2016

O Κόκκινος Φάκελος σας εύχεται μια όμορφη και αγωνιστική νέα χρονιά.

O ήρωας της ΟΠΛΑ Στέλιος Καρδάρας

Ο Στέλιος Σπανός ή "Καρδάρας" υπήρξε ένα από τα ικανότερα μέλη της ΟΠΛΑ Αθήνας, μέλος του ΚΚΕ, σαμποτέρ και λαϊκός ήρωας της Κοκκινιάς.

Ο Στέλιος Σπανός γεννήθηκε στην Αθήνα το 1926 σε μια φτωχή οικογένεια προσφύγων από τη Μικρά Ασία. Έμεναν οικογενειακώς στην Αγία Σοφία Πειραιά. Από μεροκάματο σε μεροκάματο, ο Στέλιος ζούσε "μεροδούλι μεροφάι" όπως λένε μέχρι την εποχή της Κατοχής που όρθωσε το ανάστημά του στον Γερμανό κατακτητή. 

Η δράση του στην Εθνική Αντίσταση ξεκινά ως σαλταδόρος. Από εκείνα τα παιδιά που πήδαγαν σε γερμανικά καμιόνια και πέταγαν στους συντρόφους τους ότι πολύτιμο έβρισκαν, ενώ ακόμα το όχημα ήταν εν κινήσει. Αργότερα θα οργανωθεί στο ΕΑΜ Κοκκινιάς και στο ΚΚΕ. Θα δράσει ως σαμποτέρ, οπλισμένος μόνο με ένα "παραμπέλ" περίστροφο. 

Σύντομα γίνεται ο φόβος κι ο τρόμος Γερμανών και ταγματασφαλιτών. Σύντομα θα περάσει στη δράση της ΟΠΛΑ και θα διακριθεί για την αποφασιστικότητά του και την τόλμη του. Ο Στέλιος "Καρδάρας" συμμετείχε στην ομάδα της ΟΠΛΑ που ανέλαβε να εκτελέσει 30 ταγματασφαλίτες και Γερμανούς για να εκδικηθεί την εκτέλεση με βασανιστήρια της Ηλέκτρας Αποστόλου.

Κατά την μάχη της Κοκκινιάς στις 7η Μαρτίου 1944, θα διακριθεί για την τόλμη του, παρά το νεαρό της ηλικίας του (ήταν μόλις 18 ετών το 1944). Πιάστηκε μια μέρα μετά το μπλόκο της Κοκκινιάς στο Ρέντη από ταγματασφαλίτες. Σιδηροδέσμιος μεταφέρθηκε στο κρατητήριο Ρέντη όπου βασανίστηκε φρικτά χωρίς να καταδώσει κανέναν συναγωνιστή του. Εκτελέστηκε μερικές μέρες στον Άγιο Διονύσιο.

Το 1944, σε μια εκδήλωση του ΕΛΑΣ στην ελεύθερη πια Κοκκινιά, ο ρεμπέτης Μιχάλης Γενιτσάρης, θα πει για πρώτη φορά το τραγούδι που έγραψε στη μνήμη του Στέλιου "Καρδάρα". 

Πενθοφορεί η Αγιά Σοφιά
Παλιά και Νέα Κοκκινιά
κλάψε κι εσύ τώρα ντουνιά
πιάσαν το Στέλιο τα σκυλιά

Τον πιάσαν Γερμανόφιλοι
και ταγματασφαλίτες
το Στέλιο τον Καρδάρα μας
στο Ρέντη οι αλήτες

Δεμένο τον επήγανε
μπρος τον Αγιο Διονύση
δέκα τουφέκια του ρίχνανε
ώσπου να ξεψυχήσει

Άδικα τον σκοτώσανε
λες κι ήτανε κατάρα
γιατί ήταν στην αντίσταση
το Στέλιο τον Καρδάρα

Ακούστε το εδώ: https://www.youtube.com/watch?v=k8BunMqs9Dc

Ο Στέλιος Σπανός ή «Καρδάρας» ήταν μια από τις πιο ηρωικές μορφές της Εθνικής Αντίστασης. Ένα παλικάρι που «έπαιρνε την πέτρα και την έστυβε», όπως λένε όσοι τον γνώρισαν. Ήταν το αγαπημένο παιδί της Κοκκινιάς και ο ήρωας της φτωχολογιάς. Ομαδάρχης της ΟΠΛΑ που μπήκε στην ένοπλη δράση από τα 18 του και η σύντομη ζωή του αποτέλεσε θρύλο και όχι μόνο για την Κοκκινιά....

Διαβάστε όλο το άρθρο: http://www.mixanitouxronou.gr/stelios-kardaras-o-18chronos-iroas-tis-antistasis-pou-dolofonisan-tagmatasfalites-afou-prota-tou-ekopsan-akomi-ke-ta-gennitika-organa/

Ο Στέλιος Σπανός ή «Καρδάρας» ήταν μια από τις πιο ηρωικές μορφές της Εθνικής Αντίστασης. Ένα παλικάρι που «έπαιρνε την πέτρα και την έστυβε», όπως λένε όσοι τον γνώρισαν. Ήταν το αγαπημένο παιδί της Κοκκινιάς και ο ήρωας της φτωχολογιάς. Ομαδάρχης της ΟΠΛΑ που μπήκε στην ένοπλη δράση από τα 18 του και η σύντομη ζωή του αποτέλεσε θρύλο και όχι μόνο για την Κοκκινιά....

Διαβάστε όλο το άρθρο: http://www.mixanitouxronou.gr/stelios-kardaras-o-18chronos-iroas-tis-antistasis-pou-dolofonisan-tagmatasfalites-afou-prota-tou-ekopsan-akomi-ke-ta-gennitika-organa/

Φυλακές Ακροναυπλίας 19-1-1948

Ήταν λίγο μετά τα Χριστούγεννα του 1947 που το αστικό-εφμυλιακό κράτος έστελνε στο εκτελεστικό απόσπασμα έντεκα αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης και ήρωες του κινήματος με μόνη ουσιαστική κατηγορία την αγάπη τους για τον ελληνικό λαό, την αγωνιστική τους δράση και τα πιστεύω τους. Ανάμεσά τους βρίσκονταν ο γνωστός αγωνιστής του ΕΛΑΣ Παναγιώτης Τσόχας (Βόλγας).

Οι έντεκα αγωνιστές κρατούνταν στο κολαστήριο των Φυλακών Ακροναυπλίας και εκτελέστηκαν στον γνωστό τόπο του Ναυπλίου που χρησιμοποιήθηκε πολλές φορές για εκτελέσεις: Το λιοντάρι του Ναυπλίου. Χώρος ταιριαστός στην ιδιοσυγκρασία και την στάση των μελλοθανάτων.

