2016

O Κόκκινος Φάκελος σας εύχεται μια όμορφη και αγωνιστική νέα χρονιά.

O ήρωας της ΟΠΛΑ Στέλιος Καρδάρας

Ο Στέλιος Σπανός ή "Καρδάρας" υπήρξε ένα από τα ικανότερα μέλη της ΟΠΛΑ Αθήνας, μέλος του ΚΚΕ, σαμποτέρ και λαϊκός ήρωας της Κοκκινιάς.

Ο Στέλιος Σπανός γεννήθηκε στην Αθήνα το 1926 σε μια φτωχή οικογένεια προσφύγων από τη Μικρά Ασία. Έμεναν οικογενειακώς στην Αγία Σοφία Πειραιά. Από μεροκάματο σε μεροκάματο, ο Στέλιος ζούσε "μεροδούλι μεροφάι" όπως λένε μέχρι την εποχή της Κατοχής που όρθωσε το ανάστημά του στον Γερμανό κατακτητή. 

Η δράση του στην Εθνική Αντίσταση ξεκινά ως σαλταδόρος. Από εκείνα τα παιδιά που πήδαγαν σε γερμανικά καμιόνια και πέταγαν στους συντρόφους τους ότι πολύτιμο έβρισκαν, ενώ ακόμα το όχημα ήταν εν κινήσει. Αργότερα θα οργανωθεί στο ΕΑΜ Κοκκινιάς και στο ΚΚΕ. Θα δράσει ως σαμποτέρ, οπλισμένος μόνο με ένα "παραμπέλ" περίστροφο. 

Σύντομα γίνεται ο φόβος κι ο τρόμος Γερμανών και ταγματασφαλιτών. Σύντομα θα περάσει στη δράση της ΟΠΛΑ και θα διακριθεί για την αποφασιστικότητά του και την τόλμη του. Ο Στέλιος "Καρδάρας" συμμετείχε στην ομάδα της ΟΠΛΑ που ανέλαβε να εκτελέσει 30 ταγματασφαλίτες και Γερμανούς για να εκδικηθεί την εκτέλεση με βασανιστήρια της Ηλέκτρας Αποστόλου.

Κατά την μάχη της Κοκκινιάς στις 7η Μαρτίου 1944, θα διακριθεί για την τόλμη του, παρά το νεαρό της ηλικίας του (ήταν μόλις 18 ετών το 1944). Πιάστηκε μια μέρα μετά το μπλόκο της Κοκκινιάς στο Ρέντη από ταγματασφαλίτες. Σιδηροδέσμιος μεταφέρθηκε στο κρατητήριο Ρέντη όπου βασανίστηκε φρικτά χωρίς να καταδώσει κανέναν συναγωνιστή του. Εκτελέστηκε μερικές μέρες στον Άγιο Διονύσιο.

Το 1944, σε μια εκδήλωση του ΕΛΑΣ στην ελεύθερη πια Κοκκινιά, ο ρεμπέτης Μιχάλης Γενιτσάρης, θα πει για πρώτη φορά το τραγούδι που έγραψε στη μνήμη του Στέλιου "Καρδάρα". 

Πενθοφορεί η Αγιά Σοφιά
Παλιά και Νέα Κοκκινιά
κλάψε κι εσύ τώρα ντουνιά
πιάσαν το Στέλιο τα σκυλιά

Τον πιάσαν Γερμανόφιλοι
και ταγματασφαλίτες
το Στέλιο τον Καρδάρα μας
στο Ρέντη οι αλήτες

Δεμένο τον επήγανε
μπρος τον Αγιο Διονύση
δέκα τουφέκια του ρίχνανε
ώσπου να ξεψυχήσει

Άδικα τον σκοτώσανε
λες κι ήτανε κατάρα
γιατί ήταν στην αντίσταση
το Στέλιο τον Καρδάρα

Ακούστε το εδώ: https://www.youtube.com/watch?v=k8BunMqs9Dc

Ο Στέλιος Σπανός ή «Καρδάρας» ήταν μια από τις πιο ηρωικές μορφές της Εθνικής Αντίστασης. Ένα παλικάρι που «έπαιρνε την πέτρα και την έστυβε», όπως λένε όσοι τον γνώρισαν. Ήταν το αγαπημένο παιδί της Κοκκινιάς και ο ήρωας της φτωχολογιάς. Ομαδάρχης της ΟΠΛΑ που μπήκε στην ένοπλη δράση από τα 18 του και η σύντομη ζωή του αποτέλεσε θρύλο και όχι μόνο για την Κοκκινιά....

Διαβάστε όλο το άρθρο: http://www.mixanitouxronou.gr/stelios-kardaras-o-18chronos-iroas-tis-antistasis-pou-dolofonisan-tagmatasfalites-afou-prota-tou-ekopsan-akomi-ke-ta-gennitika-organa/

Ο Στέλιος Σπανός ή «Καρδάρας» ήταν μια από τις πιο ηρωικές μορφές της Εθνικής Αντίστασης. Ένα παλικάρι που «έπαιρνε την πέτρα και την έστυβε», όπως λένε όσοι τον γνώρισαν. Ήταν το αγαπημένο παιδί της Κοκκινιάς και ο ήρωας της φτωχολογιάς. Ομαδάρχης της ΟΠΛΑ που μπήκε στην ένοπλη δράση από τα 18 του και η σύντομη ζωή του αποτέλεσε θρύλο και όχι μόνο για την Κοκκινιά....

Διαβάστε όλο το άρθρο: http://www.mixanitouxronou.gr/stelios-kardaras-o-18chronos-iroas-tis-antistasis-pou-dolofonisan-tagmatasfalites-afou-prota-tou-ekopsan-akomi-ke-ta-gennitika-organa/

Φυλακές Ακροναυπλίας 19-1-1948

Ήταν λίγο μετά τα Χριστούγεννα του 1947 που το αστικό-εφμυλιακό κράτος έστελνε στο εκτελεστικό απόσπασμα έντεκα αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης και ήρωες του κινήματος με μόνη ουσιαστική κατηγορία την αγάπη τους για τον ελληνικό λαό, την αγωνιστική τους δράση και τα πιστεύω τους. Ανάμεσά τους βρίσκονταν ο γνωστός αγωνιστής του ΕΛΑΣ Παναγιώτης Τσόχας (Βόλγας).

Οι έντεκα αγωνιστές κρατούνταν στο κολαστήριο των Φυλακών Ακροναυπλίας και εκτελέστηκαν στον γνωστό τόπο του Ναυπλίου που χρησιμοποιήθηκε πολλές φορές για εκτελέσεις: Το λιοντάρι του Ναυπλίου. Χώρος ταιριαστός στην ιδιοσυγκρασία και την στάση των μελλοθανάτων.

Ανάμεσα στους εκτελεσθέντες ξεχωρίζουν οι μορφές του Δημήτρη Μαυραγάνη από την Κόρινθο, του Τάκη Παπαθεοδώρου, μέλους της Κεντρικής Επιτροπής της ΟΚΝΕ από το Καλαμάκι, ο Δημήτρης Πίτσας από το Καλαμάκι Κορινθίας και ο Σπύρος Τόγιας από το Σοφικό Κορινθίας. 

Η εκτέλεση έλαβε χώρα στις 5:30 το πρωί από μικτό απόσπασμα του Εθνικού Στρατού. 

Ακολούθως παραθέτουμε φωτογραφία των Τσόχα, Παπαθεοδώρου, Πίτσα, Τόγια και Μαυραγάνη η οποία τραβήχτηκε μερικές ημέρες πριν την εκτέλεσή τους. 

Οι έντεκα αγωνιστές οδηγήθηκαν στο απόσπασμα με πρόσχημα τη μεταγωγή τους σε άλλη φυλακή. Όμως, οι πολιτικοί κρατούμενοι της Ακροναυπλίας περίμεναν την επικείμενη εκτέλεση και είχαν τοποθετήσει σκοπούς προκειμένου να διαμαρτυρηθούν και να αντιδράσουν σε μια τέτοια πιθανότητα, ενημερώνοντας με χωνιά τον λαό του Ναυπλίου. Μια τέτοια κίνηση ορισμένες φορές είχε ως αποτέλεσμα την αναβολή της εκτέλεσης, όμως στην περίπτωση αυτή, αυτό δεν επετεύχθη. 

Πράγματι, οι πολιτικοί κρατούμενοι της Ακροναυπλίας αντέδρασαν έντονα φωνάζοντας από τα παράθυρα των κελιών με αυτοσχέδια χωνιά προς την πόλη του Ναυπλίου. 

Να πως περιγράφει ένας πολιτικός κρατούμενος το περιστατικό:  Άκουσα το χάραμα ένα μαζικό τραγούδι από πολύ μακριά . Δεν μπόρεσα να ξεχωρίσω τα λόγια Δεν θυμάμαι ακριβώς πιο ήταν. Ήταν  το τραγούδι αυτών που πήγαιναν για εκτέλεση.  (Πηγή)

Έτσι γνωρίζουμε ότι πριν εκτελεστούν, οι έντεκα τραγουδούσαν...

Ο κοιμώμενος λέων του Ναυπλίου. Μνημείο του Λουδοβίκου, πατέρα του Όθωνα, για τους νεκρούς από τύφο στρατιώτες του. Κοντά του, στη μάντρα του νεκροταφείου, διενεργούνταν οι εκτελέσεις των πολιτικών κρατουμένων του Εμφυλίου.

Σπάνιο φωτογραφικό ντοκουμέντο - Εκτέλεση στο Γεντί Κουλέ

Θεσσαλονίκη, 1947: Έξω από το Γεντί Κουλέ (Επταπύργιο Θεσσαλονίκης) μια ομάδα πολιτικών κρατουμένων ετοιμάζεται να εκτελεστεί. Στη φωτογραφία βλέπουμε τουλάχιστον 4 πολιτικούς κρατουμένους οι οποίοι συνοδεύονται στον τόπο εκτέλεσής τους από κληρωτούς οπλίτες.

Πηγή: https://xyzcontagion.wordpress.com/2012/06/27/dyo-fotografies-thessaloniki-1947-ektelesi/

Ο Κώστας Σύρμπας και οι σύντροφοί του

Στις 18 Απριλίου του 1944, η πλατεία Ρήγα Φεραίου της πόλης των Τρικάλων έγινε ο τόπος εκτέλεσης για πέντε Τρικαλινά παλικάρια της ΕΠΟΝ. Πέντε ηρωικές μορφές που έδωσαν την άνοιξη της νιότης τους για να φέρουν την άνοιξη της λευτεριάς στην αγαπημένη τους πατρίδα.

Ο Στέργιος Γάτσας, ο Γιάννης Μπριάζης, ο Κώστας Στεργιόπουλος, ο Κώστας Σύρμπας και ο Αποστόλης Τσανάκας.

Ήταν μια μαύρη ημέρα στις 18 Απριλίου του 1944. Στην πλατεία, Ρήγα Φεραίου, καταφθάνει μουγκρίζοντας ένα γερμανικό καμιόνι και ξεφορτώνει Γερμανούς στρατιώτες και δωσίλογους της ΕΑΣΑΔ. Σταματάει στην είσοδο της πλατείας, όπου σ' ένα μεγάλο ξύλινο δοκάρι, που στηριζόταν σε δυο φανοστάτες της, έχουν στηθεί πέντε αγχόνες.

Το καμιόνι με τους πέντε ΕΠΟΝίτες γυρίζει με το πίσω μέρος του προς τις αγχόνες. Οι Γερμανοί στρατιώτες και τα ντόπια όργανά τους περνούν τη θηλιά της αγχόνης στο λαιμό του πρώτου παλικαριού και το καμιόνι προχωρεί προς την απέναντι μικρή πλατεία, αφήνοντας πίσω του να αιωρείται το σώμα του παλικαριού, που σε λίγα δευτερόλεπτα σπαρταράει για να ακολουθήσει σε λίγο η ακινησία.

Το γερμανικό καμιόνι επανέρχεται με το πίσω μέρος του για δεύτερη φορά προς τις αγχόνες και κατά τον ίδιο τρόπο το σώμα του δεύτερου παλικαριού αιωρείται για λίγο στην αγχόνη και σπαρταρώντας αφήνει την τελευταία του πνοή.

Το ίδιο δρομολόγιο επαναλαμβάνεται εφτά φορές γιατί η αγχόνη που είχε τοποθετηθεί στο λαιμό του ΕΠΟΝίτη Κώστα Σύρμπα, κόπηκε τις δύο φορές, σαν να μην ήθελε να εκτελέσει την επιθυμία των δημίων, αναγκάζοντάς τους να επαναλάβουν για τρίτη φορά τον απαγχονισμό του παλικαριού, μέσα σε μια ατμόσφαιρα νεκρικής σιγής, που την διέκοπταν οι σπαραγμοί της μάνας του. Ο Κώστας Σύρμπας ανάμεσα στη διαδικασία επανάληψης της αποτυχημένης του εκτέλεσης δεν παραλείπει να φωνάζει και να προσπαθεί να εμψυχώσει τα πλήθη: "Ζήτω η ΕΠΟΝ! Αδέρφια συνεχίστε τον αγώνα μας" Η μάνα του κλαίει και ξέσκιζε τις σάρκες της βλέποντας τους δήμιους να περνούν για τρίτη φορά τη θηλιά στο λαιμό του παλικαριού της.

Με κομμένη την ανάσα τους οι λίγοι Τρικαλινοί και συγγενείς των παλικαριών παρακολουθούν το αποτρόπαιο έγκλημα απ' τα απέναντι πεζοδρόμια.

