Πορτραίτα αγωνιστών μέσα από το αρχείο του Γιώργου Φαρσακίδη

Το παρακάτω φωτογραφικό υλικό προέρχεται από το αρχείο του διάσημου χαράκτη Γεώργιου Φαρσακίδη. Αφορά πρόσωπα της Εθνικής Αντίστασης και του Εμφυλίου που συνόδευσαν την πορεία του καλλιτέχνη στο βουνό ή την οργανωμένη ζωή του.

Η νεαρή δικηγόρος Αλίκη Βέτα, μια από τις λίγες γυναίκες αντάρτισσες του ΕΛΑΣ Θεσσαλονίκης. Γνωρίστηκε με το Φαρσακίδη στα πρώτα του βήματα στον ΕΛΑΣ. Εκτελέστηκε στις 6 Μαΐου του 1948 με 9 ακόμα συντρόφους της στο Γεντί Κουλέ 

Νίκος Νικηφορίδης, γνωρίστηκε με τον καλλιτέχνη στην Μακρόνησο. Υπήρξε πρωτοπόρος του κινήματος για την ειρήνη και εκτελέστηκε το 1951 γιατί μάζευε υπογραφές για την "Έκκληση της Στοκχόλμης για την Ειρήνη". Ακολουθώντας την συνηθισμένη της τακτική, η Φρειδερίκη του απένειμε μετά θάνατον χάρη.

Από αριστερά: Μιλτιάδης και Ρήγας Παραθυράς. Ο Μιλτιάδης γεννήθηκε το 1923 και υπήρξε γραμματέας της ΟΚΝΕ στο γυμνάσιο Πολυγύρου. Γνωρίστηκε με το Φαρσακίδη στα χρόνια τους στην ΕΠΟΝ. Εκτελέστηκε στις 23 -02-1944 από τους Γερμανούς και τους ταγματασφαλίτες μαζί με ακόμα 30 αγωνιστές στη Βάλτα Χαλκιδικής. Ο Ρήγας υπήρξε ΕΠΟΝίτης της Κατοχής και αντάρτης του ΔΣΕ. Πιάστηκε τραυματίας τον Μάρτιο του 1950 και εκτελέστηκε μια χρονιά μετά με τον Νικηφορίδη. 

Χρήστος Κανάκης. Υπήρξε μέλος του ΚΚΕ από πολύ μικρή ηλικία. Αναδείχτηκε επί Κατοχής στη θέση του Γενικού Γραμματέα των Σιδηροδρομικών Μακεδονίας και Θράκης. Εξορίστηκε στην Ικαρία, τη Μακρόνησο και τον Αη-Στράτη όπου γνώρισε και τον Φαρσακίδη. Μετά την απόλυσή του εκλέγεται δήμαρχος της ΕΔΑ στον Επτάλοφο Θεσσαλονίκης. Το 1964 σκοτώνεται σε ένα περίεργο ατύχημα όταν ένα πούλμαν γεμάτο δεξιούς και παρακρατικούς τον παρέσυρε με τον Μιχάλη Σκουπακίδη όταν αυτοί επέστρεφαν από το Β Συνέδριο της ΕΔΑ.

Θεόδωρος Κανάκης. Ο μεγαλύτερος γιος του Χρήστου Κανάκη. Γεννήθηκε το 1924, υπήρξε στέλεχος της ΕΠΟΝ, όπου γνω΄ρισε τον Γιώργο Φαρσακίδη και άριστος σπουδαστής της Τεχνικής Σχολής "Ευκλείδη". Σαν ταγματάρχης του ΔΣΕ σκοτώθηκε το 1949 στον Χολομώντα, όταν προσπαθούσε να απεγκλωβίσει το τμήμα του από κλοιό του Κυβερνητικού Στρατού.