Ανάμεσα στους εκτελεσθέντες ξεχωρίζουν οι μορφές του Δημήτρη Μαυραγάνη από την Κόρινθο, του Τάκη Παπαθεοδώρου, μέλους της Κεντρικής Επιτροπής της ΟΚΝΕ από το Καλαμάκι, ο Δημήτρης Πίτσας από το Καλαμάκι Κορινθίας και ο Σπύρος Τόγιας από το Σοφικό Κορινθίας. 

Η εκτέλεση έλαβε χώρα στις 5:30 το πρωί από μικτό απόσπασμα του Εθνικού Στρατού. 

Ακολούθως παραθέτουμε φωτογραφία των Τσόχα, Παπαθεοδώρου, Πίτσα, Τόγια και Μαυραγάνη η οποία τραβήχτηκε μερικές ημέρες πριν την εκτέλεσή τους. 

Οι έντεκα αγωνιστές οδηγήθηκαν στο απόσπασμα με πρόσχημα τη μεταγωγή τους σε άλλη φυλακή. Όμως, οι πολιτικοί κρατούμενοι της Ακροναυπλίας περίμεναν την επικείμενη εκτέλεση και είχαν τοποθετήσει σκοπούς προκειμένου να διαμαρτυρηθούν και να αντιδράσουν σε μια τέτοια πιθανότητα, ενημερώνοντας με χωνιά τον λαό του Ναυπλίου. Μια τέτοια κίνηση ορισμένες φορές είχε ως αποτέλεσμα την αναβολή της εκτέλεσης, όμως στην περίπτωση αυτή, αυτό δεν επετεύχθη. 

Πράγματι, οι πολιτικοί κρατούμενοι της Ακροναυπλίας αντέδρασαν έντονα φωνάζοντας από τα παράθυρα των κελιών με αυτοσχέδια χωνιά προς την πόλη του Ναυπλίου. 

Να πως περιγράφει ένας πολιτικός κρατούμενος το περιστατικό:  Άκουσα το χάραμα ένα μαζικό τραγούδι από πολύ μακριά . Δεν μπόρεσα να ξεχωρίσω τα λόγια Δεν θυμάμαι ακριβώς πιο ήταν. Ήταν  το τραγούδι αυτών που πήγαιναν για εκτέλεση.  (Πηγή)

Έτσι γνωρίζουμε ότι πριν εκτελεστούν, οι έντεκα τραγουδούσαν...

Ο κοιμώμενος λέων του Ναυπλίου. Μνημείο του Λουδοβίκου, πατέρα του Όθωνα, για τους νεκρούς από τύφο στρατιώτες του. Κοντά του, στη μάντρα του νεκροταφείου, διενεργούνταν οι εκτελέσεις των πολιτικών κρατουμένων του Εμφυλίου.

Σπάνιο φωτογραφικό ντοκουμέντο - Εκτέλεση στο Γεντί Κουλέ

Θεσσαλονίκη, 1947: Έξω από το Γεντί Κουλέ (Επταπύργιο Θεσσαλονίκης) μια ομάδα πολιτικών κρατουμένων ετοιμάζεται να εκτελεστεί. Στη φωτογραφία βλέπουμε τουλάχιστον 4 πολιτικούς κρατουμένους οι οποίοι συνοδεύονται στον τόπο εκτέλεσής τους από κληρωτούς οπλίτες.

Πηγή: https://xyzcontagion.wordpress.com/2012/06/27/dyo-fotografies-thessaloniki-1947-ektelesi/

Ο Κώστας Σύρμπας και οι σύντροφοί του

Στις 18 Απριλίου του 1944, η πλατεία Ρήγα Φεραίου της πόλης των Τρικάλων έγινε ο τόπος εκτέλεσης για πέντε Τρικαλινά παλικάρια της ΕΠΟΝ. Πέντε ηρωικές μορφές που έδωσαν την άνοιξη της νιότης τους για να φέρουν την άνοιξη της λευτεριάς στην αγαπημένη τους πατρίδα.

Ο Στέργιος Γάτσας, ο Γιάννης Μπριάζης, ο Κώστας Στεργιόπουλος, ο Κώστας Σύρμπας και ο Αποστόλης Τσανάκας.

Ήταν μια μαύρη ημέρα στις 18 Απριλίου του 1944. Στην πλατεία, Ρήγα Φεραίου, καταφθάνει μουγκρίζοντας ένα γερμανικό καμιόνι και ξεφορτώνει Γερμανούς στρατιώτες και δωσίλογους της ΕΑΣΑΔ. Σταματάει στην είσοδο της πλατείας, όπου σ' ένα μεγάλο ξύλινο δοκάρι, που στηριζόταν σε δυο φανοστάτες της, έχουν στηθεί πέντε αγχόνες.

Το καμιόνι με τους πέντε ΕΠΟΝίτες γυρίζει με το πίσω μέρος του προς τις αγχόνες. Οι Γερμανοί στρατιώτες και τα ντόπια όργανά τους περνούν τη θηλιά της αγχόνης στο λαιμό του πρώτου παλικαριού και το καμιόνι προχωρεί προς την απέναντι μικρή πλατεία, αφήνοντας πίσω του να αιωρείται το σώμα του παλικαριού, που σε λίγα δευτερόλεπτα σπαρταράει για να ακολουθήσει σε λίγο η ακινησία.

Το γερμανικό καμιόνι επανέρχεται με το πίσω μέρος του για δεύτερη φορά προς τις αγχόνες και κατά τον ίδιο τρόπο το σώμα του δεύτερου παλικαριού αιωρείται για λίγο στην αγχόνη και σπαρταρώντας αφήνει την τελευταία του πνοή.

Το ίδιο δρομολόγιο επαναλαμβάνεται εφτά φορές γιατί η αγχόνη που είχε τοποθετηθεί στο λαιμό του ΕΠΟΝίτη Κώστα Σύρμπα, κόπηκε τις δύο φορές, σαν να μην ήθελε να εκτελέσει την επιθυμία των δημίων, αναγκάζοντάς τους να επαναλάβουν για τρίτη φορά τον απαγχονισμό του παλικαριού, μέσα σε μια ατμόσφαιρα νεκρικής σιγής, που την διέκοπταν οι σπαραγμοί της μάνας του. Ο Κώστας Σύρμπας ανάμεσα στη διαδικασία επανάληψης της αποτυχημένης του εκτέλεσης δεν παραλείπει να φωνάζει και να προσπαθεί να εμψυχώσει τα πλήθη: "Ζήτω η ΕΠΟΝ! Αδέρφια συνεχίστε τον αγώνα μας" Η μάνα του κλαίει και ξέσκιζε τις σάρκες της βλέποντας τους δήμιους να περνούν για τρίτη φορά τη θηλιά στο λαιμό του παλικαριού της.