Ο ανοιξιάτικος ήλιος που προχωρούσε προς τη δύση σταμάτησε για λίγο αυτή την ημέρα στην κορφή του Κόζιακα, σαν να ήθελε να χαϊδέψει και να φωτίσει με τις ολόχρυσες ακτίνες του τα πέντε νεκρά παλικάρια του Εθνικοαπελευθεροτικού μας αγώνα.

Στα στήθη των κρεμασμένων πτωμάτων, τα οποία έμειναν και την επόμενη ημέρα στις αγχόνες, οι δήμιοι τοποθέτησαν και πινακίδες που έγραφαν: «Πυροβόλησα Γερμανό στρατιώτη».

Την επόμενη μέρα δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα η παρακάτω γνωστοποίηση του Γερμανού Φρούραρχου Θεσσαλίας:

ΓΝΩΣΤΟΠΟΙΗΣΗ

"Εγκληματικά στοιχεία κατά την παρελθούσαν νύκταν και κατά αιφνιδιασμόν του Γερμανικού στρατού εις τα χωριά Πύργος και Πυργετός αντέταξαν ένοπλον αντίστασιν. Ο Γερμανικός στρατός γνωρίζει ότι ο Ελληνικός λαός εν τη πλειοψηφία του καταδικάζει την διαγωγήν ταύτην. Αφ' ετέρου όμως ο Γερμανικός Στρατός δεν είναι διατεθειμένος ν' αφήσει ατιμώρητα ταύτα. Η Γερμανική υπομονή, της οποίας εγένετο κατάχρησις υπό ανειλικρινών και κούφων στοιχείων έχει ήδη εξαντληθεί.

Ως εξιλέωσις και προς παραδειγματισμόν δια την πράξιν ταύτην, πέντε εκ τούτων των κομμουνιστικών στοιχείων και ατίμων εγκληματιών, απηγχονίσθησαν σήμερον την 18 Απριλίου 1944.

Τα ονόματα αυτών είναι τα κάτωθι:

1) Στεργιόπουλος Κων/νος

2) Μπριάζης Ιωάννης

3) Τσανάκας Απόστολος

4) Γάτσας Στέργιος

5) Σύρμπας Κων/νος

Αναμένεται ότι κατόπιν της παραδειγματικής ταύτης τιμωρίας ο φιλήσυχος πληθυσμός μετα βδελυγμίας θα αποστρέφεται τα εγκληματικά ταύτα στοιχεία και θα παραινηθεί να συνεργασθεί μετά του Γερμανικού Στρατού προς πρόληψιν αυστηροτέρων ακόμη μέτρων, ίνα μη διαταραχθεί εκ νέου η ησυχία και η ασφάλεια και δυνηθούν αι υπό του ελληνικού κράτους εν συνεργασία μετά του γερμανικού στρατού εγκατεστημένοι αρχαί να εργασθούν απερίσπαστοι δια το καλόν του Ελληνικού πληθυσμού.

Προς πρόληψιν δε άλλων τοιούτου είδους ενεργειών, ο Γερμανικός στρατός είναι αναγκασμένος να προβλέψει αυστηρότατα μέτρα».

Αυτό που παραλείπει φυσικά η ανακοίνωση αυτή είναι να εξηγήσει ότι τα πέντε παλικάρια πολεμούσαν για την απελευθέρωση της μητρικής τους γης. 

Ο Κώστας Σύρμπας και οι σύντροφοί του είχαν συλληφθεί τρεις ημέρες πριν την εκτέλεσή τους από δωσιλόγους της ΕΑΣΑΔ και βασανίστηκαν φρικτά για δύο 24ωρα πριν την εκτέλεσή τους. Ο Στέργιος Γάτσας σχεδόν δεν μπορούσε να σταθεί όρθιος από τα μαρτύρια που του επέβαλαν. 

Η Κατοχή και η Εθνική Αντίσταση στην Ικαρία

Η εποποιία της Εθνικής Αντίστασης ξεκινά στο νησί με την κατάληψή του, το 1941, από τις ιταλικές δυνάμεις κατοχής. Είναι από εκεί που θα πιάσουμε το νήμα της Ιστορίας της κατοχικής Ικαρίας και θα αναφερθούμε στον αγώνα του ικαριώτικου λαού ενάντια στον κατακτητή.

Η ίδρυση του ΕΑΜ

Σφραγίδα ΕΑΜ Ικαρίας - Αρχείο Χ. Μαλαχία

Την πρώτη Κυριακή του Νοέμβρη του 1941, στο χωριό Πετροπούλι της Ικαρίας, στο σπίτι του Στέλιου Βιορρέ, συναντήθηκαν με άκρα μυστικότητα έξι μέλη του ΚΚΕ για να θέσουν τα θεμέλια των πρώτων ΕΑΜικών οργανώσεων του νησιού. Ήταν οι Σίμος Γεράκης, Πέτρος Ανδριώτης, Στέλιος Βιορρές, Στέφανος Μαυρογιώργης, Θεολόγος Κρόκος και ο Χρήστος Μάκκας. 

Ο Σίμος Γεράκης είχε φέρει την είδηση για την δημιουργία του ΕΑΜ από τον Οκτώβρη στις οργανώσεις του νησιού, κι αμέσως μετά την συνάντηση στο σπίτι του Βιορρέ δημιουργήθηκε η πρώτη επιτροπή του ΕΑΜ στον Άγιο Κήρυκο, πρωτεύουσα του νησιού. Σε αυτήν συμμετείχαν οι Πελοπίδας Λομβαρδάς, ο δικηγόρος Γεώργιος Οικονόμου, ο φαρμακοποιός Γιάννης Αδάμος, ο προϊστάμενος των ΤΤΤ Γιάννης Πάστης, ο ειρηνοδίκης Χρήστος Θάνος, οι καθηγητές Γιάννης Τσαντές, Γιώργος Κατσής, Ανδρέας Γουσέτης και Χρυσόστομος Φουντούλης. Επίσης συμμετείχαν οι Κώστας Παπαγιάννης, Γιώργος Πασβάνης, Γιάννης Τσερμέγκας, Γιώργος Θεοδωράκης, Ηλίας Τσουρής, Φίλιππος Καραπέτης και άλλοι πολλοί. 

Στις Ράχες η πρώτη οργάνωση φέρει το όνομα "Εθνικοαπελευθερωτική Οργάνωση" και η ίδρυσή της χρονολογείται πριν το ΕΑΜ. Μετέπειτα η οργάνωση αυτή περνά στο ΕΑΜ και κατόπιν συνεννοήσεων τα τρία διαμερίσματα του νησιού (Άγιος Κήρυκος, Μεσαριά και Ράχες) αποκτούν το κάθε ένα το δικό του ΕΑΜικό παράρτημα και εκλέγει αντιπροσώπους. Από τον Άγιο Κήρυκο εκλέγεται ο Γιάννης Τσερμέγκας, από τη Μεσαριά ο Σίμος Γεράκης και από τις Ράχες ο  Χρήστος Μάκκας. Έτσι σχηματίζεται και η ΚΕ του ΕΑΜ Ικαρίας.

Η συντριπτική πλειονότητα των Ικαριωτών πίστεψε στον αγώνα του ΕΑΜ και εντάχθηκε ενεργά σε αυτό. Η οργάνωση του ΕΑΜ Ικαρίας σύντομα θα ξεκινήσει την κυκλοφορία δελτίου ειδήσεων με το οποίο γίνεται και η πληροφόρηση του ικαριώτικου λαού για τα γεγονότα του μετώπου του πολέμου. Η διακίνησή του γίνονταν σχεδόν σε όλα τα χωριά του νησιού. Τα νέα από το εξωτερικό μαθαίνονταν μέσω ενός κρυφού ραδιοφώνου που βρίσκονταν στην περιοχή της Μεσαριάς και μετέπειτα μεταφέρθηκε στο χωριό Φραντάτο. Το ραδιόφωνο αγοράστηκε από τον ιδιώτη Χρήστο Τουρβά. Το δελτίου ειδήσεων δακτυλογραφούνταν σε γραφομηχανή και τυπώνονταν σε πολύγραφο. Φορές που έλλειπαν τα μέσα, το δελτίο έβγαινε και χειρόγραφο. 

Το ραδιόφωνο του ΕΑΜ που βαφτίστηκε "Παντελής" δούλευε με μπαταρίες που για το γέμισμά τους χρησιμοποιούνταν ένα σταθερό ποδήλατο και όταν η Ηλεκτρική του νησιού δούλευε, βοηθούσε στο γέμισμα των μπαταριών και ο Δρόσος που εργάζονταν εκεί. 

Η δράση του ΕΑΜ

Από τις αρχές της Κατοχής έρχονταν στην Ικαρία διάφοροι Έλληνες και Άγγλοι αξιωματικοί οι οποίοι προσπαθούσαν να περάσουν στην Τουρκία. Τους περισσότερους τους φυγάδευε το ΕΑΜ μέσω μικρών καϊκιών. Πολλοί Άγγλοι αξιωματικοί πέρασαν προς το τέλος της Κατοχής και αυτό δεν είναι κάτι που θεωρούμε ότι είναι άσχετο με την μετέπειτα στάση της Μ. Βρετανίας στην Ελλάδα. Παράλληλα, οι οργανώσεις του ΕΑΜ Αγίου Κηρύκου φρόντισαν και έκρυψαν και ορισμένους Νεοζηλανδούς στρατιώτες που είχαν ξεμείνει στη χώρα από την κατάρρευση του μετώπου και προσπαθούσαν να περάσουν στην Τουρκία. 

Το ΕΑΜ Ικαρίας οργάνωσε τρία μεγάλα πανικαριωτικά συλλαλητήρια στον Άγιο Κήρυκο, τις Ράχες και τον Εύδηλο. Η συμμετοχή των κατοίκων ήταν μεγάλη και έντονη μαχητικότητα επέδειξαν οι γυναίκες του νησιού. Το ΕΑΜ διαμαρτύρονταν για το σοβαρό επισιτιστικό πρόβλημα. Την επόμενη του συλλαλητηρίου, κατέφθασε στον Άγιο Κήρυκο πλοίο με αλεύρι για το νησί. 

Η δημιουργία του ΕΛΑΣ και της ΕΠΟΝ

Το Σάββατο 10 Μαΐου 1941, η Ικαρία περνά στην κατοχή της Ιταλίας. Στον Άγιο Κήρυκο καταφθάνει μια ιταλική τορπιλάκατος που θα φέρει 10-15 στρατιώτες και τον διοικητή τους Peterdi. Οι Ιταλοί παίρνουν ως διοικητήριο το σημερινό κτίριο της Alpha Bank και μετατρέπουν σε αποθήκες το καφενείο Casino και το Δημοτικό Σχολείο. Εκτός από τον Άγιο Κήρυκο, οι Ιταλοί τοποθετούν φρουρές στο Φάρο, το Περδίκι, το Λιβάδι, τον Εύδηλο, το Καραβόσταμο, τον Χριστό Ραχών, τον Άγιο Πολύκαρπο, τον Αρμενιστή και τον κάβο του Πάπα. 

Εδώ πρέπει να ειπωθεί ότι οι ιταλικές δυνάμεις κατοχής της Ικαρίας συμπεριφέρονταν πολύ ήπια στον ντόπιο πληθυσμό και ως την ανάληψη της διοίκησης από τους Γερμανούς το 1943, στο νησί δεν έγινε καμιά εκτέλεση, έγιναν όμως ορισμένες πρόσκαιρες φυλακίσεις. Πολλοί συγγραφείς αποδίδουν αυτή τη συμπεριφορά στο ότι οι περισσότεροι Ιταλοί της μεραρχίας "Κούνεο" ήταν αντιφασίστες, όμως δεν είμαστε σε θέση να επιβεβαιώσουμε ή να απορρίψουμε κάτι τέτοιο. 

Στις 9 με 10 Σεπτέμβρη 1943 στο νησί εμφανίζονται και οι πρώτες δυνάμεις του ΕΛΑΣ Ικαρίας. Πρόκειται για μικρές ανταρτομάδες οπλισμένες κυρίως με παλιά τουφέκια ή κυνηγετικά όπλα. Επικεφαλής του ΕΛΑΣ Ικαρίας τέθηκε ο γιατρός Σταύρος Σταυρινάδης. Με τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, ο ΕΛΑΣ Ικαρίας συνέλαβε τις ιταλικές φρουρές Ευδήλου και Ραχών και τις αφόπλισε. Οι Ιταλοί αρχικά απομονώθηκαν στο σπίτι που έμεναν στις Ράχες και ο ΕΛΑΣ έριξε μια-δυο ριπές με ένα ιταλικό πολυβόλο που οι αντάρτες είχαν πάρει νωρίτερα από τη φρουρά του Ευδήλου. Ο πολυβολητής ήταν ο Αχιλλέας Λέμπερος. Μετά από διαπραγματεύσεις που κράτησαν αρκετή ώρα, οι Ιταλοί παραδόθηκαν και στις Ράχες. Το μεσημέρι οι ΕΛΑΣίτες έφαγαν στο σπίτι του Σταμάτη Μαλαχία και μετά αποχώρησαν για τον Άγιο Κήρυκο. Τα νέα πρέπει να είχαν φθάσει στις ιταλικές αρχές, γιατί προς το απόγευμα ένα μικρό ιταλικό αεροπλάνο έριξε 5-6 βόμβες στα υψώματα γύρω από τις Ράχες, χωρίς να χτυπήσει κανέναν. Το ίδιο αεροπλάνο έριξε βόμβες στον Εύδηλο και στον Άγιο Κήρυκο και πάλι χωρίς θύματα.

