Η επίθεση του ΕΛΑΣ στου "Μαργαρίτη" και η μάχη στην Καλλιθέα - Μέρος 3ο

Μετά το χτύπημα του ΕΛΑΣ στου "Μαργαρίτη", για 4-5 ημέρες ο αντίπαλος δεν πραγματοποίησε καμιά κίνηση, γεγονός που έδωσε τη δυνατότητα στον ΕΛΑΣ να ανασυγκροτηθεί και να διορθώσει τον οπλισμό του. Από το τέλος του Ιουλίου και μετά ξεκινούν οι επιθέσεις των Γερμανών και των Ταγμάτων Ασφαλείας στις συνοικίες του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Μεγάλες και μικρές επιθέσεις πραγματοποιήθηκαν στο Δουργούτι, το Νέο Κόσμο, τον Αη-Γιάννη και το Κατσιπόδι. Κάθε μια από αυτές, ο ΕΛΑΣ τις αντιμετώπισε με το λόχο της κάθε συνοικίες και ανά περίπτωση, λόχους από άλλες συνοικίες που έφθαναν ως ενισχύσεις. 

Συνήθως, οι επιχειρήσεις αυτές πραγματοποιούνταν με λίγους Γερμανούς στρατιώτες και περισσότερους ταγματασφαλίτες. Αρχικά, οι ταγματασφαλίτες λειτουργούσαν με μεγάλο φόβο και επιφύλαξη. Έρχονταν με αυτοκίνητα, άρπαζαν μερικούς πολίτες από το δρόμο και όταν ο ΕΛΑΣ αντεπιτίθονταν, αντάλλασσαν μερικούς πυροβολισμούς και έφευγαν, είτε μαζί με τα θύματά τους, είτε χωρίς. Οι επιχειρήσεις αυτές ήταν τόσο αναποτελεσματικές αρχικά, που ο ΕΛΑΣ δεν χρησιμοποιούσε πάντα ολόκληρη τη δύναμη λόχου συνοικίας που διέθετε. 

Η μάχη στις 21/07/1944

Στις 21/07/1944 πραγματοποιήθηκε στο Δουργούτι μια μεγάλη επίθεση των Ταγμάτων Ασφαλείας. Αρχικά, οι ταγματασφαλίτες επιτέθηκαν στο Κατσιπόδι (σημερινή Δάφνη), με μεγάλες δυνάμεις, ενώ οι κύριες δυνάμεις τους βρίσκονταν στο πίσω μέρος του Αγίου Γεωργίου, στη δεξαμενή. Οι λόχοι του ΕΛΑΣ Κατσιποδίου και Αη- Γιάννη είχαν εμπλακεί δυναμικά και υπερασπίζονταν τις συνοικίες. Στον τόπο κατέφθασαν οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ Νέου Κόσμου και Δουργουτίου, με επικεφαλής τον Αντρανίκ Γιουγκασιάν. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ ανηφόριζαν από το σημείο που σήμερα βρίσκεται ο "Σκλαβενίτης", όταν τα πολυβόλα του εχθρού επιχείρησαν να τους καθηλώσουν. Εκεί, ο γενναίος αξιωματικός του ΕΛΑΣ Αντρανίκ Γιουγκασιάν έχασε τη ζωή του, χτυπημένος από τις σφαίρες του εχθρού. Το τμήμα του Δουργουτίου, που αργότερα παρέλαβε και θρήνησε τον αρχηγό του, λειτούργησε με συνοχή και αποφασίστικότητα και σύντομα, με την έφοδο των τμημάτων του ΕΛΑΣ Κατσιποδίου και Αγίου Ιωάννη, διέλυσαν τους ταμγατασφαλίτες και τους έτρεψαν σε φυγή. 

Καθώς όμως οι ταγματασφαλίτες υποχωρούσαν ατάκτως, από το σχολείο του Μπραχαμίου, έκανε την εμφάνισή της γερμανική δύναμη, ακριβώς πίσω από τις θέσεις του ΕΛΑΣ. Ο λοχαγός τότε του ΕΛΑΣ Γιάννης Κυριακίδης, έδωσε εντολή να προχωρήσει εναντίον τους μια διμοιρία από την πλευρά της περιοχής Φάρου, ώστε να φαίνεται ότι η δύναμή τους έρχεται από την κατεύθυνση της Νέας Σμύρνης. Η διμοιρία θα παρενοχλούσε τους Γερμανούς, ώστε οι λοιπές δυνάμεις του ΕΛΑΣ να διαλύσουν τελείως τους ταγματασφαλίτες ανενόχλητοι. Πράγματι, οι δυνάμεις των Γερμανών απασχολήθηκαν με την ανταλλαγή πυρών, στην περιοχή του Φάρου και σε μισή ώρα, οι δυνάμεις των Ταγμάτων Ασφαλείας είχαν ολοκληρωτικά διαλυθεί, αφήνοντας πίσω αρκετό οπλισμό.

Σταδιακά, ο ΕΛΑΣ απαγκιστρώθηκε από την περιοχή και οι Γερμανοί υποχώρησαν προς τη Νέα Σμύρνη θεωρώντας ότι εκεί εξελίσσεται σοβαρή μάχη, με μεγάλη δύναμη του ΕΛΑΣ. Την επόμενη ημέρα έγινε η κηδεία του Αντρανίκ, την οποία παρακολούθησε σχεδόν όλο το Δουργούτι. Το νεκρό συνόδευσε τιμητική φρουρά ΕΛΑΣιτών του λόχου του. 

Η μάχη στην Καλλιθέα

Στις 23/07/1944, δύναμη ταγματασφαλιτών και χωροφυλάκων διενέργησε επίθεση στο τμήμα Καλλιθέας, στην περιοχή των παλιών σφαγείων. Ο ΕΛΑΣ Καλλιθέας απάντησε με όλες του τις δυνάμεις και σε μικρό χρονικό διάστημα, οι επιτιθέμενοι εγκατέλειψαν τη συνοικία αφήνοντας στο σημείο αρκετούς νεκρούς. Ωστόσο, αργότερα την ίδια ημέρα επέστρεψαν ενισχυμένοι με μεγαλύτερες δυνάμεις και Γερμανούς στρατιώτες. 

Ο ΕΛΑΣ κινητοποίησε αρχικά όλες τις δυνάμεις του στην Καλλιθέα και κράτησε θέσεις στην οδό Μπιζανίου, όπου και η μάχη υπήρξε σφοδρότερη, με τις συγκρούσεις να γενικεύονται σε ολόκληρη τη συνοικία. Προς βοήθεια του ΕΛΑΣ Καλλιθέας έσπευσε ο ΕΛΑΣ Κτασιποδίου, Αγίου Ιωάννη και Δουργουτίου. Στο ανατολικό σημείο της Καλλιθέας, στην οδό Δοϊράνης και από την οδό Φιλαρέτου μέχρι τον Κυανό Σταυρό, τη συνοικία υπερασπιζόταν ο ΕΛΑΣ, με το 1/2 Τάγμα Αθήνας, το οποίο προωθήθηκε στον Πανιώνιο και μετέπειτα στο Ιωσηφόγλειο, κοντά στον Άγιο Χαράλαμπο, όπου συναντήθηκε με τον Ορέστη Μακρή, δεύτερο καπετάνιο συντάγματος, του ΕΛΑΣ, ο οποίος τους καθόρισε και τις θέσεις που έπρεπε να λάβουν. 

Το 1/2 Τάγμα, πέρασε τη λεωφόρο Συγγρού και ακροβολίστηκε στην οδό Δημητρακοπούλου, επιτρέποντας σε μια δύναμη του ΕΛΑΣ Καλλιθέας που βρισκόταν στο σημείο να το αφήσει και να κινηθεί δυτικά προς ενίσχυση των εκεί δυνάμεων του ΕΛΑΣ. Το 1/2 Τάγμα αντιμετωπίζει κυρίως χωροφύλακες του Μπουραντά, όμως σε λίγο, στο σημείο καταφθάνουν φορτηγά, που μεταφέρουν περίπου 70 Γερμανούς στρατιώτες. Η πίεση στο σημείο είναι αφόρητη. 

Το 1/2 Τάγμα μάχεται ηρωικά και σταδιακά προχωρά προς τα νότια και δυτικά της συνοικίας, αρχικά περιορίζοντας του Γερμανούς σε διάφορα σπίτια και μετέπειτα αναγκάζοντάς τους να απαγκιστρωθούν. Σημαντική βοήθεια για τον ΕΛΑΣ αποτελούν τα δεκάδες φιλικά σπίτια, που ανοίγουν την πόρτα τους για να παρέχουν κάλυψη και βοήθεια. Στις 2 το μεσημέρι, ο ΕΛΑΣ έχει προχωρήσει μέχρι την Αγία Ελεούσα. Οι Γερμανοί κατέχουν πια μόνο το σταθμό του τραμ και έχουν συγκεντρώσει τις δυνάμεις τους πάνω και γύρω από τις γραμμές. Το 1/2 Τάγμα επιχειρεί να τους απωθήσει και από αυτό το σημείο, όμως βρίσκεται απέναντι σε τεράστια δύναμη πυρός, καθώς στο σημείο βρίσκονται μεγάλες γερμανικές δυνάμεις. Αποφασίζεται κυκλωτική κίνηση, μέσα από παρακείμενα χωράφια και κήπους, όμως πριν ολοκληρωθεί, οι Γερμανοί αποχωρούν. 

Αργά το απόγευμα, η μάχη στην Καλλιθέα έχει τελειώσει και οι τελευταίες δυνάμεις του ΕΛΑΣ επιστρέφουν στις συνοικίες και τις θέσεις τους. 

Ο ΕΛΑΣ μετρά στη μάχη αυτή 11 νεκρούς, οι περισσότεροι από τους οποίους έπεσαν στην οδό Μπιζανίου. Ανάμεσά τους, ήταν ο Χάρης Ταυρόπουλος, λοχαγός και διοικητής του 2ου Λόχου του ΕΛΑΣ Καλλιθέας, ενώ την επόμενη εξέπνευσε και ο ΕΛΑΣίτης Μιχάλης Περάκης, ο οποίος είχε τραυματιστεί κοντά στον Κυανό Σταυρό και μεταφέρθηκε από τους συναγωνιστές του, στον Ερυθρό Σταυρό.

Η επίθεση του ΕΛΑΣ στου "Μαργαρίτη" και η μάχη στην Καλλιθέα - Μέρος 2ο

H επιχείρηση του ΕΛΑΣ ξεκίνησε από τις οδούς Πίσσης και Βρεσθένης, όπου οι 15 μαχητές του Λευτέρη τοποθετήθηκαν σε ομάδες των 5, στις παρόδους της Βρεσθένης μετά την οδό Αλωπέκης (νυν Φραντζή). Ενώ η εφεδρεία προχωρούσε ως την αρχή της Βρεσθένης, στάθηκε στη γωνία, μετά την οδό Μεναίχμου. Οι άνδρες του Κατσιποδίου και του Αη-Γιάννη πέρασαν απέναντι, όπου υπήρχαν κάποιες μάντρες και μικρά στενά και έφθασαν στη Βούρβαχη. Η κύρια δύναμη πλησίασε πολύ κοντά στο κτήριο "Μαργαρίτη", ενώ ο ΕΛΑΣ Δρουγουτίου, υπό τον Ανταρνίκ έφτασε πάνω από τον Άγιο Παντελεήμονα, όπου τότε υπήρχαν σκαλιά, προς την αρχή των δρόμων.

Πρώτη φάση κίνησης της κύριας δύναμης κρούσης του ΕΛΑΣ.

Δεύτερη φάση κίνησης της κύριας δύναμης κρούσης του ΕΛΑΣ.

Κίνηση ομάδας ΕΛΑΣ Κατσιποδίου & Αγίου Ιωάννη, από την Ηλιουπόλεως έως το σημείο της μάχης.

Κίνηση ομάδας ΕΛΑΣ Δουργουτίου, έως το σημείο της μάχης.