Δημήτριος Κανάκης με την συντρόφισσά του Κωνσταντίνα. Μικρότερος γιος του Χρήστου Κανάκη. Υπήρξε στέλεχος της ΕΠΟΝ και φίλος του Γιώργου Φαρσακίδη. Αναδέιχθηκε σε πολιτικό επίτροπο του ΔΣΕ. Το 1956 ο Δημήτρης εκτελεί πολιτική αποστολή στην Ελλάδα από την ΕΣΣΔ. Συλλαμβάνεται και μεταφέρεται στην Αθήνα. Η Ασφάλεια αποσιωπά την σύλληψή του και τον βασανίζει μερόνυχτα. Ο ραδιοφωνικός σταθμός "Φωνή της Αλήθειας" καταγγέλει καθημερινά το γεγονός. Τελικά το τεμαχισμένο κορμί του Κανάκη θα τοποθετηθεί σε σακί και θα εξαφανιστέι ενταφιαζόμενο σε άγνωστη τοποθεσία. 

Η αδελφή της εκτελεσμένης αγωνίστριας Κούλας Ελευθεριάδου, Έφη με την μητέρα της στο στρατόπεδο κρατουμένων αιχμαλώτων μαχητών του ΔΣΕ. Η Έφη για να ξεφύγει από τις διώξεις ανέβηκε στα 16 της αντάρτισσα. Την συνέλαβαν βαριά τραυματισμένη οι κυβερνητικοί στρατιώτες το 1950 μαζί με 6 ακόμα αντάρτες. Είχε σοβαρά τραύματα στο χέρι και τα πόδια. Το 1961 την βρίσκει στέλεχος της ΕΔΑ. 

Και ανάμεσα σε τόσους χαμένους φίλους του και μια φωτογραφία του Καλλιτέχνη...

Ο νεαρός ανταρτοεπονίτης Γιώργος Φαρσακίδης αναρρώνει τα τραυματισμένα του χέρια μετά τη μάχη της Κρήνης (11-9-1944). Ο τραυματισμός του που θα του αφήσει για πάντα σημάδια δεν θα τον εμποδίσει να μεγαλουργήσει καλλιτεχνικά, ούτε και να συνεχίσει να αγωνίζεται.

Άγνωστα πορτραίτα αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης και του Εμφυλίου

Ένας μικρός φόρος τιμής στους άγνωστους ή ξεχασμένους ήρωες της Εθνικής Αντίστασης και του Εμφυλίου μέσα από προσωπικά και οικογενειακά φωτογραφικά πορτραίτα εποχής.

Κώστας, Αθηνά και Αναστάσιος Μιχαλόπουλος από το Βασιλικό Κορινθίας. Στις 18-12-1945 οι Χίτες του Κιάτου αποπειράθηκαν να σκοτώσουν τον πατέρα (Κώστα). Του προκάλεσαν ένα διαμπερές τραύμα στο στήθος. Η σύζυγός του Αθηνά δολοφονήθηκε στις 1-3-1946. Αμέσως μετά ο γιός τους Αναστάσιος ανέβηκε αντάρτης του ΔΣΕ. Το 1949 αιχμαλωτίστηκε από ομάδα παρακρατικών και ΜΑΥ μαζί με ακόμα 4 αντάρτες και δολοφονήθηκαν άγρια.

Χρυσόστομος Χαρίτος (Αμάραντος), Δημήτριος Χαρίτος (πατέρας) και Κώστας Χαρίτος. Ο Χρυσόστομος υπήρξε αντάρτης του ΕΛΑΣ από την ίδρυση του έως τη Βάρκιζα. Μετά τη Βάρκιζα γνώρισε διώξεις και κατέφυγε στα βουνά. Σκοτώθηκε με τον ΔΣΕ στο Βάλτο το 1949. Ο πατέρας των δύο Δημήτριος δολοφονήθηκε μετά από φρικτά βασανιστήρια των παρακρατικών της Καρδίτσας "Μαιμάνιδων". Ο Κώστας Χαρίτος κατέφυγε κι αυτός στον ΔΣΕ και έζησε ως το τέλος της ζωής του στην Πολωνία.