Παράλληλα με τον ΕΛΑΣ στις 2 Φλεβάρη του 1943, ξεκινά να δημιουργείται και η ΕΠΟΝ Ικαρίας, για να αναπτυχθεί πληρέστερα την άνοιξη του 1944. Από τους πρώτους ΕΠΟΝίτες της Ικαρίας υπήρξαν οι Μανώλης Μωραΐτης, Γιάννης Λιάρης, Γιάννης Κούβδος και Γιάννης Μαυρογιώργης. Φυσικά, και στο ΕΑΜ υπήρχε οργανωμένη πληθώρα νέων Ικαριωτών. 

Η πολιορκία του Αγίου Κηρύκου

Στις 10 Σεπτέμβρη 1943 και μετά τον αφοπλισμό των ιταλικών φρουρών Ευδήλου και Ραχών, όλες οι ομάδες του ΕΛΑΣ Ικαρίας μαζεύονται στο χωριό Μαυράτο. Οι Ιταλοί στον Άγιο Κήρυκο έχουν οχυρωθεί στο Διοικητήριό τους. Ο ΕΛΑΣ κρίνει σκόπιμο να μην επιτεθεί κατά μέτωπο στους Ιταλούς και υπάρξουν θύματα. Περικυκλώνει όμως τον Άγιο Κήρυκο και τις ιταλικές θέσεις. Ξεκινούν διαπραγματεύσεις.

Τελικά οι Ιταλοί αποφασίζουν να παραδώσουν τα όπλα τους στον ΕΛΑΣ και αν και κρατούν το Διοικητήριό τους, παραδίδουν όλη τη διοίκηση του νησιού στο ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ. 

Το νησί στη διοίκηση του ΕΑΜ

Το ΕΑΜ μετά την παράδοση των Ιταλών διευρύνει και ενισχύει τις επιτροπές και τις δομές λαϊκής αυτοδιοίκησης που είχε αναπτύξει στο νησί. 

Στις 19 Σεπτεμβρίου 1943, στο νησί φθάνει μια ιταλική τορπιλάκατος που μεταφέρει τον Άγγλο συνταγματάρχη Πόσσον με τον υπασπιστή του, τον πλοίαρχο Λεβίδη και τον Γιώργο Πασβάνη, γραμματέα του ΕΑΜ στο Βαθύ της Σάμου. Οι νεοαφιχθέντες ζητούν να μιλήσουν με το ΕΑΜ του νησιού και τους προϊσταμένους των δημοσίων υπηρεσιών. Μετά από πολύωρες συζητήσεις το πλοίο φεύγει αφήνοντας πίσω τον Πασβάνη. 

Σύλληψη συνεργάτη του κατακτητή

Στα τέλη του Σεπτέμβρη του 1943, ο ΕΛΑΣ Ικαρίας συλλαμβάνει ένοπλο τον γιατρό και συνεργάτη των Ιταλών Αμάξη Φίλιππο. Τον αφοπλίζουν και τον προφυλακίζουν. Το λαϊκό δικαστήριο του Αγίου Κηρύκου αποφασίζει την φυλάκισή του και ο Αμάξης φυλακίζεται. 

Η πρώτη άφιξη των Γερμανών στο νησί 

Στις 18 Νοεμβρίου 1943, ημέρα Τετάρτη, στη μιάμιση το μεσημέρι, κατέπλευσαν στον Άγιο Κήρυκο 4 γερμανικά πλοία. Οι ΕΛΑΣίτες και ορισμένοι Άγγλοι πράκτορες στο νησί κατέφυγαν στο βουνό. Οι Γερμανοί καταλαμβάνουν τον Άγιο Κήρυκο και δίνουν δύο ώρες καιρό στους Ιταλούς να αποφασίσουν εάν θα πάνε μαζί τους ή όχι. Τελικά σχεδόν όλοι οι Ιταλοί της "Κούνεο" αποφασίζουν να παραδοθούν στους Γερμανούς (μια ομάδα 80 Ιταλών την παρέλαβε το ΕΑΜ και τη φυγάδευσε στην Τουρκία, εκτός από 6 γιατρούς που έμειναν με τον ΕΛΑΣ Σάμου). Από εκεί μεταφέρονται σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Γιουγκοσλαβία, από όπου για καλή τους τύχη θα απελευθερωθούν από τους παρτιζάνους του Τίτο. Παράλληλα, οι Γερμανοί απελευθερώνουν και τον Φίλιππο Αμάξη. 

Πριν φύγουν οι Γερμανοί ανατίναξαν το κτίριο της ιταλικής διοίκησης και μια αποθήκη τροφίμων των Άγγλων. Από το ωστικό κύμα καταστράφηκαν όλες οι βάρκες του λιμανιού που βρίσκονταν τραβηγμένες στη στεριά. 

Από τις 18 Νοεμβρίου έως και τον Ιανουάριο του 1944 ο ΕΛΑΣ Ικαρίας έμεινε αποτραβηγμένος στη Μεσαριά. Ο κόσμος ζούσε με μια διαρκή αγωνία και αβεβαιότητα για το τι θα του ξημερώσει η επόμενη ημέρα. 

Αποχώρηση των Γερμανών το 1943 - Η ανατίναξη του ιταλικού Διοικητηρίου
Αρχείο Χ. Μαλαχία

 Άφιξη Γερμανών και Ιταλών φασιστών στο νησί 

Στις αρχές του Γενάρη του 1944, ένα γερμανικό πλοίο αράζει στο λιμάνι του Αγίου Κήρυκου. Οι Γερμανοί μένουν λίγες ώρες και συναντιόνται με τον γιατρό Αμάξη. Έδωσαν εντολή στον αστυνόμο, υπαξιωματικό της Χωροφυλακής Ευάγγελο Μαυρούδη, να βρει το πιστόλι του Αμάξη που του το είχαν πάρει οι αντάρτες και μετά έφυγαν ξανά με το πλοίο. 

Στις 16 του Γενάρη ήρθε ξανά στο Άγιο Κήρυκο ένα πλοίο με έναν λόγο Ιταλών μελανοχιτώνων. Εξαπέλυσαν τρομοκρατία στην περιοχή του Αγίου συλλαμβάνοντας 6 πολίτες, δέρνοντας και σπάζοντας παράθυρα. Οι συλλήψεις έγιναν με βάση έναν κατάλογο που πιθανόν να τους είχε φτιάξει ο Αμάξης. Τελικά φυλακίζουν τους 5 και αφήνουν τον Αργύρη Μωραΐτη. 

Αργότερα ο διοικητής τους δήλωσε ότι οι 5 θα εκτελεστούν αν δεν επιστραφεί από τον ΕΛΑΣ το όπλο του Αμάξη. Άνοιξαν μάλιστα και τους τάφους τους. 

Ο ΕΛΑΣ σε μερικές ώρες έστειλε μια μικρή επιτροπή στελεχών του. Σε αυτή ήταν ο Γιώργης Οικονόμου, ο Γιάννης Αδάμος και ο Πελοπίδας Λομβαρδάς. Η επιτροπή παρέδωσε στους Ιταλούς ορισμένα όπλα και αυτοί άφησαν τους 5 συλληφθέντες.

Οι Ιταλοί έφυγαν από το νησί στις 8 Φλεβάρη του 1944. 

Εποχή "Καπετάν Κώστα"

Από το Μάρτη του 1944 άρχισαν να έρχονται στο νησί κατά διαστήματα Γερμανοί που είχαν βάσεις στα Δωδεκάνησα. Αυτή την εποχή έμεινε γνωστός στο νησί ο "Καπετάν Κώστας". Ήταν ένας Γερμανός αξιωματικός της Γκεστάπο που ήξερε καλά ελληνικά με σμυρνέικη προφορά και αυτοαποκαλούνταν "Καπετάν Κώστας".

Οι Γερμανοί του "Καπετάν Κώστα"πλιατσικολογούσαν, έδερναν και έκλεβαν τους νησιώτες. Έμεναν 2-3 μέρες συλλαμβάνοντας ορισμένους νησιώτες για να μην τους επιτεθεί ο ΕΛΑΣ και αφού πλιατσικολογούσαν έφευγαν. Έκαψαν το καΐκι του Νικόλαου Κονταξόπουλου, έδειραν τη Σταματία Κονταξοπούλου και στις αρχές του Ιούνη στοχοποίησαν τα σπίτια ορισμένων επιφανών ΕΛΑΣιτών του νησιού. Έκαψαν το σπίτι του Γιάννη Τσερμέγκα στο Μαυράτο, του Πασβάνη στον Οξέ, της Ευθαλίας Μαρίκη στο Μαυρικάτο, του Φίλιππου Καραπέτη στο Περδίκι και του Πέτρου Φανταούτσου στο Πλωμάρι. 

Τελικά στα τέλη του καλοκαιριού του 1944 οι επιδρομές σταμάτησαν. 

Σύλληψη και εκτέλεση του Φίλιππου Αμάξη

Στις 31 Αυγούστου με 1 Σεπτεμβρίου 1944, το πρωί, οι αντάρτες του ΕΛΑΣ συνέλαβαν στην πλατεία του Αγίου Κηρύκου, στο ζαχαροπλαστείο του Βαγγέλη Μωραΐτη τον δοσίλογο γιατρό Φίλιππο Αν. Αμάξη, 62 ετών. Τον μετέφεραν στη Φάρδη, λίγο πριν αρχίσει ο κατήφορος για τον Άρη ποταμό. Εκεί τον εκτέλεσαν. Μερικές μέρες μετά οι συγγενείς του βρήκαν τον τάφο του λίγα μέτρα κάτω από το μονοπάτι. Τον κήδεψαν στον Άγιο Κήρυκο στις 5 ή 6 Σεπτεμβρίου. 

Για την εκτέλεσή του το μεταβαρκιζιανό κράτος έκανε δεκάδες ανακρίσεις δημοκρατικών πολιτών και στελεχών του ΕΑΜ. Έως σήμερα δεν έχει γίνει γνωστό το όνομα του ΕΛΑΣίτη που τον σκότωσε.

Απελευθέρωση

Ο ΕΛΑΣ Ικαρίας, στο τέλος του καλοκαιριού του 1944 συγκροτήθηκε σε τάγμα τριών λόχων (Άγιος Κήρυκος, Εύδηλος, Ράχες). Όλες οι δομές διοίκησης είχαν περάσει στο ΕΑΜ και οι λαϊκές επιτροπές του επικρατούσαν σε όλο το νησί. 

Στις 25 Μαρ΄τιου 1945 ήρθε στο νησί ο νομάρχης Σάμου Γεώργιος Γρηγορίου με λίγους χωροφύλακες και κάμποσους Ιερολοχίτες. Από εκεί ξεκινά η μαύρη περίοδος βίας και τρομοκρατίας για το νησί.


Πηγή: Γιώργος Λομβαρδάς, Αντιστασιακή Προοδευτική Ικαρία, Αλφειός, Αθήνα 2015

Από την Λευκή Τρομοκρατία στην Κρήτη

Το παρακάτω ντοκουμέντο αν και παρουσιάζεται ξεχωριστά συμπληρώνει επαρκώς την εικόνα της έκτασης του φαινομένου της Λευκής Τρομοκρατίας (1945-1950) που εξαπολύθηκε από κράτος και παρακράτος κατά την προεμφυλιακή και την εμφυλιακή περίοδο της ελληνικής νεότερης ιστορίας. 

Παρακάτω βλέπουμε το άψυχο κορμί του Γεώργιου Κοδελά (Καπετάν Γιώργης) από την Κορινθία Πελοποννήσου. Ο Γιώργος Κοδελάς μετά την Απελευθέρωση εγκαταστάθηκε στα Χανιά και υπήρξε από τα ικανότερα στελέχη του ΔΣΕ Κρήτης. 

Το κορμί του Γεώργιου Κοδελά εκτίθεται στη φωτογραφία στο χωριό Καστέλι Κισάμου. Πάνω από το σώμα του ποζάρουν ΜΑΥδες που κύκλωσαν το σπίτι στο χωριό Έλος των Εννέα Χωριών, όπου ο Κοδελάς κρύβονταν κατά το 1948. Ο Κοδελάς εντοπίστηκε μετά από προδοσία χωρικού και προέβαλλε ένοπλη άμυνα μέσα από το σπίτι τραυματίζοντας δύο ΜΑΥ και σκοτώνοντας έναν. Στις τελευταίες του στιγμές προσπάθησε να σπάσει τον κλοιό των διωκτών του και να διαφύγει, όμως σκοτώθηκε στην προσπάθεια. Το κορμί του εκτίθεται αρχικά στο Καστέλι και μετέπειτα στη γέφυρα Κλαδισσού Χανίων, μαζί με το κορμί της Μαρίας Μποράκη. 

Ποδοσφαιρικοί αγώνες αξιοπρέπειας και θανάτου

Η αρχή του αγώνα της Flakelf με τη Στάρτ

Το ματωμένο καλοκαίρι του 1941, η Ευρώπη έχει παραδοθεί ολοκληρωτικά στις φλόγες του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.Οι ναζιστικές δυνάμεις του Χίτλερ προελαύνουν και το Σεπτέμβριο της ίδια χρονιάς καταλαμβάνουν ένα σημαντικό κέντρο της Σοβιετικής Ένωσης: την πόλη του Κιέβου.

Ακολουθώντας την παλιά ρωμαϊκή τακτική του άρτου και των θεαμάτων, το ναζιστικό καθεστώς επιχειρούσε να χρησιμοποιεί το ποδόσφαιρο ως μέσον χειραγώγησης και ταυτόχρονα να αυτοπροβάλλεται. Η προβολή βέβαια της αρίας φυλής ως επικυρίαρχης των άλλων περνούσε μέσα και από την επικράτησή της στον αθλητικό χώρο. Έτσι και στο ποδόσφαιρο, όπως και παλαιότερα και στους Ολυμπιακούς του Βερολίνου, η ναζιστική Γερμανία επιθυμούσε να κερδίζει... Με κάθε μέσο και κάθε κόστος...