Η κύρια δύναμη κρούσης παρατήρησαν ότι στην πλατεία ανάμεσα στο κτήριο "Μαργαρίτη" και στον Άγιο Παντελεήμονα, οι ταγματασφαλίτες είχαν τοποθετήσει καζάνια για το συσσίτιό τους και με τη σειρά τους έπαιρναν το γεύμα τους. Κανείς δεν είχε αντιληφθεί ότι ο κλοιός γύρω τους έσφιγγε και η αφόρητη ζέστη της ημέρας, έκανε τους ταγματασφαλίτες να βιάζονται να σιτιστούν για να ξεκουραστούν εντός του κτηρίου. 

Εκείνη τη στιγμή δόθηκε το σύνθημα της επίθεσης, ο Γιάννης Κυριακίδης σκότωσε με το πιστόλι του το φρουρό της εισόδου του κτηρίου και "εν χορώ" τα αυτόματα του ΕΛΑΣ ξεκίνησαν να θερίζουν την πλατεία, σκοτώνοντας και τραυματίζοντας τους ταγματασφαλίτες και προκαλώντας πανικό. Πολλοί από τους ταγματασφαλίτες δοκίμασαν να διαφύγουν προς το ρέμα του Ιλισσού, όπου έπεσαν νεκροί από τα πυρά του ΕΛΑΣ Κατσιποδίου, ο οποίος είχε στο μεταξύ εξουδεταιρώσει το δεύτερο φρουρό του κτηρίου "Μαργαρίτη" και δρούσε ανενόχλητος.

Λίγα δευτερόλεπτα μετά τα πρώτα πυρά, ο Γιάννης Κυριακίδης πλησίασε την πλατεία και πέταξε μια χειροβομβίδα μιλς, ακριβώς δίπλα στο καζάνι με το φαγητό των ταγματασφαλιτών, το οποίο διαλύθηκε σε θαύσματα, σκοτώνοντας και τραυματίζοντας πολλούς και εντείνοντας τον πανικό των ταγματασφαλιτών. Έχοντας εξουδεταιρώσει τους ταγματασφαλίτες που σιτίζονταν στη μικρή πλατεία, ο Κυριακίδης πλησίασε το κτήριο "Μαργαρίτη" και πέταξε μέσα από τα παράθυρα του πρώτου ορόφου δύο χειροβομβίδες μιλς. Ακολούθησε πανικός και δύο ακόμα ΕΛΑΣίτες έριξαν στο εσωτερικό, με τον ίδιο τρόπο, ακόμα δύο χειροβομβίδες. 

Η όλη επίθεση κράτησε περίπου 5 λεπτά, όταν ο Κυριακίδης έδωσε το σύνθημα της υποχώρησης, μερικούς πυροβολισμούς στον αέρα, και τα τμήματα του ΕΛΑΣ συμπτύχθηκαν πίσω στις αρχικές τους θέσεις, ακριβώς με τον τρόπο που είχαν φθάσει στο κτήριο του "Μαργαρίτη". Τελευταία έμεινε η εφεδρεία, με επικεφαλής το Λουδάρο, αναμένοντας επί των οδών Βρεσθένης και Μεναίχμου, έως ότου τα τμήματα είχαν ασφαλώς επιστρέψει στις βάσεις τους. 

Η δύναμη των Ταγμάτων Ασφαλείας στο κτήριο του "Μαργαρίτη" είχε απώλειες περίπου 45 νεκρούς, ανάμεσα στους οποίους και ένας υπολοχαγός, ο οποίος σκοτώθηκε τρέχοντας προς το ρέμα του Ιλισσού, από τους άνδρες του ΕΛΑΣ Δουργουτίου. Ανάλογος πρέπει να υπήρξε και ο αριθμός των τραυματιών τους. 

Ο ΕΛΑΣ πήρε λάφυρα 4 αυτόματα όπλα, 5-6 τουφέκια και 2 περίστροφα. 

Οι άνδρες των Ταγμάτων Ασφαλείας του "Μαργαρίτη" ζήτησαν να μετατεθούν στο στρατόπεδό τους στο Γουδή, γεγονός που απαγόρευσε ο διοικητής τους Πλυτζανόπουλος. Από τη δική του πλευρά, το Α΄ Σώμα Στρατού του ΕΛΑΣ επέδωσε εύφημη μνεία στο Γιάννη Κυριακίδη για την πρωτοβουλία και την άριστη εκτέλεση της επιχείρησης. Καθώς δε διέθετε παράσημα, του παρέδωσε αντί αυτού, ένα πιστόλι "Μαραμπέλ", επίσης ζήτησε να δοθεί εύφημη μνεία σε όσους συμμετείχαν στην επιχείρηση, γεγονός που έγινε, μετά την Απελευθέρωση, με ειδικό παράσημο.

Συνεχίζεται

Η επίθεση του ΕΛΑΣ στου "Μαργαρίτη" και η μάχη στην Καλλιθέα - Μέρος 1ο

Στις 30 Νοεμβρίου του 1943, πραγματοποιήθηκε ο μεγάλος διωγμός ενάντια στους ανάπηρους του Αλβανικού Μετώπου, στα νοσοκομεία της Αθήνας. Η επιχείρηση ενορχηστρώθηκε από τους δωσιλόγους της Αθήνας, σε αγαστή συνεργασία με την Αστυνομία Αθηνών και τις γερμανικές αρχές κατοχής, καθώς σχεδόν όλη η δύναμη των συνδέσμων αναπήρων του Αλβανικού Μετώπου, είχαν σύσσωμοι ενταχθεί στο ΕΑΜ και ήταν ιδιαίτερα ενεργά του μέλη. Μάλιστα, μέρος τους ανήκε και σε διάφορα τοπικά τμήματα του ΕΛΑΣ. Η στόχευση των αναπήρων δεν ήταν ασφαλώς τυχαία. Έχοντας δει το ηρωικό αλβανικό μέτωπο να καταρρέει και να ξεπουλιέται από τη μεταξική κυβέρνηση, οι ανάπηροι αποτελούσαν ζωντανούς ήρωες, σύμβολα της αντίστασης ενάντια στον κατακτητή και κυρίως είχαν ενταχθεί σε μια παράταξη που αμφισβητούσε όχι μόνο την εξουσία, δοτή και μη, των κατακτητών, και μάλιστα στην πρωτεύουσα, αλλά έθετε και το ζήτημα μιας άλλης δικαιότερης μορφής εξουσίας, για τον ελληνικό λαό. 

Το χτύπημα ενάντια στους ανάπηρους του Αλβανικού Μετώπου ήταν ξαφνικό και ύπουλο. Σε μερικές μόνο ημέρες γέμισαν οι φυλακές Χατζηκώστα και η Ασφάλεια Αθηνών, με τους ήρωες αγωνιστές, ενώ πολλοί από αυτούς δολοφονήθηκαν, ακόμα και στα κρεβάτια των νοσοκομείων, όπου νοσηλεύονταν. Απέναντι στην κατάσταση αυτή, το Α΄ Σώμα Στρατού του ΕΛΑΣ, με έδρα την Αθήνα εποφάσισε να δράσει. 

Μια από αυτές τις δράσεις του ΕΛΑΣ ήταν και η επίθεση στο "Μαργαρίτη" και η μάχη της Καλλιθέας, που ακολούθησε.

Αρχικά, κλήθηκαν σε έκτακτη σύσκεψη, οι καπετάνιοι του 1/1 Τάγματος του ΕΛΑΣ, Γιάννης Κυριακίδης και Χρήστος Λεβεντέας, όπως και ο Μιλτιάδης Ζανής, καπετάνιος λόχου, σε ένα μικρό σπίτι στη συνοικία του Δουργουτίου. Η σύσκεψη έλαβε χώρα στις 7 το απόγευμα, στο δεύτερο όροφο του σπιτιού, καθώς στον πρώτο στεγαζόταν ένα μικρό μαγαζί. Τη σύσκεψη παρακολούθησαν περίπου 20 στελέχη του ΕΛΑΣ Αθήνας και αργά το ίδιο βράδυ ανακοινώθηκε η απόφαση του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ, να χτυπηθεί το κτήριο "Μαργαρίτη". Επρόκειτο για ένα πολυόροφο κτήριο, που χρησιμοποιούταν ως εργοτάξιο της βιομηχανίας "Μαργαρίτη", που όμως τότε στέγαζε στρατώνα ταγματασφαλιτών. 

Η σύσκεψη, πέρα από την ανάλυση των πολιτικών και στρατιωτικών γεγονότων των ημερών, κατάληξε και στην προετοιμασία σχεδίου επίθεσης στο κτήριο "Μαργαρίτη", η οποία καθορίστηκε για της πρώτες πρωινές ώρες της επόμενης ημέρας. Η πληρότητα του σχεδίου θα ανακοινώνονταν λίγο πριν την επίθεση, από το επιτελείο του ΕΛΑΣ, ενώ όσοι παρακολούθησαν τη σύσκεψη διατάχθηκε να κοιμηθούν επί τόπου, προκειμένου να προκύψουν προβλήματα με τη μετακίνησή τους. 

Το επόμενο πρωί και για άγνωστο λόγο, η επίθεση στου "Μαργαρίτη" αναβλήθηκε. 

Ακολούθησαν 5-6 μήνες διαδοχικών μαχών του ΕΛΑΣ Αθήνας με τους κατακτητές και τους ταγματασφαλίτες, οι οποίες ανέβασαν σημαντικά το ηθικό του τοπικού ΕΛΑΣ και την πολεμική πείρα των μελών του. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Γιάννη Κυριακίδη, έως τον Ιούνιο του 1944, μόνο το 1/2 Τάγμα του ΕΛΑΣ Αθήνας, που πια είχε επικεφαλής τον ίδιο είχε 7 νεκρούς και 20 τραυματίες, ενώ στις επιχειρήσεις υπολόγιζε τουλάχιστον 100 νεκρούς ταγματασφαλίτες. 

Μια από τις μεγάλες επιχειρήσεις των Γερμανών, στις 06/07/1944 ήταν η επίθεση στα Λιόσια, στο Πυριτιδοποιείο και στα Σφαγεία, με σκοπό τη διενέργεια συλλήψεων και την κατατρομοκράτηση του ντόπιου πληθυσμού, που στήριζε μαζικά το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ. Ο ΕΛΑΣ πολέμησε με το 2/1 Τάγμα της 1ης Ταξιαρχίας του, που εδραζόταν στην Καλλιθέα και το 3/1 Τάγμα που είχε έδρα του την περιοχή των Σφαγείων. Στην πορεία της μάχης, ειδοποιήθηκε και το 1/2 Τάγμα να σπεύσει για ενισχύσεις, με επικεφαλής τον Αντρανίκ Γιουγκασιάν, στέλεχος του ΕΛΑΣ με μεγάλη πολεμική πείρα. Ωστόσο, η ένταση της μάχης και ο σαφώς ανώτερος οπλισμός των Γερμανών ανάγκασε τον ΕΛΑΣ να στείλει ακόμα μεγαλύτερες ενισχύσεις. Σύντομα, στη μάχη ενεπλάκησε το Τάγμα Κατσιποδίου, με επικεφαλής τον Ντίνο Μαυρόπουλο, το Τάγμα Αγίου Ιωάννη, με ταγματάρχη το Νίκο Συρήγο και καπετάνιο το Χρήστο Ρενιέρη (Πιλάφας) και ο λόχος του ΕΛΑΣ Νέου Κόσμου, με καπετάνιο το Λευτέρη (Νιόνιος Μεσολοράς).

Ωστόσο, καθώς τα τάγματα πλησίαζαν συγκροτημένα στα Σφαγεία, σύνδεσμος τους μετέφερε την πληροφορία, ότι οι Γερμανοί ξεκίνησαν να υποχωρούν και ο κίνδυνος είχε περάσει.