Με κομμένη την ανάσα τους οι λίγοι Τρικαλινοί και συγγενείς των παλικαριών παρακολουθούν το αποτρόπαιο έγκλημα απ' τα απέναντι πεζοδρόμια.

Ο ανοιξιάτικος ήλιος που προχωρούσε προς τη δύση σταμάτησε για λίγο αυτή την ημέρα στην κορφή του Κόζιακα, σαν να ήθελε να χαϊδέψει και να φωτίσει με τις ολόχρυσες ακτίνες του τα πέντε νεκρά παλικάρια του Εθνικοαπελευθεροτικού μας αγώνα.

Στα στήθη των κρεμασμένων πτωμάτων, τα οποία έμειναν και την επόμενη ημέρα στις αγχόνες, οι δήμιοι τοποθέτησαν και πινακίδες που έγραφαν: «Πυροβόλησα Γερμανό στρατιώτη».

Την επόμενη μέρα δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα η παρακάτω γνωστοποίηση του Γερμανού Φρούραρχου Θεσσαλίας:

ΓΝΩΣΤΟΠΟΙΗΣΗ

"Εγκληματικά στοιχεία κατά την παρελθούσαν νύκταν και κατά αιφνιδιασμόν του Γερμανικού στρατού εις τα χωριά Πύργος και Πυργετός αντέταξαν ένοπλον αντίστασιν. Ο Γερμανικός στρατός γνωρίζει ότι ο Ελληνικός λαός εν τη πλειοψηφία του καταδικάζει την διαγωγήν ταύτην. Αφ' ετέρου όμως ο Γερμανικός Στρατός δεν είναι διατεθειμένος ν' αφήσει ατιμώρητα ταύτα. Η Γερμανική υπομονή, της οποίας εγένετο κατάχρησις υπό ανειλικρινών και κούφων στοιχείων έχει ήδη εξαντληθεί.

Ως εξιλέωσις και προς παραδειγματισμόν δια την πράξιν ταύτην, πέντε εκ τούτων των κομμουνιστικών στοιχείων και ατίμων εγκληματιών, απηγχονίσθησαν σήμερον την 18 Απριλίου 1944.

Τα ονόματα αυτών είναι τα κάτωθι:

1) Στεργιόπουλος Κων/νος

2) Μπριάζης Ιωάννης

3) Τσανάκας Απόστολος

4) Γάτσας Στέργιος

5) Σύρμπας Κων/νος

Αναμένεται ότι κατόπιν της παραδειγματικής ταύτης τιμωρίας ο φιλήσυχος πληθυσμός μετα βδελυγμίας θα αποστρέφεται τα εγκληματικά ταύτα στοιχεία και θα παραινηθεί να συνεργασθεί μετά του Γερμανικού Στρατού προς πρόληψιν αυστηροτέρων ακόμη μέτρων, ίνα μη διαταραχθεί εκ νέου η ησυχία και η ασφάλεια και δυνηθούν αι υπό του ελληνικού κράτους εν συνεργασία μετά του γερμανικού στρατού εγκατεστημένοι αρχαί να εργασθούν απερίσπαστοι δια το καλόν του Ελληνικού πληθυσμού.

Προς πρόληψιν δε άλλων τοιούτου είδους ενεργειών, ο Γερμανικός στρατός είναι αναγκασμένος να προβλέψει αυστηρότατα μέτρα».

Αυτό που παραλείπει φυσικά η ανακοίνωση αυτή είναι να εξηγήσει ότι τα πέντε παλικάρια πολεμούσαν για την απελευθέρωση της μητρικής τους γης. 

Ο Κώστας Σύρμπας και οι σύντροφοί του είχαν συλληφθεί τρεις ημέρες πριν την εκτέλεσή τους από δωσιλόγους της ΕΑΣΑΔ και βασανίστηκαν φρικτά για δύο 24ωρα πριν την εκτέλεσή τους. Ο Στέργιος Γάτσας σχεδόν δεν μπορούσε να σταθεί όρθιος από τα μαρτύρια που του επέβαλαν. 

Η Κατοχή και η Εθνική Αντίσταση στην Ικαρία

Η εποποιία της Εθνικής Αντίστασης ξεκινά στο νησί με την κατάληψή του, το 1941, από τις ιταλικές δυνάμεις κατοχής. Είναι από εκεί που θα πιάσουμε το νήμα της Ιστορίας της κατοχικής Ικαρίας και θα αναφερθούμε στον αγώνα του ικαριώτικου λαού ενάντια στον κατακτητή.

Η ίδρυση του ΕΑΜ

Σφραγίδα ΕΑΜ Ικαρίας - Αρχείο Χ. Μαλαχία

Την πρώτη Κυριακή του Νοέμβρη του 1941, στο χωριό Πετροπούλι της Ικαρίας, στο σπίτι του Στέλιου Βιορρέ, συναντήθηκαν με άκρα μυστικότητα έξι μέλη του ΚΚΕ για να θέσουν τα θεμέλια των πρώτων ΕΑΜικών οργανώσεων του νησιού. Ήταν οι Σίμος Γεράκης, Πέτρος Ανδριώτης, Στέλιος Βιορρές, Στέφανος Μαυρογιώργης, Θεολόγος Κρόκος και ο Χρήστος Μάκκας. 

Ο Σίμος Γεράκης είχε φέρει την είδηση για την δημιουργία του ΕΑΜ από τον Οκτώβρη στις οργανώσεις του νησιού, κι αμέσως μετά την συνάντηση στο σπίτι του Βιορρέ δημιουργήθηκε η πρώτη επιτροπή του ΕΑΜ στον Άγιο Κήρυκο, πρωτεύουσα του νησιού. Σε αυτήν συμμετείχαν οι Πελοπίδας Λομβαρδάς, ο δικηγόρος Γεώργιος Οικονόμου, ο φαρμακοποιός Γιάννης Αδάμος, ο προϊστάμενος των ΤΤΤ Γιάννης Πάστης, ο ειρηνοδίκης Χρήστος Θάνος, οι καθηγητές Γιάννης Τσαντές, Γιώργος Κατσής, Ανδρέας Γουσέτης και Χρυσόστομος Φουντούλης. Επίσης συμμετείχαν οι Κώστας Παπαγιάννης, Γιώργος Πασβάνης, Γιάννης Τσερμέγκας, Γιώργος Θεοδωράκης, Ηλίας Τσουρής, Φίλιππος Καραπέτης και άλλοι πολλοί. 

