Η μάχη της Μπερεζόφσκα

Η μικρή πόλη της Μπερεζόφσκα βρίσκεται στην ουκρανική πεδιάδα βορειοανατολικά της Οδησσού. Θα ήταν μια μικρή σχετικά ασήμαντη κωμόπολη εάν σε αυτή το 1919 δεν είχε συγκρουστεί μια μεγάλη δύναμη συμμαχικών δυνάμεων της λεγόμενη Συμμαχικής Στρατιάς του Δούναβη με τον Κόκκινο Στρατό των Μπολσεβίκων.

Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση του ρωσικού λαού, οι συμμαχικές δυνάμεις της Γαλλίας, Βρετανίας και άλλων χωρών που συμμετείχαν στην Αντάντ μαζί και με τη συμμετοχή της Ελλάδας προέταξαν τον λεγόμενο συμμαχικό στρατό απέναντι στον επαναστατημένο ρωσικό λαό. Ο αποικιακού τύπου αυτός στρατός, ανέλαβε την στήριξη του τσαρικού λευκού στρατού και την προσπάθεια για παλιννόστηση της μοναρχίας στη Ρωσία.

Οι ελληνικές δυνάμεις άρχισαν να αποβιβάζονται στην Οδησσό τον Ιανουάριο του 1919. Πρώτο αφίχθη το 34ο Σώμα Πεζικού και ακολούθησαν το 7ο και το 1ο. Το 34ο ΣΠ τέθηκε αμέσως υπό τη διοίκηση της γαλλικής 156η Μεραρχίας Πεζικού και του στρατηγού Μποριούς. Το μεσημέρι της 7ης Φεβρουαρίου, ο διοικητής του 34ου ΣΠ, συνταγματάρχης Πέτρος Καρακασώνης, έλαβε διαταγή από την για τη συγκρότηση ενός μικτού σώματος που θα αποτελούνταν από ένα τάγμα Ζουάβων του 1ου γαλλικού συντάγματος μετόπισθεν Αφρικής, έναν ουλαμό γαλλικού ιππικού, δύο ίλες Ρώσων εθελοντών, μια γαλλική πυροβολαρχία, έναν γαλλικό ουλαμό ορειβατικού πυροβολικού των 65 mm και έναν των 75mm. Επίσης θα συμμετείχαν και από 5 άρματα μάχης τύπου FT-17. Διοικητής τους τέθηκε ο ταγματάρχης Παναγιώτης Μακρής με την γενική εποπτεία του Γάλλου αντισυνταγματάρχη Ζαί.

Στόχος της γαλλικής διοίκησης ήταν η σύμτηξη ενός δικτύου προφυλακίων γύρω από την Οδησσό, η οποία θα αποτελούσε την κύρια βάση των συμμαχικών δυνάμεων. Ελλείψει επαρκών δυνάμεων, η γαλλική διοίκηση αποφάσισε να εγκαταστήσει αποσπασμάτων στους κύριους σιδηροδρομικούς κόμβους. Βέβαια η τακτική αυτή είχε το σοβαρό μειονέκτημα ότι άφηνε τεράστια περιθώρια ελιγμών στον Κόκκινο Στρατό.

To απόσπασμα που διατέθηκε για τη φύλαξη της Μπερζόφσκα και το οποίο έμελλε να αντιμετωπίσει την επίθεση του Κόκκινου Στρατού αποτελούνταν από τον ελληνικό λόχο 6/34 υπό τον υπολοχαγό Κωνσταντίνο Παπαζαχαρίου, έναν λόχο Ζουάβων και δύο γαλλικούς ουλαμούς ορειβατικού πυροβολικού. Το απόσπασμα έφθασε στην Μπερεζόφσκα στις 22:30 κατόπιν διαταγών του αντισυνταγματάρχη Ζαί και ξεκίνησε την προπαρασκευή των θέσεών του την επόμενη. Τα ελληνικά τμήματα είχαν καταλάβει θέσεις και ολοκληρώσει την δημιουργία αμυντικών γραμμών 7 ημέρες μετά. Αυτό που η μοναρχική στρατιωτική διοίκηση δεν γνώριζε είναι ότι ο Κόκκινος Στρατός διέθετε ισχυρό έρεισμα στον λαό και το επιτελείο του είχε πληροφορηθεί για τις κινήσεις στην Μπερεζόφσκα.

Στις 21 Φεβρουαρίου, οι ελληνικές δυνάμεις εντόπισαν ισχυρή δύναμη ιππικού του Κόκκινου Στρατού να κινείται βόρεια της πόλης. Το έφιππο στοιχείο του Κόκκινου Στρατού αποτελούσε εκείνη την εποχή "άσσο στο μανίκι" αφού ήταν ευκίνητο, πολυπληθές και ικανό για ανίχνευση, γρήγορους αιφνιδιασμούς και αστραπιαία χτυπήματα. Την επόμενη ημέρα τμήμα πεζικού του Κόκκινου Στρατού διενέργησε αναγνωριστική επίθεση στις μοναρχικές θέσεις και υποχώρησε τακτικά λίγο αργότερα.

Στις 25 Φεβρουαρίου η γαλλική διοίκηση έλαβε τις πληροφορίες της για μαζική κάθοδο προς τον νότο των μπολσεβικικών στρατευμάτων. Επιθυμώντας να ανακόψει την πορεία τους όσο το δυνατόν μακρύτερα από την Οδησσό, αποφάσισε να ενισχύσει την άμυνα της Μπερεζόφσκα με το 3/1 Τάγμα Πεζικού που διέθετε 676 οπλίτες και 21 αξιωματικούς υπό τον ταγματάρχη Νικόλαο Βρατσάνο.  Το τάγμα αυτό αναχωρεί σιδηροδρομικώς στις 27 Φεβρουαρίου και φθάνει στην πόλη μια ημέρα μετά αντικαθιστώντας τον λόχο των Ζουάβων. Στην διοίκηση του ελληνικού πεζικού βρίσκονταν και ο λοχαγός τότε και μετέπειτα επικεφαλής των Ταγμάτων Ασφαλείας της Πελοποννήσου Διονύσιος Παπαδόγκωνας. Ο λόχος των Ζουάβων τελικά θα παραμείνει στην πόλη λειτουργώντας ως εφεδρεία.

Οι μοναρχικοί στρατιωτικοί επιτελείς υποτιμούσαν συστηματικά τις τακτικές ικανότητες του Κόκκινου Στρατού, το ηθικό του και την άμεση και οργανική του σχέση με τον λαό. Δεν μπόρεσαν να κατανοήσουν ότι επρόκειτο για έναν λαϊκό στρατό αποτελούμενο από μαχόμενους πολίτες το ηθικό και η μαχητικότητα του οποίου ήταν σχεδόν ακατάβλητη. Έτσι η μοναρχική διοίκηση θεώρησε ότι η Μπερεζόφσκα βρίσκονταν σχεδόν εξασφαλισμένη από οποιαδήποτε προσβολή. Άλλωστε οι μοναρχικοί αξιωματικοί, των δυτικού τύπου σχολών πολέμου που ελάχιστη σχέση είχαν με την πρώτη γραμμή πυρός, δεν είχαν ποτέ συναντήσει ξανά έναν τέτοιο, θα λέγαμε, νέου τύπου στρατό.