Έχοντας πολεμήσει για μικρό χρονικό διάστημα, τα ξεκούραστα τμήματα του Κατσιποδίου, Αγίου Ιωάννη και Νέου Κόσμου, μπορούσαν να ξεκινήσουν κάποια νέα επιχείρηση και αυτό υπήρξε ιδέα του Λευτέρη, ο οποίος συνειδητοποίησε την ευκαιρία, καθώς τόσο οι Γερμανοί, όσο και οι ταγματασφαλίτες είχαν σημαντικές απώλειες και σίγουρα δεν θα μπορούσαν να αντιδράσουν σε κάποια επίθεση. Ο Λευτέρης, έχοντας συμμετάσχει στη σύσκεψη για του "Μαργαρίτη", έδωσε εντολή, όλοι οι αξιωματικοί των τμημάτων να τον ακολουθήσουν σε ένα παρακείμενο μαγαζί, όπου τους εξήγησε για το σχέδιο του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ και τη δυνατότητα χτυπήματος του κτηρίου "Μαργαρίτη". 

Σαφώς, σχετική εντολή δεν υπήρχε και η επιχείρηση ήταν πρωτοβουλία του Λευτέρη, την οποία ωστόσο διέθετε το βαθμό για να λάβει. Προνοητικός, ο Λευτέρης έδωσε εντολή, οι λόχοι να κρατήσουν μόνο τους μαχητές που θα λάμβαναν μέρος στην επιχείρηση και οι λοιποί θα έφευγαν για την έδρα τους, χωρίς να ενμηερωθούν για την επιχείμενη επιχείρηση. Η σύνθεση της δύναμης που θα πραγματοποιούσε την επίθεση, αποφασίστηκε να είναι η εξής:

Λόχος Αγίου Ιωάννη και Κατσιποδίου: 12 άνδρες, με επικεφαλής τους Ντίνο Μαυρόπουλο και Ν. Συρίγο.

Τμήμα Δουργουτίου: 9 άνδρες, με επικεφαλής τον Αντρανίκ Γιουγκασιάν.

Μικτή Εφεδρεία: 15 άνδρες, με επικεφαλής, το Λουδάρο.

Μικτή δύναμη κρούσης: 15 άνδρες, με επικεφαλής τους Κώστα Βένο και Γιάννη Κυριακίδη.

Οι άνδρες επιλέχθηκαν με βάση τα διάφορα όπλα που τα τμήματα του ΕΛΑΣ διέθεταν και κυρίως την πείρα τους. Παράλληλα, αποφασίστηκε, μια δύναμη 15 ανδρών, με επικεφαλής το Λευτέρη να παραμείνει πίσω και να κρατά ανοικτό το δρόμο για το κτήριο "Μαργαρίτη". Ο οπλισμός των ανταρτών του ΕΛΑΣ για την επιχείρηση ήταν 81 αυτόματα όπλα, 6 χειροβομβίδες μιλς, 4 αυτόματα, 4 ιταλικές χειροβομβίδες και 4 πολωνικές, ενώ ορισμένοι αντάρτες ήταν οπλισμένοι και με τα ατομικά τους περίστροφα.

Συνεχίζεται

Το τραγικό ξεκλήρισμα της οικογένειας Ξυδέα

Κατά την περίοδο της Κατοχής, κυρίως στην ηπειρωτική Ελλάδα, δεν είναι άγνωστη η συμμετοχή ολόκληρων οικογενειών στην ΕΑΜική Εθνική Αντίσταση και τον ΕΛΑΣ. Το φαινόμενο ασφαλώς συνεχίστηκε για ευνόητους λόγους και κατά την περίοδο του Εμφυλίου, με αδέλφια, γονείς, ακόμα και παππούδες με εγγόνια, να εντάσσονται μαζί στο ΔΣΕ. Έτσι, δεν είναι επίσης άγνωστο το φαινόμενο, μια οικογένεια να έχει τρεις, τέσσερις ακόμα και επτά (οικογένεια Λύτρα) νεκρούς, που είτε εκτελέστηκαν, είτε έπεσαν στα πεδία των μαχών, είτε έχασαν τη ζωή τους από τις κακουχίες, το κρύο και την πείνα. Όπως έρευνες έχουν αναδείξει, το γεγονός αυτό ήταν γνωστό ασφαλώς και στο αστικό κράτος της εποχής, το οποίο απέφευγε αρκετά συστηματικά την εκτέλεση των τελευταίων παιδιών μιας οικογένειας που αθρόα είχε ενταχθεί στο ΔΣΕ, προκειμένου να τηρεί το πρόσχημα της μη διάλυσης της παραδοσιακής ελληνικής οικογένειας.

Ωστόσο, μέσα στις τραγικές οικογένειες της εποχής, ξεχωρίζει μια οικογένεια, της οποίας σχεδόν όλα τα μέλη σκοτώθηκαν, δολοφονήθηκαν και εκτελέστηκαν, ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας, ένοπλοι και άοπλοι. Η οικογένεια που συγκέντρωσε το απόλυτο μίσος του αστικού κράτους της εποχής και του "μακριού του χεριού", του παρακράτους είναι η οικογένεια Ξυδέα. 

Κώστας Ξυδέας

Γεννήθηκε στο χωριό τον ηρώων, την Σαϊδόνα Μεσσηνίας το 1907. Ανήκε σε οικογένεια βασιλοφρόνων. Μέσα στη μεταξική δικτατορία , η γνωριμία του με τον Κωνσταντίνο Κλαμπατσέα (Ακροναυπλιώτης και ένας από τους 200 της Καισαριανής) και τον Ηλία Νοέα ήταν καταλυτική και υπό την επιρροή τους εντάχθηκε στο ΚΚΕ και σε αντιδικτατορική οργάνωση της Μεσσηνίας. 

Πολέμησε στην Αλβανία με τον βαθμό του λοχία και τιμήθηκε με παράσημο ανδρείας. Εκεί απέκτησε ένα «ενθύμιο», τα χρόνια κρυοπαγήματα.

Με την επιστροφή του στο χωριό του εντάχθηκε στην «Νέα Φιλική Εταιρεία». Η Νέα Φιλική Εταιρεία αποτέλεσε τον πρόδρομο του ΕΑΜ στην περιοχή της Μεσσηνίας με ηγετική της μορφή τον Ηλία Νοέα. Στις 25-03-1942 , μια ομάδα Σαιδονιτών συναντήθηκε στο μοναστήρι της Βαιδενίτσας και αποφάσισε να αρχίσει ένοπλη δράση. Στις 27 Μαρτίου 1942 οι άνδρες της όργάνωσης επιτέθηκαν για πρώτη φορά σε μονάδα Ιταλών. Τα χτυπήματα συνεχίστηκαν αλλά οι Ιταλοί επιστράτευσαν τις απειλές για την ζωή των χωρικών καθώς και τοπικούς παράγοντες οι οποίοι πίεσαν του αντάρτες να παραδοθούν, υποσχόμενοι αμνηστία. Λόγω απειρίας, η ομάδα αποδέχτηκε να παραδώσει τα όπλα. Όμως οι Ιταλοί δεν κράτησαν τον λόγο τους, καταδίκασαν και εκτέλεσαν τον Ηλία Νοέα (εκτελέστηκε στις 13-05-1942 στην Καλαμάτα) και φυλάκισαν τους υπόλοιπους.

Στα 1943 και με αφορμή τα γενέθλια του Μουσολίνι, ο Κώστας Ξυδέας και αρκετοί από τους συντρόφους του απελευθερώθηκαν. Δεν έχασαν λεπτό και εντάχθηκαν στις μονάδες του ΕΛΑΣ Μεσσηνίας. Ο Κώστας Ξυδέας συμμετείχε σε πλήθος μαχών ως αξιωματικός της Λαϊκής Πολιτοφυλακής.

Με τη συμφωνία της Βάρκιζας αρνήθηκε να παραδώσει τον οπλισμό του και κατέφυγε στον Ταΰγετο μαζί με άλλους καταδιωκόμενους αγωνιστές. Με την ίδρυση του ΔΣΕ, εντάχθηκε σε αυτόν και πέρασε από όλες τις βαθμίδες αξιωματικών του ΔΣΕ. Συμμετείχε σε όλες τις μάχες της 3ης Μεραρχίας του ΔΣΕ. Το 1948 ανέλαβε διοικητής αρχηγείου Ταΰγετου με το βαθμό του Ταγματάρχη. Μαζί του πάντα είχε την γυναίκα του και τα 2 τους παιδιά. Από την άνοιξη του 1949 , τα περιθώρια δράσης του Δ.Σ.Π. είχαν στενέψει. Κύρια αιτία η έλλειψη πυρομαχικών. Η επιχείρηση με τον κωδικό «Περιστέρα» του Ε.Σ. οδήγησε τους αγωνιστές του Δ.Σ. Πελοποννήσου στα όριά τους. Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων χάθηκαν η γυναίκα του και τα 2 του παιδιά.

Ο Κώστας Ξυδέας προσπάθησε να ξεφύγει από τους διώκτες του αλλά στάθηκε αδύνατον. Στις 13-06-1949 περικυκλώθηκε στην θέση Πηγάδια Μεσσηνίας. Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι η θέση του προδόθηκε από έναν πρώην αντάρτη της περιοχής. Ο Ξυδέας πάλεψε σαν λιοντάρι αλλά δεν τα κατάφερε. Το κορμί του καρφώθηκε σε μια σκάλα και οι διώκτες του το οδήγησαν στην Καλαμάτα.

Σταθούλα Περουκανέα, σύζυγος Κώστα Ξυδέα

Εκτελέστηκε χωρίς δίκη, από λόχο του 9ου Ελαφρού Τάγματος Πεζικού του κυβερνητικού στρατού, στις 13 Μαΐου του 1949, στην τοποθεσία "Καρέας" στο Διλάγκαδο Ταϋγέτου.

Αλέξανδρος Ξυδέας, υιος Κώστα Ξυδέα

Εκτελέστηκε χωρίς δίκη, μαζί με τη μητέρα του Σταθούλα, από λόχο του 9ου Ελαφρού Τάγματος Πεζικού του κυβερνητικού στρατού, στις 13 Μαΐου του 1949, στην τοποθεσία "Καρέας" στο Διλάγκαδο Ταϋγέτου. Ήταν τότε, μόνο 11 ετών.

Χρήστος Ξυδέας, υιος Κώστα Ξυδέα

Εκτελέστηκε χωρίς δίκη, μαζί με τη μητέρα του Σταθούλα, από λόχο του 9ου Ελαφρού Τάγματος Πεζικού του κυβερνητικού στρατού, στις 13 Μαΐου του 1949, στην τοποθεσία "Καρέας" στο Διλάγκαδο Ταϋγέτου. Ήταν τότε, μόνο 8 ετών.

Χριστίτσα, μητέρα του Κώστα Ξυδέα

Εκτελέστηκε χωρίς δίκη, από στρατιώτες του κυβερνητικού στρατού και χίτες, στο Διλάγκαδο Ταϋγέτου, το 1949.

Γεώργιος Ξυδέας

Αδελφός του Κώστα Ξυδέα. Ήταν υπεύθυνος απόκρυψης υλικού του Αρχηγείου Ταϋγέτου. Σκοτώθηκε στις 20 Απριλίου του 1949 στην τοποθεσία "Μεγάλη Λάκκα" της Αλαγονίας από ενεδρεύοντα λόχο χιτών και ΜΑΥ της Πολιανής.

Ευτυχία Ξυδέα, σύζυγος Νίκου Περουκανέα

Αδελφή του Κώστα Ξυδέα. Κατακρεουργήθηκε στην τοποθεσία "Λεβέντης", βορειοανατολικά της Σαϊδόνας, τα ξημερώματα της 6ης Ιουνίου του 1949, από μικτό απόσπασμα χωροφυλάκων, χιτών και ΜΑΥ.

Σταμάτω Περουκανέα

Κουνιάδα του Κώστα Ξυδέα. Τη δολοφόνησαν οι χίτες, στη θέση "Περουκανέικα", κοντά στο χωριό Γαϊτσές.

Λεωνίδας Ξυδέας

Αγωνιστής της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης, κατά την Κατοχή. Δολοφονήθηκε μετά την Απελευθέρωση από χίτες, στον Αλμυρό της Καλαμάτας.

Δημήτρης, υιος Γεωργίου Ξυδέα

Υπηρετούσε στη Λαϊκή Πολιτοφυλακή. Σκοτώθηκε στον Ταΰγετο, τον Αύγουστο του 1949.

