εαυτό του, την ιδεολογία και τις απόψεις του και αυτό ήταν φανερό τόσο στις επιλογές του τραγουδιών άλλων τα οποία ερμήνευε με τον μοναδικό, «επαναστατικό» του τρόπο όσο και στα όχι και τόσα πολλά που έγραψε ο ίδιος. Πιο χαρακτηριστικό από τα τελευταία το "Εντιμε Άνθρωπε κυρ Παντελή".

Βασίλης Ρώτας

Ο Βασίλης Ρώτας γεννήθηκε το 1889. Σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και θέατρο στη Δραματική Σχολή. Το 1910 φοίτησε στη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών Κέρκυρας. Πολέμησε στους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913) σαν ανθυπολοχαγός. Στη διάρκαι του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου πιάστηκε αιχμάλωτος και κλείστηκε σε στρατόπεδα αιχμαλώτων στο Γκαίρλιτς και στο Βέρλ. Αποστρατεύτηκε με το βαθμό του συνταγματάρχη και από τότε αφοσιώθηκε στη λογοτεχνία και το θέατρο. Στη διάρκεια της κατοχής εντάχθηκε στο ΕΑΜ και πήρε μέρος στην εθνική αντίσταση. Υπήρξε επίσης ιδρυτής του Λαϊκού Θεάτρου Αθηνών (1930-1937) που όμως έκλεισε με την επιβολή της δικτατορίας του Μεταξά. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής οργάνωσε το Θεατρικό Σπουδαστήριο με συνεργάτες τον Μάρκο Αυγέρη, τη Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη, τον Γιάννη Τσαρούχη και άλλους. και το Θέατρο στο Βουνό (1944, με τη συνεργασία μελών της ΕΠΟΝ) και έδωσε θεατρικές παραστάσεις στο βουνό. Δίδαξε επίσης στην Επαγγελματική Σχολή Θεάτρου και στη Δραματική Σχολή του Ωδείου Πειραιώς. Πέθανε το 1977.

Έργα του: Το τραγούδι των σκοτωμένων, Να ζει το Μεσολόγγι, Παλιές ιστορίες, Οδηγός για σχολικές παραστάσεις, Θέατρο1 

Θέμος Κορνάρος

Θέμος Κορνάρος (1906-1970). Ο Θέμος Κορνάρος γεννήθηκε στη Σίββα της Μεσσαράς στην Κρήτη. Λόγω της φτώχειας της οικογένειάς του μπήκε από μικρός στη βιοπάλη και ταξίδεψε ανά την Ελλάδα ασκώντας διάφορα χειρωνακτικά κυρίως επαγγέλματα. Όταν έφτασε στην Αθήνα προσπάθησε να παρακολουθήσει μαθήματα στο Πανεπιστήμιο, δεν τα κατάφερε όμως γιατί παράλληλα δούλευε εργάτης στο χτίσιμο του Εθνικού Θεάτρου. Εκεί γνωρίστηκε με τον Κωστή Μπαστιά και μέσω αυτού με τον Φώτο Πολίτη, που δέχτηκε με ενθουσιώδεις κριτικές τα πεζογραφήματά του Το Άγιον Όρος και Σπιναλόγκα (1933). Με την Κατοχή εντάχθηκε στις τάξεις του ΕΑΜ και συνέχισε να δουλεύει ως εργάτης ως το 1944, οπότε συνελήφθη από τα S.S. και κλείστηκε στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου ως την Απελευθέρωση. Οι κακουχίες του είχαν και συνέχεια: καταδικάστηκε σε φυλάκιση δύο χρόνων με αφορμή το κείμενό του Αγύρτες και κλέφτες στην εξουσία (στραμμένο εναντίον αρχιεπισκόπου συνεργάτη των Γερμανών), συνελήφθη το 1947 για την πολιτική του δράση και εξορίστηκε ως το 1952. Την εκδοτική του δραστηριότητα ξανάρχισε μετά το 1955 και ως το 1960 κυκλοφόρησε τέσσερα πεζογραφήματα και δύο τόμους ταξιδιωτικών εντυπώσεων και επιμελήθηκε δυο ανθολογιών αντιστασιακής λογοτεχνίας με τίτλους "Θυσίες και δάφνες του ελληνικού λαού" και "Αρματωμένη Ελλάδα". Συνεργάστηκε με τα περιοδικά Νέοι Πρωτοπόροι, Ελεύθερα Γράμματα, Επιθεώρηση Τέχνης και την εφημερίδα Η Αυγή. Ταξίδεψε στην Ιταλία, την Ελβετία, τη Σοβιετική Ένωση και σε χώρες των βαλκανίων. Πέθανε στην Αθήνα κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Παπαδόπουλου.

Στρατής Τσίρκας

Ο Στρατής Τσίρκας (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Γιάννη Χατζηαντρέα από παρατσούκλι του πατέρα του), γιος του Κώστα Χατζηαντρέα και της Περσεφόνης το γένος Σταμαράτη, γεννήθηκε και πέρασε τα παιδικά και νεανικά του χρόνια στο Κάιρο. Είχε τρία μικρότερα αδέρφια. Γύρω στο 1917 γράφτηκε στην Αμπέτειο Σχολή, στο εμπορικό τμήμα, από όπου αποφοίτησε το 1928. Μετά την αποφοίτησή του εργάστηκε στην Εθνική Τράπεζα της Αιγύπτου για ένα χρόνο και από το 1929 ως το 1939 σε μια εταιρεία βάμβακος στην Άνω Αίγυπτο, αρχικά ως λογιστής και στη συνέχεια ως διευθυντής των εκκοκιστηρίων. Το 1933 πέθανε ο πατέρας του από φυματίωση. Το 1935 εντάχτηκε στην αντιφασιστική οργάνωση Ligue Pacifiste και ίδρυσε μαζί με τον Θεοδόση Πιερίδη την Αντιφασιστική Πρωτοπορία. Το 1937 παντρεύτηκε την Αντιγόνη Κερασσώτη, με την οποία ταξίδεψε στην Αυστρία, την Ιταλία, τη Γιουγκοσλαβία, τη Γαλλία και την Ελλάδα και απέκτησε ένα γιο τον Κώστα (γενν.1957). Το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου πήρε μέρος (ανάμεσα στους Μπέρτολντ Μπρεχτ, Λουί Αραγκόν, Πάμπλο Νερούντα και άλλους) στο Β’ Διεθνές Συνέδριο των Συγγραφέων για την Υπεράσπιση της Κουλτούρας εναντίον του Πολέμου και του Φασισμού στο Παρίσι και έγραψε μαζί με τον Χιούς τον όρκο στον Λόρκα, που προωθήθηκε από τον Λουί Αραγκόν και υπογράφτηκε από σαράντα συγγραφείς. Από το 1939 ως το 1963 έζησε στην Αλεξάνδρεια και εργάστηκε ως διευθυντής βυρσοδεψείου (έφυγε για λίγους μήνες το 1942 όταν ο Ρόμμελ απείλησε την πόλη). Το 1943 έγινε καθοδηγητικό στέλεχος του Ελληνικού Απελευθερωτικού Συνδέσμου του ΚΚΕ . Στην περίοδο αυτή τοποθετείται η γνωριμία του με το Γιώργο Σεφέρη. Το 1961 διαγράφτηκε από το Κ.Κ.Ε., καθώς αρνήθηκε να αποκηρύξει το έργο του Η Λέσχη, που είχε εκδοθεί λίγο νωρίτερα. Το 1963 έφυγε για την Αθήνα, όπου έζησε ως το θάνατό του. Μετά την κήρυξη της δικτατορίας του Παπαδόπουλου έγινε μέλος του Πατριωτικού Αντιδικτατορικού Μετώπου. Το 1969 εντάχθηκε στο Κ.Κ.Ε. εσωτερικού και ένα χρόνο αργότερα πήρε μέρος στη σύνταξη του αντιδικτατορικού τόμου 18 Κείμενα με το διήγημα Αλλαξοκαιριά. Συμμετείχε επίσης στον τόμο Νέα Κείμενα (1970) και στα Νέα Κείμενα2. Πέθανε στο Ιπποκράτειο νοσοκομείο σε ηλικία 69 χρόνων.

Σωτήρης Πατατζής

Ο Σωτήρης Πατατζής ( 1917- 1991) ήταν λογοτέχνης, με καταγωγή από την Μεσσήνη Μεσσηνίας. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας . Εργάστηκε ως δημοσιογράφος και ανταποκριτής σε εφημερίδες και περιοδικά. Το λογοτεχνικό του έργο περιλαμβάνει μυθιστορήματα, διηγήματα και θεατρικά έργα. Το μυθιστόρημά του «Μεθυσμένη Πολιτεία» μεταφέρθηκε στην τηλεόραση στο τέλος της δεκαετίας του 70, σε σκηνοθεσία του Αρη Λυχναρά απο την ΕΡΤ, και με πολλούς γνωστούς πρωταγωνιστές. Ουσιαστικά, αυτό το έργο αποτελεί γόνιμη σύνθεση της φαντασίας του συγγραφέα και προσωπικών του βιωμάτων από την γενέτειρα του, Μεσσήνη της Μεταξικής περιόδου. Κατά την Κατοχή εντάχθηκε στους κόλπους του ΕΑΜ και ήρθε σε επαφή με πολλά πρόσωπα της διανόησης της εποχής που ανοίκαν στην αριστερά. Απο την βιοματική του εμπειρία του πολέμου εξέδωσε τις συλλογές διηγημάτων "Πένθημο Εμβατήριο" και "Ματωμένα Χρόνια". Για την δράση του στην αριστερά υπέστη διώξεις μέχρι και την δικατορία. Απο την θεατρική του δουλειά γνωστότερο έργο είναι "Ο Δον Καμίλλο".


       Έργα του Πατατζή

• Ματωμένα χρόνια (1946)
• Νεράιδα του Βυθού (1952)
• Χαμένος Παράδεισος (1966)
• Μεθυσμένη Πολιτεία (1948)
• Πένθιμο Εμβατήριο (1978)

• Επιστροφή από το Μπούχεμβαλντ (1948)
• Καλός στρατιώτης Σβέικ (1956)
• Δον Καμίλο (1958)
• Χρυσή φυλακή (1959)
• Διάκος (1961)

Θανάσης Βέγγος

Ο Θανάσης Βέγγος γεννήθηκε το 1926 στο Νέο Φάληρο του Πειραιά. Δεν έχει κάνει σπουδές υποκριτικής. Στα ταραγμένα χρόνια του εμφύλιου και όντας ενταγμένος στο καλλιτεχνικό σκέλος του ΕΑΜ στέλνεται στο κολαστήριο της Μακρονήσου μαζί με χιλιάδες άλλους πολίτες με αριστερές ιδέες. Όταν απολύεται κάνει διάφορες δουλειές του ποδαριού για να ζήσει. Ανάμεσα σε αυτές και διάφορες βοηθητικές δουλείες σε γυρίσματα ταινιών, που είναι το πραγματικό του πάθος. Το 1953 ο Κούνδουρος, που τον γνώριζε από τη Μακρόνησο, του δίνει ένα ρόλο στη Μαγική πόλη. Αυτό ήταν το ξεκίνημα του στον χώρο της υποκριτικής. Χωρίς προϋπηρεσία στο θέατρο, χωρίς σπουδές, δουλεύοντας ταυτόχρονα σαν φροντιστής, στις ταινίες που παίζει , ο Θανάσης Βέγγος καταφέρνει να μετατραπεί σιγά σιγά στον ηθοποιό που είναι σήμερα. Παίρνει άδεια ασκήσεως επαγγέλματος, και το ξεκίνημα του σημαδεύεται από την συμμετοχή του σε μερικές από τις πιο σημαντικές ταινίες του ελληνικού κινηματογράφου όπως "Η Μαγική πόλη", "Ο Δράκος", "Ποτέ την Κυριακή" ,"Το κορίτσι με τα μαύρα" και το μνημειώδες "Τι έκανες στον πόλεμο Θανάση". Προταγωνίστησε επίσης στο "Όλα είναι δρόμος" του Παντελή Βούλγαρη και στην πιο πρόσφατη ταινία του "Ψυχή Βαθιά".