Οι δυνάμεις της Μπερεζόφσκα αριθμούσαν τώρα 1900 Έλληνες οπλιτες και 600 περίπου Γάλλους και Ρώσους στρατιώτες.

Προπαγανδιστική αφίσα του Κόκκινου Στρατού

Στολές του Κόκκινου Στρατού 1919

Προπαγανδιστική αφίσα του τσαρικού στρατού

Αφίσα του Κόκκινου Στρατού που προτρέπει Ρώσους και Ουκρανούς να αντισταθούν στα ξένα στρατεύματα

Η Μάχη

Την 3η Μαρτίου δριμύ ψύχος κύκλωσε την Μπερεζόφσκα και η θερμοκρασία άγγιξε τους -28 βαθμούς. Γύρω στις 20:00, οι παρατηρητές ανέφεραν ότι ο Κόκκινος Στρατός πλησίαζε με ταχύτητα τον σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης. Τα πυροβόλα άνοιξαν πυρ ενάντια σε ένα υδροφόρο σιδηροδρομικό όχημα που οι Μπολσεβίκοι είχαν αφήσει να κυλήσει προς την πόλη για να εξακριβώσουν την ετοιμότητα της μοναρχικής άμυνας και το εάν η σιδηροδρομική γραμμή είχε καταστραφεί. Η καταστροφή της γραμμής δεν είχε συντελεστεί πλήρως κι έτσι οι Μπολσεβίκοι ήταν σε θέση να προσεγγίσουν την μοναρχική περίμετρο. Τα πυρά σταμάτησαν σε λίγο και επικράτησε ησυχία. Ήταν η ηρεμία πριν την καταιγίδα.

Μετά τα μεσάνυχτα της 4ης Μαρτίου, ο Κόκκινος Στρατός εξαπέλυσε σφοδρή επίθεση ενάντια στις θέσεις των μοναρχικών δυνάμεων. Περιμετρικές επιθέσεις του ιππικού συνδυάζονταν άρτια με κινήσεις του πεζικού. Η επίθεση τελικά αποκρούστηκε από τους μοναρχικούς με μικρές σχετικά απώλειες και στα δύο στρατόπεδα. Αργά τα ξημερώματα της ίδιας ημέρες, η μοναρχική διοίκηση της πόλης έλαβε γνώση των δυνάμεων του Κόκκινου Στρατού που βρίσκονταν σε κλοιό γύρω από την πόλη. 3000 άνδρες ενός συντάγματος πεζικού, με υποστήριξη 3 πεδινών πυροβολαρχιών και μιας βαριάς πυροβολαρχίας είχαν παραταχθεί απέναντι από το συμμαχικό στρατό. Τις δυνάμεις αυτές υποστήριζε και μεγάλος αριθμός ιππέων καθώς και ένας θωρακισμένος σιδηροδρομικός συρμός. Το υπόλοιπο της ημέρας κύλησε ήσυχα με μια έκτακτη σύσκεψη των Ζαί και Ρόκα. Ζητήθηκε ενίσχυση των δυνάμεων της Μπερεζόφσκα από δύο τάγματα που έδρευαν στην Οδησσό, η οποία όμως δεν έφθασε ποτέ. 

Στις 10:00 της 5ης Μαρτίου και με την εχθρική επίθεση να επίκειται, ο αντισυνταγματάρχης Ζαί διέταξε την εκκένωση των σιδηροδρομικών οχημάτων για να διατεθούν για τις επικείμενες ενισχύσεις από την Οδησσό. Παράλληλα προχώρησε σε αντικατάσταση των γαλλικών τμημάτων από τα ελληνικά πράγμα που έφερε αναστάτωση στις γραμμές. Την στιγμή που η αντικατάσταση των Ζουάβων είχε μόλις ολοκληρωθεί το γαλλικό πυροβολικό ξεκίνησε να βάλλει κατά των αντιπάλων που προέλαυναν. Μέχρι της 13:00 οι Μπολσεβίκοι είχαν ολοκληρώσει κι εκείνοι μια προπαρασκευαστική επίθεση του δικού τους πυροβολικού και τα στρατεύματα του Κόκκινου Στρατού πίεσαν εικονικά την δεξιά πτέρυγα των μοναρχικών δυνάμεων. Έως τις 15:30, οι Μπολσεβίκοι είχαν ξεκινήσει την σφοδρή τους επίθεση στο αριστερό τμήμα των μοναρχικών δυνάμεων. Δύο τάγματα του Κόκκινου Στρατού σφυροκοπούσαν το μέτωπο του Παπαδόγκωνα ενός ένα τρίτο ετοιμάζονταν να εμπλακεί. Το μοναρχικό μέτωπο ήταν μεν οχυρό αλλά βρίσκονταν υπερεκτεταμένο στο μήκος του και σύντομα οι ελληνικές δυνάμεις άρχισαν να υποχωρούν. Στο αριστερό άκρο της αμυντικής τους γραμμής, βρίσκονταν και ο σιδηροδρομικός σταθμός της Μπερεζόφσκα. Ο αντισυνταγματάρχης Ζαί ευρισκόμενος σε σύγχυση αποφάσισε να μην ενισχύσει τις ελληνικές θέσεις αλλά τράβηξε το γαλλορωσικό σώμα στο λόφο που δέσποζε της πόλης για να αμυνθούν εκεί. 

Στις 16:40 ο Ρόκας ξεκίνησε πιεζόμενος την δική του υποχώρηση προς τον λόφο που βρίσκονταν οι Ζουάβοι. Μέσα στη γενικότερη ασυνεννοησία, ο Ζαί, πραγματοποίησε υποχώρηση την στιγμή που οι ελληνικές δυνάμεις έφθασαν στο λόφο. Έτσι καταλήφθηκε και ο σιδηροδρομικός σταθμός. Ο Κόκκινος Στρατός τώρα μπορούσε άνετα, με τα δικά του οχήματα να κινείται και εντός πόλης. 

Στις 17:00, οι μοναρχικές δυνάμεις συμπτηχθηκαν μέσα στην πόλη. Τα 2-3 άρματα που βρίσκονταν στη διάθεσή τους δεν χρησιμοποιήθηκαν ποτέ και ολόκληροι λόχοι των Μπολσεβίκων πέρασαν στην Μπερεζόφσκα. Οι ελληνικές δυνάμεις υποχώρησαν στην γέφυρα στο νότιο τμήμα της πόλης όπου η ορμή του Κόκκινου Στρατού μετριάστηκε κάπως. Παράλληλα μια μικρή μικτή δύναμη 80 ανδρών υπό τον λοχαγό Κατσούλη επιχείρησε να αντεπιτεθεί με αποτέλεσμα την ολοκληρωτική συντριβή. 