Παναγιώτα, κόρη Γεώργιου Ξυδέα

Ανηψιά του Κώστα Ξυδέα. Τη δολοφόνησε η συμμορία του Γερακάρη, στη θέση "Μπουρετιάνες", το πρώτο δεκαήμερο του Αυγούστου του 1947.

Αρετώ, σύζυγος Φώτη Ξυδέα

Τον Ιούνιο του 1946, η Αρετώ κατέβαινε από την Καστανιά Λακωνίας και στο Προάστειο τη συνάντησε ένας λόχος χιτών. Οι χίτες τη δολοφόνησαν εν ψυχρώ.

Αμαλία, σύζυγος Νίκου Ξυδέα

Δολοφονήθηκε άγρια από τη συμμορία του Γερακάρη, στο προαύλιο της εκκλησίας της Καρδαμύλης, το 1947.

Νίκος, Κωνσταντίνου Ξυδέας

Μαχητής του ΔΣΕ. Εκτελέστηκε με την υπ' αριθμό 153/2-4-1949 απόφαση του στρατοδικείου της Τρίπολης, στις 6 Απριλίου του 1949. Ήταν 21 ετών. 

Χρήστος Ξυδέας

Δολοφονήθηκε από χίτες, στις 17 Απριλίου του 1946, στην Καρδαμύλη.

Νικολής, Κωνσταντίνου Ξυδέας

Δολοφονήθηκε από χίτες, το 1947, στο προαύλιο της εκκλησίας της Καρδαμύλης.

Παναγιώτης, Χρήστου Ξυδέας

Μαχητής του ΔΣΕ. Πέθανε από κάποια ασθένεια, από την οποία υπέφερε, όντας αντάρτης του ΔΣΕ.

Σωκράτης Ξυδέας, του Φώτη και της Αρετής

Μαχητής του ΔΣΕ. Εκτελέστηκε με την υπ' αριθμό 230/7-5-1949 απόφαση του στρατοδικείου της Τρίπολης, στις 14 Μαΐου του 1949. Ήταν τότε, 25 ετών.

Χρήστος Ξυδέας, του Βασίλη

Ανήκε στην ομάδα του Ηλία Νοέα, που με τον Κώστα Ξυδέα άρχισε στη Μεσσηνιακή Μάνη, την αντίσταση κατά των Ιταλών. Μετά την εκτέλεση του Νοέα εστάλη όμηρος στην Ιταλία. Στις 15 Αυγούστου του 1946, τον συνέλαβε ο πρώην ταγματασφαλίτης και παρακρατικός, Παυλάκος και τον δολοφόνησε στο προαύλιο της εκκλησίας του χωριού Σαϊδόνα, γιατί διάβαζε το "Ριζοσπάστη".

Χρήστος Περουκανέας

Τον δολοφόνησαν χίτες, με κασμά, επειδή είχε γαμπρό του, από κόρη τον Κώστα Ξυδέα.

Κλείνοντας, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι ο μικρός Θωμάς, υιος του Χρήστου Ξυδέα σκοτώθηκε στα 9 του έτη, σε ατύχημα, παίζοντας με πολεμικά όπλα, το χειμώνα του 1949, στο σπίτι που φιλοξενούσε την οικογένεια.

Πηγές: Γιάννης Λέφας, Χιλιάδες τέσσερις σταυροί στο μαρτυρικό Μωριά, Αλφειός, Αθήνα 2007.
Για το σύντομο βιογραφικό του Κώστα Ξυδέα, το περιοδικό Κατιούσα.

Μικρό μαρτυρολόγιο γυναικών της 3ης Μεραρχίας του ΔΣΕ

Φωτεινή Αναστασιάδη

Γεννήθηκε στο χωριό Τσούνη Σπάρτης στους κόλπους αγροτικής οικογένειας. Στο ΔΣΕ Πελοποννήσου διατέλεσε πολιτικός επίτροπος διμοιρίας του τάγματος του Ντίνου Βρεττάκου. Πήρε μέρος σε δεκάδες μάχες και συμπλοκές, όπου διακρίθηκε για το θάρρος της. Κατά το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Μαρτίου του 1949, τραυματίστηκε βαριά, ψηλά στο μηρό από θραύσμα όλμου, κοντά στην Αγία Βαρβάρα Αχαΐας. Οι σύντροφοί της την μετέφεραν για ασφάλεια σε παρακείμενη ρεματιά, όπου τις παρείχαν τις πρώτες βοήθειες. Μη μπορώντας να την μετακινήσουν τις έφτιαξαν ένα μικρό καλύβι από κλαδιά έλατου, την τύλιξαν με ένα μάλλινο ρούχο και της άφησαν έναν αντάρτη να την προσέχει μέχρι να αναρρώσει. Δυστυχώς, η Φωτεινή Αναστασιάδη υπέκυψε το ίδιο βράδυ από την αιμορραγία και την ψύξη.

Η Φωτεινή Αναστασιάδη.

Νικολέτα Τσιριγώτη

Γεννήθηκε στο χωριό Δρυαλί Λακωνίας, στους κόλπους οικογένειας που σύσσωμη είχε οργανωθεί στο ΕΑΜ, τον ΕΛΑΣ και την ΕΠΟΝ. Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου, η οικογένειά της, όπως και η Νικολέτα ακολούθησαν το ΔΣΕ. Η Νικολέτα κατατάχθηκε στο ΔΣΕ και τοποθετήθηκε στα συνεργεία παρασκευής άρτου του ΔΣΕ, στο Βελιτσί. Ο σύζυγός της, Δημήτρης Τσιριγώτης αγωνιζόταν ως αντάρτης του ΔΣΠ, στο τμήμα του Σφακιανού. Με την ήττα του ΔΣΠ και τη διάσπασή του σε μικρές ομάδες, η Νικολέτα και ο σύζυγός της ακολούθησαν την ομάδα του Σφακιανού.

Όπως είναι γνωστό, η ομάδα του Σφακιανού προδόθηκε στη σπηλιά του Βαγιολάγκαδου και περικυκλώθηκε απο μικτό απόσπασμα χωροφυλάκων και χιτών και ακολούθησε αιματηρή μάχη. Πρώτος, σκοτώθηκε ο σύζυγος της Νικολέτα, Δημήτρης που βρισκόταν στο παρατηρητήριο. Η Νικολέτα Τσιριγώτη, χρησιμοποιώντας το ακόμα ζεστό σώμα του άντρα της για ταμπούρι συνέχισε να πολεμά μέχρι που οι σφαίρες του όπλου της εξαντλήθηκαν και τότε συνέχισε με το όπλο του άνδρα της. Όμως οι τέσσερις αντάρτες δεν μπορούσαν να υπερνικήσουν 150 τουλάχιστον επιτιθέμενους. Έτσι, η Νικολέτα έπεσε μαχόμενη ακριβώς πάνω στο σώμα του συζύγου της. 

Οι άνδρες του μικτού αποσπάσματος έκοψαν τα κεφάλια των πέντε νεκρών και αφού τα τοποθέτησαν σε παλούκια τα περιέφεραν στα γύρω χωριά.

Γεωργία Καντιάνη

Γεννήθηκε στην Αλαγονία Μεσσηνίας και κατά τη διάρκεια της Κατοχής εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ. Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου εντάχθηκε ως μαχήτρια του ΔΣΕ Πελοποννήσου. Έπεσε μαχόμενη ενάντια σε απόσπασμα χιτών, στην τοποθεσία "Αγριόκαρο" Αλαγονίας, κατά το τρίτο δεκαήμερο του Μάη, του 1949.

Γεωργία Καντιάνη

Πηνελόπη Καλαμβοκίδου

Γεννήθηκε στην Αλαγονία Μεσσηνίας και εντάχθηκε στο ΔΣΕ ως μαχήτρια. Κατά τη διάρκεια συμπλοκής, στις 10 Μαΐου του 1949 αιχμαλωτίσθηκε από ομάδα χιτών, οι οποίοι επέδειξαν τα κτηνώδη τους ένστικτα βιάζοντάς την ομαδικά, πριν την εκτελέσουν στον τοίχο του νεκροταφείου του Αγίου Αντωνίου.

Μαρία Μάλαμα

Γεννήθηκε στο χωριό Γιαννιτάνικα Μεσσηνίας. Εντάχθηκε στο ΔΣΕ ως μαχήτρια. Σκοτώθηκε την 1η Μαρτίου του 1949, μαζί με το Σπύρο Μπαστακό, στην περιοχή Πλατανακίου βορειοανατολικά της Δήμιοβας.

Σοφία Σκόκου

Γεννήθηκε στο χωριό Ελαιοχώρι Μεσσηνίας. Πατέρας της ήταν ο Τρύφωνας Σκόκος Εντάχθηκε στο ΔΣΕ ως μαχήτρια. Σκοτώθηκε την 1η Μαρτίου του 1949, μαζί με το Σπύρο Μπαστακό και την Μαρία Μάλαμα, στην περιοχή Πλατανακίου βορειοανατολικά της Δήμιοβας.

Ελένη Φράγκου

Γεννήθηκε στο χωριό Ελαιοχώρι Μεσσηνίας. Εντάχθηκε στο ΔΣΕ ως μαχήτρια και αργότερα υπηρέτησε στο επιτελείο της 22ης Ταξιαρχίας, στην ομάδα Σαρρήγιαννη. Αιχμαλωτίστηκε στις 7 Μαρτίου του 1949, στην τοποθεσία "Σπηλιές" του χωριού Μιχόιο, όπου σκοτώθηκε και ο Σαρρήγιαννης. Παραπέμφθηκε στο στρατοδικείο Πάτρας, το οποίο, στις 28 Απριλίου του 1949 την καταδίκασε δις εις θάνατον και λίγες μέρες αργότερα εκτελέστηκε.

Βασιλική Γαλακούτη

Γεννήθηκε στο χωριό Καρβέλι Μεσσηνίας. Εντάχθηκε στο ΔΣΕ ως μαχήτρια. Σκοτώθηκε στο χωριό Καρβέλι, σε συμπλοκή με τον κυβερνητικό στρατό.

Στυλιανή Περιζώτη

Γεννήθηκε στο χωριό Νέδουσα Μεσσηνίας. Εντάχθηκε στο ΔΣΕ ως μαχήτρια και πήρε μέρος σε πολλές μάχες και συμπλοκές. Με την κατάρρευση του ΔΣΠ κρυβόταν σε σπηλιά, μαζί με τον καπετάν Βελή. Όταν επιχείρησε να πάει στη Νέδουσα για να βρει τρόφιμα συνελήφθη από απόσπασμα χωροφυλακής, όπως και ο καπετάν Βελής. Ο μεν Βελής εκτελέστηκε, η δε Στυλιανή Περιζώτη βασανίστηκε άγρια κοντά σε παρακείμενο ποτάμι και αφού δολοφονήθηκε, τάφηκε εκεί σε πρόχειρο λάκκο.

Σύζυγος Κωνσταντίνου Φιλανδριανού

Μαχήτρια του ΔΣΕ, η οποία σκοτώθηκε από τμήμα του κυβερνητικού στρατού, το 1949, στην τοποθεσία "Βαθειά Λάκκα" του "Καλαθιού" Ταϋγέτου. Ο σύζυγός της Κωνσταντίνος σκοτώθηκε στις 30 Αυγούστου του 1948, στη μάχη της Δημητσάνας.

Χρυσούλα Φιλανδριανού

Σύζυγος του Χαράλαμπου Φιλανδριανού, μαχήτρια του ΔΣΕ. Σκοτώθηκε σε συμπλοκή με τον κυβερνητικό στρατό, το 1949.