Παναγιώτης Καπόπουλος, από τους Κωνσταντίνους Μεσσηνίας. Δολοφονήθηκε άγρια στις 8-9-1946 από ομάδα χιτών της περιοχής.

Περικλής Παπαγιαννόπουλος. Ιερέας του χωριού Ψάρι Μεσσηνίας. Δολοφονήθηκε το 1946 από παρακρατικούς με μοναδική αιτία το ότι ο γιος του Ναπολέων (κρατούμενος τότε στην Καλαμάτα) ήταν καπετάνιος του ΕΛΑΣ επί Κατοχής.

Παναγιώτης Μπάρτζος και Παναγιώτης Κούτρης. Αντάρτες του ΕΛΑΣ στον Μωριά. Κατέφυγαν και στο δεύτερο αντάρτικο λόγω διώξεων και διατέλεσαν πολιτικοί επίτροποι του ΔΣΕ Πελοποννήσου. Σκοτώθηκαν ο πρώτος το 1948 και ο δεύτερος το 1949

Δήμος Κολουτούρος και Παναγιώτης Μιχαλακάκος, αντάρτες του ΔΣΕ Πελοποννήσου που σκοτώθηκαν το 1948 σε μάχες με κρατικές δυνάμεις

Νικολέτα Μιχαλακάκου και Δημήτρης Τσιριγώτης. Ο Τσιριγώτης υπήρξε ένα από τα τέσσερα παιδιά του μπάρμπα-Γιώργη Τσιριγώτη. Σκοτώθηκε όπως και τα τρία του αδέρφια στον ΔΣΕ. Ο πατέρας τους έμεινε 17 χρόνια φυλακισμένος.

Ο Μήτσος Κόλλιας (αριστερά). Αντάρτης από την Ηλέκτρα Μεσσηνίας. Διμοιρίτης του ΕΛΑΣ και μετέπειτα του ΔΣΕ. Σκοτώθηκε το 1948 με τον ΔΣΕ. Δεξιά του αντάρτης αγνώστων στοιχείων.

Χρήστος Σωφρονάς από την Καλαμάτα. Αντάρτης του ΕΛΑΣ. Στη φωτογραφία βρίσκεται στο Ψυχιατρείο μετά από κλονισμό που υπέστη από τα βασανιστήρια στη Μακρόνησο. 

Οι τρεις αδελφοί Παναρίτη. Ο Δήμος Παναρίτης, ο Δημήτριος Παναρίτης και ο Γιάννης Παναρίτης. Υπήρξαν και οι τρεις αντάρτες του ΔΣΕ Πελοποννήσου και σκοτώθηκαν και οι τρεις στον Εμφύλιο.

Ηλίας Γαβριήλ Λάμπος από τα Νιάτα Λακωνίας σκοτώθηκε τον Αύγουστο του 1948 με τον ΔΣΕ

Γεώργιος Πετροτσάς και η γυναίκα του Κυράνα. Δολοφονήθηκαν απο τη συμμορία Μπρατίστα τον Αύγουστο του 1948 στο χωριό Κυπαρίσι Λακωνίας

Θεοδωρής Μπέλεσης σκοτώθηκε μαζί με το Γερμανάκο στο Λογγάκι Λακωνίας.  Το κεφάλι του εκτέθηκε στην Σπάρτη μαζί με αυτό του Γερμανάκου.

Αντώνης Σταυρόπουλος, αντάρτης του ΔΣΕ Πελοποννήσου. Αιχμαλωτίστηκε και αποκεφαλίστηκε στη Μεγάλη Βρύση Λακωνίας το 1947

Γιάννης Μπέλεσης (Παστρούλης) και δεξιά του ο Αργύρης Καραγιάννης. Ο πρώτος σκοτώθηκε με το ΔΣΕ, ο δεύτερος δολοφονήθηκε άγρια από τη συμμορία Μπρατίστα. 