Η κατάρρευση του μοναρχικού μετώπου και η κατάληψη του σταθμού δεν άφηνε πολλές αυταπάτες ως προς την πορεία της μάχης. Μέχρι τις 20:45, οι Μπολσεβίκοι είχαν καταλάβει ολοκληρωτικά την πόλη και τα γαλλικά πολυβόλα είχαν σιγήσει. Τα λείψανα του μοναρχικού στρατού σχημάτισαν έξω από την πόλη δύο φάλαγγες και υποχώρησαν στην Οδησσό. 

Οι ελληνικές απώλειες στην Μπερεζόφσκα ανήλθαν σε 113 νεκρούς. Οι γαλλορωσικές δυνάμεις που κάλυψαν την δική τους υποχώρηση με το στήθος των "συμμάχων" τους είχαν 1 νεκρό και 15 τραυματίες. 

Η μάχη της Μπερεζόφσκα εκτός από την στρατιωτική υπεροχή του Κόκκινου Στρατού αναδεικνύει και δύο ακόμα ζητήματα: Πρώτον, το γεγονός ότι η λαϊκή αυτοδιάθεση δεν δύναται να τσακιστεί από τον ξενοκίνητο επεμβατισμό και δεύτερον, ότι για ακόμη μια φορά στην σύγχρονη ιστορία της, η Ελλάδα αποτέλεσε τρόπον τινά, τον φτωχό συγγενή στα σχέδια των μεγάλων δυνάμεων χωρίς κανένα δικό της πολιτικό ή στρατιωτικό όφελος. Εν κατακλείδι, ο ελληνικός με το ρωσικό λαό δεν είχαν τίποτε να χωρίσουν. 

Xάρτης της μάχης στην Μπερεζόφσκα (Στρατιωτική Ιστορία τεύχος 191)

Γάλλοι στρατιώτες στην Ουκρανία το 1919

Έλληνες στρατιώτες που εστάλησαν στην Ουκρανία

Στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού μπροστά σε όχημα τύπου Austin-Putilov

Πηγές: Το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα εις την μεσημβρινήν ρωσία, ΓΕΣ/ΔΙΣ 1955

             Στρατιωτική Ιστορία, τεύχος 191

             Νεότερη Ελληνική Ιστορία του 20ου αιώνα, Γ1, Βιβλιόραμα

Μια επιχέιρηση του ΔΣΕ και ο υπολοχαγός Ιωαννίδης

Το ποιος ήταν ο υπολοχαγός και μετέπειτα δικτάτορας της Χούντας Ιωαννίδης έχει ειπωθεί και γραφεί σε πολλές σελίδες βιβλίων και πολλά περιοδικά και ιστότοπους. Είναι όμως οι μικρές ιστορίες της καθημερινότητας του κάθε ανθρώπου που συνθέτου πληρέστερα μια συνολική εικόνα.

Βρισκόμαστε στο 1949, στην Μακρόνησο. Ο λοχαγός τότε Δημήτριος Ιωαννίδης είναι ένας από τους ενορχηστρωτές της μεγάλης βραδινής επίθεσης της ΑΜ (Αστυνομίας Μονάδας) ενάντια στις εξόριστες γυναίκες του στρατοπέδου. Μαρτυρίες μιλούν για την ίδια τη συμμετοχή του μετέπειτα δικτάτορα στην επίθεση και τα βασανιστήρια. Σε βιβλία της η κα Νίτσα Γαβριηλίδου και άλλες γυναίκες καταμαρτυρούν μια ειδική εμπάθεια του δικτάτορα προς τους κομμουνιστές και προς το γυναικείο φύλο. Άλλωστε οι βαθμοφόροι του στρατού δεν εκτελούσαν παρά σπάνια χρέη βασανιστή "πρώτης γραμμής" στο νησί του διαβόλου.

Ποιος ήταν όμως πριν ο Δημήτριος Ιωαννίδης και από που κληρονόμησε το μικρόβιο του αντικομμουνισμού;

Ο Ιωαννίδης υπήρξε οργανωμένος κατά τα τελευταία έτη της Κατοχής στις δυνάμεις του Ζέρβα (ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ). Πληρώνονταν με αγγλικές λίρες για να "παρέχει υπηρεσίες" στην υπόδουλη πατρίδα. Οργανώθηκε το 1944 στις δυνάμεις του Ζέρβα, σε μια εποχή που οι Βρετανοί και οι Αμερικάνοι προσπαθούσαν να δημιουργήσουν μια διάδοχη κατάσταση στην Ελλάδα ώστε να αποτρέψουν την κυριαρχία του ΕΑΜ. Τότε ο φιλόπατρις Ιωαννίδης μπήκε στο μισθολόγιο του ΕΔΕΣ που γέμιζε μισθοφορικά τις τάξεις του.

Το 1946 θα βρει τον υπολοχαγό Ιωαννίδη στην μοίρα Εθνοφυλακής Κισσάβου. Οι αντάρτες του Κίσσαβου έχουν ήδη από το καλοκαίρι του 1946 ορισμένα χωριά υπό την επιρροή τους. Στο χωριό Σελίτσανη (σημερινή Ανατολή) αφού έχουν αφοπλίσει την μικρή ομάδα ΜΑΥ, έχουν σχηματίσει ένα μικρό ένοπλο σώμα και ένα δίκτυο πληροφοριών. Το χειμώνα του 1946 προς 1947, κλιμάκιο της Εθνοφυλακής, υποστηριζόμενο από Χωροφύλακες θα εισέλθει στο χωριό Σελίτσανη και θα διενεργήσει συλλήψεις 9 δημοκρατικών πολιτών. Επικεφαλής τους είναι ο Δημήτριος Ιωαννίδης. Οι 9 κάτοικοι θα οδηγηθούν έξω από το χωριό και θα εκτελεστούν συνοπτικά. Οι Εθνοφύλακες παραμένουν στο χωριό και το βράδυ τοποθετώντας μικρή φρουρά περιμετρικά. Αυτό που δεν γνωρίζουν είναι ότι το ΚΠ έχει ήδη ειδοποιήσει τους αντάρτες του Κίσσαβου. Την ίδια νύχτα ισχυρή δύναμη των ανταρτών θα περικυκλώσει το χωριό εξουδετερώνοντας τις σκοπιές. Ακολουθεί έφοδος στο σπίτι που κατέλυε η δύναμη των Εθνοφυλάκων. Η συμπλοκή είναι μικρή και κάθε αντίσταση κάμπτεται μετά αφού σκοτωθούν 3 χωροφύλακες. Ο Ιωαννίδης παραδίδεται στους αντάρτες. Ο ίδιος δεν είχε λάβει μέρος στην αψιμαχία. Οι αντάρτες κρατούν τους άνδρες της Εθνοφυλακής οι οποίοι παραδίδουν τα όπλα και τις στολές τους. Θα στείλουν τον άκαπνο Ιωαννίδη στην Ασφάλεια Λαρίσης μονάχα με το εσώρουχά του να διαπραγματευτεί την παράδοση των οπλιτών του. Ο ίδιος αργότερα θα διαδώσει ότι δραπέτευσε. Η συμφωνία ανταρτών και χωροφυλάκων θα εκπληρωθεί 24 ώρες μετά με την απελευθέρωση 50 κρατουμένων, κάτοικων της Σελίτσανης σε αντάλλαγμα για τους αιχμάλωτους εθνοφύλακες και χωροφύλακες.