Αγγέλω Μπελιτσάκου

Γεννήθηκε στο χωριό Μηλιά (Αρμπελιά) Μεσσηνίας. Εντάχθηκε στο ΔΣΕ ως μαχήτρια. Την 16η ή 17η Μαΐου του 1949 συνελήφθη άοπλη μαζί με άλλους συντρόφους της, στη θέση "Μασουράκια", του "Χαλασμένου" Ταϋγέτου, από μικτή δύναμη στρατού, χωροφυλάκων και ΜΕΑ. Τα ΜΕΑ προέρχονταν από την Αλτομύρα και το απόσπασμα χωροφυλακής από το χωριό Πηγάδια. Χωρίς να προηγηθεί δίκη, όπως ήταν η πρακτική των κυβερνητικών δυνάμεων του Εμφυλίου, οι 12 αιχμάλωτοι εκτελέστηκαν ομαδικά, επί τόπου. Ανάμεσά τους και η Αγγέλω Μπελιτσάκου.

Ευθυμία Αθαναηλέα

Γεννήθηκε στο χωριό Τσέρια της Μεσσηνίας και εντάχθηκε στο ΔΣΠ αρχικά ως μαχήτρια και μετέπειτα αναδείχθηκε σε ομαδάρχισσα. Σκοτώθηκε, στα 23 της έτη, στη θέση "Ρίντομο" Ταϋγέτου, το 1949.

Ελένη Κολόζη

Η τραγική ιστορία της Ελένης Κολόζη ξεκινά αμέσως μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, όταν βιάστηκε από τον πρώην ΕΑΜίτη Γιάννη Κολόζη ή Κούταβο (άγνωστο εάν υπάρχει συγγένεια), ο οποίος προσχώρησε στη συμμορία παρακρατικών του Καμαρινέα και έγινε υπασπιστής του. Το φοβερό περιστατικό ώθησε την Ελένη να ενταχθεί στις πρώτες ομάδες καταδιωκόμενων αγωνιστών και εντάχθηκε στο λόχο του Ηλία Κλαρίτη, ο οποίος αργότερα εξελίχθηκε σε τάγμα του ΔΣΠ. Στις 16 Ιανουαρίου του 1949, καθώς ο λόχος του Γιάννη Κατσικόπουλου και το τάγμα του Κλαρίτη, του Αρχηγείου Αργολιδοκορινθίας επιχειρούσαν να περάσουν τη διάβαση "Μαύρο Όρος", η Ελένη Κολόζη έχασε τη ζωή της από ψύξη.

Δήμητρα Ντόγκα

Γεννήθηκε στο χωριό Καλλιρόη Μεσσηνία και εντάχθηκε ως μαχήτρια στο ΔΣΕ. Αιχμαλωτίστηκε στον Ταΰγετο το 1949 και δολοφονήθηκε χωρίς να δικαστεί, στην Καλαμάτα, μερικές ημέρες μετά, μαζί με το σύζυγό της, επίσης μαχητή του ΔΣΕ, Λευτέρη Ντόγκα.

Δέσποινα & Ευφροσύνη Σταματέα

Αδελφές που γεννήθηκαν στο χωριό Τσέρια της Μεσσηνίας. Ο μεγάλος του αδελφός Ευάγγελος, ΕΛΑΣίτης της περιόδου της Κατοχής ήταν ο θρυλικός καπετάν Ταΰγετος του Δημοκρατικού Στρατού Πελοποννήσου. Υπήρξαν και οι δύο μαχήτριες του ΔΣΕ. Εκτελέστηκαν μαζί ή σκοτώθηκαν από μικτό απόσπασμα στρατού, χωροφυλακής και ΜΕΑ, στις 16 ή 17 Μαΐου του 1949, στη θέση "Μασουράκια" Ταϋγέτου. 

Αιώνια τιμή...

Η επιχείρηση του ΔΣΕ στο χωριό Κυριακή Έβρου

Όπως δημοσιεύθηκε στο περιοδικό "Εθνική Αντίσταση"

Στις αρχές του Γενάρη 1947, τμήματα του ΔΣΕ, με διοικητή τον Κρίτωνα, χτύπησαν αιφνιδιαστικά, μια διλοχία στρατού, στο χωριό Κυριακή του νομού Έβρου. Η επίθεση ήταν καλά οργανωμένη και ο αιφνιδιασμός των ανταρτών είχε απόλυτη επιτυχία. Ο τότε υπολοχαγός του ΔΣΕ, Μανώλης Χατζηστεργίου, από το Διδυμότειχο, ο οποίος πήρε μέρος στη μάχη, διηγείται:

"Ήταν νύχτα ακόμα όταν κυκλώσαμε το χωριό, στο οποίο υπήρχε μονίμως μεγάλο τμήμα στρατού, μια διλοχία, ίσως και ένα τάγμα. Αρχίσαμε τη μάχη. Ο στρατός, με τους αξιωματικούς του δεν πρόβαλε μεγάλη αντίσταση, αφού είδε πως είναι κυκλωμένος από παντού. Παραδώθηκαν όλοι, μαζί με τον οπλισμό τους. Θύματα δεν υπήρχαν. 

Όταν ο ταγματάρχης του στρατού, ονόματι Γαΐτσης παρουσιάστηκε στο διοικητή των ανταρτών σύντροφο Κρίτωνα και βλέποντας γύρω του γνωστούς αντάρτες, λέει στον Κρίτωνα: "Συνεχώς προπαγάνδιζαν και μας έλεγαν πώς εσείς πολεμάτε εναντίον μας, μαζί με Βουλγάρους. Αλλά εγώ δεν βλέπω ούτε έναν Βούλγαρο, παρά μόνο αντάρτες από την περιοχή μας. Εάν μας αφήσετε ελεύθερους, εγώ θα είμαι ο πρώτος που θα πω ποια είναι η αλήθεια." 

Πράγματι, ο Γαΐτσης κράτησε το λόγο του, όταν αφέθηκε ελεύθερος στο Διδυμότειχο. Για τη στάση του αυτή καθαιρέθηκε από διοικητής τάγματος και του αφαίρεσαν και το βαθμό του ταγματάρχη, όπως πληροφορήθηκα αργότερα. Οι αιχμάλωτοι στρατιώτες αφέθηκαν και αυτοί ελεύθεροι. Μερικοί προσχώρησαν στο ΔΣΕ. Άλλη ομάδα στρατιωτιών αντάλλαξε στολές με τους αντάρτες. Τα λάφυρα τα πήραν οι αντάρτες και ήσαν πολλά: όπλα, τρόφιμα, ρουχισμός κλπ. 

Αργότερα άρχισαν οι επιχειρήσεις του στρατού. όταν μπήκαν στο χωριό Κυριακή, μερικοί φαντάροι και χωροφύλακες θέλησαν να κάψουν ολοσχερώς το χωριό, για εκδίκηση. Όμως, άλλοι στρατιώτες τους εμπόδισαν. Δεν ξέχασαν την ανθρώπινη συμπεριφορά των ανταρτών, που ενώ μπορούσαν να τους σκοτώσουν όλους, δεν πείραξαν κανέναν και τους άφησαν ελεύθερους. 

Είναι και αυτό ένα δείγμα για το πώς συμπεριφέρονταν οι μαχητές του ΔΣΕ στους αιχμαλώτους στρατιώτες, που ήταν  κι εκείνοι παιδιά του ελληνικού λαού, και τα οποία άλλοι έβαζαν να αλληλοσκοτώνονται μαζί μας, και αυτοί ήταν η ξενόδουλη μοναρχοφασιστική κυβέρνηση, οι Αγγλοαμερικανοί ιμπεριαλιστές και τα τσιράκια τους. Ας μας τα επέδειχναν οι αντίπαλοί μας, αν είχαν τέτοια παραδείγματα συμπεριφοράς έναντι των αιχμαλώτων μαχητών του ΔΣΕ. Αλλά δεν έχουν. Οι αιχμάλωτοι μαχητές και μαχήτριες του ΔΣΕ, όχι μόνο δεν αφήνονταν ελεύθεροι, αλλά υπέφεραν τα πάντα. Εκτελούνταν αφού πρώτα υπέφεραν κάθε είδους εξευτελισμούς και βασανιστήρια. Και οι λίγοι που γλίτωναν, κατέληγαν στα μπουντρούμια των φυλακών και στις εξορίες, στα μαρτυρικά νησιά της Ελλάδας. 

Αυτή ήταν η διαφορά μας. Εμείς εμπνεόμασταν από ανθρώπινα ιδανικά και όχι από αισθήματα εκδίκησης που διέπνεαν τους αντιπάλους μας".

Το χωριό Κυριακή σήμερα.

Η μάχη στη Βόργιαννη

Όπως την αφηγήθηκε ο Γιώργος Αλεξανδρής, στο περιοδικό "Εθνική Αντίσταση".

Στις 23 Αυγούστου του 1944 έγινε το πανηγύρι του Ουρανού στη Βόργιαννη και είχε μεγάλη κοσμοσύναξη. Το μοναστήρι της Βόργιαννης είναι χτισμένο σε ένα μικρούτσικο οροπέδιο, σε ύψος 600 μέτρων περίπου και "παρατηρεί" τον κάμπο που απλώνεται στα πόδια του. Ήταν κάποτε πλούσιο, με σπαρτά, αμπέλια και κτηνοτροφία.

Στα 1940 έφυγε και ο τελευταίος καλόγερος κι ερήμωσε. Ξεχάστηκε το πανηγύρι, ξεχάστηκαν τα πάντα, μόνο τα τεράστια βαρέλια του κρασιού, που σάπιζαν κάτω από τους εξώστες έμεναν να θυμίζουν τα περασμένα. 

Με πρωτοβουλία των οργανώσεων ΕΑΜ-ΕΠΟΝ έγινε πρόσκληση σε όλα τα γύρω χωριά, ιδιαίτερα αυτά του κάμπου, να ξαναστήσουν το πανηγύρι. Ο κυνηγημένος και τρομοκρατημένος κόσμος έτρεξε σύσσωμος, εκείνη τη μέρα να απολαύσει εκεί επάνω, λίγο λεύτερο αέρα των βουνών, λίγη παρηγοριά κι ελπίδα, στην εκκλησία της Παναγίας. Η οργάνωση της γιορτινής ημέρας ήταν υπέροχη και πρωτόγνωρη, γιατί η νεολαία της ΕΠΟΝ είχε ένα τέλειο πρόγραμμα. Μετά την εκκλησία προσφέρθηκε, σε όλο πλήθος το αρχαίο γεύμα, κρέας με πληγούρι, σε μεγάλα κουτιά κονσέρβας για πιάτο. Ύστερα, ο κόσμος παρακολούθησε εκθέσεις, θεατρικές παραστάσεις, ομιλίες, τραγούδια, μουσική και χορούς για όλους. 

Ένα τμήμα του εφεδρικού ΕΛΑΣ ήταν εκεί για την προστασία της εκδήλωσης και αργότερα του μεσημέρι έφτασε και το ιππικό του Γκόγγου Μακρυγιάννη, από το Νεωχώρι, με 35 καβαλάρηδες. Ανατολικά, πιο νότια, πάνω από δέκα χιλιόμετρα, σε ευθεία γραμμή είναι η Φαρκαδόνα, στη ρίζα του πέτρινου "Ακαμάτη". Ήταν έρημη γιατί στην ανατολική της άκρη υπήρχε οχύρωση των Γερμανών, που έλεγχε το δημόσιο δρόμο Λάρισα- Τρίκαλα, από το Κουτσόχερο ανατολικά, έως τη Βούλα στα δυτικά. Όταν οι Γερμανοί εντόπισαν τη σύναξη χωρικών στη θέση "Ορφανό", δεν έχασαν την ευκαιρία. Την επόμενη ημέρα, ένα τμήμα 40 ανδρών διέσχισαν το κάμπο και το χωριό Κρήνη, έκαψαν 2-3 σπίτια και από εκεί σκαρφάλωσαν στο αντέρεισμα που οδηγεί στην κορυφή του οροπεδίου. Η κίνησή τους αυτή προκάλεσε φόβο, ταραχή και ερωτηματικά στους διασκορπισμένους αγρότες, οι οποίο δεν ειδοποίησαν έγκαιρα τον τοπικό ΕΛΑΣ, που βρισκόταν στο Νεοχώρι. Το ιππικό του Μακρυγιάννη άργησε να ειδοποιηθεί και η οργάνωση του ΕΑΜ στο χωριό Διάσελο έλαβε τα νέα το μεσημέρι της ίδιας ημέρας, όμως στο χωριό δεν υπήρχε παρά μικρή δύναμη του ΕΛΑΣ. Οι λίγοι αντάρτες του Διάσελου, κυρίως ασθενείς και τραυματίες σε ανάρρωση, συγκρότησαν ομάδα, στην οποία συμμετείχαν και πολίτες με τα κυνηγετικά τους όπλα και τράβηξαν το δρόμο προς τα κάτω, για τη Βόργιαννη.