Στις Ράχες η πρώτη οργάνωση φέρει το όνομα "Εθνικοαπελευθερωτική Οργάνωση" και η ίδρυσή της χρονολογείται πριν το ΕΑΜ. Μετέπειτα η οργάνωση αυτή περνά στο ΕΑΜ και κατόπιν συνεννοήσεων τα τρία διαμερίσματα του νησιού (Άγιος Κήρυκος, Μεσαριά και Ράχες) αποκτούν το κάθε ένα το δικό του ΕΑΜικό παράρτημα και εκλέγει αντιπροσώπους. Από τον Άγιο Κήρυκο εκλέγεται ο Γιάννης Τσερμέγκας, από τη Μεσαριά ο Σίμος Γεράκης και από τις Ράχες ο  Χρήστος Μάκκας. Έτσι σχηματίζεται και η ΚΕ του ΕΑΜ Ικαρίας.

Η συντριπτική πλειονότητα των Ικαριωτών πίστεψε στον αγώνα του ΕΑΜ και εντάχθηκε ενεργά σε αυτό. Η οργάνωση του ΕΑΜ Ικαρίας σύντομα θα ξεκινήσει την κυκλοφορία δελτίου ειδήσεων με το οποίο γίνεται και η πληροφόρηση του ικαριώτικου λαού για τα γεγονότα του μετώπου του πολέμου. Η διακίνησή του γίνονταν σχεδόν σε όλα τα χωριά του νησιού. Τα νέα από το εξωτερικό μαθαίνονταν μέσω ενός κρυφού ραδιοφώνου που βρίσκονταν στην περιοχή της Μεσαριάς και μετέπειτα μεταφέρθηκε στο χωριό Φραντάτο. Το ραδιόφωνο αγοράστηκε από τον ιδιώτη Χρήστο Τουρβά. Το δελτίου ειδήσεων δακτυλογραφούνταν σε γραφομηχανή και τυπώνονταν σε πολύγραφο. Φορές που έλλειπαν τα μέσα, το δελτίο έβγαινε και χειρόγραφο. 

Το ραδιόφωνο του ΕΑΜ που βαφτίστηκε "Παντελής" δούλευε με μπαταρίες που για το γέμισμά τους χρησιμοποιούνταν ένα σταθερό ποδήλατο και όταν η Ηλεκτρική του νησιού δούλευε, βοηθούσε στο γέμισμα των μπαταριών και ο Δρόσος που εργάζονταν εκεί. 

Η δράση του ΕΑΜ

Από τις αρχές της Κατοχής έρχονταν στην Ικαρία διάφοροι Έλληνες και Άγγλοι αξιωματικοί οι οποίοι προσπαθούσαν να περάσουν στην Τουρκία. Τους περισσότερους τους φυγάδευε το ΕΑΜ μέσω μικρών καϊκιών. Πολλοί Άγγλοι αξιωματικοί πέρασαν προς το τέλος της Κατοχής και αυτό δεν είναι κάτι που θεωρούμε ότι είναι άσχετο με την μετέπειτα στάση της Μ. Βρετανίας στην Ελλάδα. Παράλληλα, οι οργανώσεις του ΕΑΜ Αγίου Κηρύκου φρόντισαν και έκρυψαν και ορισμένους Νεοζηλανδούς στρατιώτες που είχαν ξεμείνει στη χώρα από την κατάρρευση του μετώπου και προσπαθούσαν να περάσουν στην Τουρκία. 

Το ΕΑΜ Ικαρίας οργάνωσε τρία μεγάλα πανικαριωτικά συλλαλητήρια στον Άγιο Κήρυκο, τις Ράχες και τον Εύδηλο. Η συμμετοχή των κατοίκων ήταν μεγάλη και έντονη μαχητικότητα επέδειξαν οι γυναίκες του νησιού. Το ΕΑΜ διαμαρτύρονταν για το σοβαρό επισιτιστικό πρόβλημα. Την επόμενη του συλλαλητηρίου, κατέφθασε στον Άγιο Κήρυκο πλοίο με αλεύρι για το νησί. 

Η δημιουργία του ΕΛΑΣ και της ΕΠΟΝ

Το Σάββατο 10 Μαΐου 1941, η Ικαρία περνά στην κατοχή της Ιταλίας. Στον Άγιο Κήρυκο καταφθάνει μια ιταλική τορπιλάκατος που θα φέρει 10-15 στρατιώτες και τον διοικητή τους Peterdi. Οι Ιταλοί παίρνουν ως διοικητήριο το σημερινό κτίριο της Alpha Bank και μετατρέπουν σε αποθήκες το καφενείο Casino και το Δημοτικό Σχολείο. Εκτός από τον Άγιο Κήρυκο, οι Ιταλοί τοποθετούν φρουρές στο Φάρο, το Περδίκι, το Λιβάδι, τον Εύδηλο, το Καραβόσταμο, τον Χριστό Ραχών, τον Άγιο Πολύκαρπο, τον Αρμενιστή και τον κάβο του Πάπα. 

Εδώ πρέπει να ειπωθεί ότι οι ιταλικές δυνάμεις κατοχής της Ικαρίας συμπεριφέρονταν πολύ ήπια στον ντόπιο πληθυσμό και ως την ανάληψη της διοίκησης από τους Γερμανούς το 1943, στο νησί δεν έγινε καμιά εκτέλεση, έγιναν όμως ορισμένες πρόσκαιρες φυλακίσεις. Πολλοί συγγραφείς αποδίδουν αυτή τη συμπεριφορά στο ότι οι περισσότεροι Ιταλοί της μεραρχίας "Κούνεο" ήταν αντιφασίστες, όμως δεν είμαστε σε θέση να επιβεβαιώσουμε ή να απορρίψουμε κάτι τέτοιο. 