Αυτή η μικρή ντροπιαστική ιστορία αποτελεί ίσως την απαρχή του αντικομμουνιστικού κόμπλεξ του δικτάτορα Ιωαννίδη και ίσως εξηγούν γιατί "το παιδί με το πατίνι" (έτσι αποκαλούσαν τον Ιωαννίδη οι γυναίκες εξόριστες όταν τον έβλεπαν να πηγαινοέρχεται με τη μηχανή του) ένιωθε τόσο μίσος για το μαχόμενο λαό της πατρίδας του.

Ο Ιωαννίδης σε ευτυχισμένες στιγμές με φίλους και πολλά γαλόνια (δικτάτορας Παπαδόπουλος)

Η βοήθεια της UNRRA: Η αρχή της πολιτικής εξάρτησης της Ελλάδας από τις Η.Π.Α.

Άρθρο του συνταξιούχου εκαπιδευτικού Παύλου Παπανότη

Η τετράχρονη Κατοχή, κατά την οποία ο ελληνικός λαός υπέφερε τα πάνδεινα από τους Γερμανούς και τους συμμάχους τους Ιταλούς και Βούλγαρους, τελείωσε τον Οκτώβριο του 1944. Τη 12η Οκτωβρίου τα χιτλερικά στρατεύματα εγκατέλειψαν την Αθήνα και έξι μέρες αργότερα εισήλθαν στην πόλη ο πρωθυπουργός και τα μέλη της ελληνικής κυβέρνησης ακολουθούμενα από τμήματα του ελληνικού και του αγγλικού στρατού, καθώς και από μια μικρή μονάδα Αμερικανών στρατιωτών. Σύμφωνα με επίσημα ανακοινωθέντα η αμερικανική μονάδα θα επέβλεπε τη διανομή της βοήθειας προς τον ελληνικό λαό που θα έστελνε η UNRRA.

Η UNRRA (United Nations Relief and Rehabilitation Administration) ιδρύθηκε το 1943 από 40 περίπου κράτη, τα οποία στη συνέχεια έγιναν μέλη του Ο.Η.Ε., με αντικειμενικό σκοπό να βοηθήσει οικονομικά τις χώρες που είχαν πληγεί από τις δυνάμεις του Άξονα. Κάθε μέλος της UNRRA διέθετε στο ταμείο της Οργάνωσης – για την εξυπηρέτηση του σκοπού της – το 1% των εθνικών του εσόδων. Όμως στην πραγματικότητα η διεθνής αυτή Οργάνωση ήταν όργανο των Η.Π.Α. και σκόπευε στην υλοποίηση της αμερικανικής οικονομικής και πολιτικής διείσδυσης σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες. Αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι το 73% των κεφαλαίων της ήταν αμερικανικά (εφημερίδα ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, φύλλο της 23ης Μαρτίου 2003). Συνεπώς «ήταν ουσιαστικά αμερικανική οργάνωση στελεχωμένη και ελεγχόμενη απολύτως από τους Αμερικανούς» (Σπ. Θεοδωρόπουλος, «Απ’ το Δόγμα Τρούμαν στο Δόγμα Χούντα», εκδόσεις Παπαζήσης, 1976, σ.σ. 22 και 24). 

Εκπρόσωποι της UNRRA εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα και από την 1η Απριλίου 1945 ως το Μάιο του 1947 εισήγαγαν στη χώρα μας τρόφιμα αξίας 171,9 εκατομμυρίων δολαρίων. Για την ανάπτυξη της γεωργίας η Οργάνωση διέθεσε μηχανήματα κ.λπ. αξίας 45 εκατομμυρίων δολαρίων, ενώ για φάρμακα πρόσφερε 7.540.000 δολάρια (Ν. Ψυρούκης, «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας», εκδόσεις Επικαιρότητα, τόμος Α΄, σ. 284).

Αναλυτικότερα στοιχεία για την αμερικανική βοήθεια παρέθεσε την 22α Νοεμβρίου 1947  ο τότε διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας Γ. Μαντζαβίνος στην πρώτη μεταπολεμική γενική συνέλευση των μετόχων της, προσδιορίζοντας τα διατεθέντα ποσά ανά τομέα:

για τρόφιμα                                                                               186.344.000 δολάρια

για ενδύματα                                                                            40.250.000 δολάρια

για ιατρικά και για είδη υγιεινής                                              11.856.500 δολάρια

για είδη αγροτικής ανασυγκροτήσεως                                    58. 374.000 δολάρια

για είδη βιομηχανικής ανασυγκροτήσεως                              53.935.000 δολάρια

διάφορα άλλα ποσά                                                                65.492.500 δολάρια

Ήτοι εν συνόλω                                                                     416.252.000 δολάρια

(εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ, φύλλο της 23ης Νοεμβρίου 1947).

Τα παραπάνω ποσά ίσως δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Άλλωστε από τον Οκτώβριο του 1945 η διεθνής Οργάνωση – σύμφωνα με δηλώσεις εκπροσώπου της σε ξένους δημοσιογράφους – βρισκόταν στα πρόθυρα χρεοκοπίας και αδυνατούσε να επιτελέσει το έργο της (εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ, φύλλο της 24ης Οκτωβρίου 1945). Το 1952 ο Κ. Βαρβαρέσος – που το 1945 είχε διατελέσει υπουργός Εφοδιασμού – ομολόγησε ότι, για να συμπληρώσει τη βοήθεια της UNRRA, το ελληνικό Δημόσιο υποχρεώθηκε να διαθέσει «ολόκληρον σχεδόν  το συναλλαγματικόν απόθεμα της χώρας εις χρυσόν, δολάρια και λίρας Αγγλίας» (Κ. Βαρβαρέσος, « Έκθεσις επί του Οικονομικού Προβλήματος της Ελλάδος», εκδόσεις Σαββάλας, σ.σ. 94 – 95). Συνεπώς η αμερικανική βοήθεια ήταν μικρή σε σχέση με τις ελληνικές ανάγκες κατά την πρώτη μεταπολεμική περίοδο.