Οι αδελφοί Κοκόρη. Από αριστερά: Μιχάλης, Νίκος και Γιάννης υπήρξαν και οι τρεις αντάρτες του ΕΛΑΣ και μετέπειτα του ΔΣΕ με τον οποίο σκοτώθηκαν και οι τρεις στον Εμφύλιο.

Η πρώτη ομάδα του ΔΣΕ στην Ηπειρο

Μια μαρτυρία για τη συγκρότηση και τα πρώτα βήματα των "καταδιωκομένων αγωνιστών" στις βουνοκορφές του Γράμμου από τη μαρτυρία του Νίκου Ζάγκαλη (1996)

"Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας παραδώσαμε τα τιμημένα όπλα μας και γυρίσαμε στα χωριά μας, κάνοντας σχέδια για το μέλλον. Αλλος να ερωτευτεί και άλλος να παντρευτεί, άλλος να πάει να σπουδάσει και άλλος να δουλέψει στα χωράφια του. Αλλος να ψάξει για δουλιά και να ταξιδέψει. Κυρίως το τελευταίο, για μας τους Ηπειρώτες, αφού αυτή ήταν και είναι η μοίρα μας. Η πολιτεία την είχε και την έχει εγκαταλειμμένη την "εύανδρο Ηπειρο".

Δε μας άφησαν, όμως, να πραγματοποιήσουμε τα σχέδιά μας. Οι συνεργάτες των καταχτητών γρήγορα μετατράπηκαν σε εθνικόφρονες και σε εκτελεστικά όργανα των "συμμάχων" και αμέσως μετά τη Βάρκιζα άρχισαν ενάντιά μας έναν ακήρυκτο εμφύλιο πόλεμο. Εμείς, οι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, δεν πολεμήσαμε τους φασίστες καταχτητές, για να σκύψουμε το κεφάλι στην άλλη πλευρά του ίδιου νομίσματος, στους Aγγλοαμερικανούς επεμβασίες. Ετσι, άοπλοι και κυνηγημένοι πήραμε πάλι τα βουνά και τα λαγκάδια, για να φυλάξουμε το κεφάλι μας για ένα χρόνο και κάτι. Η αντοχή, όμως, είχε ορισμένα όρια. Ετσι, το καλοκαίρι του 1946, βρεθήκαμε καταδιωκόμενοι στο Δυτικό Γράμμο 17 Ηπειρώτες και αποτελέσαμε την πρώτη ομάδα του ΔΣΕ στην Ηπειρο. Μια άλλη ομάδα, που υπήρχε νωρίτερα, με επικεφαλής τον Λεωνίδα Ράφτη εξοντώθηκε, ο δε Λεωνίδας πιάστηκε, πέρασε Στρατοδικείο στα Γιάννινα και εκτελέστηκε.

Η ομάδα αποτελούνταν από τους παρακάτω:

1.Ράφτης Κώστας (Νεμέρτσικας) από την Κάτω Μερόπη Πωγωνίου

2.Κοντοπάνος Φώτης (Αννίβας) από τα Δολιανά Πωγωνίου

3.Παπαδόπουλος Βαγγέλης (Φωκάς) από τα Γιάννινα

4.Σκέβης Σπύρος από το Λιά Φιλιατών

5.Λεπενιώτης Παναγιώτης από τη Βύσανη Πωγωνίου

6.Πέτρου Τάκης από τα Δολιανά Πωγωνίου

7.Καραντάνης Μήτσος από τα Δολιανά Πωγωνίου

8.Λαϊνάς Σπύρος από την Καρδίτσα

9.Ζάγκαλης Νίκος από τις Δρυμάδες Πωγωνίου

10.Κερλεγκίτσης Γιώργος από τη Χρυσόραχη

11.Νάστος Βασίλης από το Κεφαλόβρυσο Πωγωνίου

12.Ευαγγέλου Βασίλης από την Κόνιτσα

13.Λιόντος Στράτος από τη Ζίτσα

14.Σταβρίδης Βασίλης από την Κάτω Μερόπη Πωγωνίου

15.Βρυσάκης Σιάτρας από τη Ζίτσα

16.Μάτσης Γιώργος από τις Νεγράδες

17. Ενας νεολαίος από το Κεφαλόβρυσο, που ήρθε σε μας, μια δυο μέρες πριν τραυματιστεί και δε θυμάμαι το όνομά του.