Μάνος Κατράκης

Ο Μάνος Κατράκης, κορυφαίος πρωταγωνιστής του ελληνικού θεάτρου, γεννήθηκε στις 14 Αυγούστου του 1909 στο Καστέλι των Χανίων Κρήτης. Ήταν το μικρότερο από τα πέντε παιδιά του εμπόρου Χαράλαμπου Κατράκη και της Ειρήνης. Έκανε το ντεμπούτο του σε ηλικία μόλις 18 ετών, με το θίασο «Οι νέοι» στο έργο «Για την αγάπη της». Η σκηνική του παρουσία του και το μεγάλο του ταλέντο ενθουσιάζουν τον σκηνοθλετη Κώστα Λέλουδα και με την συμβολή του αργότερα έπαιξε στην πρώτη βουβή ταινία «Το λάβαρο του '21». Το 1930 συνεργάστηκε με το «Λαϊκό Θέατρο» του Βασίλη Ρώτα και το 1932 προσλήφθηκε ως μόνημος στο Εθνικό Θέατρο, όπου ερμήνευσε μεταξύ άλλων τον Κορυφαίο στον «Αγαμέμνονα» και τον Κρητικό στη «Βαβυλωνία». Το 1934 συνεργάστηκε με τον Β. Αργυρόπουλο και το 1935 με τη Μ. Κοτοπούλη. Αργότερα εντάσσεται στο ΚΚΕ και το 1943 αναλαμβάνει πρόεδρος του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών.  Από τη θέση αυτή συνέβαλε στην ίδρυση του Κρατικού Θεάτρου Θεσσαλονίκης όπου και έπαιξε μέχρι το 1946, οπότε επέστρεψε στο Εθνικό. Κατά την διάρκεια της Κατοχής, εντάσσεται και σε πολλούς καλλιτεχνικούς κύκλους του ΕΑΜ, όπως και στο ΕΑΜ ηθοποιών. Το 1947 διώκεται για τις πολιτικές του πεποιθήσεις και αρνούμενος πεισματικά να υπογράψει «δήλωση μετανοίας», εξορίζεται στην Ικαρία, στη Μακρόνησο και τον Αϊ-Στράτη όπου υφίσταται κακουχίες και βασανιστήρια.  Το 1952 επιστρέφει στην Αθήνα και συνεργάζεται με το θέατρο Μουσούρη και το 1955 ιδρύει το «Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο». Στο θέατρό του παίζει και σκηνοθετεί με μεγάλη συμμετοχή κοινού και καλλιτεχνική επιτυχία ως το 1967. Βάση δίνει στο ελληνικό θεατρικό έργο του οποίου υπήρξε μεγάλος θαυμαστής. Το 1968 του γίνεται έξωση απο την δικτατορία και ο ίδιος συνεχίζει κάτω απο βαρύ κλίμα την πρωταγωνιστική του πορεία, πότε με το θίασό του, πότε με άλλους πρωταγωνιστές. Ο Κατράκης έπαιξε και σε πολλές ταινίες του ελληνικού κινηματογράφου. Αξιόλογες είναι οι ερμηνείες του στην ταινία «Μαρίνος Κοντάρας» του Γιώργου Τζαβέλα (1948), στη «Συνοικία το όνειρο» του Αλέκου Αλεξανδράκη  (1961) καθώς και στην «Ηλέκτρα» του Μιχάλη Κακογιάννη (1962). Κατά τα γυρίσματα της τελευταίας του ταινίας «Ταξίδι στα Κύθηρα», με σκηνοθέτη το Θόδωρο Αγγελόπουλο και αφού η ταινία είχε μόλις ολοκληρωθεί, ο Μάνος Κατράκης αφήνει την τελευταία του πνοή στις 2 Σεπτέμβρη του 1984 χτυπημένος απο καρκίνο στους πνεύμονες.

Ο Μάνος Κατράκης ως Προμηθέας Δεσμότης

Ο Μάνος Κατράκης (δεξιά) στην εξορία με τον Γ. Ρίτσο

Αναστάσιος Αλεβίζος (Τάσσος)

Ο Αναστάσιος Αλεβίζος γεννιέται στις 25 Μαρτίου 1914 στο χωριό Λευκοχώρα της Μεσσηνίας. Ο πατέρας του ο Αντώνης Αλεβίζος, είναι φτωχός αγρότης της περιοχής και η μητέρα του, Σταυρούλα Πετρούλια, κατάγεται και αυτή από αγροτική οικογένεια.

Το 1919, με τη μητέρα και τον μεγαλύτερο αδελφό του Πάτροκλο, μετακομίζουν στην Αθήνα, όπου ήδη βρίσκεται ο πατέρας σε αναζήτηση εργασίας. Η οικογένεια εγκαθίσταται σε μια φτωχή, λαϊκή συνοικία, στις παρυφές της πόλης, πίσω από το εργοστάσιο του Φιξ, στο σημερινό Νέο Κόσμο. Τα πρώτα χρόνια της εφηβείας του σημαδεύονται από την εμπειρία της προσφυγιάς. Η γειτονιά του πλημμυρίζει από έναν κόσμο «περίεργο, ξενόφερτο, πολύ ταραγμένο, πολύ ανήσυχο, φοβισμένο και ταλαιπωρημένο». Είναι οι ξεριζωμένοι Μικρασιάτες. Στο Δημοτικό, το μάθημα της ιχνογραφίας είναι το μόνο στο οποίο διαπρέπει. Στα 11 συναντά τον Γιάννη Σιδέρη, φιλόλογο και αργότερα σημαντικό ιστορικό του ελληνικού θεάτρου, που τον ξεχωρίζει. Η απόφασή του να ασχοληθεί με την τέχνη μέρα με τη μέρα ωριμάζει. Κοντά στον αριστερό ζωγράφο Γεώργιο Κωτσάκη αρχίζει να προετοιμάζεται για την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Το 1932 εγγράφεται από τους πρώτους στο εργαστήρι χαρακτηκής  με καθηγητή τον Γιάννη Κεφαλληνό. Η δράση του στους κόλπους του παράνομου τότε ΚΚΕ, είναι η αιτία σύλληψής του το 1938 από το καθεστώς Μεταξά. Ακολουθούν διώξεις. Το 1939 καταφέρνει και αποφοιτά τελικά από τη σχολή του και συνεργάζεται με τη «Νέα Εστία», αναλαμβάνοντας εικονογραφήσεις. Τα χρόνια της Κατοχής γίνεται ιδρυτικό στέλεχος του ΕΑΜ Καλλιτεχνών, παίρνει μέρος στην Αντίσταση, χαράσσει παράνομες αφίσες και τελικά συλλαμβάνεται από τους Ιταλούς και φυλακίζεται. Μετά τον εμφύλιο ακολουθούν εκθέσεις του σε Ελλάδα και εξωτερικό, αλλά και πολλές βραβεύσεις. Το 1965, σε δική του έκδοση, με οκτώ ασπρόμαυρες ξυλογραφίες, κυκλοφορεί το «Άσμα Ασμάτων» του Σολομώντα, σε μετάφραση Γιώργου Σεφέρη. Το 1979, με έξι ασπρόμαυρες ξυλογραφίες του σε πλάγιο ξύλο, κυκλοφορεί από τον «Κέδρο» ο «Επιτάφιος» του Γιάννη Ρίτσου, σε πανηγυρική τριακοστή έκδοση. Το 1980 εκθέτει στο Μέγαρο Τέχνης της ΕΣΣΔ, στη Μόσχα με μεγάλη επιτυχία. Το 1985 παρουσιάζονται 50 έργα του, της περιόδου 1967 – 1974, στο Ανατολικό Βερολίνο. Πεθαίνει στις 13 Οκτωβρίου στο Νοσοκομείο Ευαγγελισμός αιφνιδίως, αλλά πλήρης έργου και προσφοράς τόσο στην τέχνη όσο και στους λαικούς αγώνες. Το 1987 πραγματοποιείται η μεγάλη αναδρομική έκθεση έργων του στην Εθνική Πινακοθήκη που προσελκύει εκτοντάδες θαυμαστές και φίλους του έργου του.

Kώστας Καζάκος

Γεννήθηκε το 1935 στον Πύργο Ηλείας, την ίδια χρονιά η οικογένειά του μετακομίζει στον Πειραιά. Σπούδασε στην Ανώτερη Σχολή Κινηματογράφου, στο Τμήμα Σκηνοθεσίας και αργότερα με δάσκαλο τον Κάρολο Κούν, στη Δραματική Σχολή του.  Έχει λάβει μέρος σε περισσότερες από 50 κινηματογραφικές ταινίες και 30 θεατρικά έργα. Σκηνοθέτησε 12 θεατρικά έργα ενώ γύρισε δύο ταινίες ως σκηνοθέτης και παραγωγός. Μέλος του ΚΚΕ και βουλευτής του απο την αρχή της καριέρας του. Υπήρξε αντιπρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου, γενικός γραμματέας της Πανελλήνιας Ένωσης Ελεύθερου Θεάτρου και μέλος της Πανελλήνιας Πολιτιστικής Κίνησης. Ιδρυτικό μέλος του Ελληνοαραβικού Συνδέσμου και μέλος της Επιτροπής Αδείας Άσκησης του Επαγγέλματος του Ηθοποιού. Τιμήθηκε με τον "Χρυσό Απόλλωνα", βραβείο ηθοποιού Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου Αθηνών. Ήταν απο τους πρώτους μεγάλους ηθοποιούς της μεταπολιτευσης με το μεγάλο έργο του Καμπανέλλη "Μεγάλο μας τσίρκο" σε μουσική Ξυλούρη.

Βασίλης Κολοβός

 Βασίλης Κολοβός γεννήθηκε το 1946 στο ορεινό χωριό της Φθιώτιδας Πετρωτό της επαρχίας Δομοκού. Από τα δώδεκά του χρόνια εργάστηκε σε βιβλιοπωλείο, κουρείο, ραφτάδικο, μπακάλικο, καφενείο, σε διάφορα εργοστάσια και οικοδομές. Πήγε στο νυχτερινό Γυμνάσιο και αποφοίτησε από τη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών το 1967. Άρχισε να ασκεί το επάγγελμα του ηθοποιού το 1972. Έπαιξε σε πάρα πολλούς θιάσους κλασικό και σύγχρονο ρεπερτόριο. Πήρε μέρος σε δέκα κινηματογραφικές ταινίες και δεκαπέντε τηλεοπτικά σίριαλ. Παράλληλα με την επαγγελματική του δραστηριότητα ασχολήθηκε και με τα συνδικαλιστικά προβλήματα των ηθοποιών. Εκλέγεται συνεχώς επί είκοσι οχτώ χρόνια και σήμερα είναι πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Θεάματος - Ακροάματος και του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών. Η επαφή του με το λαϊκό κίνημα άρχισε όταν έκανε τα πρώτα του μεροκάματα και συνεχίζεται ακόμα. Το πρώτο του μυθιστόρημα ("Θυμάσαι, πατέρα;") κυκλοφόρησε το Νοέμβριο του 1995. Το δεύτερο με τίτλο "Η αυλή με τα σπασμένα όνειρα", κυκλοφόρησε το 1998 ενώ το τρίτο του, "Οι Αγίες των ημερών τους", το 2001· όλα από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Το "Θυμάσαι, πατέρα;" επιλέχθηκε το 1998 να είναι για δύο χρόνια η βασική διδακτέα ύλη στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ, στο Τμήμα Νεοελληνικής Φιλολογίας, μαζί με τον "Επιτάφιο" του Ρίτσου, την "Αυλή των θαυμάτων" του Καμπανέλλη και τη "Σαρκοφάγο" του Ιωάννου.

Νίκος Καζαντζάκης

Γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης και σπούδασε Νομικά στην Αθήνα. Συμπλήρωσε τις σπουδές του στο Παρίσι και ήταν από τους πιο πολυταξιδεμένους 'Ελληνες της εποχής του. Ταξίδεψε στην Αυστρία και ήρθε σε επαφή με την ψυχολογία του Φρόυντ και τον Βουδισμό, στην Ισπανία όπου πήρε συνέντευξη απο τον δικτάτορα Πρίμο Ντε Ριβέρα και στην Ιταλία όπου μίλησε με τον Μπενίτο Μουσολίνι. Επισκεύθηκε και έμεινε στην Σοβιετική Ενωση και πήρε μέρος και στον εορτασμό για τα δεκάχρονα της Οκτωβριανής Επανάστασης. Εκεί γνωρίζεται με τον Ελληνορουμάνο λογοτέχνη Παναΐτ Ιστράτι, μαζί με τον οποίον επέστρεψε στην Ελλάδα. Τον Ιανουάριο του 1928 στο θέατρο «Αλάμπρα», στην Αθήνα, μιλάνε μαζί  εξυμνώντας τη Σοβιετική Ένωση. Στο τέλος της ομιλίας έγινε και διαδήλωση με μαζική συμμετοχή κόσμου. Τόσο ο Καζαντζάκης όσο και ο συνδιοργανωτής της εκδήλωσης ο Δημήτρης Γληνός διώχθηκαν δικαστικά. Η δίκη ορίζεται στις 3 Απριλίου και αναβάλλεται μερικές φορές χωρίς ποτέ να γίνει. Τον Απρίλιο, ο Καζαντζάκης, ξαναβρέθηκε στη ΕΣΣΔ όπου ολοκλήρωσε ένα κινηματογραφικό του σενάριο με θέμα τη Σοβιετική Επανάσταση. Το 1924 δικάζεται και φυλακίζεται για την ηγετική του θέση σε κομμουνιστική οργάνωση προσφύγων, ενώ το 1930 ξαναπερνά απο δίκη για "αθεισμό". Το έργο του είναι πλούσιο και απλώνεται σε πολλούς τομείς: θέατρο, ποίηση, δοκίμιο, ταξιδιωτικά, μυθιστόρημα, μεταφράσεις, φιλοσοφία. Ανέπτυξε πλούσια πνευματική δράση και απέκτησε φήμη. Τα κυριότερα έργα του: Αναφορά στον Γκρέκο, Ασκητική, Οδύσσεια (έπος, αποτελούμενο από 33333 στίχους), Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, Ο Καπετάν Μιχάλης, Ο Φτωχούλης του Θεού, Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται, Ο Τελευταίος Πειρασμός, Ταξιδεύοντας κ.ά. Επίσης μετέφρασε τη Θεία Κωμωδία του Δάντη και σε συνεργασία με τον Ι. Θ. Κακριδή την Ιλιάδα και την Οδύσσεια του Ομήρου.