Το πρόβλημα όμως ήταν ο τρόπος με τον οποίο διανεμήθηκαν τα σταλέντα προϊόντα. Στους εξαθλιωμένους από τον πόλεμο αγροτικούς πληθυσμούς έφτασαν μόνο ορισμένες ποσότητες ιματισμού και τροφίμων. Στρατιωτικά κυρίως οχήματα μετέφεραν στα χωριά χαρτόκουτα με ρούχα, τα ξεφόρτωναν στις κοινοτικές πλατείες και οι κάτοικοι διάλεγαν σακάκια, φορέματα και άλλα είδη. Είναι μια εικόνα που έχει χαραχτεί στη μνήμη μου από τη διανομή της αμερικανικής βοήθειας σε ένα ακριτικό χωριό της Ηπείρου. Ακόμα θυμάμαι το πρωινό συσσίτιο στο Δημοτικό σχολείο του χωριού μου, όπου υποχρεωνόμασταν να πιούμε γάλα-σκόνη που είχαν στείλει οι Αμερικανοί, λες και δεν είχαμε γαλακτοκομικά προϊόντα. Αντίθετα τα είδη αξίας (πρώτες ύλες, τρόφιμα, μηχανήματα, φάρμακα κ. ά), που μπορούσαν να αποφέρουν πλουτισμό, τα καρπώθηκαν οι επιτήδειοι, οι μεγαλέμποροι, οι βιομήχανοι και γενικά όσοι είχαν πρόσβαση στην εξουσία.

Γενικά η βοήθεια της UNRRA είχε και αρνητικές συνέπειες:

1.       αναπτύχθηκε η ευνοιοκρατία και η διαφθορά (Εμμανουήλ Μαρκόγλου, «Το Δόγμα Τρούμαν», εκδόσεις Εστία, 1963, σ.56),  

2.       ενισχύθηκε το τότε παρακράτος της υπαίθρου (Μονάδες Ασφαλείας Υπαίθρου και  παλιοί ταγματασφαλίτες) που είχε αναλάβει τη διανομή των τροφίμων και του ιματισμού,

3.       υπονομεύτηκε κάθε παραγωγική προσπάθεια, εφόσον κανένα είδος εγχώριου αγαθού δεν μπορούσε να ανταγωνιστεί σε τιμή τα αντίστοιχα της UNRRA, τα οποία πουλιούνταν στην ελληνική αγορά,

4.        άρχισε η σταδιακή πολιτική εξάρτηση της Ελλάδας από τις Η.Π.Α.

To έγκλημα με θύμα το Νίκο Μακρή στη Φτέρη

Σε παλαιότερο άρθρο μας αναφερθήκαμε στα εγκλήματα της συμμορίας Τσαμαδιά σε διάφορες περιοχές κοντά στην Σπερχειάδα. Ανάμεσα σε αυτά, ένα αφορούσε τη δολοφονία του Νίκου Μακρή στο χωριό Φτέρη.

Παραθέτουμε εδώ τις λεπτομέρειες του περιστατικού όπως μας τις αναφέρει αναγνώστης μας που κατάγεται από το χωριό αυτό και ο οποίος έχει καλύτερη και προσωπικότερη γνώση του περιστατικού

Το περιστατικο στη Φτερη με τον Νικο Μακρη το 1947 εχει ως εξης.

Ο Κωστα Μακρης γυιος του Νικου Μακρη,αγωνιστης του ΕΛΑΣ ,και του Δημοκρατικου Στρατου αργοτερα εχει βγει ηδη στο βουνο απο το 1946 .Ο πατερας του με τη μανα του εχουν μεινει πισω στο χωριο και προσπαθουν να επιβιωσουν οπως μπορουνε.

Εκεινη τη μερα λοιπον που εγινε το περιστατικο,περναγε απο τη πλατεια του χωριου ο Νικος Μακρης και πηγαινε στο χωραφι.
Στη πλατεια ηταν απ'το πρωι ο Φτεριωτης  Γ.Ν και ο Γιωργος Σιουτας με τη συμμορια του, απο ενα χωριο λιγο πιο περα.
Τον ακινητοποιησαν με την απειλη των οπλων και αρχισαν να τον βασανιζουν αγρια,μονο και μονο επειδη ο γυιος του ηταν στο βουνο.

Αφου κουραστηκαν να τον χτυπανε με ξυλο και με βουρδουλα,του βαλαν ενα μηλο στο στομα,και τον οδηγησαν πισω απ'την εκκλησια ,τον εκτελεσαν εν ψυχρω,και πεταξαν το πτωμα του στο ρεμα.
Μετα απο λιγες μερες σειρα ειχε  η μανα του Κωστα Μακρη.Την δειραν τοσο ασχημα που για να την γλυτωσουν οι δικοι της σφαξαν ενα μοσχαρακι,το γδαραν ,και στο τομαρι του την βαλαν μεσα για να τη γλυτωσουν απ το θανατο,πραγμα που καταφεραν τελικα,και η Μακρηνα εζησε μεχρι το 1996.

Τάφος του Νίκου Μακρή στη Φτέρη

Nτοκουμέντο Λευκής Τρομοκρατίας

Η παρακάτω εικόνα έχει αποδελτιωθεί από την Εφημερίδα "Νέα Αλήθεια" κατά την περίοδο του Εμφυλίου. Εικονίζει δύο κεφάλια ανταρτών του ΔΣΕ Πιερίων που εκτίθενται σε άγνωστη τοποθεσία

Σπάνιες φωτογραφίες του Κώστα Καραγιώργη

Οι παρακάτω φωτογραφίες τραβήχτηκαν στο διάστημα 1947-1948 στα βουνά της Ρούμελης και εικονίζουν τον ήρωα επικεφαλής του Κλιμακίου Γενικού Αρχηγείου Νοτίου Ελλάδας (ΚΓΑΝΕ) με στρατιωτική στολή και άλογο. Ο Κώστας Καραγιώργης κράτησε τον τίτλο μέχρι τον τραυματισμό του το 1949. Πέθανε το 1955 κατηγορούμενος ως κατάσκοπος και πράκτορας του εχθρού. Με το Νικο Ζαχαριάδη αποτελεί κι αυτός ένα από τα θύματα του 20ου Συνεδρίου...

Στα βήματα της Ιστορίας- Κρίκελλο Ευρυτανίας

Ο Κόκκινος Φάκελος, βρέθηκε στο όμορφο ορεινό χωριό Κρίκελλο της Ευρυτανίας. Ένα χωριό πλούσιο σε παραδόσεις αλλά και ιστορία. Στον ορεινό όγκο του Τυμφρηστού και με υψόμετρο 1120 μ. το Κρίκελλο υπήρξε ένα χωριό που ενίσχυσε ήδη από το 1942 τον ΕΛΑΣ με αγωνιστές.

Στις 4 Οκτωβρίου 1942, ο Άρης Βελουχιώτης εισέρχεται με δύναμη 30 ανδρών του αιφνιδιαστικά στο Κρίκελλο. Εκεί θα αφοπλίσει τους χωροφύλακες του σταθμού της χωροφυλακής τον οποίο και θα καταργήσει. Αυτή είναι η πρώτη πράξη αντίστασης κατά των Γερμανοιταλικών αρχών στο χωριό και μια από τις πρώτες στην ιστορία της Εθνικής Αντίστασης 1942-1944.