Το καλοκαίρι του 1942 κι ενώ η Ουκρανία τελούσε υπό ναζιστική κατοχή, οι ποδοσφαιριστές της Ντιναμό εργάζονταν σε ένα αρτοποιείο του Κιέβου. Στον ελεύθερο χρόνο τους έπαιζαν ερασιτεχνικά μόνο ποδόσφαιρο. Οι γερμανικές αρχές εντόπισαν τους παίκτες και τους ζήτησαν να δημιουργήσουν μια «Μικτή Κιέβου», ώστε να δίνουν ματς εναντίον μικτών ομάδων των γερμανικών στρατιωτικών μονάδων, προς χάρην της ενίσχυσης του ηθικού τους.

Ανάμεσα σε υποσχέσεις και απειλές, η «Μικτή Κιέβου» δημιουργήθηκε τελικά και ονομάστηκε Σταρτ Κιέβου. Δημιουργήθηκε αρχικά από οκτώ παλαιούς ποδοσφαιριστές της Ντιναμό:

Τρούσεβιτς

Σβιριντόφσκι

Κορότκιχ

Κλιμένκο

Τιούτσεφ

Πούτιστιν

Κουζμένκο

Χοντσαρένκο

Καθώς και τρεις παλαιούς ποδοσφαιριστές της Λοκομοτίβ Κιέβου:

Μπαλάκιν 

Σουκάρεφ

Μέλνικ

Η Στάρτ όμως σύντομα ξέφυγε του ελέγχου των Γερμανών. Αρχικά νίκησε σειρά μικτών ομάδων σε ποδοσφαιρικούς αγώνες. Οι ομάδες προέρχονταν από τις εφεδρείες και τα μάχιμα τμήματα της Βερμαχτ και θεωρούνταν αθλητικά ως εξαιρετικής ποιότητας αθλητές. Στις 17 Ιουλίου 1942, οι Γερμανοί δημιούργησαν την πιο δυνατή ομάδα που μπορούσαν μέσα από το στράτευμά τους ,αλλά η Σταρτ την συνέτριψε κυριολεκτικά στο γκαζόν με 6-0. 

Ακολούθησε η μια και μοναδική ήττα της Σταρτ από μια ομάδα Ούγγρων αιχμαλώτων των Γερμανών.

Παράλληλα, οι γερμανικές αρχές ξεκίνησαν να προσεγγίζουν τους παίκτες της Σταρτ, προσπαθώντας να τους αποσπάσουν στις δικές τους μικτές ομάδες και να "σπάσουν" την ακατανίκητη ομάδα των υποτελών τους.

Πρώτος ο τερματοφύλακας της Ντιναμό, Νικολάι Τρούσεβιτς, αρνήθηκε στο αφεντικό του να μετακινηθεί σε γερμανική ομάδα.Η ιδεολογία του και η αγάπη για την πατρίδα δεν του επέτρεπε να γίνει έρμαιο στα χέρια των Ναζί.

Ο τερματοφύλακας δεν πειθόταν στις προτροπές του φιλογερμανού αφεντικού του, Γκέοργκ Σβετσόφ, να αλλάξει ομάδα και να γίνει μέλος της φιλογερμανικής ποδοσφαιρικής ομάδας Ρουχ, που είχε συγκροτηθεί. Γνώριζε ότι το αφεντικό του στο φούρνο ήταν πιστός συνεργάτης των Ναζί, ένας υποτακτικός που βάζει το προσωπικό του συμφέρον πάνω από οτιδήποτε άλλο, ακόμα κι από την ίδια του τη χώρα και το λαό της.

Οι Γερμανοί όμως δεν ήταν διατεθειμένοι να χάνουν άλλο στο γήπεδο. Το ίδιο καλοκαίρι κάλεσαν την μάδα της Λουφτβάφε, την Flakelf, για να αντιμετωπίσει τη Σταρτ. Το ματς ορίστηκε για την 6η Αυγούστου και σύντομα οι εφημερίδες και τα ραδιόφωνα γέμισαν με σχετικές ανακοινώσεις. 

Αφίσα που διαφημίζει τον αγώνα της 6ης/8

Στο γήπεδο, η Σταρτ συνέτριψε κυριολεκτικά τη γερμανική Flakelf με 5-1 και οι εφημερίδες δεν έγραψαν τίποτα γι’ αυτό.

Το ματς αυτό αποκλήθηκε "Ματς του Θανάτου", γιατί με την λήξη του, οι παίκτες της Σταρτ μπήκαν στο στόχαστρο της Γκεστάπο.

Σύντομα οι ναζιστικές αρχές οργάνωσαν και μια ρεβάνς για να περισώσουν την εικόνα τους. Στις 9 Αυγούστου, οι δύο ομάδες θα αγωνίζονταν και πάλι στο ίδιο γήπεδο. Οι γερμανικές αρχές αυτή τη φορά αποφασίζουν να "στήσουν" τον αγώνα. 

Πριν από το ματς, ένας αξιωματικός με τη στολή των S.S. επισκέπτεται τα αποδυτήρια της Σταρτ για να μεταφέρει ένα ξεκάθαρο μήνυμα στους ποδοσφαιριστές: «Είμαι ο διαιτητής του σημερινού αγώνα. Ξέρω ότι είστε μια πολύ καλή ομάδα. Σας παρακαλώ ακολουθήστε τους κανόνες, μην παραβείτε κανέναν, και πριν την έναρξη χαιρετίστε τους αντιπάλους σας με τον τρόπο το δικό μας». «Ή θα χάσετε ή θα πεθάνετε».

Στο χαιρετισμό των ομάδων, οι Ουκρανοί παίκτες της Σταρτ αντί για “Hail Hitler” βροντοφώναξαν “Fizcult Hura”, τον αντίστοιχο σοβιετικό αθλητικό χαιρετισμό, που σημαίνει "Αθλητισμός - Κουλτούρα Ζήτω" . Έτσι οι γερμανικές αρχές αντιλήφθηκαν ότι οι Ουκρανοί ποδοσφαιριστές δεν ήταν του χεριού τους. 

Στην ηθική και αθλητική υπεροχή των σοβιετικών αθλητών, οι Γερμανοί αντιπαρέταξαν απειλές και αντιαθλητικά μαρκαρίσματα, με τον τερματοφύλακα Τρούσεβιτς να μένει αναίσθητος για μερικά λεπτά μετά από ένα χτύπημα εκτός φάσης από έναν Γερμανό επιθετικό. Το θεαματικό γκολ του Κουζμένκο λίγο πριν τη λήξη του ημιχρόνου, τάραξε τα γερμανικά δίχτυα και έδωσε αέρα υπεροχής στη Σταρτ, η οποία και πήγε στα αποδυτήρια κερδίζοντας με 3-1 στο ημίχρονο.

Αφίσα που διαφημίζει τον αγώνα της 9ης/8 

Στο ημίχρονο οι αθλητές της Σταρτ δέχθηκαν δεύτερη γερμανική επίσκεψη, αυτή τη φορά από έναν άλλο αξιωματικό των SS παρέα με τον προδότη και συνεργάτη των κατακτητών, Γκέοργκ Σβετσόφ. Ο Σβετσόφ πρότεινε στον τερματοφύλακα Τρούσεβιτς να χάσουν το παιχνίδι, και ο Γερμανός αξιωματικός τους επεσήμανε να σκεφτούν τις ραγδαίες συνέπειες που θα δέχονταν σε περίπτωση που κέρδιζαν.

Το δεύτερο ημίχρονο συνεχίστηκε στο ίδιο κλίμα. Οι Γερμανοί σκόραραν δύο ακόμα γκολ και το ίδιο και οι παίκτες της Σταρτ. Ωστόσο προς το τέλος του αγώνα συνέβη το αδιανόητο: Ο αμυντικός της Σταρτ Αλεξέι Κλιμένκο πήρε τη μπάλα από πάσα και αφού πέρασε όλη τη γερμανική άμυνα και τον τερματοφύλακα με εξαιρετικές προσποιήσεις, έφτασε μέχρι τη γραμμή του τέρματος, κοντοστάθηκε και σούταρε την μπάλα ξανά προς το κέντρο, καταντροπιάζοντας τους Γερμανούς. Εκεί, και πριν συμπληρωθούν 90 λεπτά αγώνα, ο διαιτητής σφύριξε τη λήξη. 

Εκεί κρίθηκε η μοίρα των ποδοσφαιριστών της Σταρτ και κέρδισε η αξιοπρέπεια τον θάνατο.

Σταδιακά μετά τις 9 Αυγούστου, οι ποδοσφαιριστές της Σταρτ συλλαμβάνονταν ένας-ένας για ανάκριση από τη Γκεστάπο, κατηγορούμενοι ψευδώς ότι συνεργάζονταν με τη Σοβιετική αστυνομία. 

Σε ένα νέο αγώνα, οι σοβιετικοί νίκησαν ξανά  τη γερμανική Rukh με 8-0 και τελικά, στις 16 Αυγούστου 1942  οι ναζιστικές αρχές διέταξαν την οριστική διάλυση της Σταρτ. 

Η μοίρα των παικτών της Σταρτ

Τις μέρες που ακολούθησαν του τελευταίου αγώνα της Στάρτ, η Γκεστάπο συνέλαβε τους καλύτερους παίκτες της Σταρτ. Οι Κορότκιχ, Κουζμένκο, Κλιμένκο και Τρούσεβιτς, όλοι εργάτες και αθλητές (σε αντίθεση με τους Γερμανούς επαγγελματίες ποδοσφαιριστές), οδηγήθηκαν στα μπουντρούμια της Γκεστάπο. Ο Κορότκιχ, πέθανε στα χέρια των δημίων του μετά από πολύωρα βασανιστήρια, ενώ οι τρεις άλλοι σύντροφοί του βασανίστηκαν και στάλθηκαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Siretz. 

Αργότερα, οι Σβιριντόφσκι, Μπαλάκιν και Σουκάρεφ, οδηγήθηκαν κι αυτοί στη Γκεστάπο και αφού βασανίστηκαν στάλθηκαν στο Siretz. 

Οι Κουζμένκο, Κλιμένκο και Τρούσεβιτς βρήκαν το θάνατο στο απόσπασμα του στρατοπέδου τον Φεβρουάριο του 1942, όμως οι Σβιριντόφσκι, Μπαλάκιν και Σουκάρεφ, απέδρασαν με τη βοήθεια ομάδων κομμουνιστών κρατουμένων του στρατοπέδου και πέρασαν σε αντάρτικα τμήματα της περιοχής. 

Σύγχρονα

Η ιστορία των σοβιετικών εργατών/αθλητών της Σταρτ μεταφέρθηκε σε μια ταινία ίσων αποστάσεων με τον Σιλβέστερ Σταλόνε στο ρόλο του Τρούσεβιτς. Η ταινία ονομάζεται Escape to Victory και την σκηνοθέτησε το 1981 ο John Huston.

Φωτογραφίες

Ο Γεώργιος Παπαδόπουλος τα Τάγματα Ασφαλείας και η «Χ»

Του Λεωνίδα Φ. Καλλιβρετάκη

Ο διορισμός στις 13 Φεβρουαρίου 1969 στη διοίκηση της ΑΤΕ του 76χρονου υποστράτηγου Ν. Κουρκουλάκου προκάλεσε αίσθηση, ιδιαίτερα μετά την «επιθετική» δημόσια προβολή, εκ μέρους του νεοδιορισμένου, της κατοχικής του δράσης ως διοικητή των Ταγμάτων Ασφαλείας Πατρών και σε συνδυασμό με την επίσης δημόσια διαβεβαίωση ότι ο διορισμός του υπήρξε προσωπική επιλογή του Γεωργίου Παπαδόπουλου.

Οι εντυπώσεις αυτού του διορισμού δεν είχαν ακόμη κοπάσει όταν δύο μήνες αργότερα, στις 25 Απριλίου 1969, δημοσιεύθηκε το Νομοθετικό Διάταγμα 179/69 «περί Εθνικής Αντιστάσεως», το όποιο, μεταξύ των άλλων, προχωρούσε σε μια (έμμεση έστω) αναγνώριση τής «αντιστασιακής» δράσης των ταγματασφαλιτών.

Την ίδια περίοδο βρέθηκε στην Αθήνα η Γαλλίδα ανταποκρίτρια Brigitte Friang, η οποία αποτύπωσε το κλίμα που είχε δημιουργηθεί υπό την επήρεια των πρόσφατων αυτών εξελίξεων, στο σχετικό άρθρο της που δημοσιεύθηκε στη Monde Diplomatique το Μάιο του 1969, γράφοντας ότι «κάποιες κακές γλώσσες» ανέφεραν ότι, κατά τη διάρκεια της κατοχής, ο Παπαδόπουλος υπηρέτησε υπό τον ταγματάρχη Κουρκουλάκο στα Τάγματα Ασφαλείας. Με βάση, δηλαδή, το ερμηνευτικό σχήμα που προτείνω, το δημοσίευμα αυτό είναι προϊόν των εντυπώσεων που προκάλεσαν τα δύο αμέσως προηγηθέντα γεγονότα και, όλα μαζί, σε διάστημα μόλις τριών μηνών, δημιούργησαν μια συμπαγή βάση πάνω στην οποία θεμελιώθηκε το επίμαχο ζήτημα.