Στο Ελευθεροχώρι, μια ίλη ιππικού πήρε αργά την είδηση και μπερδεμένη, αντί να κατέβει στη Βόργιαννη, πήγε πρώτα στο Διάσελο. Όμως το τμήμα του εφεδρικού ΕΛΑΣ εκτίμησε καλύτερα τη γερμανική κίνηση και θεωρώντας ότι σύντομα αυτοί θα επιστρέψουν στη βάση τους, έστησε ενέδρα ανάμεσα σε Κρήνη και Βόργιαννη, σε ένα αντέρεισμα που χωρίζει τα δύο χωριά και σβήνει, πατώντας τον κάμπο. Εκεί περνά ο δρόμος παράλληλα με το ποταμάκι, που τότε ήταν κατάξερο. 

Οι Γερμανοί πάτησαν το μοναστήρι, το ερεύνησαν, βρώμισαν τον εσωτερικό του χώρο, είδαν τα απομεινάρια του πανηγυριού και αφού προξένησαν μερικές ζημιές, ακτηφόρησαν το απόγευμα για τη Βόργιαννη. Μπήκαν στο έρημο χωριό, πλιατσικολόγησαν μερικά σπίτια και μπήκαν στα διπλανά αμπέλια για να κόψουν σταφύλια, έκαψαν μια αποθήκη, πήραν μερικές κότες, αυγά και τράβηξαν για την Κρήνη. Καθώς πλησίαζαν στη θέση της ενέδρας, άφησαν το δρόμο και μπήκαν σε διπλανά αμπέλια και μετά τράβηξαν για το ποταμάκι και τον ανοιχτό κάμπο. 

Ο διμοιρίτης του εφεδρικού ΕΛΑΣ που βρισκόταν στη θέση ενέδρας έδωσε τότε εντολή στο σκοπευτή του οπλοπολυβόλου για να ρίξει. Μια σφάιρε έφυγε από το ιταλικό οπλοπολυβόλο του ΕΛΑΣ και σκότωσε τον πρώτο Γερμανό που έπεσε μέσα στο αμπέλι. Ωστόσο, το ιταλικό οπλοπολυβόλο έπαθε αμέσως εμπλοκή κι οι χειριστές του επιχείρησαν να το ξεμπλοκάρουν με ένα μαχαίρι (ο κάλυκας της πρώτης σφαίρας είχε σφηνώσει). Αυτό έδωσε στους Γερμανούς, το χρόνο να καλυφθούν και να απαντήσουν στον ΕΛΑΣ με καταιγισμό πυρών από μυδράλια. Ωστόσο, ο ΕΛΑΣ γρήγορα απάντησε με το ιταλικό οπλοπολυβόλο, που καθήλωσε όσους δεν μπόρεσαν να βρουν κάλυψη. 

Αφού, η μάχη είχε για λίγο παραμείνει σε ριπές μεταξύ θέσεων, στο σημείο κατεύθασε το αργοπορημένο τμήμα ιππικού του Μακρυγιάννη και η ομάδα από το Διάσελο, που κινούνταν από τα ανατολικά των γερμανικών θέσεων. Ορισμένοι Γερμανοί έσπευσαν να σηκώσουν τα χέρια προς παράδοση, αλλά όταν ο λοχίας του ΕΛΑΣ, Ανδρέας (από το Λιβαδερό ή τους Μεταξάδες Ελασσόνας) τους πλησίασε για να τους αφοπλίσει, ένας Γερμανός λοχίας, τον πυροβόλησε κατάστηθα. Αργότερα, οι ΕΛΑΣίτες του τμήματός του, τον έθαψαν στο νεκροταφείο του χωριού Διάσελο. Το συμβάν δεν πτώησε τους ΕΛΑΣίτες, οι οποίοι θέρισαν τώρα από δύο σημεία τις γερμανικές θέσεις, αναγκάζοντάς τους σε υποχώρηση. 

Οι Γερμανοί άφησαν επί τόπου 3 νεκρούς και 8 αιχμαλώτους, ενώ εκτός του Ανδρέα, ο ΕΛΑΣ είχε έναν ελαφρά τραυματία και έναν πολίτη, από αυτούς που ακολούθησαν την ομάδα του Διάσελου, ο οποίος τραυματίστηκε βαριά. 

Τις επόμενες ημέρες, οι Γερμανοί εγκατέλειψαν το φυλάκιό τους στον Αη-Λια της Φαρκαδόνας και τραβήχτηκαν στη Λάρισα. Ο ΕΛΑΣ τους "συνόδευσε" με μικρής κλίμακας καταδρομική επιχείρηση, στην οποία συμμετείχαν 12 νεολείαοι από τον εφεδρικό ΕΛΑΣ του Διάσελου και οκτώ ακόμα ΕΛΑΣίτες μεγαλύτερης ηλικίας, που εντάχθηκαν στην ομάδα εθελοντικά. 

Νίκα Μαρτάκου

Η Νίκα Μαρτοπούλου ή Μαρτάκου γεννήθηκε στη Σπάρτη προπολεμικά και υπήρξε φοιτήτρια της Ανωτάτης Εμπορικής Σχολής. Κατά την περίοδο της Κατοχής οργανώθηκε στην ΕΠΟΝ Αθήνας και στο σπίτι της, στην πρωτεύουσα, φιλοξενήθηκαν εκείνο το διάστημα οι παράνομοι κομμουνιστές, Άγις Μενούτης, στέλεχος του ΚΚΕ από τα Ανώγεια Σπάρτης και Παναγιώρης Δουράκος από το Γύθειο.

Για τη δράση της κατά την Κατοχή, η οποία συνεχίστηκε και στο διάστημα του Εμφυλίου, η Νίκα Μαρτάκου, όπως και οι Άγις Μενούτης και Παναγιώτης Δουράκος συνελήφθησαν και παραπέμφθησαν στο Στρατοδικείο Αθηνών, το οποίο τους καταδίκασε και τους τρεις, μαζί με επτά ακόμα συντρόφους τους, από τον παράνομο μηχανισμό του ΚΚΕ της Αθήνας, σε θάνατο. 

Η Νίκα Μαρτάκου

Η Νίκα Μαρτάκου κρατήθηκε στις Γυναικείες Φυλακές Αβέρωφ, μαζί με άλλες κομμουνίστριες και αγωνίστριες της Εθνικής Αντίστασης, έως τον Απρίλιο του 1949, οπότε και μεταφέρθηκε στο απομονωτήριο των φυλακών, καθώς κατά τις πρώτες πρωινές ώρες θα οδηγούταν στο απόσπασμα. Στο κελί των μελλοθανάτων της κράτησε συντροφιά η Δήμητρα Μάρα Μιχαλακέα. Πέρασαν το τελευταίο βράδυ συζητώντας διάφορα ζητήματα και κάνοντας αστεία. Τραγούδησαν αντάρτικα τραγούδια και η Νίκα απάγγειλε τους στίχους του "Δωδεκάλογου του Γύφτου" του Κωστή Παλαμά και το "Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον" του Κώνσταντίνου Καβάφη. 

Στις 12 Απριλίου του 1949, στις έξι τα ξημερώματα, οι φύλακες πήραν τη Νίκα Μαρτάκου από το κελί της για να την οδηγήσουν στο απόσπασμα, ενώ οι συγκρατούμενές της, την αποχεραιτούσαν και φώναζαν συνθήματα από τα παράθυρα της φυλακής. Η Σούλα Καρανίκα θυμάται τη Νίκα Μαρτάκου να προχωρά στο προαύλιο φορώντας μια μπεζ καπαρντίνα, "προχωρώντας με φυσικότητα και με τα χέρια στις τσέπες, σαν να πήγαινε στη σχολή της". 

Εκτελέστηκε το ξημέρωμα στο Γουδή, εκεί που σήμερα βρίσκεται το Πάρκο Χωροφυλακής, τοποθεσία στην οποία εκτέλεσαν και το Νίκο Μπελογιάννη.

H τραγική ιστορία της Παρασκευούλας Σφυρή και της οικογένειάς της

Η Παρασκευούλα Σφυρή- Σοφού γεννήθηκε το 1928 στις Ερυθρές Μεγαρίδας, στην οικογένεια του Παναγιώτη Σοφό, τσαγκάρη στο επάγγελμα. Τελειώσε τις πρώτες τάξεις του γυμνασίου και υπήρξε νέα δραστήρια, γεμάτη ζωντάνια, με ανοικτούς ορίζοντες. Κατά την περίοδο της Κατοχής πέρασε στην ενεργό δράση του ΕΑΜ και με τη σύσταση της ΕΠΟΝ διατέλεσε γραμματέας του γραφείου ΕΠΟΝ Ερυθρών, παλεύοντας για την ελευθερία της Ελλάδας και του ελληνικού λαού, αλλά και για τη χειραφέτηση της γυναίκας. 

Το 1944 παντρεύθηκε στον Άγιο Παντελεήμονα Αχαρνών, τον αγαπημένο της, Ηλία Σφυρή, ο οποίος ήταν υπεύθυνος Τύπου και Πληροφόρησης του ΕΑΜ Βοιωτίας. 

Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, ο Ηλίας Σφυρής καταδιώχθηκε απηνώς από το αστικό κράτος και το παρακράτος και κατέφυγε στο ΔΣΕ, εντασσόμενος αργότερα στα Κέντρα Πληροφοριών της βόρειας Πελοποννήσου. Εν τω μεταξύ, η Παρασκευούλα Σφυρή, ούσα έγκυος γέννησε, με πλαστά στοιχεία, την κόρη τους, στο Μαιευτήριο "Έλενα", στις 26 Αυγούστου του 1948. Το παιδί ονομάστηκε Αριστέα. Ζώντας και μαχόμενη στην παράνομη οργάνωση της Αθήνας και με ένα μικρό παιδί πια, η Παρασκευούλα πέρασε στην Πελοπόννησο, μετά από συνεννόηση με τον ΔΣΕ και το σύζυγό της. Η Παρασκευούλα, μαζί με την κόρη της βρέθηκαν ξανά με τον Ηλία Σφυρή, το Φλεβάρη του 1948. 

Η Παρασκευούλα Σφυρή

Η Παρασκευούλα με τη μικρή Αριστέα γνώρισαν γρήγορα τις μεγάλες δυσκολίες της παρτιζανικής ζωής. Κάθε φορά που εχθρικά τμήματα πλησίαζαν την περιοχή όπου ζούσε, έπρεπε να μετακινηθούν ταχύτατα, κάτω από οποιεσδήποτε καιρικές συνθήκες. Το Φεβρουάριο του 1949, η Παρασκεούλα Σφυρή βρισκόταν σε καταφύγιο του ΔΣΕ στην περιοχή "Μαντρί του Κορομηλά", στα νοτιοδυτικά του ποταμού Σελινούντα. Εκείνες τις ημέρες, στο ίδιο σημείο κατέλυσε και λόχος του Δημήτρη Πιερρουτσάκου. Η θέση τους όμως προδόθηκε από χωρικό του χωριού Κουνίνα και στις 13 Φεβρουαρίου, οι σκοποί του ΔΣΕ ενημέρωσαν ότι στο σημείο πλησιάζουν εχθρικές δυνάμεις.

Το τμήμα του Πιερρουτσάκου έδωσε αψιμαχία και επιχείρησε να απαγκιστρωθεί από τη θέση του, καθώς αντιμετώπιζε υπέρτερες δυνάμεις παρακρατικών της Χ και χωροφυλάκων. Τα γεγονότα που ακολούθησαν και σχετίζονται με τη μοίρα της Παρασκευούλας Σφυρή δεν έχουν πλήρως εξακριβωθεί.