Από τα δύσκολα χρόνια της Μεταξικής Δικτατορίας, στο χωριό υπήρχε οργάνωση του ΚΚΕ με επικεφαλής το Κρικελλιώτη δάσκαλο Βασίλη Παπανικολάου,προσωπικό φίλο του Άρη Βελουχιώτη ο οποίος και τον οργάνωσε στο κόμμα από τον καιρό που εκείνος σπούδαζε δάσκαλος στη Λαμία. Αργότερα, με την ίδρυση του ΕΑΜ, δημιουργήθηκε και ισχυρή αντιστασιακή τοπική οργάνωση. Από το 1943, το χωριό θα δημιουργήσει και τις πρώτες δομές ενός ελέυθερου ανταρτοχωρίου, με την σύσταση λαικής τοπικής αυτοδιοίκησης, λαικής πολιτοφυλακής, παραρτήματος Εθνικής Αλληλεγγύης και λαικού δικαστηρίου.

Η μάχη του Κρίκελλου

Στα τέλη του Οκτωβρίου του 1942, οι ιταλικές δυνάμεις βρίσκονταν σε μεγάλους αριθμούς στην πόλη του Καρπενησίου στην οποία είχαν δημιουργήσει ισχυρή βάση. Μαζί με ντόπιους συνεργάτες τους που τους είχαν οπλίσει και οργανώσει σε συμμορία, επέδραμαν στα τοπικά χωριά λεηλατώντας και εκτελώντας. Σκοπός τους ήταν να τρομοκρατηθεί το ντόπιο στοιχέιο και να πάψει να υποστηρίζει τους αντάρτες. Μια από αυτές τις νύχτες, μια μικρή ομάδα τεσσάρων Βρετανών αλεξιπτωτιστών πέφτουν από λάθος υπολογισμό στην περιοχή δίπλα στο Καρπενήσι. Οι Ιταλοί επιχειρούν να τους εντοπίσουν αλλά οι κάτοικοι τους φυγαδεύουν γρήγορα στους αντάρτες. Ο Άρης Βελουχιώτης θα τους δεχτεί και θα δεχτεί να τους μεταφέρει στην Γκιώνα όπου και επιθυμούσαν να προσγειωθούν.

Την επόμενη, μια δύναμη 1200 Ιταλών με τους ντόπιους συνεργάτες της Στέλλα, Κροκίδα, Κιούση, Τουρκοχρήστο, Πατακιά και Μαγκλάρα ξεκινά μια επιχείρηση "σκούπα" για να εντοπίσει τους Άγγλους. Σκοπό της έχει να εντοπίσει και να διαλύσει και το κλιμάκιο των ανταρτών. Προς το μεσημέρι, οι Ιταλοί στρατοεδεύουν κοντά στην τοποθεσία Άγιοι Θεόδωροι. Εκεί ο ιχνιλάτης αντάρτης Αγησίλαος (Αντώνης Τσιαπούρας από το Καρπενήσι), θα συλλάβει έναν Ιταλό καβαλάρη που βρίσκεται σε περιπολία.

Από τον αιχμάλωτο Ιταλό οι αντάρτες πληροφορούνται λεπτομέρειες για τις ακριβείς κινήσεις του εχθρού στην περιοχή. Ο Άρης αποφασίζει άμεσα να στήσει ενέδρα στους φασίστες καταχτητές. Με τη γνωστή ταχτική του και αφού πρώτα κατοπτεύει το χώρο, καταστρώνει επιτόπου την ενέδρα. Το χτύπημα αποφασίζεται να γίνει στη θέση «Κουφόβρυση» του Κρίκελλου. Μόλις η Ιταλική φάλαγγα, που ανηφορίζει από το Κρίκελλο, πλησιάσει, οι αντάρτες επιτίθενται ξαφνικά με καταιγισμό πυρών και χειροβομβίδες. Παράλληλα, πεπειραμένοι αντάρτες βρίσκονται περιμετρικά ακροβολισμένοι έτοιμοι να χτυπήσουν οποιονδήποτε επιχειρήσει να διαφύγει του κλοιού.

Οι Ιταλοί αρχικά αιφνιδιάζονται αλλά στη συνέχεια ανασυγκροτούνται και ανταποδίδουν αμέσως τα πυρά. Η μάχη που ακολουθεί είναι άγρια. Οι δύο πλευρές μάχονται λυσσαλέα και με πρωτοφανές πείσμα. Ο ΕΛΑΣ όμως, που έχει πιάσει για τα καλά τα περάσματα έχει εμφανώς το πλεονέκτημα. Μέσα σε λιγότερο από μισή ώρα,  3-4 από δαύτους κείτονται νεκροί, ενώ συλλαμβάνονται και άλλοι 15. Όσοι απέμειναν το βάζουν στα πόδια. Λάφυρα όπλα, πολυβόλα, πυρομαχικά, πέφτουν στα χέρια των ανταρτών. Οι δε Άγγλοι εντυπωσιάζονται από την επιχέιρηση και δεσμεύονται να μεταφέρουν τα "καλά τους λόγια" στους επιτελείς τους.

Η μάχη έληξε και με έναν νεκρό για τους αντάρτες. Πρόκειται για τον Δημήτρη Σαξώνη (Δασκαλάκης) από τα Μάρμαρα της Φθιώτιδας, παλιό συμμαθητή και φίλο του Άρη Βελουχιώτη. Ο «Δασκαλάκης» είναι ο πρώτος νεκρός ΕΛΑΣίτης στην ένδοξη ιστορία του. Θάφτηκε στο Κρίκελλο τυλιγμένος σε σημαία του ΕΛΑΣ και ο τάφος του βρίσκεται ακόμη και σήμερα στο κοιμητήριο της Αγίας Παρασκευής.

Τάφος του Δημήτριου Σαξώνη στο Κρίκελλο

Άπό το μνημείο της Εθνικής Αντίστασης στο Κρίκελλο

Οδοιπορικό στο ανταρτοχώρι Βούστρι Αιτωλοακαρνανίας

To χωριό Βούστρι Ξηρομέρου βρίσκεται στο νότιο τμήμα της Αιτωλοακαρνανικής γης κοντά στην κορυφή του όρους Περγαντί. Υπήρξε ένα από τα παλαιότερα χωριά της περιοχής με εκτεταμένα δάση καρυδιών και κοπάδια αιγοπροβάτων. Μεγαλύτερες οικογένειες του χωριού ήταν οι οικογένειες Διαμάντη, Κατσιγιάννη, Πουρνάρα και Πέτρου. Το χωριό υπήρξε ορμητήριο του ΕΛΑΣ κατά την περίοδο της Κατοχής και ένα από τα «κόκκινα» χωριά του Ξηρόμερου. Το ορεινό της τοποθεσίας, το σχετικά πυκνό δάσος και οι αριστερές οικογένειές του καθιστούσαν το χωριό ιδανική τοποθεσία για την ανάπτυξη του αντάρτικου, γεγονός που το χωριό πλήρωσε πολλαπλώς.Το Βούστρι εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους του το 1975 λόγω κατολισθήσεων και σαθρότητας του εδάφους. Οι κάτοικοί του μετοίκησαν σε συνοικισμό δίπλα στο χωριό Τρύφος. 