Μετά από πέντε μήνες, στις 27 Οκτωβρίου 1969, κατετέθη στο Αμερικανικό Κογκρέσο το μνημόνιο του Νικόλαου Σταύρου (προϊόν επίσης επιτόπιας έρευνας και επαφών), στο όποιο περιλαμβανόταν η διαπίστωση του Ελληνοαμερικανού πολιτικού επιστήμονα ότι, μεταξύ των οπαδών της χούντας, περιλαμβάνονταν άτομα που «φέρουν το στίγμα της συνεργασίας με τους Γερμανούς».

Δύο χρόνια αργότερα, τον Οκτώβριο του 1971, ο Chris Μ. Woodhouse σχολίασε το γεγονός ότι «οι στρατοκράτες» της Χούντας, των οποίων η δράση κατά την περίοδο της ναζιστικής κατοχής «στην καλύτερη περίπτωση ήταν ασήμαντη», απέφευγαν συστηματικά να αναφερθούν στην αντίσταση. Αργότερα (το 1973), η τοποθέτηση του σκλήρυνε ακόμη περισσότερο, καθώς συνέδεσε ρητά το γεγονός ότι η επίσημη χουντική προπαγάνδα ελαχιστοποιούσε τις αναφορές στη Γερμανική κατοχή και τα δεινά της, με την ενδεχόμενη ανησυχία του δικτάτορα «μήπως κάποια ήμερα συμπληρωθούν τα κενά στην επίσημη βιογραφία του». Αυτές οι διαπιστώσεις δεν οδήγησαν πάντως τον ίδιο τον Woodhouse να υιοθετήσει τελικά την άποψη ότι ο Γ.Π. υπηρέτησε στα ΤΑ., γι' αυτό και δεν την συμπεριέλαβε στο μεταγενέστερο βιβλίο του, πού εκδόθηκε το 1985.

Αυτό το «ξαναγράψιμο της ιστορίας» ενόχλησε ακόμη και δεξιούς «εθνικόφρονες», όπως τον παλαίμαχο οπλαρχηγό του ΕΔΕΣ Αλέκο Παπαδόπουλο, που έφθασε στο σημείο, τον Αύγουστο του 1971, να υπαινιχθεί δημόσια ότι οι κρατούντες αποσιωπούν την αντίσταση επειδή «αισθάνονται αμηχανίαν».

Στις 16 Νοεμβρίου 1971, ο Jack Anderson, με το άρθρο του «Greek Junta and Taint of the Nazis», που δημοσιεύθηκε στην Washington Post (και άλλου) προσέθεσε στα προαναφερόμενα δύο νέους ισχυρισμούς: αφενός μια «εμπιστευτική» δήλωση του Αμερικανού πρεσβευτή Philips Talbot ότι «γνωρίζουμε ότι κάποιοι [από τους συνταγματάρχες] υπήρξαν συνεργάτες [τών Γερμανών]» -δήλωση την οποία όμως ο Talbot αμφισβήτησε ότι είχε κάνει- και αφετέρου μια μη διασταυρωμένη πληροφορία ότι ο σταθμάρχης της CIA στην Αθήνα James Potts διέθετε πολλές αναφορές για το ναζιστικό παρελθόν τής Χούντας (χωρίς λεπτομέρειες).

Δύο χρόνια αργότερα, την 1η Ιουλίου 1973, ο Βρετανός δημοσιογράφος Charles Foley δημοσίευσε ένα άρθρο στον Observer, σύμφωνα με το όποιο ένας σύντροφος του Γρίβα «επιβεβαίωσε τις πληροφορίες» ότι ο Παπαδόπουλος υπηρέτησε σε ένα Τάγμα Ασφαλείας. Αυτό θεωρήθηκε από τον δημοσιογράφο ότι σχετίζεται ευθέως με την εκμυστήρευση ενός (ανώνυμου) στρατιωτικού συμβούλου της Αμερικανικής πρεσβείας, ότι το παρελθόν του Γ.Π. αποτελεί ένα από τα ισχυρότερα χαρτιά της Washington έναντι του καθεστώτος, γιατί «υπάρχουν ντοκουμέντα στην Washington που δέν θα ήθελε να έρθουν στο φώς».

Το μεγαλύτερο μέρος του άρθρου του Observer αναδημοσιεύθηκε αυθημερόν στους New York Times. Από εκεί το πήρε ο αναλυτής Richard F. Grimmett και το συμπεριέλαβε στις 18 Φεβρουαρίου 1975 στο μνημόνιο του για τη συγκεκαλυμμένη δράση της CIA (που δημοσιεύθηκε τον επόμενο χρόνο με τίτλο Reported foreign and domestic covert activities of the United States Central Intelligence Agency 1950-1974), σημειώνοντας η CIA διατηρούσε τον έλεγχο του καθεστώτος, επειδή διέθετε τεκμηρίωση της «συνεργασίας του Παπαδόπουλου με τους Ναζί κατά την περίοδο του πολέμου».

Σε αυτά τα δεδομένα, που είδαν το φως της δημοσιότητας κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, προστέθηκαν ακόμη δύο μετά την μεταπολίτευση. Πρώτον, ο στρατηγός Σπαής, καταθέτοντας ως μάρτυς στη δίκη της εφημερίδας Χριστιανική, τον Νοέμβριο του 1974, υποστήριξε ότι τόσο ο Γ.Π., όσο και ο αδελφός του είχαν υπηρετήσει στο Τάγμα Ασφαλείας Πατρών. Δεύτερον, στο πλαίσιο ενός αφιερώματος των Νέων, δημοσιεύθηκε στις 22 Ιουλίου 1975 η δημοσιογραφική πληροφορία ότι ο (νεκρός ήδη) στρατηγός Περιβολιώτης είπε (δεν αναφέρεται σε ποιόν) ότι είχε διαβάσει μια αναφορά του Κουρκουλάκου, στην οποία ο τελευταίος «εξυμνούσε τον Γεώργιο Παπαδόπουλο για την απόδοση του στα Τάγματα Ασφαλείας, όπου υπηρετούσε στο Β' Γραφείο».

Κατά τη γνώμη μου, τα προαναφερόμενα δεν αποτελούν επαρκείς αποδείξεις ότι ο Γ.Π. είχε καταταγεί στα ΤΑ. (φυσικά, το ενδεχόμενο αυτό δεν αποκλείεται και το ζήτημα παραμένει ανοικτό). Αποτελούν όμως τα παραπάνω, σε συνδυασμό με όλα τα άλλα ζητήματα πού σχολιάσαμε αναλυτικά προηγουμένως, σοβαρές ενδείξεις ότι:

1. Ο Γ.Π. δεν είχε να εμφανίσει δημόσια κάποια (έστω στοιχειωδώς) αξιοπρεπή, δράση ή στάση κατά τη διάρκεια της κατοχής, ως μέλος κάποιας αντιστασιακής ή «αντιστασιακής» οργάνωσης, ακόμη και για τα κριτήρια των περισσοτέρων ακροδεξιών εν συνωμοσία συντρόφων του και αυτό το «κενό» στη βιογραφία του ήταν ένα ζήτημα πού του δημιουργούσε σοβαρά προβλήματα (ουσιαστικά δεν κατάφερε να βρει έναν αποτελεσματικό τρόπο να το αντιμετωπίσει ως το θάνατο του).

2. Η όποια σχέση του Γ.Π. με την «Χ» παραμένει ασαφής και (αν υπήρξε) δέν στάθηκε δυνατόν να αξιοποιηθεί από τον Γ.Π. ως άλλοθι έναντι των Ταγμάτων, για τους λόγους που προαναφέραμε.

3. Είναι βέβαιο ότι ο ρόλος του ταξίαρχου Δημήτριου Πατίλη στη συνωμοσία που κατέληξε στην 21η Απριλίου, υπήρξε πολύ σημαντικότερος απ όσο (κυρίως λόγω του πρόωρου θανάτου του) έχει καταγραφεί στη συλλογική μνήμη και εντύπωση και έχει αντίστοιχα αναδειχθεί στην κατοπινή βιβλιογραφία. Φαίνεται ότι ο Πατίλης ήταν σε κάποια πρώιμη φάση ο επικεφαλής της συνωμοτικής ομάδας 1. Το γεγονός αυτό οδήγησε, ευθύς μετά το πραξικόπημα, στην υπουργοποίησή του (έγινε υπουργός Βορείου Ελλάδος), πράγμα έκ πρώτης όψεως παράδοξο, καθώς δεν προκύπτει κάποια εμφανής δράση του εκείνη τη βραδιά ή στις προπαρασκευαστικές ενέργειες του αμέσως προηγουμένου διαστήματος. Αυτή η παλαιότερη άλλα καίρια συμμετοχή του, σε συνδυασμό με τον κατοπινό αποφασιστικό ρόλο που διαδραμάτισε στη Θεσσαλονίκη για την αποτυχία του βασιλικού κινήματος της 13ης Δεκεμβρίου 1967, οδήγησε στην ανέλιξη του αμέσως μετά στο πόστο του «αντιπροέδρου». Η ισχυρή αυτή θέση του στο πλαίσιο του καθεστώτος (ως τον θάνατο του τον Ιούνιο του 1970, ήταν ο τρίτος του κουαρτέτου), σε συνδυασμό με την βεβαία δράση του στα Τ.Α., ερμηνεύουν ενδεχομένως εν μέρει την ευνοϊκή ρύθμιση που προβλεπόταν για τους ταγματασφαλίτες στο Ν.Δ. 179/69.

4. Υπήρχε προφανώς ένας ισχυρός δεσμός μεταξύ Γ.Π. και Κουρκουλάκου, δεσμός που δεν δικαιολογείται από τη δημόσια στρατιωτική καριέρα του Γ.Π., ούτε και προκύπτει στο πλαίσιο των συνωμοτικών του δραστηριοτήτων από την δεκαετία του 1950 κ.εξ. (όπως λ.χ., σε αντιδιαστολή, προκύπτει για τον αντιστράτηγο Καρδαμάκη, Αρχηγό του ΓΕΣ μεταξύ των ετών 1959-1962, ο όποιος είχε προστατεύσει και προωθήσει τους συνωμότες, γεγονός που ερμηνεύει ικανοποιητικά το διορισμό του στη διοίκηση της ΔΕΗ το 1967). Συνεπώς, αυτή η σχέση πρέπει να θεμελιώθηκε ή στην Αθήνα τα πρώτα χρόνια τής Κατοχής ή στην Αχαΐα, όταν ο Κουρκουλάκος βρισκόταν εκεί, δηλαδή το 1944 (ο Κουρκουλάκος ήταν Μανιάτης και δεν είχε προηγουμένως σχέση με την Πάτρα). Εάν ο δεσμός αυτός δεν είναι προϊόν μιας τυπικής ένταξης του Γ.Π. στα μάχιμα Τάγματα Ασφαλείας, αυτό που απομένει είναι μια «αντιηρωική» λαθραία επιβίωση στη σκιά του Κουρκουλάκου, σε διοικητικές θέσεις στη Στρατιωτική Διοίκηση Πατρών.

Η άποψη αυτή είναι η λιγότερο διαδεδομένη, άλλα έχει κάποιους οπαδούς, ιδίως μεταξύ εκείνων που διερεύνησαν διεξοδικότερα το ζήτημα. Στο σχετικό κεφάλαιο της αντιδικτατορικής έκδοσης που κυκλοφόρησε στη Λωζάνη το καλοκαίρι του 1970, με τίτλο Η αλήθεια για την Ελλάδα, ο Ρόδης Ρούφος, ο όποιος, όπως αναφέραμε ήδη, εκτιμά ότι ο Γ.Π. δεν συμμετείχε στα ΤΑ., παρατηρεί: «Το πιθανότερο είναι πως ο Παπαδόπουλος φυλαγόταν από τις κακοτοπιές. Δεν αγαπά να ριψοκινδυνεύει» ... «Το κενό που παρουσιάζουν τα χρόνια 1941-44 στην επίσημη βιογραφία του, λέει πολλά. Τι θα μπορούσαν να γράψουν οι απολογητές του; Ότι, όταν όλη η Ελλάδα αγωνιζόταν, ο νεαρός ανθυπολοχαγός Παπαδόπουλος είχε τρυπώσει σε κάποιο μικρό λογιστήριο του Ερυθρού Σταυρού; Γιατί αυτή είναι η μία, η πιο ευνοϊκή εκδοχή του βίου και της πολιτείας του κατά τη διάρκεια της κατοχής. Υπάρχουν και άλλες: ότι, λόγου χάρη, είχε διορισθεί επαρχιακός επιθεωρητής του Υπουργείου Επισιτισμού των δοσιλόγων, επιφορτισμένος να απομυζά από τους φτωχούς αγρότες ένα μέρος της ισχνής σοδειάς τους για τον εφοδιασμό, μεταξύ άλλων, και των στρατευμάτων κατοχής» 2.

Στην αρκετά συστηματική δημοσιογραφική έρευνα των Νέων που προαναφέραμε, σημειώνεται ενδεικτικά: «Άλλοι λένε ότι τον είδαν να φορά στολή των Ταγμάτων, άλλοι στολή γερμανική. Αλλα ζωντανός μάρτυρας που να μπορεί να πιστοποιήσει σήμερα (1975) ότι τον είδε, δέν υπάρχει. Μάλλον αυτό το ενδεχόμενο πρέπει να αποκλεισθεί, επειδή ο Παπαδόπουλος ήταν από φυσικού του συνωμότης και δειλός. Ποτέ δεν θα έκανε την απρονοησία να εκτεθεί φορώντας στολή. Επικρατέστερη φέρεται η εκδοχή Περιβολιώτη, ότι δηλαδή ο Παπαδόπουλος υπήρξε το δεξί χέρι του Κουρκουλάκου, δρώντας κατά τη συνήθειά του στο παρασκήνιο» 3.