Στις 9 με 10 Σεπτέμβρη 1943 στο νησί εμφανίζονται και οι πρώτες δυνάμεις του ΕΛΑΣ Ικαρίας. Πρόκειται για μικρές ανταρτομάδες οπλισμένες κυρίως με παλιά τουφέκια ή κυνηγετικά όπλα. Επικεφαλής του ΕΛΑΣ Ικαρίας τέθηκε ο γιατρός Σταύρος Σταυρινάδης. Με τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, ο ΕΛΑΣ Ικαρίας συνέλαβε τις ιταλικές φρουρές Ευδήλου και Ραχών και τις αφόπλισε. Οι Ιταλοί αρχικά απομονώθηκαν στο σπίτι που έμεναν στις Ράχες και ο ΕΛΑΣ έριξε μια-δυο ριπές με ένα ιταλικό πολυβόλο που οι αντάρτες είχαν πάρει νωρίτερα από τη φρουρά του Ευδήλου. Ο πολυβολητής ήταν ο Αχιλλέας Λέμπερος. Μετά από διαπραγματεύσεις που κράτησαν αρκετή ώρα, οι Ιταλοί παραδόθηκαν και στις Ράχες. Το μεσημέρι οι ΕΛΑΣίτες έφαγαν στο σπίτι του Σταμάτη Μαλαχία και μετά αποχώρησαν για τον Άγιο Κήρυκο. Τα νέα πρέπει να είχαν φθάσει στις ιταλικές αρχές, γιατί προς το απόγευμα ένα μικρό ιταλικό αεροπλάνο έριξε 5-6 βόμβες στα υψώματα γύρω από τις Ράχες, χωρίς να χτυπήσει κανέναν. Το ίδιο αεροπλάνο έριξε βόμβες στον Εύδηλο και στον Άγιο Κήρυκο και πάλι χωρίς θύματα.

Παράλληλα με τον ΕΛΑΣ στις 2 Φλεβάρη του 1943, ξεκινά να δημιουργείται και η ΕΠΟΝ Ικαρίας, για να αναπτυχθεί πληρέστερα την άνοιξη του 1944. Από τους πρώτους ΕΠΟΝίτες της Ικαρίας υπήρξαν οι Μανώλης Μωραΐτης, Γιάννης Λιάρης, Γιάννης Κούβδος και Γιάννης Μαυρογιώργης. Φυσικά, και στο ΕΑΜ υπήρχε οργανωμένη πληθώρα νέων Ικαριωτών. 

Η πολιορκία του Αγίου Κηρύκου

Στις 10 Σεπτέμβρη 1943 και μετά τον αφοπλισμό των ιταλικών φρουρών Ευδήλου και Ραχών, όλες οι ομάδες του ΕΛΑΣ Ικαρίας μαζεύονται στο χωριό Μαυράτο. Οι Ιταλοί στον Άγιο Κήρυκο έχουν οχυρωθεί στο Διοικητήριό τους. Ο ΕΛΑΣ κρίνει σκόπιμο να μην επιτεθεί κατά μέτωπο στους Ιταλούς και υπάρξουν θύματα. Περικυκλώνει όμως τον Άγιο Κήρυκο και τις ιταλικές θέσεις. Ξεκινούν διαπραγματεύσεις.

Τελικά οι Ιταλοί αποφασίζουν να παραδώσουν τα όπλα τους στον ΕΛΑΣ και αν και κρατούν το Διοικητήριό τους, παραδίδουν όλη τη διοίκηση του νησιού στο ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ. 

Το νησί στη διοίκηση του ΕΑΜ

Το ΕΑΜ μετά την παράδοση των Ιταλών διευρύνει και ενισχύει τις επιτροπές και τις δομές λαϊκής αυτοδιοίκησης που είχε αναπτύξει στο νησί. 

Στις 19 Σεπτεμβρίου 1943, στο νησί φθάνει μια ιταλική τορπιλάκατος που μεταφέρει τον Άγγλο συνταγματάρχη Πόσσον με τον υπασπιστή του, τον πλοίαρχο Λεβίδη και τον Γιώργο Πασβάνη, γραμματέα του ΕΑΜ στο Βαθύ της Σάμου. Οι νεοαφιχθέντες ζητούν να μιλήσουν με το ΕΑΜ του νησιού και τους προϊσταμένους των δημοσίων υπηρεσιών. Μετά από πολύωρες συζητήσεις το πλοίο φεύγει αφήνοντας πίσω τον Πασβάνη. 

Σύλληψη συνεργάτη του κατακτητή

Στα τέλη του Σεπτέμβρη του 1943, ο ΕΛΑΣ Ικαρίας συλλαμβάνει ένοπλο τον γιατρό και συνεργάτη των Ιταλών Αμάξη Φίλιππο. Τον αφοπλίζουν και τον προφυλακίζουν. Το λαϊκό δικαστήριο του Αγίου Κηρύκου αποφασίζει την φυλάκισή του και ο Αμάξης φυλακίζεται. 

Η πρώτη άφιξη των Γερμανών στο νησί 

Στις 18 Νοεμβρίου 1943, ημέρα Τετάρτη, στη μιάμιση το μεσημέρι, κατέπλευσαν στον Άγιο Κήρυκο 4 γερμανικά πλοία. Οι ΕΛΑΣίτες και ορισμένοι Άγγλοι πράκτορες στο νησί κατέφυγαν στο βουνό. Οι Γερμανοί καταλαμβάνουν τον Άγιο Κήρυκο και δίνουν δύο ώρες καιρό στους Ιταλούς να αποφασίσουν εάν θα πάνε μαζί τους ή όχι. Τελικά σχεδόν όλοι οι Ιταλοί της "Κούνεο" αποφασίζουν να παραδοθούν στους Γερμανούς (μια ομάδα 80 Ιταλών την παρέλαβε το ΕΑΜ και τη φυγάδευσε στην Τουρκία, εκτός από 6 γιατρούς που έμειναν με τον ΕΛΑΣ Σάμου). Από εκεί μεταφέρονται σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Γιουγκοσλαβία, από όπου για καλή τους τύχη θα απελευθερωθούν από τους παρτιζάνους του Τίτο. Παράλληλα, οι Γερμανοί απελευθερώνουν και τον Φίλιππο Αμάξη. 

Πριν φύγουν οι Γερμανοί ανατίναξαν το κτίριο της ιταλικής διοίκησης και μια αποθήκη τροφίμων των Άγγλων. Από το ωστικό κύμα καταστράφηκαν όλες οι βάρκες του λιμανιού που βρίσκονταν τραβηγμένες στη στεριά. 

Από τις 18 Νοεμβρίου έως και τον Ιανουάριο του 1944 ο ΕΛΑΣ Ικαρίας έμεινε αποτραβηγμένος στη Μεσαριά. Ο κόσμος ζούσε με μια διαρκή αγωνία και αβεβαιότητα για το τι θα του ξημερώσει η επόμενη ημέρα. 