Διοίκηση της ομάδας ήταν ο Νεμέρτσικας και ο Αννίβας, οι δε Φωκάς και Σκέβης ήταν ομαδάρχες.

Λίγο αργότερα, στην περιοχή της Ηπείρου, εμφανίστηκαν οι ομάδες του Πετρίτη, του Παλιούρα και του Κίρλα.

Η πρώτη μάχη

Στις 15 Σεπτέμβρη 1946 ένα απόσπασμα χωροφυλάκων και Μάυδων επέδραμαν στο χωριό Αετομηλίτσα (Ντέντσικο) και άρπαξαν αρκετούς κατοίκους του χωριού(Βλάχους) και τους πήγαν στην Πυρσόγιαννη, όπου και τους φυλάκισαν. Σ' εμάς, που ήμασταν κάπου στην Αρένα, ήρθε σύνδεσμος από το χωριό και μας ενημέρωσε. Γρήγορα αποφασίσαμε να χτυπήσουμε την Πυρσόγιαννη, για να απελευθερώσουμε τους φυλακισμένους, πριν τους πάνε στην Κόνιτσα. Παράλληλα, ήρθαμε σε επαφή με τον Γιαννούλη, που είχε ένα τμήμα μεγαλύτερο από το δικό μας. Πάρθηκε απόφαση ο Γιαννούλης, να πιάσει πλαγιοφυλακές κι εμείς να κάνουμε επίθεση στο σταθμό.

Ολη τη νύχτα, 15 προς 16 Σεπτέμβρη 1946, κάναμε γρήγορα πορεία προς την Πυρσόγιαννη. Τα χαράματα βρεθήκαμε στο ύψωμα του Αη Λιά, κοντά στο χωριό. Ομως, γίναμε αντιληπτοί από το σταθμό χωροφυλακής και άρχισαν να μας βάλλουν με αυτόματα και οπλοπολυβόλα. Για μας ήταν η πρώτη μάχη, μετά τις μάχες στον ΕΛΑΣ, όμως τα 3/4 της ομάδας ήταν αξιωματικοί του ΕΛΑΣ. Ετσι, με μαστοριά ριχτήκαμε στην επίθεση 17 άτομα ενάντια σε 50 περίπου οχυρωμένους. Με άλματα φτάσαμε μέχρι την εκκλησία της Πυρσόγιαννης και καλυμμένοι από τον αυλόγυρο χτυπούσαμε το σταθμό, που ήταν κάτω από την εκκλησία και μας χώριζε ένας χωριάτικος δρόμος. Στη διάρκεια της μάχης σκοτώθηκε από σφαίρα στο μέτωπο ο Κερλεγκίτσης Γιώργος και ύστερα από λίγο τραυματίστηκε στον ώμο ο νεολαίος από το Κεφαλόβρυσο.

Οι απώλειες αυτές μας έκαναν πιο αποφασιστικούς και ρίχνοντας μια σειρά χειροβομβίδες ορμήσαμε πάνω στο σταθμό. Οι χωροφύλακες δεν άντεξαν την επίθεσή μας και εγκατέλειψαν το σταθμό, τρέχοντας τον κατήφορο προς τον Σαραντάπορο. Εκεί, όμως, τους περίμενε πλαγιοφυλακή του Γιαννούλη, οπότε εμείς από πάνω και του Γιαννούλη το τμήμα από κάτω, τους αποδεκατίσαμε. Δε θυμάμαι ακριβώς τι απώλειες είχαν. Ξέρω, όμως, ότι εκεί σκοτώθηκε ο διοικητής τους Κούρκουλας.