Στη δική του έρευνα, που δημοσιεύθηκε επίσης το 1975, ο δημοσιογράφος Γιώργος Καράγιωργας αναφέρει χαρακτηριστικά: «Πολλά εγράφησαν για την συμπεριφορά του [Παπαδόπουλου] την περίοδο εκείνη [της Κατοχής]. Ένα είναι βέβαιον: Ότι δεν αισθάνθηκε το ρίγος που οδήγησε τους άλλους συναδέλφους του στα βουνά, στο αντάρτικο ή στη Μέση Ανατολή» 4.

Η τελική εκτίμηση του Φοίβου Γρηγοριάδη για τη δράση του Παπαδόπουλου επί κατοχής, που έχει κατά τη γνώμη μου ιδιαίτερη βαρύτητα, αποτυπώνεται σε ένα ύστερο (και λιγότερο διαδεδομένο από τα προηγούμενα του) δημοσίευμα του 1979: «Στην Πάτρα βρίσκονται πολλοί αξιωματικοί (με πολιτικά). Για τα τυπικά, εντάσσονται σε μια "Στρατιωτική Διοίκηση". Να παίρνουν τον κατοχικό μισθό τους. Η διοίκησις συγκροτεί ένα "Επισιτιστικό Γραφείο" για αποσπάσεις αξιωματικών σε επιτροπές επιτάξεων ή διανομών τροφίμων, σε εποπτείες φούρνων και τα όμοια. Σ’ αυτό το γραφείο υπηρετούν και οι δύο αδελφοί Παπαδόπουλοι. Διοικητής ονομάζεται ο προϊστάμενος όλων των αξιωματικών με τα πολιτικά. Εδώ είναι ο συνταγματάρχης Ν. Κουρκουλάκος. Ένας πρωτεργάτης των προδοτικών ταγμάτων ασφαλείας» ... «Τυπικά αυτός είναι διοικητής Β. Πελοποννήσου» ... «Μυστικοπαθής εκ γενετής, συνωμότης όσο και αδίστακτος ρεαλιστής,  νεαρός ανθυπολοχαγός με τα πολιτικά [δηλαδή ο Γ.Π.], δεν έχει αμφιβολίες για τον προδοτικό χαρακτήρα των ταγμάτων. Επιδιώκει να ωφεληθεί από αυτά, χωρίς όμως και να εκτεθή πολύ. Μένοντας -με πολιτικά- στην επισιτιστική υπηρεσία τους». Ο Γρηγοριάδης χαρακτηρίζει αυτή τη στάση του Παπαδόπουλου, ως «εντός, έκτος και επί τα αυτά» 5.

Αυτό ενδεχομένως απεδείχθη στη συνέχεια ένα πανάκριβο μυστικό, πού πέραν του Κουρκουλάκου, φαίνεται ότι το μοιραζόταν τουλάχιστον άλλος ένας μάρτυρας, ο διερμηνέας του Γερμανικού Φρουραρχείου Πατρών Νικήτας Σιώρης, ενδεχομένως δε και ο ίδιος ο Δημήτριος Πατίλης (που κατέφυγε στην Πάτρα από τη Ναύπακτο στις 19 Σεπτεμβρίου 1944). Κι έτσι, «στων καιρών τα γυρίσματα», όπως παρατηρεί και ο Γρηγοριάδης, «ο Κουρκουλάκος θα ζητήση -απαιτητικά ή και εκβιαστικά ίσως- την ανταπόδοσι της βοήθειας του αρχηγού της χούντας. Και θα γίνη» ... «διοικητής τής Αγροτικής Τραπέζης» 6.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Ο αντιστράτηγος Φροντιστής αναφέρει, ότι «στην αρχή της συνομωσίας αρχηγός ήταν ο στρατηγός Μπάλλας, τον όποιο διεδέχθη ο στρατηγός Πατίλης, άλλα και υπό τους δύο, ο Παπαδόπουλος ήταν ο ιθύνων νους»: «Ο Αμερικανός σχολιαστής Σάυρούς Σουλτσμπέργκερ αποκαλύπτει», εφ. Το Βήμα, 4 Αυγ 1974. Επίσης το όνομα του Πατίλη εμφανίζεται μαζί με εκείνο του Παπαδόπουλου στο ιδιόχειρο σημείωμα του αντιστράτηγου Πέτρου Νικολόπουλου, που πρώτος εντόπισε τον πυρήνα της συνωμοσίας, όταν ήταν Αρχηγός του ΓΕΣ μεταξύ των ετών 1956-1958- βλ το σχετικό άρθρο του Π. Μπακογιάννη, εφ Το Βήμα, 17 Ιουν 1977.

2.  Το σχετικό απόσπασμα του βιβλίου αναδημοσιεύτηκε στην αντιδικτατορική εφημερίδα Ελεύθερη Ελλάδα, 19 Νοεμ. 1970.

3. «Η ανατομία των μεγάλων τής Χούντας», έφ. Τα Νέα, 22 Ιουλ. 1975.

4. Γιώργος Καράγιωργας, Από τον IΔEA στη Χούντα ή Πώς φθάσαμε στην 21η Απριλίου, Αθήνα 1975, σ. 106.

5. Φ. Ν. Γρηγοριάδης, Οι Πρωθυπουργοί της Ελλάδας, ο π , τ. 3, σ 1060-1062

6. στο ίδιο. Να προσθέσουμε στο σημείο αυτό ότι στη βιογραφία του Γ.Π. που δημοσιεύεται στην εγκυκλοπαίδεια Υδρία, υιοθετούνται ταυτοχρόνως τα περισσότερα κατά καιρούς δημοσιεύματα για το θέμα αυτό, εμπλουτισμένα με πρόσθετα «στοιχεία» (;), όλα συνδυασμένα σε ένα αρκετά ευφάνταστο σενάριο «Στην κατοχή αρχικά τοποθετήθηκε στο λεγόμενο «Επισιτιστικό Γραφείο» της Πάτρας με επικεφαλής τον Κουρκουλάκο. Επρόκειτο για την επιτροπή συγκέντρωσης δεκάτης σε είδος που δημιούργησε η κυβέρνηση Τσολάκογλου. Από τότε συνεργάστηκε στενά με τον Ν. Κουρκουλάκο στην πολιτική του κίνηση και στη δημιουργία του ευζωνικού τάγματος (τσολιάδες) της Πάτρας. Ο Παπαδόπουλος συνεργάστηκε ειδικότερα με τους Γερμανούς στο ανακριτικό τους κέντρο. Σε αυτό το κέντρο θα τον συναντήσουν οι Άγγλοι και στις αρχές του 1944 θα τον φυγαδεύσουν στη Μ. Ανατολή. Ήταν δηλαδή διπλός πράκτορας. Το 1943 πήρε το βαθμό του υπολοχαγού. Στη διάρκεια της Κατοχής ήταν ο ηγέτης μιας αντικομμουνιστικής κίνησης στο νομό Αχαΐας, που απλώθηκε μυστικά στα χωριά και αποτέλεσε το κέντρο πληροφοριών των τσολιάδων»: Υδρία-Μεγάλη Γενική Εγκυκλοπαίδεια, Αθήνα 1987, τ. 42, σ. 460. Στο απρόσμενα μακροσκελές βιογραφικό σημείωμα πού υπάρχει για τον Γεώργιο Παπαδόπουλο στην εγκυκλοπαίδεια του διαδικτύου Wikipedia, αναπαράγεται σε μεγάλο βαθμό μεταφρασμένο το κείμενο της Υδρίας.

1 Δεκέμβρη1960 - Η μέρα που ξήλωσαν τα πεζοδρόμια

Η απεργία των οικοδόμων της 1ης Δεκέμβρη του 1960, από την οποία φέτος συμπληρώνονται 55 χρόνια, πέρασε στην Ιστορία σαν «η μέρα που κάναμε πέρα το φόβο και ξηλώσαμε τα πεζοδρόμια». Παραμένει σημείο αναφοράς για την πάλη όλων των εργατών, σταθμός του ταξικού συνδικαλιστικού κινήματος για τη μαχητικότητα και την αποφασιστικότητα των απεργών οικοδόμων, που έγιναν σύμβολο και εμπροσθοφυλακή του εργατικού κινήματος εκείνη την εποχή, αλλά και αργότερα. Είναι ένας αγώνας που, όπως όλες οι μικρές και μεγάλες μάχες εργαζομένων στην ιστορική διαδρομή της ταξικής πάλης, φέρνει τη σφραγίδα της πρωτοπόρας δράσης των κομμουνιστών και του ΚΚΕ.

Η απεργία έγινε σε πολύ δύσκολες συνθήκες, τότε που το ΚΚΕ ήταν στην παρανομία. Τότε που βάραινε η ήττα του εργατικού - λαϊκού κινήματος στον Εμφύλιο και η κρατική καταστολή χτυπούσε όποιον σηκωνόταν. Τότε που ο συνδικαλιστικός αγώνας σήμαινε φυλακές, βασανιστήρια, εξορία. Σ' αυτές τις συνθήκες, το κίνημα των οικοδόμων, με μπροστάρηδες τους κομμουνιστές, πήρε τη σκυτάλη από τους τσαγκαράδες και τους καπνεργάτες της δεκαετίας του '30 και οργάνωσε την πρώτη μεγάλη μετεμφυλιακή μαχητική απεργία.

Η απεργία δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Προετοιμάστηκε από τα προηγούμενα χρόνια με αγώνες του κλάδου. Οι δυσμενείς συσχετισμοί δύναμης προς όφελος του κυβερνητικού, εργοδοτικού συνδικαλισμού έβαζαν εμπόδιο στη συσπείρωση και αποτελεσματικότητα των αγώνων. Παρ' όλα αυτά, υπήρξαν νικηφόρες μάχες. Η απεργία των μπετατζήδων της Αθήνας, το 1953, με αίτημα την αύξηση του μεροκάματου, οι απεργίες των οικοδόμων στη Θεσσαλονίκη το 1953, 1954 που πέτυχαν τη υπογραφή Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι κινητοποιήσεις άνεργων οικοδόμων και η απόσπαση ορισμένων επιδομάτων. Το 1957 έγινε η πρώτη μαζική απεργιακή κινητοποίηση.

Η αντιπαράθεση των δύο γραμμών μέσα στο οικοδομικό κίνημα και γενικότερα δυνάμωνε. Ταυτόχρονα, δυνάμωνε και η επιρροή του ταξικού κινήματος. Το 1959 οκτώ ταξικά σωματεία της Αθήνας και του Πειραιά συγκρότησαν τη Συντονιστική Επιτροπή. Στις αρχές του 1960, η Συντονιστική Επιτροπή αριθμούσε 15 σωματεία.

Ο εορτασμός της Πρωτομαγιάς του '60 ήταν ο πιο μαχητικός, μαζικός των τελευταίων χρόνων και στην Αθήνα πήρε πανεργατικό χαρακτήρα. Τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου, μπροστά στην ψήφιση του αντιασφαλιστικού νόμου έγινε απεργία παρά την αντίθεση του Εργατικού Κέντρου Αθήνας. Οι παράνομες Οργανώσεις του ΚΚΕ, που είχαν απομείνει μετά την απόφαση της διάλυσης, αποφάσισαν και σχεδίασαν την απεργία. Η απεργία ήταν μαζικότατη, χιλιάδες έδωσαν το «παρών» στο απεργιακό προσκλητήριο. Τα σωματεία περιφρούρησαν την απεργία και αντιμετώπισαν τις συλλήψεις που έκανε η αστυνομία. Η Επιτροπή Αγώνα ολοένα και ανέβαζε την επιρροή της μέσα στους οικοδόμους.

Στις 2 Οκτώβρη του '60 σε πανοικοδομική συγκέντρωση στο «Ιντεάλ» πήραν μέρος 5.000 οικοδόμοι που επιβεβαίωσαν την ανάγκη του αγώνα απέναντι στην αντιλαϊκή πολιτική. Το απόγευμα της ίδιας μέρας, πραγματοποιήθηκε συνδιάσκεψη των αντιπροσώπων οικοδόμων από 93 σωματεία σε όλη την Ελλάδα. Αποφασίστηκε η οργάνωση και η καθοδήγηση των αγώνων σε όλη την Ελλάδα από τη Συντονιστική Επιτροπή.

Αφορμή για την απεργία την 1η Δεκέμβρη του ΄60 στάθηκε η ψήφιση το Σεπτέμβρη του ίδιου χρόνου του αντιασφαλιστικού νόμου 4104/1960 με πρόσχημα την εξυγίανση του ΙΚΑ, το νοικοκύρεμα των ασφαλιστικών ταμείων. Σύμφωνα με το νόμο, οι προϋποθέσεις συνταξιοδότησης αυξάνονταν από 2.500 στα 4.050 ένσημα.

Η οργάνωση της απεργίας δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Η απόφαση διάλυσης των Κομματικών Οργανώσεων, που είχε παρθεί το 1958, δυσκόλευε την ταξική πάλη. Ομως ο ρόλος και η παρέμβαση των κομμουνιστών δε σταμάτησε. Η παράνομη Οργάνωση των οικοδόμων του Κόμματος δούλεψε συγκεκριμένα για την οργάνωση της μάχης πάνω σε ένα μακρόχρονο σχέδιο με προσαρμογές και μέτρα για το ξεπέρασμα των δυσκολιών. Είναι χαρακτηριστική η συνεδρίαση της Κομματικής Οργάνωσης των οικοδόμων, η οποία αποφάσισε η απεργία να γίνει τις πρώτες μέρες του Δεκέμβρη το '60, και πήρε μέτρα προπαγάνδας, μέτρα για αντιμετώπιση της ταχτικής του κυβερνητικού, εργοδοτικού συνδικαλισμού, για την αντιμετώπιση των κατασταλτικών δυνάμεων.