Ιακωβος Καμπανέλλης

Γεννήθηκε τον Δεκέμβριο του 1922 στην Νάξο απο οικογένεια της μεσαίας τάξης και σύντομα μετακόμισε μαζί τους στην Αθήνα. Εργάσθηκε ως δημοσιογράφος σε πολλές αθηναικές εφημερίδες ενω απο νωρις έδειξε το ενδιαφερον του για το θέατρο. Στην διάρκεια της κατοχής έρχεται σε επαφή με το ΕΑΜ και το ΚΚΕ και το 1945 συλλαμβανεται απο τους Γερμανούς και φυλακίζεται στο στρατόπεδο Μαουτχάουζεν, όπου και παραμένει μέχρι την απελευθέρωσή του το Μάιο του ίδιου χρόνου. 'Οταν γυρίζει στην Αθήνα, οι παραστάσεις του Θεάτρου Τέχνης του Κουν ,το χειμώνα του 1945-46. Αν και οι σπουδές του δεν έχουν ολοκληρωθεί το γράψιμο τον συνεπαίρνει και εκείνος του αφοσιώνεται. Το πρώτο θεατρικό έργο του ήταν " Ο Χορός πάνω στα στάχυα" που παρουσιάστηκε την θερινή θεατρική περίοδο 1950 στο Θέατρο «Διονύσια» της Καλλιθέας. Οι πολιτικές του θέσεις παραμένουν στην αριστερά και το πολιτικό του κριτήριο παραμένει οξύτατο, πράγμα που διαφαίνεται σε πολλά του έργα. Απο τα πιο γνωστά έργα του είναι τα "Οδυσσέα γύρισε σπίτι", "Αποικία των τιμωρημένων", "Εχθρός Λαός" και το "Μεγάλο μας Τσίρκο" που στην πρεμιέρα του μετά την πτώση της Χούντας έκανε πάταγο σε μουσική ένδυση του Νίκου Ξυλούρη.

Το μεγαλύτερο ίσως μεταπολιτευτικό έργο του Καμπανέλλη σε μουσική Ξυλούρη

Γιώργος Φαρσακίδης

Γεννήθηκε στην Οδυσσό της ΕΣΣΔ. Στην περίοδο της Κατοχής εντάσσεται στην ΕΠΟΝ και τραυματίζεται δύο φορές σε μάχη με τους Γερμανούς. Αργότερα το εμφυλιακό κράτος τον στέλνει στην εξορία στο κολαστήριο της Μακρονήσου, του Αι-Στράτη, της Γυάρου και της Λέρου όπου υφίσταται βασανιστήρια που τον αφήνουν σχεδόν σε 100% ποσοστό ανάπηρο στα χέρια. Εκεί έρχεται σε επαφή με το βαθύ ταλέντο του στην ζωγραφική και την χαρακτική και ζωγραφίζει θέματα με περιεχόμενο από τη ζωή εκεί. Μετά τα χρόνια την πτώση της Χούντας, ο Γ. Φαρσακίδης δημοσιεύει εργασίες του σ' εφημερίδες, εκθέτει τα έργα του και εκδίδει τα βιβλία του. Έχει εκδώσει πάνω από 17 βιβλία και λευκώματα και έχει τιμηθεί για την αγωνιστική και καλλιτεχνική του δράση με το χρυσό μετάλλιο της Σοβιετικής Επιτροπής Ειρήνης. 

Ο Γιώργος Φαρσακίδης προσπαθεί να σώσει μέρος της σκηνής του θεάτρου του Αι-Στράτη μετά απο πλημμύρα

Πυρογραφία του Φαρσακίδη με τίτλο "Ζευγάρι"

Νίκος Ξυλούρης

Ο Νίκος Ξυλούρης γεννήθηκε στα Ανώγεια Ηρακλείου στις 7 Ιουλίου του 1929. Η ημερομηνία γέννησης του δεν είναι ακριβής γιατί το φθινόπωρο του 1941 το χωριό Ανώγεια καταστράφηκε και μαζί του καταστράφηκαν και τα χαρτιά όλων των κατοίκων του χωριού. Η οικογένεια του Ξυλούρη ήταν φτωχή και πάλευε καθημερινά για το μεροκάματο. Σε νεαρή ηλικία , στην τρίτη μόλις τάξη, παρακαλεί τους γονείς του να του πάρουν μια λύρα και να τον αφήσουν να συνεχίσει την δουλειά του παππού του. Αλλά ο πατέρας του, Γιώργος Ξυλούρης, είναι ανένδοτος, θέλει ο γιος του να μάθει γράμματα και να σπουδάσει. Τελικά όμως ο Νίκος, με τη βοήθεια του δασκάλου του, ο οποίος πίστεψε στο ταλέντο του, καταφέρνει να πείσει τον πατέρα του. Ετσι ένα πρωινό αγοράζει από το Ηράκλειο μια φθηνή λύρα. Τα όνειρά του για την μουσική αρχίζουν να βλασταίνουν και να βγάζουν δειλα δειλά τους πρώτους τους άγουρους ακόμα καρπούς. Αργότερα και ναήλικος ακόμα κατεβαίνει στο Ηράκλειο για να εργαστεί σε νυχτερινό κέντρο και να κερδίσει το πρώτο του λιγοστό ακόμα ψωμί. Τα οικονομικά του δεν πήγαιναν καλά, οι καλοί φίλοι όμως που είχε αποκτήσει στο Ηράκλειο τον βοηθούν συστήνοντάς τον για εορτασμούς και γλέντια. Σιγά σιγα αποκτά ένα μικρό κοινό. Το 1958 παντρευεται την  Ουρανία Μελαμπιανάκη, τον μεγάλο έρωτα της ζωής του. Έχουν κλεφτεί απειδή οι δικοί της δεν τον θέλουν. Αρότερα ο Ξυλούρης θα κάνει την είσοδό του στην δισκογραφία με τον δίσκο "Μια μαυροφόρα που περνά" απο την Οντεόν. Τα τραγούδια και η μουσική του πηγάζουν απο την βαθειά ευαισθησία του για την λαική παράδοση και τον καθημερινό λαικό κάματο για το ψωμί. Ο δίσκος είχε επιτυχία και έτσι η εταιρία του τον βοηθάει να κάνει κι άλλους δίσκους. Το 1967, επί δικτατορίας, ανοίγει στο Ηράκλειο το πρώτο κρητικό κέντρο με το όνομα Ερωτόκριτος. Η δικτατορία τον πνίγει και προσπαθεί να εκφράσει την αγανάκτησή του μέσα απο την τέχνη του. Τον Απρίλη του 1969 κάνει την πρώτη του επίσημη δοκιμαστική εμφάνιση του στην Αθήνα. Ο κόσμος τον αγαπά βαθειά και εκείνος αποφασίζει να μετακινηθεί εκεί. Τα κέντρα που τον φιλοξενούν γεμίζουν φοιτητές και νέους, τα τραγούδια του γεμίζουν τον αέρα με πάθος για δικαιοσύνη, δημοκρατία και ελευθερία. Στην εξέγερση του Πολυτεχνείου είναι εκεί κοντά στον κόσμο που του δίνει τον παλμό και τον εμπνέει. Αργότερα με την μεταπολίτευση διαλέγει να πλαισιώσει με την τέχνη του την παράσταση "Το μεγάλο μας τσίρκο" με τον Καζάκο και την Καρέζη. Η επιτυχία είναι τεράστια. Το έργο και η μουσική αποδίνουν τέλεια το κλίμα του έργου και το πάθος του λαού για ελευθερία. Η παράσταση μένει ορόσημο για τον ίδιο και το θέατρο. Ο σεμνός, γλυκός άνθρωπος που λέγεται Νίκος Ξυλούρης όμως αργοπεθαίνει απο καρκίνο. Δεν διαθέτει χρήματα για θεραπεία και τον βοηθούν οι πολλοί φίλοι του. Χάνει την μάχη με τον καρκίνο το Φλεβάρη του 1980 αφήνοντας το κοινό ερωτευμένο ακόμα μαζί του.

Ρίτα Μπούμη Παππά

Γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου το 1906. Σπούδασε ιταλική και γαλλική φιλολογία και παιδαγωγικά. Στα 1930 ανέλαβε τη διεύθυνση του Βρεφοκομείου και Νηπιαγωγείου Σύρου. Στα 1936 παντρεύτηκε τον ποιητή Νίκο Παππά. Ανοίκει στους ποιητές του μεσοπολέμου. Αν και δεν μπορούμε νε την κατατάξουμε πολιτικά στην αριστερά, το σπουδαίο ποιητικό της έργο διαπνέεται απο μια ευαισθησία για τους αγώνες και τις θυσίες της αριστεράς, αλλά και όλου του ελληνικού λαού κατά την περίοδο της Κατοχής και του Εμφυλίου. Χαρακτιριστικότατο το ποίημά της "Αν βγω περίπατο με τις νεκρές μου φίλες".

Έργα: «Τραγούδια στην αγάπη», «Οι σφυγμοί της σιγής μου», «Το πάθος των σειρήνων», «Αθήνα – Δεκέμβρης 1944», «Καινούρια Χλόη», «Ριτόρνο ιν Ορτίτζια», «Ο παράνομος λύχνος», «Το ρόδο της Υπαπαντής», «Λαμπρό Φθινόπωρο», «Ανθοφορία στην έρημο» , "Χίλια σκοτωμένα κορίτσια"

Θεόδωρος Πολιτόπουλος

Γεννήθηκε το 1924 στο Ζελίχοβο Αιτωλίας και μεγάλωσε στο Αγρίνιο όπου και τελείωσε το Γυμνάσιο. Ο πατέρας του ήταν δάσκαλος. Με την Κατοχή κατατάσσεται στον ΕΛΑΣ αμέσως αφού τελείωσε το Γυμνάσιο. Μετά την απελευθέρωση οδηγείται σε τόπους εξορίας στην Μακρόνησο και την Γυάρο. Με την απελευθέρωσή του απο την εξορία καταφέρνει να εισαχθεί και να τελειώσει την Πάντειο Σχολή Πολιτικών Επιστημών. Είναι ιδρυτής της Ένωσης Αιτωλοακαρνών Λογοτεχνών. Τα ποιήματά του πρωτοεκδίδονται το 1974 ενώ βιβλία του έχουν εκδοθεί και απο την Σύγχρονη Εποχή.  Έργα: Αιτωλικά Γράμματα, Ρουμελιώτικο Ημερολόγιο, Δρόμοι της Ειρήνης, Ρίζα των Αγρινιωτών, Εμβόλιμο, Ο Ανταίος και οι Ανταίοι, Το τελευταίο σιωπητήριο.

Βάσω Κατράκη (αυτοβιογραφικό σημείωμα)

Γεννήθηκα στο Αιτωλικό του Μεσολογγίου. Το Αιτωλικό είναι ένα μικρό νησάκι, που το συνδέουνε με τη στεριά δυο μακρυά πέτρινα γεφύρια με πολλές μικρές τοξοτές καμάρες. Το σπίτι μας ήτανε σχεδόν όλο μέσα στη θάλασσα και στη γειτονιά καθότανε όλο ψαράδες. ‘Ενα ξυπόλυτο μελισσολόι τριγύριζε ολοήμερα, με τις γυναίκες τους συνέχεια γκαστρωμένες και τα παιδιά , μπακανιασμένα από την ελονοσία. Ο πατέρας μου λεγότανε Γιώργης Λεονάρδος κι ήτανε κτηματίας μα περισσότερο τραγουδούσε κι έψελνε στην εκκλησία με μια σπάνια ωραία, ζεστή φωνή. Όταν τραγουδούσε μαζευόντανε κόσμος και κοσμάκης σπίτι μας για να τον ακούσει. Η μανούλα μου ύφαινε ολοκέντητα λεπτά μεταξωτά και μπαμπακερά και πολύχρωμα μάλλινα κιλίμια. Είχε πάρει κι ένα χρυσό βραβείο σε μια Διεθνή Έκθεση στο Παρίσι. Τα δυο μου αδέρφια, ήτανε μεγαλύτερα από μας τα κορίτσια. Ο μεγάλος, φοιτητής τότε της φιλολογίας μας έφερνε από την Αθήνα ένα μαγικό για μας κόσμο. Παληά βιβλία με χρωματιστές χαλκογραφίες και ξυλογραφίες, χρωματιστές εικόνες και χαλκομανίες, μπογιές και πινέλα και δεν άφηνε παλιατζίδικο της Αθήνας αγύριστο. Ο μικρότερος, ό,τι έβλεπε το μάτι του τόκαναν τα χέρια του και μαζί με όλα, ζωγραφίζανε κιόλας και οι δυό τους. Γύρω-γύρω από τη μικρή μας θάλασσα ήτανε η έξοχή, γεμάτη ελιές, χωράφια καρπερά, μποστάνια, καπνοτόπια, σιτηρά. Μια ζωή στη στεργιά και στη θάλασσα, γεμάτη ιδρώτα και μόχθο. Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον μεγάλωσα. Διάβαζα βιβλία και βιβλία πούχε ο αδερφός μου κι οι φίλοι μας. Μ’ άρεσε πολύ το διάβασμα και πιο πολύ ή ποίηση. Κοντά στ’ αδέρφια μου ζωγράφιζα κι εγώ. Κρυφά, ονειρευόμουνα να γίνω ζωγράφος, μα μου φαινόντανε τόσο απίστευτα μεγάλο που δεν μπορούσε λογικά να χωρέσει στο μυαλό μου. Ό, τι έβλεπα, έλεγα:

— Εγώ αυτό μπορώ να το κάνω.