Κατά μια εκδοχή, η Παρασκευούλα δεν πρόλαβε να ακολουθήσει τους αντάρτες και πνίγηκε στα νερά του ποταμού Σελινούντα, προσπαθώντας να κρυφτεί. Κατά μια άλλη έκδοχή, κατά πάσα πιθανότητα πιο αληθή, η Παρασκευούλα προλαβε τους αντάρτες, όμως διαπίστωσε ότι η κόρη της βρισκόταν ακόμα στη γιάφκα των ανταρτών και έτρεξε πίσω για να την πάρει. Στην προσπάθειά της να γυρίσει πίσω στο τμήμα του Πιερρουτσάκου, μια ριπή την τραυμάτισε στα πόδια, με αποτέλεσμα να προσπαθήσει να κρυφτεί στα νερά του Σελινούντα, όπου βρήκε τραγικό θάνατο από πνιγμό. Ήταν τότε 21 ετών.

Το σώμα της Παρασκευούλας βρήκαν καλόγριες της Μονής Ταξιαρχών, οι οποίες το ενταφίασαν στην εκκλησία της μονής.

Η μικρή Αριστέα που παρέμεινε στο "Μαντρί του Κορομηλά" πάρθηκε από τους χωροφύλακες, οι οποίοι την παρέδωσαν στο Ορφανοτροφείο της Πάτρας. Η διεύθυνση του ορφανοτροφείου το έδωσε σε ανάδοχη οικογένεια ενός αγροφύλακα, η οποία τη φρόντισε με επιμέλεια για τέσσερα χρόνια. Ο Ηλίας Σφυρής, αιχμαλωτίστηκε από τον κυβερνητικό στρατό και στάλθηκε στη Μακρόνησο και μετέπειτα στην κόλαση των μετεμφυλιακών φυλακών. Μετά την αποφυλάκισή του, επιδόθηκε στην αναζήτηση της κόρης του, μαζί με το δικηγόρο Ιωάννη Γιαννόπουλο. Τελικά βρήκε τη μικρή Αριστέα και κέρδισε την επιμέλειά της. Της έδωσε το όνομα της μητέρας της.

Η Αριστέα Σφυρή, πιά Παρασκευούλα Σφυρή τελείωσε την Ανωτάτη Εμπορική Σχολή και σήμερα ονομάζεται κυρία Παρασκευή Παπαγιαννοπούλου-Σφυρή.

Για το camping της Νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ στο Γράμμο

Θεωρήσαμε αρχικά ως ανάξιο λόγου, το να σχολιάσουμε την κωμικοτραγική απόπειρα καπηλείας της ιστορίας του ελληνικού ταξικού κινήματος, από τη Νεολαία του ΣΥΡΙΖΑ, η οποία οργάνωσε το μήνα αυτό camping στο Γράμμο, πλαισιωμένο με ανάλογες ιστορικο-πολιτικές εκδηλώσεις.

Ωστόσο, οι πρόσφατες δηλώσεις του γραμματέα της νεολαίας, Σωτήρη Αλεξίου, για την εν λόγω ιστορική συγκυρία, με αφορμή το camping αυτό, μας αναγκάζουν να πάρουμε θέση.

Στο πάντα φιλόξενο "υποκατάστημα" της "Αυγής", την "Εφημερίδα των Συντακτών", ο Σωτήρης Αλεξίου αναφέρει καταρχήν, ότι η εκδήλωση αυτή, στοχεύει στην "υπέρβαση των διχασμών". Κάπως έτσι, η κορύφωση της ταξικής πάλης, όπως εκδηλώθηκε με τον Ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο, στο διάστημα 1946-1949, αποτελεί για το γραμματέα και προφανώς και το ΣΥΡΙΖΑ, μια υπονόμευση της εθνικής ενότητας. Έτσι, ο αγώνας των μαχητών και μαχητριών της Εθνικής Αντίστασης, των κομμουνιστών και των προοδευτικών στοιχείων της ελληνικής κοινωνίας, λίγο πολύ εξισώνεται με το συρφετό των δωσιλόγων, των προδοτών, των λαδεμπόρων και των μαυραγοριτών.

Ο Δάγκουλας, ο Παπαδόγκωνας, ο Πούλος και ο Σούρλας ήταν περίπου το ίδιο με τον Άρη, το Διαμαντή και το Γκιουζέλη...

Σε άλλο σημείο του λόγου του, ο Σωτήρης Αλεξίου επιχειρεί να συνδέσει τον Εμφύλιο, με ιστορικές ρεβάνς που θέλουν να πάρουν οι ακροδεξιοί της ΝΔ, αναμοχλεύοντας το εμφυλιοπολεμικό κλίμα, στο σήμερα. Ξεχνά άραγε ο γραμματέας, ότι το κόμμα του ψήφισε το τρίτο μνημόνιο, με την αγαστή σύμπνοια της ΝΔ και των άλλων αστικών κομμάτων εξουσίας; Μήπως το κόμμα του δεν διατηρεί αυτή την πολυπόθητη ενότητα, στα σωματεία και τις ομοσπονδίες, στις δημοτικές εκλογές και γενικότερα, όπου μαζί με τη ΝΔ, το ΠΑΣΟΚ και το ΑΝΤΑΡΣΥΑ, το μέτωπο είναι το ΚΚΕ και το ΠΑΜΕ;

Αυτή είναι η ενότητα που ευαγγελίζεται, τόσο ο κύριος Αλεξίου, όσο και ο ΣΥΡΙΖΑ: Η ενότητα των αστικών κομμάτων, της σοσιαλδημοκρατίας και του φιλελευθερισμού, απέναντι στο λαϊκό κίνημα και ασφαλώς την πρωτοπορία του κινήματος, το ΚΚΕ. 

Και η κατάληξη της τοποθέτησης του κυρίου Αλεξίου, αποδεικνύει ότι ο ΣΥΡΙΖΑ έχει απολέσει κάθε ίχνος ντροπής και τσίπας, όταν αναφέρει ότι "η νεολαία ΣΥΡΙΖΑ τιμά τον αγώνα του ΔΣΕ γιατί είναι η τραγική απόληξη της ηρωικής δεκαετίας του 40".

Διέπρατταν λοιπόν "τραγικό σφάλμα", όσοι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης και κομμουνιστές δεν έκατσαν με σταυρωμένα τα χέρια για να τους κόψει το κεφάλι, ο κάθε Παυλάκος της εποχής. Να τους σύρουν με χαλεκυμένες κατηγορίες στα θανατοδικεία που οργίαζαν εκείνη την περίοδο. Να τους εκτοπίσουν στα "διαβολονήσια" της Γυάρου και στα κολαστήρια της Μακρονήσου. Να τους αφήσουν να σαπίζουν δεκαετίες ολόκληρες στα μπουντρούμια του Γεντί Κουλέ και του Ιτζεδίν. Να τους ξυλοκοπήσουν, να τους βιάσουν, να τους κουρέψουν και να τους περιφέρουν νεκρούς στις πλατείες του κάθε χωριού. 

Όμως η ουσία του πράγματος δεν είναι εδώ. 

Το λαϊκό κίνημα της δεκαετίας του 40, που ανδρώθηκε στην περίοδο της Κατοχής, με μπροστάρηδές του τους κομμουνιστές διεκδίκησε αυτό που του ανήκει: Την ευτυχία, την ειρήνη και μια κοινωνία δίχως εκμεταλλευτές και εκμεταλλευόμενους. Αυτό είναι που ο κύριος Αλεξίου και το κόμμα του θέλει να ξεχάσουμε. Το γεγονός δηλαδή ότι μπορούμε να ζήσουμε και χωρίς βιομηχάνους και εφοπλιστές, που δια νόμου ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, φορολογούνται εθελοντικά και αποκομίζουν κέρδη με τον ιδρώτα και το αίμα των εργατών και εργαζομένων. Αυτών δηλαδή που παράγουν τον πλούτο.

Και γιατί θέλει ο κύριος Αλεξίου να το ξεχάσουμε; Γιατί ο ηρωικός αγώνας του ΔΣΕ φωτίζει το δρόμο για το μέλλον της ανθρωπότητας, κοντά στον Κόκκινο Στρατό, κοντά στους γκερίγιας της Κούβας, τους Βιετκόγκ με τα ψάθινα καπέλα και τα ξυπόλυτα πόδια, τους αντάρτες της Αγκόλα και κοντά στον Γκεβάρα και τον Πατρίς Λουμούμπα. 

Με αγώνες, που για τον κύριο Αλεξίου είναι άγνωστοι, μπορούμε μόνο να τιμήσουμε πραγματικά τον αγώνα του ΔΣΕ και με το να μην ξεχνάμε εκείνο το "με το όπλο παρά πόδα", που θα στοιχειώνει για πάντα τις νύχτες τους.

Νίκος Ζαχαριάδης

Για την επέτειο γέννησής του

Εκλεισαν 19 χρόνια (1η Αυγούστου του 1973), από τότε που έπαψε να χτυπά η καρδιά του Ν. Ζαχαριάδη, του ανθρώπου που επί 25 χρόνια ήταν ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, με σημαντική συμβολή στην ιστορία του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος. 

Ο Νίκος Ζαχαριάδης  γεννήθηκε στην Ανδριανούπολη στις 27 Απριλίου του 1903. Σε μερικά κείμενα αναφέρεται ως τόπος γέννησής του η Προύσα ή η Νικομήδεια. Αυτό όπως φαίνεται έγινε, γιατί ο πατέρας του δούλευε στην εταιρία «Ρεζί» του γαλλικού μονοπωλίου καπνού και συχνά από επαγγελματικές ανάγκες άλλαζε τόπο διαμονής μαζί με την οικογένειά του.

Σχολείο ο Ν. Ζαχαριάδης πήγε στην αρχή στα Σκόπια, συνέχισε στο επτατάξιο δημοτικό σχολείο της Νικομήδειας, ενώ Γυμνάσιο πήγε στην Ανδριανούπολη. Σε ηλικία 15 ετών αναγκάστηκε να δουλέψει για να βοηθήσει την οικογένειά του στο λιμάνι της Κωνσταντινούπολης. Εκεί ήρθε σε επαφή με το εργατικό κίνημα και τις σοσιαλιστικές ιδέες.

Το 1921 έγινε γραμματέας του κομμουνιστικού πυρήνα που καθοδηγούσε τους νέους εργάτες και υπαλλήλους στην Κωνσταντινούπολη. Τον ίδιο χρόνο ταξιδεύοντας στη Σοβιετική Ενωση (στα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας) έγινε μέλος της Κομμουνιστικής Νεολαίας της Σοβιετικής Ενωσης. 

Το 1922 έγινε μέλος του Μπολσεβίκικου κόμματος και στα μέσα του 1923 ξαναπήγε στη Σοβιετική Ενωση, όπου άρχισε σπουδές στην ΚΟΥΤΒ (Νεοϊδρυόμενο τότε «Κομμουνιστικό Πανεπιστήμιο των εργαζομένων της Ανατολής»).

Το 1924 η οικογένεια του Ν. Ζαχαριάδη εγκαθίσταται στην Ελλάδα. Αυτή τη χρονιά έρχεται στην Ελλάδα και ο Ν. Ζαχαριάδης και αναλαμβάνει καθοδηγητική δουλιά στην ΟΚΝΕ (Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας). Δουλεύει σε συνθήκες διώξεων και παρανομίας στη Θεσσαλονίκη, στο Βόλο, στον Πειραιά, στην Αθήνα κλπ. Μέχρι τα μέσα του 1929 που θα μείνει στην Ελλάδα η ζωή του είναι διώξεις, φυλακίσεις και αποδράσεις. Καταφέρνει να αποδράσει έξι συνολικά φορές από φυλακές γεγονός που του προσέδωσε τη φήμη του ασύλληπτου...

Το 1929 με σκηνοθετημένη κατηγορία καταδικάστηκε και φυλακίστηκε πάλι. Σε μια μεταφορά του από φυλακή σε φυλακή απέδρασε και έφυγε στη Σοβιετική Ενωση. Από τη Μόσχα θα γυρίσει το 1931, οπότε τον Νοέμβριο του ιδίου έτους με πρόταση της Κομμουνιστικής Διεθνούς θα αναδειχτεί στη θέση του Γραμματέα της ΚΕ του ΚΚΕ. Στη θέση αυτή θα μείνει επί 25 ολόκληρα χρόνια.