Αποχώρηση των Γερμανών το 1943 - Η ανατίναξη του ιταλικού Διοικητηρίου
Αρχείο Χ. Μαλαχία

 Άφιξη Γερμανών και Ιταλών φασιστών στο νησί 

Στις αρχές του Γενάρη του 1944, ένα γερμανικό πλοίο αράζει στο λιμάνι του Αγίου Κήρυκου. Οι Γερμανοί μένουν λίγες ώρες και συναντιόνται με τον γιατρό Αμάξη. Έδωσαν εντολή στον αστυνόμο, υπαξιωματικό της Χωροφυλακής Ευάγγελο Μαυρούδη, να βρει το πιστόλι του Αμάξη που του το είχαν πάρει οι αντάρτες και μετά έφυγαν ξανά με το πλοίο. 

Στις 16 του Γενάρη ήρθε ξανά στο Άγιο Κήρυκο ένα πλοίο με έναν λόγο Ιταλών μελανοχιτώνων. Εξαπέλυσαν τρομοκρατία στην περιοχή του Αγίου συλλαμβάνοντας 6 πολίτες, δέρνοντας και σπάζοντας παράθυρα. Οι συλλήψεις έγιναν με βάση έναν κατάλογο που πιθανόν να τους είχε φτιάξει ο Αμάξης. Τελικά φυλακίζουν τους 5 και αφήνουν τον Αργύρη Μωραΐτη. 

Αργότερα ο διοικητής τους δήλωσε ότι οι 5 θα εκτελεστούν αν δεν επιστραφεί από τον ΕΛΑΣ το όπλο του Αμάξη. Άνοιξαν μάλιστα και τους τάφους τους. 

Ο ΕΛΑΣ σε μερικές ώρες έστειλε μια μικρή επιτροπή στελεχών του. Σε αυτή ήταν ο Γιώργης Οικονόμου, ο Γιάννης Αδάμος και ο Πελοπίδας Λομβαρδάς. Η επιτροπή παρέδωσε στους Ιταλούς ορισμένα όπλα και αυτοί άφησαν τους 5 συλληφθέντες.

Οι Ιταλοί έφυγαν από το νησί στις 8 Φλεβάρη του 1944. 

Εποχή "Καπετάν Κώστα"

Από το Μάρτη του 1944 άρχισαν να έρχονται στο νησί κατά διαστήματα Γερμανοί που είχαν βάσεις στα Δωδεκάνησα. Αυτή την εποχή έμεινε γνωστός στο νησί ο "Καπετάν Κώστας". Ήταν ένας Γερμανός αξιωματικός της Γκεστάπο που ήξερε καλά ελληνικά με σμυρνέικη προφορά και αυτοαποκαλούνταν "Καπετάν Κώστας".

Οι Γερμανοί του "Καπετάν Κώστα"πλιατσικολογούσαν, έδερναν και έκλεβαν τους νησιώτες. Έμεναν 2-3 μέρες συλλαμβάνοντας ορισμένους νησιώτες για να μην τους επιτεθεί ο ΕΛΑΣ και αφού πλιατσικολογούσαν έφευγαν. Έκαψαν το καΐκι του Νικόλαου Κονταξόπουλου, έδειραν τη Σταματία Κονταξοπούλου και στις αρχές του Ιούνη στοχοποίησαν τα σπίτια ορισμένων επιφανών ΕΛΑΣιτών του νησιού. Έκαψαν το σπίτι του Γιάννη Τσερμέγκα στο Μαυράτο, του Πασβάνη στον Οξέ, της Ευθαλίας Μαρίκη στο Μαυρικάτο, του Φίλιππου Καραπέτη στο Περδίκι και του Πέτρου Φανταούτσου στο Πλωμάρι. 

Τελικά στα τέλη του καλοκαιριού του 1944 οι επιδρομές σταμάτησαν. 

Σύλληψη και εκτέλεση του Φίλιππου Αμάξη

Στις 31 Αυγούστου με 1 Σεπτεμβρίου 1944, το πρωί, οι αντάρτες του ΕΛΑΣ συνέλαβαν στην πλατεία του Αγίου Κηρύκου, στο ζαχαροπλαστείο του Βαγγέλη Μωραΐτη τον δοσίλογο γιατρό Φίλιππο Αν. Αμάξη, 62 ετών. Τον μετέφεραν στη Φάρδη, λίγο πριν αρχίσει ο κατήφορος για τον Άρη ποταμό. Εκεί τον εκτέλεσαν. Μερικές μέρες μετά οι συγγενείς του βρήκαν τον τάφο του λίγα μέτρα κάτω από το μονοπάτι. Τον κήδεψαν στον Άγιο Κήρυκο στις 5 ή 6 Σεπτεμβρίου. 

Για την εκτέλεσή του το μεταβαρκιζιανό κράτος έκανε δεκάδες ανακρίσεις δημοκρατικών πολιτών και στελεχών του ΕΑΜ. Έως σήμερα δεν έχει γίνει γνωστό το όνομα του ΕΛΑΣίτη που τον σκότωσε.

Απελευθέρωση

Ο ΕΛΑΣ Ικαρίας, στο τέλος του καλοκαιριού του 1944 συγκροτήθηκε σε τάγμα τριών λόχων (Άγιος Κήρυκος, Εύδηλος, Ράχες). Όλες οι δομές διοίκησης είχαν περάσει στο ΕΑΜ και οι λαϊκές επιτροπές του επικρατούσαν σε όλο το νησί. 

Στις 25 Μαρ΄τιου 1945 ήρθε στο νησί ο νομάρχης Σάμου Γεώργιος Γρηγορίου με λίγους χωροφύλακες και κάμποσους Ιερολοχίτες. Από εκεί ξεκινά η μαύρη περίοδος βίας και τρομοκρατίας για το νησί.


Πηγή: Γιώργος Λομβαρδάς, Αντιστασιακή Προοδευτική Ικαρία, Αλφειός, Αθήνα 2015

Από την Λευκή Τρομοκρατία στην Κρήτη

Το παρακάτω ντοκουμέντο αν και παρουσιάζεται ξεχωριστά συμπληρώνει επαρκώς την εικόνα της έκτασης του φαινομένου της Λευκής Τρομοκρατίας (1945-1950) που εξαπολύθηκε από κράτος και παρακράτος κατά την προεμφυλιακή και την εμφυλιακή περίοδο της ελληνικής νεότερης ιστορίας. 

Παρακάτω βλέπουμε το άψυχο κορμί του Γεώργιου Κοδελά (Καπετάν Γιώργης) από την Κορινθία Πελοποννήσου. Ο Γιώργος Κοδελάς μετά την Απελευθέρωση εγκαταστάθηκε στα Χανιά και υπήρξε από τα ικανότερα στελέχη του ΔΣΕ Κρήτης. 