Και πολλές φορές έβαζα τον εαυτό μου σε δοκιμασία. Δεν ήξερα ακόμα ότι, άλλο πράμα είναι η Τέχνη. Και μια μέρα, σφηνώθηκε ξαφνικά στο μυαλό μου ένα ερώτημα. Κι’ αν γίνω ζωγράφος; Πώς έγινε έτσι άξαφνα αυτό, δεν το κατάλαβα. Χίλιες καμπάνες χτυπήσανε μέσα μου, κι έχασα τον κόσμο. Από τότε, δεν είχα τίποτε άλλό στο μυαλό μου νύχτα και μέρα. Μα, χίλιες δυο αναποδιές ξεφυτρώσανε, και ξαφνικά, ο πατέρας μου αρρώστησε βαριά κι έπεσε πολύ πίκρα και θλίψη στο σπίτι μας, πού κράτησε εφτά ολόκληρα χρόνια. Και κάποια μέρα, αφού πέθανε ο πατέρας μου, ξεκίνησα για την Αθήνα μην ξέροντας ακριβώς τι θα κάνω.  Πήγα στη Σχολή Καλών Τεχνών, κι έμαθα πώς σε λίγες μέρες θ’ αρχίζανε οι εξετάσεις. Αμέσως έτρεξα και γράφτηκα στη Σχολή. Έδωσα εξετάσεις.  Στη Σχολή Καλών Τεχνών είχα Καθηγητές τον Παρθένη στη Ζωγραφική και τον Κεφαλληνό στη Χαρακτική. Πήρα το Δίπλωμα της Σχολής το 1940 με μια τρίμηνη υποτροφία στη Ζωγραφική για τα νησιά και ένα βραβείο και δυό επαίνους στη Χαρακτική. Μετά αμέσως πόλεμος, κατοχή, πείνα, αντίσταση, και μετά πάλι εμφύλιος πόλεμος, πάλι σκοτωμοί άδικοι κι ακατονόμαστοι, εξορίες, φυλακές, όλα τα δεινά της Πατρίδας περάσανε από της δικής μου γενιάς τις πλάτες. Έκανα πολλά ταξίδια σε πολλές Ευρωπαϊκές πόλεις, είδα πολλά Μουσεία και Πινακοθήκες.

Το 1955 έκαμα την πρώτη μου έκθεση.

Η Βάσω Κατράκη πήρε μέρος στο ΕΑΜ καλλιτεχνών και τύπωσε για την αντίσταση δεκάδες αφίσσες και προκυρήξεις βγαλμένες απο την χαρακτική της τέχνη. Εξορίσθηκε τόσο επι εμφυλίου όσο και επι Χούντας . Μ ετον θάνατό της όλα της τα έργα τα δώρησε στην πόλη του Αιτωλικού όπου τώρα λειτουργεί μουσείο, απουσία της πολιτείας με την εθελοντική εργασία κάποιον φίλων ...

Ίκαρος

'Αλκη Ζέη

Η Άλκη Ζέη γεννήθηκε στην Αθήνα και πέρασε τα παιδικά της χρόνια στη Σάμο, απ’ όπου καταγόταν η μητέρα της.  Όταν άρχισε το σχολείο, η οικογένειά της εγκαταστάθηκε στο Μαρούσι και στη συνέχεια στην Αθήνα.  Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, στη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών και στο Κινηματογραφικό Ινστιτούτο της Μόσχας. Η σχέση της με το γράψιμο ξεκίνησε από τα γυμνασιακά της χρόνια, γράφοντας έργα για το κουκλοθέατρο, διηγήματα και νουβέλες, που δημοσιεύονταν σε διάφορα λογοτεχνικά περιοδικά. Παράλληλα με το γράψιμο, αγωνίστηκε στις ταξεις του ΕΑΜ για την ελευθερία και την κοινωνική δικαιοσύνη.  Η συμμετοχή της σ’ αυτό τον αγώνα πλαι στο ΚΚΕ καθόρισε σημαντικά και την προσωπική ζωή της.  Από το 1952 μέχρι το 1964 έζησαν μαζί με τον άντρα της, το θεατρικό συγγραφέα Γιώργο Σεβαστίκογλου, σαν πολιτικοί πρόσφυγες στη Σοβιετική Ένωση, αρχικά στην Τασκένδη και ύστερα στη Μόσχα, όπου γεννήθηκαν και τα δυο παιδιά τους.  Επέστρεψαν στην Ελλάδα το ’64 για να ξαναφύγουν το ’67 στο Παρίσι, όπου παρέμειναν μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του '70 λόγω της δικτατορίας. Σήμερα ζεί στην Αθήνα.

Έργα: Το καπλάνι της βιτρίνας, Δίπλα στις ράγες, η Μωβ ομπρέλα, Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου κ.α.

Χρήστος Κατσιγιάννης

Ο Χρήστος Ε. Κατσιγιάννης  γεννήθηκε το 1930 και ως εκ' τούτου δεν ήταν, ακόμη ηθοποιός- εντάχθηκε στο ΕΑΜ το 1942. Πήρε μέρος -όπως και τα περισσότερα παιδιά τότε- σε μικρής κλίμακας δολιοφθορές κατά των Γερμανών, κυρίως κλοπές τροφίμων από γερμανικά φορτηγά... Το 1943 συνελήφθη για συμμετοχή (ως τσιλιαδόρος) στην ομάδα Γιούρα Ιβάνωφ που πραγματοποίησε το μεγαλύτερο σαμποτάζ που έλαβε χώρα στην περιοχή των Αθηνών (τοποθέτηση άμμου στους κινητήρες γερμανικών αεροσκαφών που "συντηρούνταν" στο καλυκοποιείο Μουλτσινιώτη). Σύμφωνα με τον Βασίλη Μπαρτζιώτα ("Η Εθνική Αντίσταση στην αδούλωτη Αθήνα"), αφέθηκε ελεύθερος λόγω του νεαρού της ηλικίας... Ως ηθοποιός εμφανίστηκε το 1952 με άδεια επαγγέλματος που πήρε από επιτροπή ταλέντων καθώς εκδιωχθεί από τη δραματική σχολή του Βασιλικού Θεάτρου ως κομμουνιστής...

Φώτης Αγγουλές

Ο Φώτης Αγγουλές γεννήθηκε το 1911 στον Τσεσμέ, στα παράλια της Μικράς Ασίας, απέναντι από τη Χίο. Ψαράς ο πατέρας του, Αγγουλές το παρατσούκλι του, που ο Φώτης προτίμησε από το Χονδρουδάκης, το πραγματικό τους επώνυμο. Με τον πόλεμο του 1914-18 και το διωγμό των χριστιανών της Τουρκίας, η οικογένεια πέρασε στη Χίο, όπου κι εκεί ο πατέρας ασχολήθηκε με την ψαρομαναβική. Καλός στα γράμματα ο Φώτης, αλλά άτακτος. Εβγαλε δεν έβγαλε τη Β' Δημοτικού. Προτίμησε, για την ώρα, να βοηθάει τον πατέρα του. Σε ηλικια 14-15 χρόνων διάβασε κάποιο ποίημα σε εφημερίδα, εντυπωσιάστηκε κι άρχισε να σκαρώνει στίχους. Αφησε τον πατέρα του και τα ψάρια και πήγε μαθητευόμενος τυπογράφος στην τοπική εφημερίδα «Ελευθερία», όπου γνωρίστηκε και με νέους διανοούμενους της περιοχής. Και κάποια στιγμή, ενώ η Ελλάδα δοκιμαζόταν από πολιτικές και πολεμικές αναταραχές, αρχίζει να δημοσιεύει τα δικά του ποιήματα. Ενα σατιρικό του ποίημα κατά του δικτάτορα Μουσολίνι στην εφημερίδα «Αλήθεια» τον οδηγεί από την ντόπια εξουσία στο δικαστήριο. Αθωώνεται, αλλά είναι πια σημαδεμένος αριστερός και «επικίνδυνος» ώς το θάνατό του.

Ακολουθεί μια περιπετειώδης ζωή: στράτευση, Μέση Ανατολή, βοηθητικός λόγω φρονημάτων, σαλπιστής, ασυρματιστής, αποσπασμένος στην Ιερουσαλήμ, να τυπώνει στο τυπογραφείο του Πατριαρχείου το στρατιωτικό ψυχαγωγικό περιοδικό «Ελλάς».

Στη συνέχεια μετάθεση στο Κάιρο, στο κυβερνητικό γραφείο Τύπου - προϊστάμενος τότε ο Γιώργος Σεφέρης. Εκεί παντρεύτηκε μια Αιγυπτιώτισσα Ελληνίδα, δημοκράτισσα δασκάλα των γαλλικών, την Ελλη Κυριαζή, αλλά δεν έζησαν μαζί παρά μόνο 4 μήνες.

Δεν ήταν μόνο οι ξένοι ο αντίπαλος, ήταν και οι πολιτικές συγκρούσεις μεταξύ των Ελλήνων και των προσφύγων που βρέθηκαν στη Μ. Ανατολή. Εγιναν και συλλήψεις, εγκλεισμοί των δημοκρατικών αξιωματικών και αριστερών φαντάρων σε στρατόπεδα και φυλακές - μαζί τους και ο Φώτης. Η γυναίκα του τον φρόντιζε από μακριά, όταν όμως ο Φώτης επαναπατρίστηκε το 1945, δεν της επέτρεψαν να τον ακολουθήσει. Εμεινε για λίγο στην Αθήνα, αλλά η πείνα τον ξανάφερε στη Χίο, όπου τον περίμεναν νέες διώξεις. Το 1948, καθώς τύπωνε μια παράνομη εφημερίδα, πιάνεται και γραμμή στα Γιούρα. Μεταφέρεται για να δικαστεί στην Αθήνα και καταδικάζεται σε 12 χρόνια  γνωρίζοντας έτσι αλλεπάλληλες φυλακές. Αποφυλακίζεται το 1956 από την Κέρκυρα, έχοντας συμπληρώσει τα 2/3 της ποινής του. Για λίγο επιστρέφει στην Αθήνα, και ξανά στη Χίο. Αλλά κι εκεί, καθώς δεν έχει υπογράψει την περίφημη «δήλωση μετανοίας», τον παρακολουθεί διαρκώς η Ασφάλεια. Είχε όμως τη συμπαράσταση και την αγάπη των απλών ανθρώπων που τον γνωρίζαν απο την δράση και την δουλειά του. Τον κερνούσαν, τον χαρτζιλίκωναν, του έδιναν ψάρια να τα μεταπουλήσει. Επιασε δουλειά στην εφημερίδα «Χιακός λαός», όπου και τύπωσε τη συλλογή του "Πορεία στη νύχτα".Ακολούθησαν αρρώστιες και μια πρόωρη σύνταξη από το σωματείο τυπογράφων. Οι κακουχίες όμως τον οδήγησαν στο θάνατο. Εσβησε σ' ένα πλοίο, σ' ένα ταξίδι από τη Χίο στον Πειραιά με 20 δραχμές μονάχα στην τσέπη του...

Γιώργος Κατράκης

Συγγραφέας με μεγάλη δράση τόσο στον χώρο των γραμμάτων όσο και στο απελευθερωτικό κίνημα της Κατοχής. Υπήρξε άνδρας της Βάσως Κατράκη και μέλος του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ Καλλιτεχνών και του ΚΚΕ.  Το 1948 εξορίζεται στην Λήμνο σοβαρά τραυματισμένος και μετά στην Μακρόνησο. Κατά την δικτατορία εξορίζεται ξανά στην Γυάρο με την γυναίκα του. Πέθανε το 1994. 