Την 1η του Δεκέμβρη, από τις 8 το πρωί, οι απεργοί οικοδόμοι συρρέουν από όλους τους δρόμους προς το Εργατικό Κέντρο Αθηνών. Μέσα σε λίγη ώρα ολόκληρη η περιοχή από την πλατεία Κουμουνδούρου μέχρι την οδόν Ζήνωνος έχει κατακλυσθεί από απεργούς. Μια πραγματική ανθρωποθάλασσα που πάλλεται από ενθουσιασμό για την απόλυτη επιτυχία της απεργίας. Από τα μεγάφωνα του Εργατικού Κέντρου ανακοινώνεται ότι σ' ολόκληρη την Ελλάδα η απεργία σημείωσε τεράστια επιτυχία και ότι σε όλα τα Εργατικά Κέντρα της χώρας πραγματοποιούνται την ίδια στιγμή μεγαλειώδεις πανοικοδομικές συγκεντρώσεις. Για την απεργία στην Αθήνα γίνεται γνωστό ότι όλα τα γιαπιά έχουν νεκρωθεί και ότι αστυνομικές δυνάμεις απεστάλησαν σ' όλες τις μεγάλες οικοδομές. Αγανάκτηση προκάλεσε στους συγκεντρωμένους η είδηση ότι η αστυνομία το πρωί διενήργησε συλλήψεις απεργών, οι οποίοι κρατούνται σε διάφορα αστυνομικά τμήματα.

Μετά τις ομιλίες, αντιπροσωπεία ξεκίνησε να πάει στο υπουργείο Εργασίας για να καταθέσει τα αιτήματα. Τότε δόθηκε η εντολή για το χτύπημα από την Αστυνομία. Καταγράφονται σκηνές πρωτοφανούς αγριότητας. Οι απεργοί πέφτουν αναίσθητοι από τα χτυπήματα των κλομπς, ποδοπατούνται από τους αστυνομικούς, ενώ άλλων απεργών τους στρίβουν τα χέρια, τους ακινητοποιούν και τους χτυπούν στο πρόσωπο, στο στομάχι, στην κοιλιά. Οι απεργοί υποχωρούν προς το κτίριο του Εργατικού Κέντρου, ενώ χάμω στο δρόμο σφαδάζουν τραυματίες οικοδόμοι καταματωμένοι, με σπασμένα κεφάλια και σχισμένα πρόσωπα.

Γίνεται ανασύνταξη δυνάμεων μπροστά στο Εργατικό Κέντρο. Νέα αστυνομική επίθεση, ενώ καταφτάνουν και στρατιωτικά οχήματα από τα οποία οι στρατιώτες κατέρχονται και προχωρούν με τα όπλα προταγμένα και σε σχηματισμό μάχης. Πέφτουν οι πρώτοι πυροβολισμοί. Η αγανάκτηση φθάνει στο αποκορύφωμά της. Οι οικοδόμοι αρπάζουν τα ξύλα που βρίσκουν μέσα σε μια αποθήκη της οδού Αγησίλαου, ξηλώνουν τις πλάκες των πεζοδρομίων και ετοιμάζονται να αμυνθούν ενεργητικά, υπερασπιζόμενοι τη ζωή τους. Οι αστυνομικοί επιχειρούν νέα επίθεση αλλά αποκρούονται από τους οικοδόμους. Αλλεπάλληλες επιθέσεις από την αστυνομία αντιμετωπίζονται με βροχή από πέτρες. Ενας αστυνόμος βγάζει το περίστροφό του και πυροβολεί. Ενας νέος εργάτης πέφτει αιμόφυρτος. Η μάχη γίνεται σώμα με σώμα, οι αστυνομικοί τρέπονται σε φυγή. Ο απολογισμός ματωμένος: 173 συλλήψεις και 66 τραυματίες (3 από σφαίρες).

Κι όμως, την επομένη 2 Δεκέμβρη, 45.000 οικοδόμοι δίνουν απάντηση με νέα απεργία και διαδήλωση που επίσης χτυπιέται από το στρατό και την αστυνομία. Κάτι, όμως, πλέον έχει αλλάξει. Πριν από την απεργία όλα τα «σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά». Μετά την απεργία «οι οικοδόμοι», έγραφε ο «Νέος Κόσμος», «έσπασαν τη φοβία που επικρατούσε και έγιναν το αγωνιστικό παράδειγμα για όλους τους άλλους κλάδους, αναδείχθηκαν στην πρωτοπορία των κλαδικών αγώνων».

Φωτογραφίες

Η «Απογευματινή» μιλούσε για «επιτελικό σχέδιο» των κομμουνιστών που, κατά το «ρεπορτάζ», έκαναν επιθέσεις σε 15 σημεία «με σκοπόν να διασπαρούν αι αστυνομικαί δυνάμεις»

Η «Καθημερινή» μιλούσε επίσης για ευθύνη των κομμουνιστών που «ανασκάπτουν τα πεζοδρόμια και ρίπτουν λίθους και ξύλα»

Από το πρωτοσέλιδο ρεπορτάζ της «Αυγής» την επόμενη μέρα

Από το πρωτοσέλιδο ρεπορτάζ της «Αυγής» την επόμενη μέρα

Πηγή: εδώ

Δωσίλογοι της Κατοχής (Μέρος 2ο)

Αλκιβιάδης Διαμαντής (1894 - 1948) Γεννήθηκε στη Σαμαρίνα της Μακεδονίας. Ήταν ο δημιουργός της «Λεγεώνας των Βλάχων» και υποκινητής αυτονομιστικής κίνησης που αποσκοπούσε στη δημιουργία βλάχικου κράτους με την ονομασία «Πριγκιπάτο της Πίνδου» μέσα στο έδαφος της κατεχόμενης Ελλάδας.  Έδρα της κυβέρνησής του σκόπευε να κάνει τη Λάρισα. Επινόησε για τον εαυτό του τον τίτλο του «Αρχηγού και εκπρόσωπου των Βλάχων της κάτω Βαλκανικής». Στη μεταπολεμική Ελλάδα καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο. Τον Ιούνιο του 1942 επέστρεψε στη Ρουμανία, βλέποντας την οριστική διάψευση των προσδοκιών του. Στη χώρα αυτή, συνελήφθη το 1948 από το κομμουνιστικό καθεστώς και εκτελέστηκε.

Αρίστος Καμπάνης (1883 - 1956) Συγγραφέας που δραστηριοποιήθηκε στον τομέα της γερμανικής προπαγάνδας. Γεννήθηκε στην Αθήνα. Συνεργάστηκε με την ΑΕΡΕ, πρόδρομο της ΕΡΤ. Καταδικάστηκε στο Ειδικό Δικαστήριο Δοσιλόγων και το 1955 κλείστηκε στο Ψυχιατρείο.

Σίτσα Καραϊσκάκη Ναζίστρια συγγραφέας. Εκφωνούσε ομιλίες στο κατοχικό ραδιόφωνο υπέρ της ναζιστικής Γερμανίας. Το 1933 διορίστηκε σύμβουλος του γερμανικού υπουργείου προπαγάνδας. Μετά τη γερμανική εισβολή στην Ελλάδα, διορίστηκε στη γερμανική πρεσβεία της Αθήνας. Το 1944 εγκατέλειψε την Ελλάδα και διέφυγε στην Αυστρία. Καταδικάστηκε ερήμην δύο φορές σε θάνατο από το Ειδικό Δικαστήριο Δοσιλόγων, αλλά αργότερα αμνηστεύτηκε. Εγκαταστάθηκε στην Ανατολική Γερμανία και παντρεύτηκε το βιομήχανο Μπάχμαν. Το 1963 επέστρεψε στην Ελλάδα. Πέθανε στο Παλαιό Φάληρο στις 30 Απριλίου 1987.

 Νικόλαος Καράμπελας Βουλευτής Λακωνίας, δικηγόρος και μέλος του Τάγματος Ασφαλείας Λακωνίας.

Γεώργιος Κεφαλάς Ναζιστής από τον Πειραιά που κατέφυγε στη Γερμανία το 1944. Πέρασε πολλά βράδια σε μια μπιραρία της Στουτγάρδης. Η φίλη του ήταν μια 18χρονη Γερμανίδα, μέλος της Χιτλερικής Νεολαίας. Έχοντας ένα ποδήλατο και μια ψεύτικη ταυτότητα αποφάσισε να επιστρέψει στην Ελλάδα. Κατάφερε να περάσει από έλεγχο των Αμερικανών προσποιούμενος ότι ήταν όμηρος των Γερμανών.  Τον Ιούλιο του 1945 έφθασε στον Πειραιά και άρχισε να φοράει ένα περιβραχιόνιο του ΕΔΕΣ για να ξεγελάσει τους διώκτες του. Συνάντησε μια παλιά του γνώριμη που ήταν ερωμένη ενός πιλότου της Λουφτβάφε και εκείνη τον κατέδωσε στην Αστυνομία. Συνελήφθη και κλείστηκε στη φυλακή. Αποφυλακίστηκε το 1951 και συνεργάστηκε επαγγελματικά με έναν ομοϊδεάτη του, τον Ναπολέοντα Αντωνάδο. Μέχρι τα βαθιά γεράματά του το 2006 δήλωνε ναζιστής.

Εγκον Κοντουμάς Ελληνοκροάτης χημικός μηχανικός, ναζιστής, επιχειρηματίας, φίλος του Χίτλερ και ιδρυτικό μέλος της οργάνωσης Μπουντ. Του είχε παραχωρηθεί με βασιλικό διάταγμα ένα μεταλλείο χαλκού στη Λακωνία. Πέρα από μέλος της Μπουντ, ο Κοντουμάς στην κατοχή ήταν και προμηθευτής του γερμανικού στρατού με ιματισμό και οικιακά είδη.

Κώστας Κοτζιάς (1892 – 1951) Διετέλεσε Πρόεδρος του Εμπορικού Συλλόγου Αθηνών, Πρόεδρος της ΕΠΟ, Πρόεδρος της ομάδας του Παναθηναϊκού (ΠΑΟ), υπουργός, βουλευτής και δήμαρχος Αθηναίων. 

Ήταν θαυμαστής του Χίτλερ. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής έζησε στις ΗΠΑ. Το 1950 και το 1951 εκλέχτηκε βουλευτής.

Νικόλαος Κουρκουλάκος Διοικητής των Ταγμάτων Ασφαλείας στην Πάτρα. Το 1969 τοποθετήθηκε διευθυντής της Αγροτικής Τράπεζας, με απόφαση της Χούντας. 

Ευάγγελος Κυριάκης Χιτλερικός δημοσιογράφος που ίδρυσε στην Αθήνα το φασιστικό εκδοτικό οίκο «Νέα Γενεά». Διατηρούσε καλές σχέσεις με τον Γκαίμπελς. Το 1944 κατέφυγε στη Γερμανία. Σκοτώθηκε το 1945 στους δρόμους του Βερολίνου από συμμαχικό βομβαρδισμό. 

Αλέξανδρος Λάμπου Αξιωματικός της χωροφυλακής και διοικητής της Ειδικής Ασφάλειας. Το Ειδικό Δικαστήριο Δωσιλόγων καταδίκασε τον Λάμπου τρεις φορές σε θάνατο για συνειδητή συνεργασία με τους κατακτητές και για κατάδοση διαφόρων Ελλήνων. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1946, ο Λάμπου βρισκόμενος στις φυλακές Καλλιθέας, επιτέθηκε στους δεσμοφύλακες με ένα σιδερολοστό. Μετά από την πράξη του αυτή, μεταφέρθηκε στις φυλακές της Αίγινας.

Φίλιππος Λεσχόπουλος Μέλος της δοσιλογικής οργάνωσης ΕΣΠΟ. Φυλακίστηκε στην Καλλιθέα.

Τάκης Μακεδών Αρχηγός της δοσιλογικής οργάνωσης ΕΑΣΑΔ που έδρασε στη Θεσσαλία και πρώην υπαξιωματικός της Χωροφυλακής. Εκτελέστηκε από αντιστασιακούς της οργάνωσης του ΕΛΑΣ το χειμώνα του 1944. 

Μανώλης Μανωλέας (1900 - 1944) Γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Μεσσηνία. Υπήρξε μέλος και βουλευτής του ΚΚΕ, αλλά σταδιακά απαρνήθηκε την κομμουνιστική ιδεολογία και υπέγραψε δήλωση αποκήρυξης του κομμουνισμού. Συνελήφθη από τη δικτατορία του Μεταξά, αλλά λίγο καιρό αργότερα μετατράπηκε οικειοθελώς σε πράκτορα της Ασφάλειας της δικτατορίας. 

Η δικτατορία τον αποφυλάκισε το 1938. Στη συνέχεια ο Μανωλέας εντάχθηκε στην ΕΟΝ και αργότερα στη ναζιστική οργάνωση ΕΣΠΟ. Από το 1943 και μετά συνεργάστηκε με τις γερμανικές αρχές στο κατοχικό ραδιόφωνο και το Γραφείο Τύπου της γερμανικής πρεσβείας. Η δοσιλογική του δράση δεν έμεινε ατιμώρητη.  

Τον εκτέλεσε η οργάνωση ΟΠΛΑ τον Ιανουάριο του 1944 στην Καλλιθέα. 