Το κορμί του Γεώργιου Κοδελά εκτίθεται στη φωτογραφία στο χωριό Καστέλι Κισάμου. Πάνω από το σώμα του ποζάρουν ΜΑΥδες που κύκλωσαν το σπίτι στο χωριό Έλος των Εννέα Χωριών, όπου ο Κοδελάς κρύβονταν κατά το 1948. Ο Κοδελάς εντοπίστηκε μετά από προδοσία χωρικού και προέβαλλε ένοπλη άμυνα μέσα από το σπίτι τραυματίζοντας δύο ΜΑΥ και σκοτώνοντας έναν. Στις τελευταίες του στιγμές προσπάθησε να σπάσει τον κλοιό των διωκτών του και να διαφύγει, όμως σκοτώθηκε στην προσπάθεια. Το κορμί του εκτίθεται αρχικά στο Καστέλι και μετέπειτα στη γέφυρα Κλαδισσού Χανίων, μαζί με το κορμί της Μαρίας Μποράκη. 

Ποδοσφαιρικοί αγώνες αξιοπρέπειας και θανάτου

Η αρχή του αγώνα της Flakelf με τη Στάρτ

Το ματωμένο καλοκαίρι του 1941, η Ευρώπη έχει παραδοθεί ολοκληρωτικά στις φλόγες του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.Οι ναζιστικές δυνάμεις του Χίτλερ προελαύνουν και το Σεπτέμβριο της ίδια χρονιάς καταλαμβάνουν ένα σημαντικό κέντρο της Σοβιετικής Ένωσης: την πόλη του Κιέβου.

Ακολουθώντας την παλιά ρωμαϊκή τακτική του άρτου και των θεαμάτων, το ναζιστικό καθεστώς επιχειρούσε να χρησιμοποιεί το ποδόσφαιρο ως μέσον χειραγώγησης και ταυτόχρονα να αυτοπροβάλλεται. Η προβολή βέβαια της αρίας φυλής ως επικυρίαρχης των άλλων περνούσε μέσα και από την επικράτησή της στον αθλητικό χώρο. Έτσι και στο ποδόσφαιρο, όπως και παλαιότερα και στους Ολυμπιακούς του Βερολίνου, η ναζιστική Γερμανία επιθυμούσε να κερδίζει... Με κάθε μέσο και κάθε κόστος...

Το καλοκαίρι του 1942 κι ενώ η Ουκρανία τελούσε υπό ναζιστική κατοχή, οι ποδοσφαιριστές της Ντιναμό εργάζονταν σε ένα αρτοποιείο του Κιέβου. Στον ελεύθερο χρόνο τους έπαιζαν ερασιτεχνικά μόνο ποδόσφαιρο. Οι γερμανικές αρχές εντόπισαν τους παίκτες και τους ζήτησαν να δημιουργήσουν μια «Μικτή Κιέβου», ώστε να δίνουν ματς εναντίον μικτών ομάδων των γερμανικών στρατιωτικών μονάδων, προς χάρην της ενίσχυσης του ηθικού τους.

Ανάμεσα σε υποσχέσεις και απειλές, η «Μικτή Κιέβου» δημιουργήθηκε τελικά και ονομάστηκε Σταρτ Κιέβου. Δημιουργήθηκε αρχικά από οκτώ παλαιούς ποδοσφαιριστές της Ντιναμό:

Τρούσεβιτς

Σβιριντόφσκι

Κορότκιχ

Κλιμένκο

Τιούτσεφ

Πούτιστιν

Κουζμένκο

Χοντσαρένκο

Καθώς και τρεις παλαιούς ποδοσφαιριστές της Λοκομοτίβ Κιέβου:

Μπαλάκιν 

Σουκάρεφ

Μέλνικ

Η Στάρτ όμως σύντομα ξέφυγε του ελέγχου των Γερμανών. Αρχικά νίκησε σειρά μικτών ομάδων σε ποδοσφαιρικούς αγώνες. Οι ομάδες προέρχονταν από τις εφεδρείες και τα μάχιμα τμήματα της Βερμαχτ και θεωρούνταν αθλητικά ως εξαιρετικής ποιότητας αθλητές. Στις 17 Ιουλίου 1942, οι Γερμανοί δημιούργησαν την πιο δυνατή ομάδα που μπορούσαν μέσα από το στράτευμά τους ,αλλά η Σταρτ την συνέτριψε κυριολεκτικά στο γκαζόν με 6-0. 

Ακολούθησε η μια και μοναδική ήττα της Σταρτ από μια ομάδα Ούγγρων αιχμαλώτων των Γερμανών.

Παράλληλα, οι γερμανικές αρχές ξεκίνησαν να προσεγγίζουν τους παίκτες της Σταρτ, προσπαθώντας να τους αποσπάσουν στις δικές τους μικτές ομάδες και να "σπάσουν" την ακατανίκητη ομάδα των υποτελών τους.

Πρώτος ο τερματοφύλακας της Ντιναμό, Νικολάι Τρούσεβιτς, αρνήθηκε στο αφεντικό του να μετακινηθεί σε γερμανική ομάδα.Η ιδεολογία του και η αγάπη για την πατρίδα δεν του επέτρεπε να γίνει έρμαιο στα χέρια των Ναζί.

Ο τερματοφύλακας δεν πειθόταν στις προτροπές του φιλογερμανού αφεντικού του, Γκέοργκ Σβετσόφ, να αλλάξει ομάδα και να γίνει μέλος της φιλογερμανικής ποδοσφαιρικής ομάδας Ρουχ, που είχε συγκροτηθεί. Γνώριζε ότι το αφεντικό του στο φούρνο ήταν πιστός συνεργάτης των Ναζί, ένας υποτακτικός που βάζει το προσωπικό του συμφέρον πάνω από οτιδήποτε άλλο, ακόμα κι από την ίδια του τη χώρα και το λαό της.

Οι Γερμανοί όμως δεν ήταν διατεθειμένοι να χάνουν άλλο στο γήπεδο. Το ίδιο καλοκαίρι κάλεσαν την μάδα της Λουφτβάφε, την Flakelf, για να αντιμετωπίσει τη Σταρτ. Το ματς ορίστηκε για την 6η Αυγούστου και σύντομα οι εφημερίδες και τα ραδιόφωνα γέμισαν με σχετικές ανακοινώσεις. 

Αφίσα που διαφημίζει τον αγώνα της 6ης/8

Στο γήπεδο, η Σταρτ συνέτριψε κυριολεκτικά τη γερμανική Flakelf με 5-1 και οι εφημερίδες δεν έγραψαν τίποτα γι’ αυτό.

Το ματς αυτό αποκλήθηκε "Ματς του Θανάτου", γιατί με την λήξη του, οι παίκτες της Σταρτ μπήκαν στο στόχαστρο της Γκεστάπο.