Nίκος Κούνδουρος

Ο Νίκος Κούνδουρος, ένας απο τους μεγαλύτερους εν ζωή, Έλληνες σκηνοθέτες, γεννηθηκε το 1926 στον Άγιο Νικόλαο της Κρήτης. Είναι γιός του πολιτικού της εποχής Ιωσήφ Κούνδουρου. Μετά την περάτωση των σχολικών του σπουδών έρχεται στην Αθήνα όπου εισάγεται και φοιτά στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, στον τομέα της γλυπτικής και της ζωγραφικής. Στην περίοδο της Κατοχής εντάσσεται στην ΕΠΟΝ Σπουδαστών και στο ΕΑΜ Καλλιτεχνών. Με τον εμφύλιο μέσα σε κλίμα τρομοκρατίας και διώξεων καταφέρνει να αποφοιτήσει το 1948. Αργότερα συλλαμβάνεται απο τις αρχές λόγω των πολιτικών του πεποιθήσεων και στέλνεται στην Μακρόνησο, όπου ξεκινά για αυτόν νέος κύκλος δεινών και βασανιστηρίων. Στα 28 του χρόνια αποφάσισε να ασχοληθεί με τον κινηματογράφο. Ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του ως σκηνοθέτης με τη ταινία Πόλη Μαγική, όπου συνδύασε τις επιρροές του από τον νεορεαλισμό με την δική του εικαστική ματιά. Με το σύνθετο και πρωτοποριακό έργο Ο Δράκος (1956), ο Νίκος Κούνδουρος καθιερώνεται. Ακολούθησαν "Οι παράνομοι" (1958), "Το ποτάμι" (1959), "Μικρές Αφροδίτες" (1963), "Το πρόσωπο της Μέδουσας" (1967), "Τα τραγούδια της φωτιάς" (1974), "1922" (1978) κ.ά. 

Τάσος Λειβαδίτης

O Tάσος Λειβαδίτης γεννήθηκε στις 20 Aπριλίου του 1922. Eζησε 66 χρόνια και έφυγε από κοντά μας απροσδόκητα, ξημερώματα Kυριακής στις 30 Oκτωβρίου του 1988. Πέρασε τα παιδικά του χρόνια στο Mεταξουργείο. O πατέρας του καταγόταν απο την Aρκαδία, ήταν  εύπορος μεγαλέμπορος που πτώχευσε λόγω του πολέμου. H μητέρα του, Bασιλική Kοντοπούλου, ήταν Aθηναία. Aπο τα τέσσερα αδέρφια του, τα δύο ήταν καλλιτέχνες. O Mίμης μουσικός της Λυρικής, ο Aλέκος, επιτυχημένος ηθοποιός του θεάτρου και κινηματογράφου Aλέκο Λειβαδίτη, που πέθανε το 1980 κι αυτός απο την ίδια πάθηση με τον ποιητή, ανεύρισμα κοιλιακής αορτής.

Tο 1934 εγγράφεται στο 9ο Γυμνάσιο στην πλατεία Kουμουνδούρου), κοντά στο πατρικό του σπίτι που ήταν στην οδό Λεωνίδου.

Tο 1940 εγγράφεται στη Nομική Σχολή του Πανεπιστήμιου της Aθήνας. Δεν θα τελειώσει όμως ποτέ, καθώς τον κερδίζει η Aντίσταση, οργανώνεται στην EΠON.  Στην καρδιά της Kατοχής το 1943, χάνει τον πατέρα του, ενώ αργότερα, όντας στην Mακρόνησο (1951), χάνει και τη μητέρα του.

Tο 1946 παντρεύεται τη Mαρία, δευτερότοκη κόρη του Γεωργίου Στούπα και της Aλεξάνδρας Λογοθέτη, Tου στάθηκε στήριγμα όχι μόνο στα σκληρά χρόνια της εξορίας του ποιητή, συντηρώντας και την μητέρα του αλλά και φύλακας - άγγελος σε όλη του τη ζωή. O ποιητής την έχει ηρωίδα του στο "Aυτό το αστέρι είναι για όλους μας" που της το αφιερώνει.

Tην ίδια χρονιά κάνει και την πρώτη του λογοτεχνική εμφάνιση δημοσιεύοντας το ποίημα "Tο τραγούδι του Xατζηδημήτρη" στο περιοδικό "Eλεύθερα Γράμματα" του Δημήτρη Φωτιάδη.

Tο 1947 δημοσιεύεται στη "Nέα Eστία", το εκτενές ποιήμα του "H κυρά της Oστριας". Eκδίδει μαζί με άλλους νέους, το λογοτεχνικό περιοδικό "Θεμέλιο".

Tην τετραετία 1948 - 1952, εξόριστος για τις πολιτικές του ιδέες στον Mούδρο, τον Aη-Στράτη και την Mακρόνησσο, μαζί με άλλους πνευματικούς ανθρώπους της αριστεράς (Kατράκης, Pίτσος, Δεσποτόπουλος, Aλεξάνδρου, Πατρίκιος, Kαρούσος, κ.α.).

Tο 1952 - Eκδίδει τα πρώτα του βιβλία "Mάχη στην άκρη της νύχτας" και "Aυτό το αστέρι είναι για όλους μας" και το 1953 δημοσιεύει το "Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου", για το οποίο του απονέμεται το πρώτο βραβείο Ποίησης στο Παγκόσμιο Φεστιβάλ Nεολαίας στη Bαρσοβία. Tο βιβλίο κατασχέθηκε αργότερα κι ο ποιητής θα συρθεί στο εδώλιο του κατηγορουμένου. Aιτία το φιλειρηνικό του περιεχόμενο. Bρισκόμαστε στην καρδιά του ψυχρού πολέμου.

1955 -στις 10 Φεβρουαρίου, ο ποιητής δικάζεται στο Πενταμελές Eφετείο για το "Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου". Πλήθος κόσμου και ανάμεσά τους πολλές προσωπικότητες των γραμμάτων θα παρακολουθήσουν αυτή τη πνευματική δίκη όπου ο ποιητής θα μετατρέψει το εδώλιο σε βήμα και όπου θα διατυπώσει την ουσία και τον σκοπό της τέχνης του. Θα συγκινήσει όχι μόνο το ακροατήριο αλλά και τους δικαστές που τελικά θα τον αθωώσουν πανηγυρικά. 1956 - Δημοσιεύει τον "Aνθρωπο με το ταμπούρλο" και το 1957 - Eκδίδει το ποιητικό βιβλίο "Συμφωνία αρ. 1", για το οποίο ο Δήμος Aθηναίων τον βραβεύει με το Πρώτο βραβείο Ποίησης.

Hδη απο το 1954 εργάζεται ως δημοσιογράφος στην εφημερίδα H AYΓH όπου και κρατάει τη στήλη της κριτικής του βιβλίου μέχρι το 1980, με εξαίρεση τα έτη 1967-74 που η εφημερίδα έχει κλείσει λόγω δικτατορίας. Σε αυτό το διάστημα αλλά και αργότερα ο ποιητής για βιοποριστικούς λόγους μεταφράζει ή διασκευάζει λογοτεχνικά έργα για λαϊκά περιοδικά ποικίλης ύλης με το ψευδώνυμο Pόκκος.

Aκολουθούν τα βιβλία, το 1958  "Oι γυναίκες με τα αλογίσια μάτια" , το 1960 -  η "Kαντάτα" . Tο 1961 τον Oκτώβριο, περιοδεύει με τον Mίκυ Θεοδωράκη την επαρχία, Kαβάλα, Δράμα, Σέρρες, Λάρισα, Nάουσα, Bέροια, όπου ανάμεσα στα μουσικά διαλείμματα των συναυλιών απαγγέλει ή συνομιλεί με το κοινό.

Tην ίδια χρονιά γράφει το σενάριο της ταινίας "Συνοικία το Oνειρο"¨με τους Kατράκη, Aλεξανδράκη, Γεωργούλη, κ.α.  όπου ακούγονται τα τραγούδια "Bρέχει στη φτωχογειτονιά", "Σαββατόβραδο" κ.λ.π. όλα σε στίχους Λειβαδίτη και που με άλλα τραγούδια επίσης σε στίχους Λειβαδίτη θα συμπεριλάβει αργότερα ο Θεοδωράκης στο δίσκο του "Πολιτεία".

Tο 1965, εκδίδονται σε τόμο με τίτλο "Ποίηση 1952-65" όλες οι μέχρι τότε ποιητικές του συλλογές.

1967 - 72 - O ποιητής βυθίζεται στην σιωπή. Mένει άνεργος. Για λόγους επιβίωσης διασκευάζει ή μεταφράζει με το ψευδώνυμο Pόκκος, έργα λογοτεχνικά για περιοδικά ποικίλης ύλης. Tο 1972, εκδίδει το βιβλίο "Nυχτερινός επισκέπτης, που οι  κριτικοί το θεωρούν έναρξη της β' φάσης του έργου του. Παράλληλα αποστασιοποιείται απο την πολιτική δράση και κάνει μιά βαθειά στροφή ενδοσκόπισης, αναδεικνύοντας το μεγάλο φιλοσοφικό βάθος του έργο του, ακολουθώντας έναν μοναχικό δύσβατο και πρωτοποριακό δρόμο στην μεγάλη του τέχνη.

1976 και 1979 - Tου απονέμεται το B' και A' Kρατικό Bραβείο Ποίησης για τα βιβλία του "Bιολί για μονόχειρα" και "Eγχειρίδιο ευθανασίας" αντίστοιχα. Γράφει την "Δραπετσώνα" κ.α. τραγούδια σε μουσική M. Θεοδωράκη.

1978 - Γράφει τους στίχους των δίσκων "Tα λυρικά", "Oκτώβρης '78" και "Λειτουργία για τα παιδιά που σκοτώνονται στον πόλεμο", όλα σε μουσική M. Θεοδωράκη. Tραγούδια με στίχους του έχει μελοποιήσει και ο Mάνος Λοΐζος.

1982  - Aύγουστος: Aντιμετωπίζει έντονα προβλήματα υγείας. Nοσηλεύεται με καρδιακό έμφραγμα σε νοσοκομείο. Iδρυτικό μέλος της Eταιρείας Συγγραφέων.

1985 - Eκδίδονται η συλλογή "Bιολέττες για μια εποχή" και το 1987 ο δεύτερος τόμος με τα μέχρι τότε έργα του, με τον τίτλο Ποίηση B.

1988 - Oκτώβρης: O ποιητής εισάγεται στο Γενικό Kρατικό Nοσοκομείο και υποβάλλεται σε δύο αλλεπάλληλες εγχειρήσεις για ανεύρυσμα κοιλιακής αορτής, διάρκειας 5 ωρών η καθεμία, που όμως δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν το μοιραίο.

Tο 1990 ολοκληρώνεται και ο τρίτος τόμος των Aπάντων του, με τίτλο Ποίηση Γ. Tην ίδια χρονιά εκδίδεται το έργο που άφησε στο συρτάρι του πρίν πεθάνει, "Tα χειρόγραφα του Φθινοπώρου". 1989
- Στις 17 Oκτωβρίου οργανώνεται συμπόσιο από το Πνευματικό Kέντρο του Δήμου Iωαννίνων και τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Iωαννίνων , όπως και δεκάδες εκδηλώσεις που οργανώθηκαν απο πνευματικά κέντρα Δήμων (Aθήνας, Kαλλιθέας κ.α.)και άλλους φορείς.

Το βιογραφικό είναι απο το περιοδικό "Οδός Πανός"

Τάκης Σινόπουλος

Τάκης Σινόπουλος (1917-1981). Ο Τάκης Σινόπουλος γεννήθηκε στην Αγουλινίτσα Ηλείας, πρωτότοκος γιος του φιλολόγου Γιώργου Σινόπουλου και της Ρούσας - Βενέτας το γένος Αργυροπούλου. Το 1920 η οικογένεια Σινόπουλου εγκαταστάθηκε στον Πύργο Ηλείας. Εκεί γεννήθηκαν ο αδερφός του ποιητή Νούλης (Αθανάσιος) και οι δίδυμοι Παύλος και Μαρία. Στον Πύργο ο Σινόπουλος πέρασε τα μαθητικά του χρόνια και το 1934 έφυγε για την Αθήνα για να σπουδάσει ιατρική. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του δημοσίευσε ποιήματα, πεζά, κριτικά σημειώματα και μεταφράσεις σε λογοτεχνικά περιοδικά της Αθήνας και της επαρχίας. Το 1941 επιστρατεύτηκε ως λοχίας υγειονομικού. Με την κατάρρευση του μετώπου επιστρέφει στην Αθήνα όπου συμμετέχει στην πλατειά συσπείρωση του ΕΑΜ.  Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής πήρε μέρος σε ερασιτεχνικές θεατρικές παραστάσεις του ΕΑΜ, ενώ συνέχισε να γράφει και να δημοσιεύει μεταφράσεις και ποιήματα, φυλακίστηκε από τους ιταλούς ως αντιστασιακός (1942) και πήρε το πτυχίο του από την Ιατρική Σχολή (1944). Στον Εμφύλιο πήρε μέρος ως γιατρός του πεζικού και παρέμεινε για δυο χρόνια (1946-1947) με το τάγμα του σ' ένα χωριό έξω από την Καλαμπάκα. Στην Aθήνα επέστρεψε το 1948 και από το 1949 άσκησε για πολλά χρόνια το ιατρικό επάγγελμα. Πέθανε στο Πύργο Ηλείας.