Άποψη του χωριου από το δημόσιο δρόμο

Άποψη του χωριού από το δημόσιο δρόμο

Τα πρώτα σπίτια στην είσοδο του χωριού

Μια από τις βρύσες του χωριού 

H οικία της οικογένειας Διαμάντη

Στο δυτικό άκρο του χωριού βρίσκονται ακόμα τα ερείπια της οικίας της οικογένειας Διαμάντη. Η οικογένεια διατηρούσε παντοπωλείο στο χωριό και λογίζονταν ως μια από τις πιο ευκατάστατες του χωριού. Ο Νικόλαος Διαμάντης (ιδιοκτήτης του παντοπωλείου και πατέρας της οικογένειας) έδρασε στην περιοχή ως αντάρτης του ΕΛΑΣ. Αργότερα θα εξοριστεί στην Ικαρία και με τη Δικτατορία στη Γυάρο ως στέλεχος της ΕΔΑ Ξηρομέρου. Στο παράθυρο του σπιτιού του που διασώζεται ακόμα με τα κάγκελά του τραβήχτηκε και η οικογενειακή φωτογραφία που παραθέτουμε παρακάτω. Το 1943 κατά την είσοδο γερμανικού τμήματος στο χωριό, ο Νίκος Διαμάντης κάθονταν στην αυλή του σπιτιού του. Φορούσε ακόμα τις αρβύλες του αντάρτικου και το πρόσωπό του ήταν σχισμένο στο μάγουλο. Βρίσκονταν σε άδεια για να δει την οικογένειά του. Οι Γερμανοί μόλις βρέθηκαν μπροστά του κατάλαβαν αμέσως ότι πρόκειται για αντάρτη κι εκείνος πήδηξε την μάντρα του σπιτιού κι έτρεξε να διαφύγει στην κορφή που δεσπόζει πάνω από το χωριό. Οι Γερμανοί παρά το ότι έβαλαν ενάντιων του δεν τον πέτυχαν κι έτσι κατάφερε να διαφύγει. Το σπίτι της οικογένειας κάηκε την ίδια μέρα από τους κατακτητές.

To σπίτι της οικογένειας Διαμάντη

Το σπίτι της οικογένειες Διαμάντη

Το καγκελόφραχτο παράθυρο του σπιτιού που τραβήχτηκε η παρακάτω φωτογραφία.

Η οικογένεια του αντάρτη του ΕΛΑΣ Νίκου Διαμάντη έξω από το σπίτι τους στο Βούστρι. 

Η εκκλησία του χωριού

Ο Άγιος Νικόλαος Βουστρίου αποτελεί την μια και μοναδική εκκλησία του χωριού. Σήμερα η τοπική κοινότητα έχει προβεί σε εκτεταμένες επισκευές της και είναι το μοναδικό οίκημα του χωριού σε σχετικά καλή κατάσταση. Η εικονογράφηση της εκκλησία που παραμένει και ως σήμερα είναι δωρεά μερικών από τις οικογένειες του χωριού και χρονολογείται στα 1935-1938. Πρόκειται για λαϊκή αγιογράφηση με κύριο θέμα του αρχαγγέλους και τους άγιους μαχητές. Στην εκκλησία βρίσκεται ακόμα και ο παλιός της πολυέλαιος από χυτό γυαλί, όπως και προγράμματα λειτουργιών από το 1966! Στον περίβολο της εκκλησία βρίσκονταν οι τάφοι των οικογενειών του χωριού και η γιαγιά Διαμάντη. Σήμερα, εκτός από δύο τσιμεντένιους σταυρούς χωρίς ονόματα, διασώζεται μονάχα ο τάφος των δύο εξαδέλφων Γεώργιου και Φώτιου Πουρνάρα που πέθαναν και οι δύο στις 17-7-1945. Τα δύο εξαδέλφια γνωρίζουμε από την συνέντευξη της κας Αγγελικής Γκαραβέλου, ότι δολοφονήθηκαν με άγρια βασανιστήρια από τους παρακρατικούς της δεξιάς Ζέλο, Μαυρομάτη, Κολίδα και τους αδελφούς Παλούκη γιατί ήταν αντάρτες του ΕΛΑΣ. Στην αυλή του Αγίου Νικολάου Βουστρίου τραβήχτηκε και η παρακάτω παρατιθέμενη φωτογραφία της Επιτροπής ΕΑΜ Ξηρομέρου. 

Σταυροί από μνήματα αγνώστων στον περίβολο της εκκλησίας

Οι τάφοι των αγωνιστών του ΕΛΑΣ που δολοφονήθηκαν το 1945

Φωτογραφία ιερέα στην εκκλησία 

Το τέμπλο της εκκλησίας

Ο πολυέλαιος από γυαλί 

Ο αρχάγγελος Μιχαήλ 

Ο αρχάγγελος Γαβριήλ

O δράκος του Αγίου Γεωργίου, λεπτομέρεια του τέμπλου

Ο Άγιος Γεώργιος από την εικονογράφηση του τέμπλου

Πρόγραμμα λειτουργιών της εκκλησίας του 1966 

Ο Άγιος Δημήτριος σε εικονογράφηση του τέμπλου. Μέρος της εικονογράφησης έγινε με δωρεά της οικογένειας Κατσιγιάννη το 1936.

Η εκκλησία του χωριού

Η εκκλησία του χωριού στο προαύλιό της τραβήχτηκε η παρακάτω φωτογραφία της επιτροπής ΕΑΜ Ξηρομέρου

Η Επιτροπή ΕΑΜ Ξηρομέρου

Το Βούστρι στην Κατοχή

Για την επικρατούσα κατάσταση στο χωριό του Βουστρίου την περίοδο της Κατοχής αναφέραμε και παραπάνω. Κάτι ακόμα που μας είναι γνωστό από τις τοπικές διηγήσεις είναι ο βομβαρδισμός του χωριού από τις δυνάμεις των Γερμανών το 1943 ως αντίποινα για κάποια ΕΛΑΣίτικη επιχείρηση. Οι κάτοικοι του χωριού μπόρεσαν έγκαιρα να καταλάβουν τις κινήσεις του γερμανικού στρατού στην περιοχή των Αχυρών (εκεί που σήμερα θα δημιουργηθεί τεχνητή λίμνη). Το αμφιθεατρικό του χωριού και οι πληροφορίες που δόθηκαν από τον ΕΛΑΣ τους επέτρεψαν να λάβουν τα μέτρα τους. Η οικογένεια Κατσιγιάννη κινήθηκε ομαδικά προς την έξοδο του χωριού στα δυτικά, ενώ η οικογένεια Διαμάντη και άλλοι επέλεξαν να ανέβουν στα πιο ορεινά. Λίγο αργότερα ξεκινά ο βομβαρδισμός του χωριού από τα Αχυρά και μια οβίδα βρίσκει ακριβώς την τοποθεσία που προφυλάσσονταν η οικογένεια Κατσιγιάννη. Το αποτέλεσμα ήταν να ξεκληρισθεί σχεδόν ολόκληρη. Οι υπόλοιπες οικογένειες κατάφεραν να διαφύγουν ασφαλώς και επέστρεψαν αργότερα στο δραματικό χωριό. 