Σύντομα οι ναζιστικές αρχές οργάνωσαν και μια ρεβάνς για να περισώσουν την εικόνα τους. Στις 9 Αυγούστου, οι δύο ομάδες θα αγωνίζονταν και πάλι στο ίδιο γήπεδο. Οι γερμανικές αρχές αυτή τη φορά αποφασίζουν να "στήσουν" τον αγώνα. 

Πριν από το ματς, ένας αξιωματικός με τη στολή των S.S. επισκέπτεται τα αποδυτήρια της Σταρτ για να μεταφέρει ένα ξεκάθαρο μήνυμα στους ποδοσφαιριστές: «Είμαι ο διαιτητής του σημερινού αγώνα. Ξέρω ότι είστε μια πολύ καλή ομάδα. Σας παρακαλώ ακολουθήστε τους κανόνες, μην παραβείτε κανέναν, και πριν την έναρξη χαιρετίστε τους αντιπάλους σας με τον τρόπο το δικό μας». «Ή θα χάσετε ή θα πεθάνετε».

Στο χαιρετισμό των ομάδων, οι Ουκρανοί παίκτες της Σταρτ αντί για “Hail Hitler” βροντοφώναξαν “Fizcult Hura”, τον αντίστοιχο σοβιετικό αθλητικό χαιρετισμό, που σημαίνει "Αθλητισμός - Κουλτούρα Ζήτω" . Έτσι οι γερμανικές αρχές αντιλήφθηκαν ότι οι Ουκρανοί ποδοσφαιριστές δεν ήταν του χεριού τους. 

Στην ηθική και αθλητική υπεροχή των σοβιετικών αθλητών, οι Γερμανοί αντιπαρέταξαν απειλές και αντιαθλητικά μαρκαρίσματα, με τον τερματοφύλακα Τρούσεβιτς να μένει αναίσθητος για μερικά λεπτά μετά από ένα χτύπημα εκτός φάσης από έναν Γερμανό επιθετικό. Το θεαματικό γκολ του Κουζμένκο λίγο πριν τη λήξη του ημιχρόνου, τάραξε τα γερμανικά δίχτυα και έδωσε αέρα υπεροχής στη Σταρτ, η οποία και πήγε στα αποδυτήρια κερδίζοντας με 3-1 στο ημίχρονο.

Αφίσα που διαφημίζει τον αγώνα της 9ης/8 

Στο ημίχρονο οι αθλητές της Σταρτ δέχθηκαν δεύτερη γερμανική επίσκεψη, αυτή τη φορά από έναν άλλο αξιωματικό των SS παρέα με τον προδότη και συνεργάτη των κατακτητών, Γκέοργκ Σβετσόφ. Ο Σβετσόφ πρότεινε στον τερματοφύλακα Τρούσεβιτς να χάσουν το παιχνίδι, και ο Γερμανός αξιωματικός τους επεσήμανε να σκεφτούν τις ραγδαίες συνέπειες που θα δέχονταν σε περίπτωση που κέρδιζαν.

Το δεύτερο ημίχρονο συνεχίστηκε στο ίδιο κλίμα. Οι Γερμανοί σκόραραν δύο ακόμα γκολ και το ίδιο και οι παίκτες της Σταρτ. Ωστόσο προς το τέλος του αγώνα συνέβη το αδιανόητο: Ο αμυντικός της Σταρτ Αλεξέι Κλιμένκο πήρε τη μπάλα από πάσα και αφού πέρασε όλη τη γερμανική άμυνα και τον τερματοφύλακα με εξαιρετικές προσποιήσεις, έφτασε μέχρι τη γραμμή του τέρματος, κοντοστάθηκε και σούταρε την μπάλα ξανά προς το κέντρο, καταντροπιάζοντας τους Γερμανούς. Εκεί, και πριν συμπληρωθούν 90 λεπτά αγώνα, ο διαιτητής σφύριξε τη λήξη. 

Εκεί κρίθηκε η μοίρα των ποδοσφαιριστών της Σταρτ και κέρδισε η αξιοπρέπεια τον θάνατο.

Σταδιακά μετά τις 9 Αυγούστου, οι ποδοσφαιριστές της Σταρτ συλλαμβάνονταν ένας-ένας για ανάκριση από τη Γκεστάπο, κατηγορούμενοι ψευδώς ότι συνεργάζονταν με τη Σοβιετική αστυνομία. 

Σε ένα νέο αγώνα, οι σοβιετικοί νίκησαν ξανά  τη γερμανική Rukh με 8-0 και τελικά, στις 16 Αυγούστου 1942  οι ναζιστικές αρχές διέταξαν την οριστική διάλυση της Σταρτ. 

Η μοίρα των παικτών της Σταρτ

Τις μέρες που ακολούθησαν του τελευταίου αγώνα της Στάρτ, η Γκεστάπο συνέλαβε τους καλύτερους παίκτες της Σταρτ. Οι Κορότκιχ, Κουζμένκο, Κλιμένκο και Τρούσεβιτς, όλοι εργάτες και αθλητές (σε αντίθεση με τους Γερμανούς επαγγελματίες ποδοσφαιριστές), οδηγήθηκαν στα μπουντρούμια της Γκεστάπο. Ο Κορότκιχ, πέθανε στα χέρια των δημίων του μετά από πολύωρα βασανιστήρια, ενώ οι τρεις άλλοι σύντροφοί του βασανίστηκαν και στάλθηκαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Siretz. 

Αργότερα, οι Σβιριντόφσκι, Μπαλάκιν και Σουκάρεφ, οδηγήθηκαν κι αυτοί στη Γκεστάπο και αφού βασανίστηκαν στάλθηκαν στο Siretz. 

Οι Κουζμένκο, Κλιμένκο και Τρούσεβιτς βρήκαν το θάνατο στο απόσπασμα του στρατοπέδου τον Φεβρουάριο του 1942, όμως οι Σβιριντόφσκι, Μπαλάκιν και Σουκάρεφ, απέδρασαν με τη βοήθεια ομάδων κομμουνιστών κρατουμένων του στρατοπέδου και πέρασαν σε αντάρτικα τμήματα της περιοχής. 

Σύγχρονα

Η ιστορία των σοβιετικών εργατών/αθλητών της Σταρτ μεταφέρθηκε σε μια ταινία ίσων αποστάσεων με τον Σιλβέστερ Σταλόνε στο ρόλο του Τρούσεβιτς. Η ταινία ονομάζεται Escape to Victory και την σκηνοθέτησε το 1981 ο John Huston.

Φωτογραφίες