Μιχάλης Κατσαρός

Ο Μιχάλης Κατσαρός γεννήθηκε στην Κυπαρισσία το 1920. Εκανε την πρώτη του εμφάνιση στα Γράμματα μέσα από το περιοδικό «Διάπλαση των Παίδων», το 1929. Στη διαδήλωση του 1935 στην Κυπαρισσία για τα «Σταφιδικά» συμπορεύτηκε με τους σταφιδοπαραγωγούς, κρατώντας το κόκκινο λάβαρο του ΚΚΕ, ενώ έγραψε και ποίημα αφιερωμένο στα γεγονότα αυτά.

Ελαβε μέρος στο Αλβανικό Επος, ως αεροπόρος, ενώ στη διάρκεια της φασιστικής Κατοχής πάλεψε μέσα από τις γραμμές της ΕΠΟΝ, του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ. Πιάστηκε από συνεργάτες των Γερμανών και βασανίστηκε άγρια στα κολαστήρια της Γκεστάπο και των φυλακών Χατζηκώστα. Ελαβε μέρος στο Μεγάλο Δεκέμβρη του 1944, πολεμώντας κατά των Εγγλέζων ιμπεριαλιστών.
Το καλοκαίρι του 1945, έγινε μέλος του ΚΚΕ και ο «Ριζοσπάστης» δημοσίευσε ποίημά του με τίτλο «Σήμερα έγινα σύντροφος». Τον Αύγουστο του 1945, και πάλι ο «Ριζοσπάστης» δημοσίευσε το ποίημα «Χιροσίμα» με αντιιμπεριαλιστικό περιεχόμενο.
Στις 26 Μαΐου 1947 ο «Ριζοσπάστης» με αφορμή το θάνατο του Γιώργη Σιάντου, μιας θρυλικής προσωπικότητας του ΚΚΕ που πέθανε στις 20 Μαΐου, δημοσίευσε το ποίημα του Μιχάλη Κατσαρού «Στον τάφο του Γ. Σιάντου», δεκαπεντασύλλαβος με δημώδες άρωμα θρήνου.

Ο Μιχάλης Κατσαρός εργάστηκε ως δημοσιογράφος σε εφημερίδες και ραδιοφωνικούς σταθμούς, εξέδωσε 14 ποιητικές συλλογές, πέντε φιλοσοφικά κείμενα και το μυθιστόρημα «Οι Συλλέκται της Μονόχρα».

Το 1953 εκδόθηκε η δεύτερη ποιητική του συλλογή «Κατά Σαδδουκαίων», όπου υπάρχει και το περίφημο «Η Διαθήκη μου», ένα ποίημα πραγματικά «φλεγομένη βάτος», στο οποίο κυριαρχεί η λέξη «Αντισταθείτε», ένα ποίημα ύμνος στην Ελευθερία, της οποίας ήταν πάντοτε «αχθοφόρος».

Τα έργα του Μιχάλη Κατσαρού έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και ποιήματά του μελοποιήθηκαν από τους Μίκη Θεοδωράκη, Γιάννη Μαρκόπουλο και Αργύρη Κουνάδη.

'Αρης Αλεξάνδρου

Γιος του Βασίλη Βασιλειάδη, Έλληνα από την Τραπεζούντα και της Πολίνας Άντοβνα Βίλγκεμσον, Ρωσίδας εσθονικής καταγωγής, ο Αριστείδης Βασιλειάδης, που αργότερα αυτοονομάστηκε Άρης Αλεξάνδρου, γεννημένος το 1922 στο Λένινγκραντ, ήρθε με τους γονείς του το 1928 και εγκαταστάθηκε αρχικά στη Θεσσαλονίκη, και λίγο αργότερα στην Αθήνα.  Με μητρική κυριολεκτικά και μεταφορικά, γλώσσα τα ρωσικά, δυσκολεύτηκε τον πρώτο καιρό να προσγειωθεί στην ελληνική γλωσσική πραγματικότητα, αλλά, με την πραγματική ιδιοφυία που επέδειξε στην εκμάθηση των ξένων γλωσσών, γρήγορα προσαρμόστηκε και έφτασε σ' εκείνη την αίσθηση της γλώσσας που διαπιστώνεται στο σύνολο του έργου του, προσωπικού και μεταφραστικού. 

Τέλειωσε τις γυμνασιακές του σπουδές στο Βαρβάκειο το 1940 και έδωσε εξετάσεις για το Πολυτεχνείο κατά την επιθυμία του πατέρα του, αλλά με πολλούς δικούς του ενδοιασμούς γι αυτό και, επειδή δεν είχε προετοιμαστεί ικανοποιητικά, απέτυχε. Το 1942 αποφάσισε να παρατήσει τις σπουδές που δεν τον ενθουσίαζαν και να εργαστεί ως μεταφραστής. Συγχρόνως από τις πρώτες μέρες της Κατοχής, μαζί με άλλους φίλους και γνωστούς (Ανδρέα Φραγκιά κ.α) δημιούργησαν μια αντιστασιακή ομάδα (τυπογραφείο). Αργότερα τα μέλη της μικρής αυτής ομάδας, προσχώρησαν στην αναγεννημένη οργάνωση της κομμουνιστικής νεολαίας και στις τάξεις του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ. 

Ωστόσο αυτός ο από χαρακτήρα και νοοτροπία φιλελεύθερος στοχαστής δεν μπόρεσε να προσαρμοστεί στους πειθαρχικούς κανόνες ενός "οργανωμένου", σε περίοδο μάλιστα παρανομίας. Γι αυτό και σε λίγους μήνες, με την πρώτη εμφανή κρίση, αποχώρησε.  Η απομάκρυνσή του από την ενεργό κομματική δράση και η μη συμμετοχή του στις δραστηριότητες της Αριστεράς και εδώ ειδικά στα γεγονότα του Δεκεμβρίου του 1944, δεν εμπόδισαν τις αγγλικές στρατιωτικές αρχές, που είχαν έρθει στην Ελλάδα, να τον συλλάβουν και να τον στείλουν στο στρατόπεδο Ελ Ντάμπα, όπου έμεινε έως τον Απρίλιο του '45. Επίσης, παρόλο που δεν έχει ανάμειξη στον εμφύλιο πόλεμο συλλαμβάνεται το 1948 και, επειδή αρνείται να αποκηρύξει τις ιδέες του, στέλνεται και παραμένει διαδοχικά στα στρατόπεδα Μούδρου, Μακρονήσου και Άγιου Ευστράτιου, από τον Ιούλιο του 1948 έως τον Οκτώβριο του 1951. 

Μετά ένα χρόνο, το Νοέμβριο του 1952, και ενώ είχε μείνει ελεύθερος δικάζεται από το Στρατοδικείο Αθηνών ως ανυπότακτος (κατά την εποχή που ήταν εξόριστος). Καταδικάστηκε πρωτοδίκως σε 10 χρόνια ειρκτή και έμεινε διαδοχικά στις φυλακές Αβέρωφ, Αίγινας και Γυάρου. Στην αναθεώρηση της δίκης η ποινή του περιορίστηκε στα 7 χρόνια και απολύθηκε τον Αύγουστο του 1958 με τη χάρη του ενός τρίτου.  Μετά την αποφυλάκισή του παντρεύεται την Καίτη Δρόσου και εγκαθίσταται στο σπίτι της. Το 1967 έφυγαν μαζί στο Παρίσι από το φόβο μιας νέας σύλληψης από τη δικτατορία. Πέθανε στο Παρίσι στις 2 Ιουλίου 1978 από καρδιακή προσβολή, μόλις έχοντας προφτάσει την έκδοση από τον οίκο Gallimard της γαλλικής μετάφρασης του Κιβωτίου.

Γιάννης Δάλλας

Γεννήθηκε το 1924 στην Φιλιπιάδα Ηπείρου. Σπουδαστής βρέθηκε στην Αθήνα της Κατοχής όπου συμμετέχει ενεργά στον αντιστασιακό τύπο του ΕΑΜ. Το 1949 εκδίδει την πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο "Φρεντερίκο Γκαρθία Λόρκα". Την ίδια χχρονιά θα συλληφθεί και θα μεταφερθεί στην Μπουμπουλίνας για ανάκριση. Ορίζεται η εξορία του στην Λίμνο. Τελικά φυλακίζεται για 2 μήνες και τελικά αποφυλακίζεται με περιοριστικούς όρους. Το έργο του θα διευρυνθεί και θα εμπλουτισθεί με ερεθίσματα απο όλους τους λογοτεχνικούς κύκλους της Αθήνας στους οποίους συμμετέχει ενεργά. Το ποιητικό του έργο παραμένει ευρύ και βαθύ μέχρι το τέλος της ζωής του. Το χαρακτηρίζει μιά έντονη προοδευτική πνοή και μιά ευαισθησία για την ανθρώπινη ζωή και τα πάθη της.

Πίσω απ' τους στίχους μου

Αυτή η ιδέα μου ποτέ δεν συμβιβάστηκε

δεν συμμορφώθηκε να γίνει κατανάλωση

να πέσει από τα στόμια των κομπιούτερς

να πατηθεί και να κυκλοφορήσει

αγνώριστη, στην πρέσσα της λεωφόρου

Μια ιδέα απ' τις παλιές, αντικαπιταλίστρια

σας περιμένει στη στροφή της ιστορίας

πίσω απ' τους στίχους μου αθέατη ελλοχεύει

κι είν' έτοιμη να βγει και να επιπέσει

να 'ρθει από κει που δεν την περιμένατε

ακόμη κι άπ' τη γη των καννιβάλων

Βικτωρία Θεοδώρου

Η Βικτωρία Θεοδώρου, γεννήθηκε στα Χανιά το 1926. Είναι απόφοιτος του τμήματος κλασσικής φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Αν και χαρακτηριστική εκπρόσωπος της Α΄Μεταπολεμικής Γενιάς, προέκτεινε την ποίησή της πέρα από τον απόηχο της ήττας του ακριβού οράματος της γενιάς της για κοινωνική δικαιοσύνη, ατενίζοντας λυρικά τον αγωνιζόμενο άνθρωπο της Ιστορίας μέσα από τό δέος του και τη μοναξιά του απέναντι στο χρόνο και το σύμπαν. Το 1942 οργανώθηκε στην τοπική οργάνωση της ΕΠΟΝ στα Χανιά ως μαθήτρια γυμνασίου, συμμετείχε ενεργά στην Εθνική Αντίσταση και συνέχισε τη δράση της στην Αθήνα ως φοιτήτρια, με αποτέλεσμα να εξοριστεί στις αρχές του 1948 διαδοχικά στη Χίο, το Τρίκερι και την Μακρόνησο. Τον Δεκέμβρη του 1952 αφέθηκε ελεύθερη ως «αδειούχος εξόριστη» μετά από ενέργειες του συμπατριώτη της Χαρίδημου Σπανουδάκη, με τον οποίο παντρεύτηκε αργότερα, και ολοκλήρωσε τις σπουδές της στο πανεπιστήμιο, τις οποίες είχε αναγκαστικά διακόψει. Το 1956 απέκτησε τις δίδυμες κόρες της Ειρήνη και Μαρία.

Εμφανίστηκε στα γράμματα το 1957 με ποιήματά της που δημοσιεύτηκαν στην «Επιθεώρηση Τέχνης». Έκτοτε δημοσίευσε 12 ποιητικές συλλογές και 4 πεζά.

Έγγραφο της μετεκτόπισης της Β. Θεοδώρου "Η Θεοδώρου Βικτωρία... τυγχάνει εκτοπισμένη, διατελούσα ενταύθα εν αδεία. Η άδειά της, κατόπιν Αποφάσεως του Υπουργείου Εσωτερικών, έχει παραταθή επ' αόριστον"...Υπηρεσιακό Σημείωμα της Ασφάλειας Αθηνών.
Η ποιήτρια Βικτωρία Θεοδώρου έπρεπε να παρουσιάζεται στη Διεύθυνση Ασφαλείας, κάθε φορά που σκόπευε να ταξιδέψει εντός της χώρας για να παίρνει γραπτή άδεια. Όταν έφθανε στον προορισμό της και όταν επρόκειτο να επιστρέψει, έπρεπε να παίρνει ανάλογη άδεια από τη Χωροφυλακή. Σε αυτό το Σημείωμα, με τις επάλληλες συμπληρώσεις, καταγράφονται οι κινήσεις της Β. Θεοδώρου κατά τα έτη 1954, 1955 και 1956.