Ο Ν. Ζαχαριάδης, εκτός από Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ, για 25 ολόκληρα χρόνια υπήρξε μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της Κομμουνιστικής Διεθνούς μέχρι τη διάλυσή της (1943).

Η δικτατορία του Μεταξά (4/8/1936) έθεσε υπό άγριο διωγμό το ΚΚΕ και φυσικά τον Γραμματέα του, τον οποίο κατάφερε να συλλάβει το Σεπτέμβρη του 1936 και να φυλακίσει στις μεσαιωνικές φυλακές της Κέρκυρας σε απόλυτη απομόνωση.

Οταν στις 28/10/1940 άρχισε η επίθεση των Ιταλών φασιστών κατά της Ελλάδας ο Ν. Ζαχαριάδης- που εν τω μεταξύ είχε μεταφερθεί στην Αθήνα και βρισκόταν απομονωμένος στα μπουντρούμια της Γενικής Ασφάλειας- κατόρθωσε, στις 31/10/1940, να απευθύνει το ιστορικό «Ανοικτό γράμμα» με το οποίο καλούσε τον ελληνικό λαό να πάρει σύσσωμος μέρος στον αντιφασιστικό πόλεμο. Το γράμμα αυτό στάθηκε καθοδηγητικό ντοκουμέντο για το ΚΚΕ για την οργάνωση της εθνικής αντίστασης όταν η Ελλάδα κατακτήθηκε από τους χιτλερικούς.

Σ' όλη τη διάρκεια του Ελληνο-ιταλικού πολέμου οι αρχές της μεταξικής δικτατορίας κρατούσαν φυλακισμένο το Ν. Ζαχαριάδη, όπως και άλλα κομματικά στελέχη και μέλη. Οταν δε, εισέβαλαν οι χιτλερικοί στην Ελλάδα τον παρέδωσαν στην Γκεστάπο που τον μετέφερε στη Βιέννη και μετά στο φοβερό στρατόπεδο του Νταχάου. Στο Νταχάου ο Ν. Ζαχαριάδης πέρασε 4 χρόνια σκληρής δοκιμασίας και έπαιξε θετικό ρόλο στην πάλη ζωής ή θανάτου των κρατουμένων. Συμμετείχε σε παράνομο μηχανισμό, οργανωμένο από κομμουνιστές διαφόρων ΚΚ και βοηθούσε στην επιβίωση των Ελλήνων κρατουμένων που βρέθηκα στο ναζιστικό κολαστήριο. Στους κόλπους του παράνομου μηχανισμού του Νταχάου, ο Νίκος Ζαχαριάδης δεν παρέλειψε να ασκήσει οξύτατη κριτική στους συντρόφους των άλλων ΚΚ, για την ανάλυση του ναζισμού και του φασισμού, ως διαφορετικά μορφώματα από τον καπιταλισμό, αναδεικνύοντας την ορθή θέση, ότι ο ιμπεριαλισμός θα έπρεπε στο σύνολό του να αποτελεί το στόχο πάλης όλων των κομμουνιστικών κομμάτων.

Από το Νταχάου ο Ν. Ζαχαριάδης επέστρεψε στην Ελλάδα, μετά τη συντριβή του χιτλερισμού, τέλη Μάη του 1945. Βρήκε ένα ΚΚΕ με τεράστια απήχηση στο λαό, αφού ήταν το κόμμα που οργάνωσε και καθοδήγησε τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα. Ταυτόχρονα, έχει προηγηθεί η ένοπλη αγγλική επέμβαση, η ήττα του λαϊκού κινήματος τον Δεκέμβρη του 1944 στην Αθήνα, η διάλυση του ΕΛΑΣ και η παράδοση των όπλων του με τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Είχε επίσης αρχίσει το τρομοκρατικό όργιο σε βάρος του Κόμματος και των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης.

Στην περίοδο του Ελληνικού Εμφυλίου, η συμβολή του Ζαχαριάδη ήταν ουσιαστική, ώστε το Κόμμα να ανεβάσει τους λαϊκούς αγώνες, να αντιμετωπίσει την τρομοκρατία της ελληνικής αντίδρασης και των Αγγλων. Σταθμός στην αναδιοργάνωση του Κόμματος και του λαϊκού κινήματος είναι η 12η ολομέλεια της ΚΕ και το 7ο Συνέδριο του Κόμματος, τα οποία πραγματοποιούνται υπό την άμεση καθοδήγηση του Ν. Ζαχαριάδη.

Σ' εκείνες τις δύσκολές συνθήκες, το ΚΚΕ και το ΕΑΜ κατέβαλαν τεράστιες προσπάθειες, για να αποφευχθεί η διολίσθηση της χώρας στον εμφύλιο πόλεμο, αλλά το ντόπιο καθεστώς μαζί με τους Αγγλους που είχαν κηρύξει μονόπλευρο εμφύλιο πόλεμο και χτυπούσαν αλύπητα το λαό και ρήμαζαν τη χώρα οδήγησε τα πράγματα στην εμφύλια σύγκρουση 1946- 1949. Το κίνημα υποχρεώθηκε να αντιμετωπίσει τη λευκή τρομοκρατία με τη Μαζική Λαϊκή Αυτοάμυνα και στη συνέχεια με την οργανωμένη ένοπλη λαϊκή απάντηση, το αντάρτικο. Ετσι με πρωτοπορία τους κομμουνιστές και τους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης δημιουργήθηκε ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (ΔΣΕ).

Ο εμφύλιος πόλεμος έληξε με ήττα του Δημοκρατικού Στρατού, δεδομένου ότι οι δυνάμεις του αντιπάλου, ενισχυμένες από τους Αγγλους και τους Αμερικανούς, ήταν υπέρτερες. Στο διάστημα του Εμφυλίου ο Ν. Ζαχαριάδης βάζει καταλυτικά τη σφραγίδα του. Είναι ο ηγέτης του ΚΚΕ και του αγώνα του ΔΣΕ.

Μετά τον Εμφύλιο οι μαχητές του ΔΣΕ, πολλοί αγωνιστές και η καθοδήγηση του Κόμματος που ήταν στο Βουνό, πέρασαν στη Σοβιετική Ενωση και στις νεοσύστατες Λαϊκές Δημοκρατίες. Στην Ελλάδα το Κόμμα βρίσκεται υπό άγριο διωγμό και οι κομμουνιστικές ιδέες είναι αρκετό στοιχείο για την αντίδραση για να στέλνει αγωνιστές στα εκτελεστικά αποσπάσματα. Το ΚΚΕ όμως δεν παραιτείται από τον αγώνα του. Παρ' όλο που μεγάλο μέρος της ηγεσίας του -και σημαντικό μέρος των δυνάμεών του- βρίσκεται στην πολιτική προσφυγιά, ρίχνει βάρος στην παράνομη κομματική δουλιά μέσα στη χώρα και ταυτόχρονα πρωτοστατεί στην ανάπτυξη πρωτοβουλιών για ένα πλατύ κίνημα της Αριστεράς. Ετσι φτάνουμε και στην ίδρυση της ΕΔΑ. Η συμβολή του Ν. Ζαχαριάδη και σ' αυτή τη φάση της ιστορίας του κινήματος υπήρξε σημαντική. Ομως η ήττα του ΔΣΕ, οι ανάγκες ανασυγκρότησης του Κόμματος στην Ελλάδα, επιδράσεις διαφόρων λαθών ακόμη και ρευμάτων που διαμορφώνονται στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα δημιουργούν εσωκομματική κρίση και διαπάλη.

Στην 6η ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ το 1956, ο Ν. Ζαχαριάδης καθαιρείται από Γενικός Γραμματέας και στην 7η ολομέλεια το 1957 διαγράφεται από το ΚΚΕ.

Από τις αρχές Μάρτη του 1956 (μετά την 6η ολομέλεια της ΚΕ) ως τις αρχές Ιουνίου του 1962 θα εργαστεί στην ΕΣΣΔ ως διευθυντής δασικής επιχείρησης στο Μποροβίτσι, κοντά στο Νόβγκοροντ. Από το Μποροβίτσι θα επισκεφθεί κρυφά την ελληνική πρεσβεία στη Μόσχα και θα καταθέσει αίτηση προς στην ελληνική κυβέρνηση, ζητώντας να του επιτραπεί να γυρίσει στην Ελλάδα και να δικαστεί για να αποδείξει το αβάσιμο των κατηγοριών που είχε εξαπολύσει η ντόπια ολιγαρχία και οι ξένοι προστάτες της εναντίον του και εναντίον του Κόμματος. Για την ενέργειά του αυτή θα μεταφερθεί στο Σουργκούτ της Σιβηρίας, όπου και θα ζήσει απομονωμένος έως την 1η Αυγούστου του 1973 οπότε και πέθανε, θέτοντας ο ίδιος τέρμα στη ζωή του.

Στο τελευταίο γράμμα της ζωή του, προς την καθοδήγηση του ΚΚΕ, ο Ν. Ζαχαριάδης υπογραμμίζει: 

«Στη ζωή μου, έκανα πολλά λάθη και στραβά. Ο αναμάρτητος πρώτος το λίθο βαλέτω. Ομως με κατηγόρησαν ότι πρόδωσα το ΚΚΕ και τον αγώνα και με διέγραψαν απ' το κόμμα... Το ΚΚΕ ήταν και παραμένει το κόμμα μου και κανένας δεν μπορεί να το χτυπήσει και να το λερώσει χρησιμοποιώντας το όνομά μου... Με το ΚΚΕ δεν είχα ούτε έχω ανοιχτούς λογαριασμούς. Ούτε μπορούσα ποτέ να 'χω».

Στα βήματα της Ιστορίας- Φούρνοι Κορσέων

Οι Φούρνοι Κορσέων είναι ένα μικρό σύμπλεγμα νησιών, ανάμεσα στην Ικαρία και τη Σάμο. Όμορφος τουριστικός προορισμός, με θάλασσες γεμάτες ναυάγια, που όμως υπήρξε και ένας από τους λιγότερο γνωστούς τόπους εξορίας κατά την περίοδο του Εμφυλίου. 

Στους Φούρνους Κορσέων βρέθηκαν μερικές δεκάδες αξιωματικοί και υπαξιωματικοί του ΕΛΑΣ, με γνωστότερο ίσως τον Ευρυπίδη Μπακριτζή, ο οποίος δολοφονήθηκε κάτω από ανεξιχνίαστες συνθήκες στο σπίτι του, στο νησί. 

Ελάχιστα ιστορικά "κτερίσματα" των εξορίστων εκείνης της περιόδου παραμένουν σήμερα στο νησί. Κάτοικοι μας πληροφόρησαν ότι οι εξόριστοι διέμεναν κοντά στο ρέμα που διασχίζει τον οικισμό της πρωτεύουσας των Φούρνων, ενώ το σπίτι του Ευρυπίδη Μπακιρτσζή, που μοιραία έμεινε γνωστότερο πρόσωπο στην τοπική συλλογική μνήμη, είναι σήμερα ξενοδοχείο.

Μάθαμε επίσης ότι στο καφενείο "Δροσιά", ο Ευρπίδης Μπακιρτζής έπινε τον καφέ του και όντας φίλος με τον ιδιοκτήτη, ο οποίος ήταν βασιλικός, του έλεγε ότι για να κάτσει στο τραπέζι, εκείνος έπρεπε να γυρίσει ανάποδα, όλα τα κάδρα με το βασιλιά και την οικογένειά του. Τέλος, μια ακόαμ πληροφορία σχετικά με τη ζωή των εξορίστων, που σώζεται ως σήμερα, είναι ότι εκείνοι είχαν κατασκευάσει έναν κοινοτικό πορτοκαλώνα, για χρήση από όλους του ς κατοίκους του χωριού, στη θέση που βρίσκεται σήμερα το γυμνάσιο των Φούρνων.