Ανοίξαμε το υπόγειο και απελευθερώσαμε τους Ντεντσικιώτες. Η χαρά τους δεν περιγράφεται. Τους ξεπροβοδίσαμε για το χωριό τους και τους δώσαμε και τον τραυματία μας. Υστερα, θάψαμε με ομοβροντίες τον σκοτωμένο σύντροφό μας, Καρλαγκίτση Γιώργο.

Ετσι, ξεκίνησε την πολεμική της δραστηριότητα η πρώτη ομάδα του ΔΣΕ στην Ηπειρο, που μετέπειτα αναπτύχθηκε σε Αρχηγείο Ηπείρου και τελικά σε VIII Μεραρχία του ΔΣΕ.

Η κατοπινή πορεία των πρωτεργατών

Από την πλευρά μου, θα ήταν ασέβεια να μην πω τι απέγιναν αυτοί οι πρωτεργάτες της ένδοξης VIII Μεραρχίας, της μεραρχίας της Μουργκάνας, που πολλές φορές ο αντίπαλος - με κατά πολύ υπέρτερες δυνάμεις - προσπάθησε να την εξοντώσει ή τουλάχιστον να τη διαλύσει. Ομως, πάντα έσπαγε τα μούτρα του, με τεράστιες γι' αυτόν απώλειες. Ενας μόνο τέλειωσε άδοξα, ο Αννίβας. Φαίνεται, πως δεν ήταν έτοιμος για μεγάλες θυσίες, γιατί ύστερα από λίγες μέρες από τη μάχη της Πυρσόγιαννης, πέφτοντας σε ενέδρα, δεν άντεξε και σήκωσε τα χέρια, ενώ δυο παλικάρια, ο Πέτρου Τάκης και ο Σταβρίδης Βασίλης πολέμησαν, ώσπου σκοτώθηκαν. Ολοι οι άλλοι, με συνέπεια κουβάλησαν το σταυρό του Γολγοθά, που εκφράζονταν σε τρία χρόνια ένοπλης πάλης, σε δεκαετίες πολιτικής προσφυγιάς, σε επαναπατρισμό στα γεράματα, με τεράστια προβλήματα επιβίωσης.

Ο Νεμέρτσικας και ο Φωκάς, συνταγματάρχες του ΔΣΕ, έγιναν κατά περιόδους διοικητές της Μεραρχίας. Και οι δυο τους πέθαναν στην προσφυγιά. Τιμώντας τη μνήμη τους λέω ότι πέθαναν κομμουνιστές, αν και βρέθηκαν έξω από το Κόμμα, εξαιτίας των ιδιόμορφων καταστάσεων, που είχαν δημιουργηθεί στη δεκαετία του '50.

Ο Σκέβης Σπύρος, διοικητής ταξιαρχίας, σκοτώθηκε συνταγματάρχης και τιμημένος στο Γράμμο, το 1949. Ο Λεπενιώτης Παναγιώτης ήταν πολιτικός επίτροπος της Μεραρχίας, αντισυνταγματάρχης. Τώρα ζει στη Μόσχα, σε μεγάλη ηλικία. Ο Καραντάνης Μήτσος, ταγματάρχης του ΔΣΕ, ήταν στο επιτελείο της Μεραρχίας. Τώρα ζει στο χωριό του, με την κατώτερη σύνταξη του ΙΚΑ. Ο Λαϊνάς Σπύρος, λοχαγός του ΔΣΕ, διοικητής λόχου πέθανε πριν μερικά χρόνια στην Τασκένδη. Ο Ζάγκαλης Νίκος, ταγματάρχης του ΔΣΕ, διοικητής των τμημάτων σαμποτέρ της Μεραρχίας. Ζει στην Αθήνα και αυτός, με την κατώτερη σύνταξη του ΙΚΑ. Ο Νάστος Βασίλης, λοχαγός - διοικητής λόχου σκοτώθηκε στο Γράμμο το 1949. Ο Λιόντος Στράτος, πολιτικός επίτροπος του ΔΣΕ, ζει σήμερα στο χωριό του, Ζίτσα. Δεν ξέρω τι έχουν απογίνει, οι Ευαγγέλου Βασίλης, που ήταν στην Τασκένδη και οι Βρυσάκης Σ. και Μάτσης Γ.