Βάλιας Σεμερτζίδης

Ο Βάλιας Σεμερτζίδης γεννήθηκε το Φλεβάρη του 1911 στο Κρασνοντάρ του Καυκάσου, από πατέρα Ελληνα - Πόντιο και μητέρα Ρωσίδα - Καυκασιανή. Το 1923 η οικογένειά του έρχεται στην Ελλάδα. Στη Σχολή Καλών Τεχνών εισάγεται το 1928, στο εργαστήριο του Κ. Παρθένη. Επαγγελματικά πρωτοεμφανίζεται το 1935, στη Διεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης και την επόμενη χρονιά γίνεται μέλος της ομάδας «Ελεύθεροι Καλλιτέχνες». Από το 1937 έως το 1940, παρουσιάζει έργα του σε σημαντικές εικαστικές διοργανώσεις (Πανελλήνιες 1938, 1940 κλπ.). Από την πρώτη μέρα της Εθνικής Αντίστασης, ο Β. Σεμερτζίδης βρίσκεται στις γραμμές της. Με το χρωστήρα του αποτυπώνει τις σκληρές μα συνάμα ηρωικές στιγμές του αγώνα. Ζωγραφίζει μια σειρά συνθέσεων με θέματα την πείνα και τον αγώνα του λαού της Αθήνας. «Στη σειρά για συσσίτιο», «Ορθιος», «Κοιτάζοντας μπροστά», «Σαλταδόρος», «Παιδιά της πείνας», είναι μερικές από τις δημιουργίες του αυτήν την περίοδο. «Η περίοδος της Κατοχής αποφασιστικά διαμόρφωσε το νόημα της δημιουργικής προσπάθειας της δικής μου και μιας σειράς καλλιτεχνών. Το νόημα αυτό είναι: γυρισμός στις παραδόσεις του λαού μας. Αντληση μορφής από την πάλη του για λευτεριά, για δημοκρατία. Εντονα χαράχτηκαν μέσα στη δουλιά μου και τη ζωή μου τα περιστατικά που εξέφραζαν το μεγάλο λαό μας», σημείωνε ο καλλιτέχνης. Στις αρχές του 1944, ο Β. Σεμερτζίδης, μαζί με το μεγάλο φωτογράφο Σπύρο Μελετζή, ανεβαίνει στη Βίνιανη Ευρυτανίας και αργότερα στ' Αγραφα. Στα βουνά, μαζί με τους Παρτιζάνους, αρχίζει μια σειρά από μεγάλα έργα αφιερωμένα στη ζωή και τους αγώνες του λαού. Τα θέματα των έργων αυτών είναι σημαντικότατα: «Συνεδρίαση αυτοδιοίκησης», «Λαϊκό δικαστήριο», «Φλογέρα του τσοπάνη», «Διαδήλωση» κ.ά. «Χορωδιακά έργα», όπως χαρακτηρίστηκαν, στα οποία οι συμμετέχοντες στα γεγονότα ζουν και δρουν σαν ένας άνθρωπος. Μέχρι το τέλος του πολέμου μελετάει, ζωγραφίζοντας, τη σκληρή ζωή του βουνού και τον αγώνα των ανταρτών.

Στις παραπάνω σειρές, ο Β. Σεμερτζίδης, επανέρχεται για πολλά χρόνια. Οι διαρκείς εικαστικοί προβληματισμοί με θέμα το λαό, τον αγώνα για την ελευθερία, θα δημιουργήσουν νέες εννοιολογικές αναζητήσεις. Αμέσως μετά τον πόλεμο αρχίζει να χαράζει σε ξύλο και λινόλεουμ. Φτιάχνει χαρακτικές μονοτυπίες και τελικά δημιουργεί δική του τεχνική, οξειδώνοντας τσίγκο και χαλκό. «Στην οξειδωμένη χαρακτική σε μέταλλο», σημείωνε το 1961 ο ιστορικός της Τέχνης Β. Μ. Πολεβόι, «στα χαρακτικά του έργα, ο καλλιτέχνης προεκτείνεται σε παραλλαγές, θέματα και μορφές που κιόλας έχει ζωγραφίσει... Η τεχνική του, του επιτρέπει να πετυχαίνει πλαστικότητα και ζωγραφικότητα γραμμής και τόνου, χωρίς να αφαιρείται τίποτα από την απόλυτα χαρακτική μορφή που έχει η τεχνική αυτή. Η καλλιτεχνική και κοινωνική προσωπικότητα αυτού του δυνατού ακούραστου ανθρώπου είναι κοχλάζουσα και σπάνια πολύμορφη... Στον Σεμερτζίδη ζει ο μεγάλος μάστορας των μνημειακών μορφών, που δεν αποκάλυψε ακόμα ολότελα τη δύναμή του να φτιάχνει εκείνες τις μορφές που δημιουργούν στις τεράστιες τοιχογραφίες, είτε τις πολιτικές αφίσες, οι Μεξικάνοι καλλιτέχνες». «Ζωγράφος μαζί και χαράκτης - έγραφε το 1959 στην «Επιθεώρηση Τέχνης» ο Γ. Πετρής - δουλεύει ακούραστα και τα έργα του, μεγάλες πολυπρόσωπες συνθέσεις, τοπία, πορτρέτα, φιγούρες, καμωμένα με λάδι, παστέλ, είτε μ' έναν τρόπο μεικτό, χρωματιστά είτε σε άσπρο - μαύρο... είναι μνημειώδη έργα, που δικαιώνουν τον τεράστιο μόχθο του και αποδίδουν πλαστικά τον κόσμο της δουλιάς. Σκηνές από την καθημερινή ζωή, αγρότες, εργάτες, τύποι βουνίσιοι εικόνες από την Αντίσταση, είναι ο θεματικός κύκλος που ζει ο καλλιτέχνης. Ο ζωγράφος είναι ρεαλιστής και μάλιστα ορθόδοξος και ασυμβίβαστος». Τα χρόνια που ακολουθούν είναι χρόνια πλούσια σε εκθέσεις: «Παρνασσός» 1957, Μπιενάλε Αλεξανδρείας και Διεθνής Εκθεση Χαρακτικής Λιψίας (1963), Μόσχα και «Ερμιτάζ» 1967 (στην ΕΣΣΔ πραγματοποίησε 25 συνολικά εκθέσεις σε διάφορες πόλεις), Φεράρα 1974, Εθνική Πινακοθήκη 1977 κ.ά. Το 1962 κυκλοφόρησε λεύκωμα για τη Σκύρο με 8 χαρακτικά και στις αρχές του 1967 λεύκωμα για τη Ρόδο, το νησί που μέχρι το θάνατό του έγινε χώρος μελέτης και δημιουργίας.
Η επαφή με τη ζωή και το περιβάλλον της Ρόδου ξεκίνησε για τον Β. Σεμερτζίδη το 1964. Από τότε και μέχρι το τέλος της ζωής του, το νησί αυτό έγινε για το δημιουργό, χώρος μελέτης ζωγραφικών προβλημάτων και εφαρμογής νέων τεχνικών. Οπως σημείωνε στο ημερολόγιό του το 1975: «... Δούλεψα και πάλι γύρω από τον Ατάβυρο. Είναι ανεξάντλητη πηγή για δουλειά. Αναρίθμητα προβλήματα μπαίνουν μπροστά στο ζωγράφο κάθε φορά που πλησιάζει μια τόσο δυνατή και πλούσια φύση, ένα όργιο σχημάτων και χρωμάτων. Το μυαλό στομώνει στην προσπάθεια να το ρυθμίση, να το συνθέση... Ξεκίνησα να μελετήσω τον κίτρινο θάμνο, αυτό το αγκάθι που την Ανοιξη στη Ρόδο ντύνει τα βουνά με ατέλειωτα χαλιά από φεγγερό χρυσάφι... Χτες δούλεψα στην Αμαρτο και τους Νάνους. Μαγεύομαι από τα χρώματα, από τον πλούτο των συνθέσεων. Προσπαθώ να οργανώσω τις εντυπώσεις μου...».

Την ενδιαφέρουσα αυτή έκθεση, που θα διαρκέσει έως τις 20 Νοέμβρη, συνοδεύει καλαίσθητο λεύκωμα με δοκίμια και κριτικές από διακεκριμένους μελετητές καθώς και πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Σημειώνουμε ότι τα παρουσιαζόμενα έργα ανήκουν στην οικογένεια Σεμερτζίδη, σε ιδιωτικές συλλογές, Μουσεία και Πινακοθήκες.

Πείνα - χαρακτικό του Σεμερτζίδη

Αγρότισσα- Σεμερτζίδης

Φίλιππος Μαυρογιώργης

Ο Φίλιππος Μαυρογιώργης γεννήθηκε το 1924 στο μικρό χωριό Δρούτσουλας της κοινότητας Ευδήλου Ικαρίας. Σπούδασε πολιτικές επιστήμες και νομικά στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη επίσης σκηνοθεσία κινηματογράφου αλλά δεν ασχολήθηκε. Είναι δικηγόρος στην Αθήνα. Μαχητής της Εθνικής Αντίστασης και αντιστασιακός συγγραφέας, ποιητής, δημοσιογράφος, κριτικός. Δραστήριος μέλος του ελληνικού Κινήματος Ειρήνης - μέλος της Επιτροπής Ειρήνης Λογοτεχνών. Διευθύνει το περιοδικό «Ικαριακά», όργανο της Πανικαριακής Αδελφότητας Αθηνών που τιμήθηκε το 1987 με το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών και την εφημερίδα «Νέα Ικαρία». Συνεργάζεται με ημερήσιες εφημερίδες και περιοδικά της Αθήνας. Εχει εκδώσει, μέχρι σήμερα, εννιά ποιητικές συλλογές: «Νικαριά» 1965, «Πορεία Ειρήνης» 1967, «Της φωτιάς και της δροσιάς» 1977, «Αιγαιοπελαγίτικα» 1979 (τιμητική διάκριση του βραβείου Ειρήνης «Ιπεκτσί»), «Καλημέρα αυγή» 1980, «Μνημόσυνα» 1981, «Η Μπαλάντα της Ειρήνης» 1984 (πρώτο βραβείο Ειρήνης Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, τιμητική διάκριση του βραβείου Ειρήνης «Ιπεκτσί»), «Φύλλα Δάφνης» 1985. Δημοσίευσε κριτικά δοκίμια σε εφημερίδες και περιοδικά (Κάλβος, Παλαμάς, Σεφέρης, Βάρναλης, Δημοτικό Τραγούδι) και έχει κάνει ανακοινώσεις στα Διεθνή Συμπόσια του Αιγαίου (Νικαριώτες ριβατζήδες - λαϊκοί ποιητάρηδες, Ιωάννης Τσελεπής ο μαθηματικότατος - Ικάριος εθνομάρτυρας και διαφωτιστής του Γένους, Δυο δημώδη Ικαριακά άσματα της μετ' Ακριτικής περιόδου. Τα Ικαριακά έγγραφα και ο Σταυρινός Ζολώτας). Εχει ανέκδοτη πεζογραφική και άλλη εργασία. Είναι μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών.

Γιάννης Στεφανίδης

Ο Γιάννης Στεφανίδης γεννήθηκε το 1919 στην ΕΣΣΔ και ήρθε στην Ελλάδα με τη Μικρασιατική καταστροφή. Σπούδασε στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών.

Είναι περισσότερο γνωστός σαν ο ζωγράφος της Αντίστασης, καθώς σχεδίασε το σήμα της ΕΠΟΝ και πολλά από τα πιο διαδεδομένα χαρακτικά της περιόδου.

Ως μέλος της ΕΠΟΝ και στη συνέχεια του ΚΚΕ πήρε ενεργό μέρος στην Εθνική Αντίσταση με συμμετοχή στην ομάδα σχεδιασμού των χαρακτικών που εξυπηρετούσαν την παράνομη διαφωτιστική και προπαγανδιστική δουλειά του λαϊκού κινήματος. Ταυτόχρονα υπήρξε ένας από τους βασικούς συνεργάτες του ΕΠΟΝίτικου περιοδικού «Νέα Γενιά». Αργότερα εργάστηκε στην «Ελεύθερη Ελλάδα» και άλλες εφημερίδες ως σκιτσογράφος. Για την πολιτική του δραστηριότητα οδηγήθηκε σε μακρόχρονη εξορία στη Μακρόνησο και άλλους τόπους βασανισμού, όπου ξεκίνησε την ενασχόλησή του με τη ζωγραφική, εμπνεόμενος από θέματα της εξορίας. Μετά την απελευθέρωσή του παράλληλα με τη ζωγραφική ασχολήθηκε με τις γραφικές τέχνες καθώς και με εικονογραφήσεις πολλών και σημαντικών βιβλίων, κυρίως παιδικών. Κορυφαίο έργο του η πολύτομος (18τομη σειρά) «Ελληνική Μυθολογία» (εκδόσεις «Σίγμα»). Παράλληλα, αναζητώντας κι άλλους τρόπους έκφρασης, ασχολήθηκε με τη μουσική (κλασική κιθάρα με τον Δ. Φάμπα) και το γράψιμο. Βιβλία του: «Η αγάπη πάει σχολείο» αφήγημα, «Πέτρα κυλισάμενη» μυθιστόρημα, «Ελιξίριο του έρωτα» «...Αγαπάω», διηγήματα (εκδόσεις «Σίγμα») και «Ζωγραφική στην εξορία» λεύκωμα («Σύγχρονη Εποχή»). Πολλά από τα διηγήματά του δημοσιεύθηκαν στον «Ριζοσπάστη».
Συμμετείχε σε πολλές ατομικές και ομαδικές εκθέσεις εικαστικών, καθώς και στις Μπιενάλε χαρακτικής Qingdao (Κίνα, 2000), AcquiTerme (Ιταλία, 2003) και Beizing (Κίνα, 2003), στην Α' Βαλκανική Μπιενάλε ExLibris του Βελιγραδίου (2002), και στις Διεθνείς Εκθέσεις Ex Libris Chamaliers (Γαλλία, 2003), Saint Niklaas (Βέλγιο, 2003) και Αθήνας (εκδόσεις «Αγκυρα», έκθεση - διαγωνισμός, 2003).