Η τεχνιτή λίμνη των Αχυρών όπως φαίνεται από το Βούστρι. Από εδώ βομβαρδίστηκε το χωριό από τους Γερμανούς.

Ένα ακόμα τραγικό περιστατικό της Κατοχής ήταν η εκτέλεση της γιαγιάς Κατσιγιάννη στο έμπα του χωριού από διερχόμενη γερμανική φάλαγγα. Η γυναίκα βρέθηκε στο πέρασμά τους και δεν μπορούσε να καταλάβει τι ακριβώς της ζητούσαν. Το αποτέλεσμα ήταν να προκαλέσει τον εκνευρισμό των Ούννων και την συνοπτική της εκτέλεση. 

Στα μέλη των οικογενειών του Βουστρίου γίνεται λόγος επίσης για ένα περιστατικό της Κατοχής κατά το οποίο αντάρτες του ΕΛΑΣ μετέφεραν μέσα από το χωριό αιχμάλωτους Γερμανούς. Οι αντάρτες έκατσαν στο καφενείο του χωριού και παράγγειλαν καφέ και νερό για όλους. Εκεί μαζεύτηκαν περίεργοι οι κάτοικοι του χωριού για να δουν από κοντά τον πλέον ακίνδυνο κατακτητή. Χωρίς κοινή γλώσσα και με την γλώσσα του σώματος οι αντάρτες και οι χωρικοί κατάφεραν να εντοπίσουν στα λεγόμενά τους την λέξη "Λένινγκραντ" δείγμα πως οι στρατιώτες του κατακτητή είχαν πολεμήσει κι εκεί. 

H τοποθεσία ταφής της ομάδας Γεροδήμου

Σε παλαιότερο άρθρο μας έχουμε κάνει αναφορά στο περιστατικό της δολοφονίας της Ομάδας Ενόπλων Καταδιωκόμενων Αγωνιστών Γεροδήμου από τις παρακρατικές δυνάμεις της περιοχής Ξηρομέρου με την σύμπραξη και συνεργεία κλιμακίου της Χωροφυλακής. 

Οι διωκόμενοι αγωνιστές του τοπικού ΕΛΑΣ κινούνταν στην ορεινή περιοχή Βουστρίου- Τρύφου ήδη από τις αρχές του 1945 προσπαθώντας να διαφύγουν των ενόπλων συμμοριών του παρακράτους και υποστηριζόμενοι από οικογένειες των παραπάνω χωριών. Η ΟΕΚΑ Γεροδήμου απαρτίζονταν από τους: Βασίλης Τσέλιος (Γεροδήμος) αρχηγός ΕΛΑΣ Στερεάς, Νίκος Κομπλίτσης (Χελμός) υπαρχηγός ΕΛΑΣ Ξηρομέρου, Τάκης Γκαραβέλος καπετάνιος λόχου ΕΛΑΣ, Κώστας Τζακώστας καπετάνιος ΕΛΑΣ, Σπύρος Κομπλίτσης καπετάνιος ΕΛΑΣ, Γκαραβέλος Πάνος υπαξιωματικός της Πολιτοφυλακής του ΕΛΑΣ και μέλος του ΚΚΕ , Φώτης Τζακώστας στέλεχος του ΚΚΕ, Κώστας Σαμαράς ΕΛΑΣίτης, Κώστας Μαρκαντώνης σαμποτέρ του ΕΛΑΣ, Χριστόφορος Θεοχάρης νομαρχιακό στέλεχος της ΕΠΟΝ, Σωκράτης Τσελεπής ΕΛΑΣίτης, Γιάννης Κατσιφός πολιτοφύλακας, Χρήστος Γκούμας πολιτοφύλακας, Τσίντζος Στάθης μέλος του ΚΚΕ, Χριστόφορος Κομπλίτσης πολιτοφύλακας, Βασίλης Παπαγιάννης στέλεχος του ΚΚΕ και ο Αριστέιδης Θεοχάρης στέλεχος του ΕΛΑΣ και του ΚΚΕ.

Toν Μάιο του 1945, η ομάδα Γεροδήμου συγκρούστηκε με κλιμάκιο της Χωροφυλακής και τους παρακρατικούς του Λούντζη στην ευρύτερη περιοχή του Βουστρίου μετά από καταγγελία του χωρικού Νικάκη. Η σύγκρουση υπήρξε σφοδρή με τους αντάρτες να ελείπονται πυρομαχικών και να βρίσκονται σε κλειό περικύκλωσης. Το αποτέλεσμα ήταν η ολοκληρωτική διάλυση της ομάδας Γεροδήμου και ο θάνατος των αγωνιστών της. Τα κεφάλια των αγωνιστών αποκόπηκαν με μαχαίρια και σουγιάδες από τους διώκτες τους και εξετέθησαν σε τορβά στο χωριό Κατούνα. Τα σώματά τους ανευρέθηκαν από τοπικό βοσκό και τάφηκαν σε περιοχή που όπως ο Αριστέιδης Θεοχάρης αναφέρει στο βιβλίο του  Με το Δημοκρατικό Στρατό στην Στερεά Ελλάδα εκδ. Σύγχρονη Εποχή, φέρει ακόμα το όνομα του Γεροδήμου. 

Ο Κόκκινος Φάκελος διερεύνησε το ζήτημα του σημείου ταφής των ανταρτών αναζητώντας πληροφορίες στην τοπική κοινότητα του χωριού Τρύφος. Το σημείο ταφής των ανταρτών προκύπτει ότι βρίσκεται στην τοποθεσία που ως σήμερα ονομάζεται «Γεροδήμος» στο χωράφι δεξιά της διασταύρωσης προς Νίσα όπου σήμερα βρίσκονται 4 κεραίες της ΔΕΗ σε σειρά. Στο βιβλίο του ο Θεοχάρης αναφέρει ότι στην τοποθεσία «Γεροδήμος» βρίσκεται πηγή κοντά στην οποία τάφηκαν οι αντάρτες. Στην πραγματικότητα πρόκειται για πηγάδι το οποίο σήμερα έχει αποξηραθεί. 

Παραθέτουμε φωτογραφίες της τελευταίας κατοικίας ενός εκ των επιφανέστερων ανταρτών του ΕΛΑΣ Ξηρομέρου και των παλικαριών του.