Δύο μέλη της ΟΠΛΑ έχοντας υποπολυβόλα Sten κρυμμένα μέσα στις καμπαρντίνες τους, ανέβηκαν σε ένα τραμ στην οδό Θησέως στην Καλλιθέα. Εντόπισαν και αιφνιδίασαν τον Μανωλέα, οδηγώντας τον έξω και πυροβολώντας τον. 

Νικόλαος Ματούσης (1899 - 1991) Βλαχόφωνος δικηγόρος που συνεργάστηκε με τον αυτονομιστή Αλκιβιάδη Διαμαντή στη «Λεγεώνα των Βλάχων». Σπούδασε στη Νομική και έγινε μέλος του ΚΚΕ, αλλά στην πορεία διαγράφτηκε από το κόμμα.  Αργότερα εντάχθηκε στο Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας, αλλά διαγράφτηκε και από αυτό. 

Το 1941 συνάντησε στη Λάρισα τον Αλκιβιάδη Διαμαντή που επιδίωκε να ιδρύσει βλαχικό κράτος μέσα στο έδαφος της κατεχόμενης Ελλάδας.  Φορούσε στολή Ιταλού αξιωματικού και εκδήλωνε το θαυμασμό του για το Γ’ Ράιχ. Το 1943 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και εντάχθηκε στη ναζιστική οργάνωση «Πρωτοπόροι Νέας Ευρώπης». Έπειτα κατέφυγε στη Ρουμανία, όπου συνελήφθη το 1948 από το κομμουνιστικό καθεστώς και φυλακίστηκε.  Παραδόθηκε από τη Ρουμανία που ήταν φυλακισμένος στις ελληνικές αρχές στις 13 Μαΐου 1964. 

Έμεινε στις φυλακές Αβέρωφ μέχρι τις 25 Ιουνίου 1964, οπότε αποφυλακίστηκε. Για το θέμα του δοσιλογισμού παραπέμφθηκε σε δίκη. Τα πράγματα εξελίχθηκαν ιδιαίτερα ευνοϊκά για αυτόν.  Το δικαστήριο αποφάσισε παύση της ποινικής του δίωξης λόγω παραγραφής στις δύο κατηγορίες συνεργασίας με τον εχθρό, διατήρηση των αποφάσεων δήμευσης της περιουσίας του και αθώωση στις κατηγορίες ότι παρείχε πληροφορίες στον εχθρό. Αφέθηκε ελεύθερος. Αργότερα υποστήριξε τη Χούντα. Πέθανε στη Λάρισα στις 11 Μαρτίου 1991.

Μελέτιος: Ήταν Μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως και τον Απρίλιο του 1941 έστειλε συγχαρητήρια επιστολή στον Χίτλερ για να του εκφράσει την ευγνωμοσύνη του.

Γεώργιος Μιχαλολιάκος Ταγματασφαλίτης στη Λακωνία και πατέρας του ηγέτη της Χρυσής Αυγής Νίκου Μιχαλολιάκου.

Χρήστος Μπαρδόπουλος Ηγετικό στέλεχος της οργάνωσης «Ένωσις Φίλων Χίτλερ» και συνεργάτης της γερμανικής SD. Το 1944 κατέφυγε στη Γερμανία. Καταδικάστηκε από την ελληνική δικαιοσύνη σε ισόβια, αλλά έμεινε στη φυλακή μόνο 3 χρόνια. Πέθανε στις αρχές της δεκαετίας του 1980 στην Αθήνα. 

Νικόλαος Μπουραντάς Διοικητής του μηχανοκίνητου τμήματος της Αστυνομίας και συνεργάτης των κατοχικών αρχών.

Θωμάς Μπουρτζάλας Πρώην χωροφύλακας και σωματοφύλακας ενός υπουργού του Λαϊκού Κόμματος. Καταγόταν από το Αγρίνιο. Πήγε εθελοντικά στη μάχη του Στάλινγκραντ και πολέμησε στο πλευρό των Γερμανών. Γλύτωσε το θάνατο και απέφυγε την αιχμαλωσία. Επέστρεψε στην κατεχόμενη Ελλάδα και έγινε ανθυπομοίραρχος στη γερμανική αστυνομία GFP. Αργότερα καταδικάστηκε από το Ειδικό Δικαστήριο Δοσιλόγων. Έμεινε δέκα χρόνια στη φυλακή.

Πολύκαρπος Νταλιάνης  Χωροφύλακας που κατέδωσε μέλη της αντιστασιακής οργάνωσης ΠΕΑΝ στους Γερμανούς. Η προδοσία δεν έμεινε ατιμώρητη. Στις 17 Δεκεμβρίου 1942 ο Νταλιάνης βρέθηκε σε ένα υπόγειο όπου συνάντησε διάφορα μέλη της αντιστασιακής οργάνωσης «Όμηρος». Αφού ομολόγησε ότι είναι καταδότης, οι αντιστασιακοί τον σκότωσαν χτυπώντας το κεφάλι του με ένα σφυρί. 

Βασίλειος Ντερτιλής Υποστράτηγος και διοικητής των ταγματασφαλιτών της Αθήνας.

Ξηροτύρης Δικηγόρος από τη Λαμία και μέλος της ναζιστικής οργάνωσης ΟΕΔΕ. Όταν είδε ότι πλησίαζε η ήττα της Γερμανίας, αποφάσισε να αλλάξει στρατόπεδο για να σώσει το τομάρι του. Εντάχθηκε στην αντιστασιακή οργάνωση ΕΑΜ – ΕΛΑΣ.  Σε ένα χωριό συναντήθηκε τυχαία με τον αρχικαπετάνιο του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ Άρη Βελουχιώτη. 

Ο Άρης Βελουχιώτης γνωρίζοντας την προδοτική του δράση, άρχισε νευριασμένος να τον ρωτάει πώς έφθασε εκεί. Κλότσησε τον Ξηροτύρη στην κοιλιά, τράβηξε το περίστροφο και τον σκότωσε με δύο σφαίρες στο κεφάλι.

Παντελόγλου Αρχηγός της ναζιστικής οργάνωσης ΟΕΔΕ. Δολοφονήθηκε στα Δεκεμβριανά του 1944. 

Απόστολος Παπαγεωργίου  Συνταγματάρχης , ο οποίος αρχικά ήταν μέλος του ΕΔΕΣ, και στην πορεία έγινε συνεργάτης των Γερμανών. Στην κατοχή διορίστηκε αρχηγός του Πυροσβεστικού Σώματος. 

Χαράλαμπος Παπαθανασόπουλος Συνταγματάρχης , ο οποίος αρχικά ήταν μέλος του ΕΔΕΣ, αλλά στην πορεία έγινε συνεργάτης των Γερμανών. Συγκεκριμένα έγινε διοικητής ενός Τάγματος Ασφαλείας στην Εύβοια. 

Ταγματάρχης Δημήτριος Παπαγιαννάκης Συνεργάτης των Γερμανών στην Κρήτη.

Διονύσιος Παπαδόγκωνας (1888-1944) Βασιλόφρων συνταγματάρχης, γεννημένος στο Πεταλίδι Μεσσηνίας. Ήταν διοικητής των Ταγμάτων Ασφαλείας Πελοποννήσου. Σκοτώθηκε στα Δεκεμβριανά του 1944. Γιος του είναι ο πολιτικός Αλέξανδρος Παπαδόγκωνας, που διετέλεσε υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας το 1974-1977 και βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας.

Παπαθανασόπουλος Διοικητής του Τάγματος Ασφαλείας Εύβοιας. 

Μιχαήλ Παπαστρατηγάκης Εκδότης της «Νέας Ευρώπης».

Σταύρος Πέτροβας Συνεργάτης των Γερμανών στην Πελοπόννησο. Στις εκλογές του 1956 ήταν υποψήφιος βουλευτής Θεσσαλονίκης με το κόμμα του Μαρκεζίνη, αλλά δεν κατάφερε να εκλεγεί γιατί συγκέντρωσε μόλις 92 ψήφους. 

Ιωάννης Πλυτζανόπουλος Συνταγματάρχης. Γνωστός ταγματασφαλίτης και διοικητής του 1ου Συντάγματος Ευζώνων Αθηνών. 

Βασίλης Σκανδάλης Ηγετικό στέλεχος της ρατσιστικής οργάνωσης ΕΕΕ. Ο 29χρονος ακροδεξιός δολοφονήθηκε τον Αύγουστο του 1944 από μέλη της Ο.Π.Λ.Α. στην περιοχή του Ρέντη. 

Η εντυπωσιακή αυτή ενέργεια της Ο.Π.Λ.Α. κατατρόμαξε τα υπόλοιπα στελέχη της ΕΕΕ, γιατί έγινε μέσα στα τοπικά γραφεία της ΕΕΕ που φυλάσσονταν από πέντε ένοπλους χίτες.

Κώστας Σκανδάλης Έκανε ναζιστική προπαγάνδα μέσα από ραδιοφωνικές εκπομπές. Σκοτώθηκε στο Βερολίνο στις 3 Φεβρουαρίου 1945 από αεροπορικό βομβαρδισμό.

Νικόλαος Στεργιάδης Δωσίλογος που διέφυγε στο εξωτερικό. Εκδόθηκε στην Ελλάδα το 1949.) 

Σπύρος Στεροδήμος (Το Φεβρουάριο του 1942 έγινε αρχηγός της ΕΣΠΟ. Σκοτώθηκε το Σεπτέμβριο του 1942 όταν η αντιστασιακή οργάνωση ΠΕΑΝ ανατίναξε το κτίριο της ΕΣΠΟ.

Παναγιώτης Στούπας Διοικητής του Τάγματος Ασφαλείας του Μελιγαλά. Αυτοκτόνησε κατά την πολιορκία της Πύλου από αντάρτες του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.

Θεόδωρος Τουρκοβασίλης Βουλευτής Αρκαδίας. Στην κατοχή διορίστηκε από τη δωσιλογική κυβέρνηση Ράλλη διευθυντής της Τράπεζας της Ελλάδος.

Γεώργιος Τριαντόπουλος Μέλος της ΕΣΠΟ. 

Κωνσταντίνος Τσίμπας Καταγόταν από την Κεφαλονιά, αλλά έμενε στην Αθήνα. Υπηρέτησε στο Βρετανικό Στρατό και έκανε πολλά ταξίδια. Παντρεύτηκε την ηθοποιό Αγγελική Κοτσάλη. Την περίοδο της κατοχής είχε μια θέση στη γερμανική GFP και ήταν συνεργάτης του υπολοχαγού Σμιτ. Εκπαιδεύτηκε από μια γερμανική υπηρεσία στη ρωσική γλώσσα και σε τακτικές ανορθόδοξου πολέμου.  Το 1944 αναχώρησε για τη Γερμανία. Τον Απρίλιο του 1945 συνελήφθη από Αμερικανούς στρατιώτες, οι οποίοι αποφάσισαν να του κατασχέσουν τα 145.000 δολάρια που είχε μαζί του. Το Μάρτιο του 1946 μεταφέρθηκε στην Ελλάδα. Στάλθηκε στις φυλακές της Καλλιθέας, αλλά στις αρχές της δεκαετίας του 1950 απελευθερώθηκε. 

Μιχάλης Τυρίμος (1908 - 1945) Γεννήθηκε στη Λέσβο. Το 1926 εντάχθηκε στο ΚΚΕ και το 1936 εκλέχτηκε βουλευτής του ΚΚΕ. Όμως το 1939 υπέγραψε δήλωση αποκήρυξης του κομμουνισμού και μετατράπηκε οικειοθελώς σε πράκτορα της μεταξικής δικτατορίας και συνεργάτη του Μανιαδάκη. Το καλοκαίρι του 1941 έγινε υπαρχηγός στο ναζιστικό κόμμα του Γεωργίου Μερκούρη.  Την τελευταία περίοδο της κατοχής, ο Τυρίμος κατηγορήθηκε μαζί με τον Γιάνναρο για την «απογύμνωσιν» της Εφορίας Υλικού Πολέμου και για ύποπτες συναλλαγές με μαυραγορίτες. Το 1944 συμμετείχε στη συγκρότηση των Ταγμάτων Ασφαλείας της Εύβοιας. Αμέσως μετά την απελευθέρωση συνελήφθη από αντιστασιακούς του ΕΛΑΣ. Τον Ιανουάριο του 1945 εκτελέστηκε από την οργάνωση ΟΠΛΑ ως δοσίλογος.

Σεβαστιανός Φουλίδης Έλληνας ποντιακής καταγωγής, στέλεχος της γερμανικής μεραρχίας Brandenburg και πράκτορας της γερμανικής αντικατασκοπείας από το 1938. Τον Αύγουστο του 1941 αναχώρησε για τη Ρωσία, για να συλλέξει πληροφορίες για τα ρωσικά στρατεύματα και να τις δώσει στους Γερμανούς. Υπάρχουν διάφορες εκδοχές για το τι απέγινε τελικά.  Κάποιοι αναφέρουν ότι εντοπίστηκε από μια ρωσική περίπολο το Δεκέμβριο του 1943 και σκοτώθηκε. Σύμφωνα όμως με όσα αναφέρει ο ιστορικός Δημοσθένης Κούκουνας στη σελ. 113 του βιβλίου του με τίτλο «Ιστορία της κατοχής (Τόμος 5)», ο Φουλίδης δεν είχε κάποιο ηρωικό θάνατο, αλλά ήταν εγκατεστημένος στο Βέλγιο μετά το τέλος του πολέμου. 

Ρεγγίνα ή Χριστίνα Χρηστάκη Καταδικάστηκε από το Δικαστήριο Δωσιλόγων Πειραιά σε θάνατο διότι κατέδιδε συμπατριώτες της στους Γερμανούς.