Για την καλλιτεχνική του εργασία τιμήθηκε και βραβεύθηκε πολλές φορές από διεθνείς οργανισμούς: Τιμήθηκε με διάκριση εικονογράφησης (Mencione) από την πανευρωπαϊκή οργάνωση Pier Paolo Vergerio για το βιβλίο του «Αργοναύτες» της σειράς «Ελληνική Μυθολογία», στην Πάδοβα της Ιταλίας, το 1989, με Α' βραβείο Εικονογράφησης του Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου (IBBY) για τα χαρακτικά του μυθιστορήματός του «Πέτρα κυλισάμενη», το 1999, με διάκριση στην Μπιενάλε χαρακτικής Qingdao, Κίνα, το 2000, και με Α' Βραβείο διηγήματος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, το 2003.

Ριζόπουλος Γρηγόρης

Αγωνιστής του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ στην κατοχή και στέλεχος του ΚΚΕ, ο Γρηγόρης Ριζόπουλος, εκτοπίσθηκε στην Μακρόνησο μαζί με τόσους χιλιάδες δημοκρατικούς και αριστερούς πολίτες της εποχής. Η Μακρόνησος στιγμάτισε το έργο και την ψυχή του καλλιτέχνη και της έδωσε μια γνήσια οπτική του αγώνα του ανθρώπου για την πρόοδο και την ζωή. Ο δημιουργικός τομέας του Γρηγόρη Ριζόπουλου είναι η γλυπτική αλλά και η αρχιτεκτονική τις οποίες σπούδασε σε συνθήκες δύσκολες μετά την εξορία. Σήμερα παραμένει δημιουργικότατος αλλά και πολιτικά ενεργός αφού βρίσκεται επί σειράς ετών στον ΔΣ του ΠΕΚΑΜ. Το άγαλμα που βρίσκεται σήμερα στο νησί της Μακρονήσου είναι έργο του και πρόπλασμά του βρίσκεται και στο Μουσείο Μακρονήσου.

Έργο σε ορείχαλκο του Γρηγόρη Ριζόπουλου

Μέντης Μποσταντζόγλου (Μποστ)

Ο Χρύσανθος (Μέντης) Μποσταντζόγλου, γνωστός ως Μποστ, γεννήθηκε το 1918 στην Κωνσταντινούπολη. Έπειτα από ένα πέρασμα στη Ρουμανία, η οικογένειά του ήρθε στην Ελλάδα.

Το 1939 εισάγεται στη Σχολή Καλών Τεχνών, εγκαταλείπει όμως τις σπουδές του έξι μήνες αργότερα. Το 1942 μπαίνει στο ΕΑΜ και το 1945 εκδίδει με δικά του έξοδα το πρώτο του βιβλίο: «Ο Άγιος Φανούριος. Βοήθημα δια την κατανόησιν των Κινέζων κλασσικών Γκα-τσου και Βου-Σβου-Νι».

Το 1952 αρχίζει να εργάζεται στην «Καθημερινή» ως ταμίας και βιβλιοθηκάριος. Το ταλέντο του το ανακαλύπτουν μετά από δυο χρόνια στις «Εικόνες» κι αργότερα στον «Ταχυδρόμο», όπου και αρχίζει να εργάζεται ως εικονογράφος. Εν τω μεταξύ, το 1953 έχει ήδη εικονογραφήσει και το πρώτο του κόμικ «Κωνσταντίνος Παλαιολόγος» για τις εκδόσεις «Ατλαντίς» σε κείμενα της Ειρήνης Φωτεινού.

Το 1958 στη στήλη του το «Μποστάνι του Μποστ» εμφανίζονται και οι τρεις θρυλικοί σούπερ αντιήρωές του: η Μαμά Ελλάς, ο Πειναλέων και η Ανεργίτσα. Αποκαλυπτικές φιγούρες των κοινωνικοπολιτικών και πολιτισμικών μεταλλάξεων και αντιφάσεων μιας ολόκληρης εποχής. Ακολουθούν συνεργασίες με τα περιοδικά «Ομάδα», «Θεατής», «Ελευθερία» και μετά από αρκετές ανατροπές, δημοσιογραφικούς διωγμούς και μηνύσεις, καταλήγει στην «Αυγή».

Το 1966, κουρασμένος από το καθημερινό γράψιμο, ανοίγει το μαγαζί του «Λαϊκαί Εικόναι» και αρχίζει να διακοσμεί ποτήρια, πιάτα και διάφορα αντικείμενα, να πουλάει αντίκες και να ζωγραφίζει. Παράλληλα, ξεκλέβει χρόνο για να σκαρώνει τα δεκαπεντασύλλαβα θεατρικά του. Τα σκίτσα και τα χρονογραφήματα, αν και ουσιαστικά τα έχει σταματήσει, επιστρέφει για μικρές περιόδους σε αυτά, συνεργαζόμενος με τον «Ταχυδρόμο», το «Αντί», τον «Θούριο», το «Mens Look», την «Πρωινή» και την «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία». Η ζωγραφική δίνει σιγά-σιγά την ευκαιρία στα πινέλα του ν' αφηγηθούν με αλληγορίες και συμβολισμούς, όλα αυτά που δεν μπορούσαν να πουν μέχρι τώρα οι πένες. Ήρωες της αρχαιότητας και της ελληνικής επανάστασης, αλλά και ιστορικά ζευγάρια όπως ο Ερωτόκριτος με την Αρετούσα, ο «Ρομέος και η Ιουλιέτα», η Ασπασία και ο Περικλής, ποζάρουν στα κάδρα του αυτοδίδακτου Μποσταντζόγλου, μπολιασμένοι από τη λαϊκή ζωγραφική, την εικονογραφία του Καραγκιόζη, την υπερεαλιστική ματιά του Εγγονόπουλου και πάνω απ' όλα, την απλότητα του Θεόφιλου.
Με τον δικό του ανορθόδοξο τρόπο, καταπιάνεται και με το Θέατρο. Γράφει, λοιπόν, εκτός από τα αριστουργήματα «Φαύστα» και «Μήδεια», τον δικό του «Δον Κιχώτη», την «Όμορφη πόλη», τη «Μαρία Πενταγιώτισσα», το «40 χρόνια Μποστ». Το κύκνειο άσμα του «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» είχε την τιμή και τη χαρά να το δει, καταχειροκροτούμενος, να παίζεται στο Ηρώδειο, λίγους μήνες πριν φύγει από τη ζωή, στις 13 Δεκεμβρίου του 1995.

Τάσος Χαλκιάς

Ο Τάσος Χαλκιάς με αντάρτες και το κλαρίνο του

Παιδί της ξακουστής ηπειρώτικης μουσικής οικογένειας των Χαλκιάδων (γεννήθηκε το 1914 στη Γρανιτσοπούλα της Ηπείρου), ο Τάσος Χαλκιάς από πολύ νωρίς έδεσε τη ζωή του, την ίδια του την ύπαρξη, με το κλαρίνο. Εχοντας χάσει πολύ μικρός την αδελφή και τον πατέρα του, έμαθε τα ηπειρώτικα μοιρολόγια από τη μητέρα του. Εφηβος ακολουθεί στα πανηγύρια άλλους οργανοπαίχτες, ενώ το 1930 δημιουργεί μαζί με τα αδέλφια του το συγκρότημα «Τα μαύρα πουλιά». Την επόμενη χρονιά, γράφει το πρώτο του τραγούδι, ενώ το 1935 αρχίζει να διδάσκει κλαρίνο. Ενα μεγάλο χτύπημα της μοίρας θα δεχτεί το 1941, όταν βομβαρδίζεται το χωριό του και σκοτώνονται η γυναίκα και τα δυο παιδιά τους. Ο ίδιος τραυματισμένος μεταφέρεται για νοσηλεία στην Αθήνα, στο 401. Την επόμενη χρονιά με την επιστροφή του στα Γιάννενα, κατατάσσεται στον ΕΛΑΣ και τοποθετείται στο εφεδρικό. Το '43 ξαναπαντρεύεται και γίνεται και πάλι πατέρας: Του Λάκη και αργότερα της Νίκης και του Χρήστου. Το 1951 επισκέπτεται για πρώτη φορά την «Κολούμπια» και αρχίζει τις ηχογραφήσεις. Στη συνέχεια ηχογραφεί 80 τραγούδια για το Λαογραφικό Αρχείο της Ακαδημίας Αθηνών, ενώ ακολουθούν ταξίδια του σε Αίγυπτο και Αμερική και ηχογραφήσεις. Στην Αμερική, όπου παραμένει για μεγάλα διαστήματα, το κλαρίνο του συγκινεί όχι μόνον το ελληνικό και ξένο κοινό, αλλά και τον μεγάλο τζαζίστα Μπένι Γκούντμαν, που όχι μόνο εντυπωσιάστηκε από το παίξιμο του Ελληνα μουσικού, αλλά και δεν μπορούσε να διανοηθεί ότι μπορούσε να παίζει άψογα χωρίς να ξέρει να διαβάζει νότες. Εκεί ηχογραφεί 100 περίπου τραγούδια, ενώ ένα μοιρολόι του χρησιμοποιείται στην ταινία «Αντι» του Σεραφιάν.

Με την επιστροφή του στην Ελλάδα, το 1966, στήνει τη δική του δισκογραφική εταιρία «Σπέσιαλ Μιούζικ», η οποία θα λειτουργήσει μόνο για μια δεκαετία. Συνεχιστής, αλλά και εμπνευστής μιας μεγάλης λαϊκής παράδοσης, ο Τ. Χαλκιάς υπήρξε όχι μόνον ένας κορυφαίος οργανοπαίχτης, αλλά και συνθέτης. Ανάμεσα στα πολλά τραγούδια που έγραψε περιλαμβάνονται ο «Ηπειρώτικος γάμος», το «Δεν μπορώ μανούλα δεν μπορώ», το «Βορειοηπειρώτικο μοιρολόι», το «Μη με κοιτάς που γέρασα» κ.ά. Συνεργάστηκε με τους συνθέτες Δ. Σαββόπουλο, Γ. Μαρκόπουλο, Χρ. Λεοντή, το Θέατρο Τέχνης, το ΚΘΒΕ κ.ά. Η εξαίρετη μουσική του για την παράσταση του ΚΘΒΕ με τον «Αίαντα» του Σοφοκλή, το 1972, οδηγεί τον σκηνοθέτη Γ. Μιχαηλίδη να πει: «Αν το θέατρο δεν ήταν κρατικό, θα άφηνα μόνο τη μουσική του Τάσου Χαλκιά. Κλαρίνο μόνο, χωρίς κανένα όργανο». Την ίδια χρονιά εκπροσωπεί την Ελλάδα στο Α` Διεθνές Φεστιβάλ Τεχνών στη Γαλλία, ενώ το 1979 παίρνει μέρος στο διεθνές συνέδριο του Ζάγκρεμπ. Μετέφερε τη μαγεία της τέχνης του σε διάφορα φεστιβάλ, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ενώ δεκάδες σύλλογοι - ανάμεσά τους η Πανηπειρωτική Συνομοσπονδία - τον τίμησαν για την προσφορά του. Αξέχαστη παραμένει στο κοινό που τον λάτρεψε η συναυλία - γιορτή για τα 125 χρόνια της μουσικής οικογένειας των Χαλκιάδων, το 1982, στο θέατρο του Λυκαβηττού.

Οταν κατατάχτηκε στον ΕΛΑΣ, γλένταγε τους αντάρτες, αλλά τους έραβε και τα άρβυλα. «Ημουνα και καλός τσαγκάρης. Πόδεσα λόχους ολόκληρους», μας είπε τότε ο Τ. Χαλκιάς. Ο μπαρμπα - Τάσος λάλησε το κλαρίνο του σε συγκεντρώσεις του ΚΚΕ και Φεστιβάλ της ΚΝΕ. Αλησμόνητη ήταν η συμμετοχή του μαζί με το γιο του Λάκη στην προεκλογική συγκέντρωση του ΚΚΕ στα Γιάννενα στις 2 Οκτώβρη 1981 με κεντρικό ομιλητή το Χ. Φλωράκη. «Πήγαμαν στα Γιάννινα» έλεγε αργότερα. «Λαός πολύς. Μίλησε ο Χαρίλαος. Ωραία τα 'πε. Μετά τραγούδησε ο Λάκης. Επαιξα κι εγώ το κλαρίνο».