Αυτοί οι απλοί άνθρωποι, που ήταν δάσκαλοι, αγρότες, εργάτες, μαθητές μπήκαν μπροστά και έδωσαν και δίνουν - όσοι είναι ακόμη ζωντανοί - ό,τι είχαν και δεν είχαν για την κοινωνική δικαιοσύνη".

Φωτογραφικό αφιέρωμα στον Γρηγόρη Λαμπράκη

Σηκώνοντας στους ώμους του το έπαθλο του Μαραθωνίου

ο ωραίος νεκρός κατεβαίνει στον άδη,

’κει που οι αιώνιοι Έλληνες τον καρτερούν. Αλλ’ όμως

τούς πάει μισό τ’ άγγελμα:

      ΝΕΝΙΚΗ-

άλλοι σας φέρνουν πίσω μου το ΝΕΝΙΚΗΚΑΜΕΝ.

Εγώ δεν ήτανε να ρθω τόσο ενωρίς, εμένα,

στων Πλαταιών τη χώρα και του Μαραθώνα,

            με σκοτώσανε οι Πέρσες.

Ν. Βρεττάκος για το Γρηγόρη Λαμπράκη

Από τη μαραθώνια πορεία ειρήνης

Από τους Βαλκανικούς και το άλμα εις μήκος

Από τους Βαλκανικούς και το άλμα εις μήκος

Σ’ ΑΥΤΟ ΕΔΩ ΤΟ ΦΕΡΕΤΡΟ

Σ’ αυτό εδώ το φέρετρο δε μένει ένα κουφάρι,

ένας σωρός ανθρώπινος, ένα ρεφραίν που σβύνει.

Σ’ αυτό εδώ το φέρετρο η αγάπη κι η ειρήνη

σου έβαλε, Γρηγόρη μου, τη Δόξα μαξιλάρι.

Σ’ αυτό εδώ το φέρετρο δεν κρύβεται η ύλη,

ούτ’ η φθορά που θέλησε το μίσος να σου φέρει.

Σ’ αυτό εδώ το φέρετρο της εργατιάς το χέρι

υψώνεται χαιρετισμό αγάπης να σου στείλει.

Σ’ αυτό εδώ το φέρετρο δεν κρύβεται ο πόνος,

κλάματα δεν ακούγονται και οδυρμοί και θρήνοι.

Αυτό εδώ το φέρετρο Σύμβολο έχει γίνει

που θα φωτίζει πιο πολύ όσο περνάει ο χρόνος.

Σ’ αυτό εδώ το φέρετρο του αθλητισμού η δάδα

θα καίει καντήλι άσβυστο κι ας είν’ βαρύς χειμώνας.

Και τ’ όνομά σου αθάνατο θα μείνει στους Αιώνας.

Σ’ αυτό εδώ το φέρετρο ακούμπησε η Ελλάδα!

Ποίημα του πολιτικού εξόριστου Γιάννη Μαλτέζου

Ο Γρηγόρης Λαμπράκης τερματίζει πρώτος το 200άρι

Το σώμα του Γρηγόρη Λαμπράκη μεταφέρεται από το σημείο της δολοφονίας του.

Διαμαρτυρόμενος για τον αστυνομικό αποκλεισμό εκδήλωσης της ΕΔΑ

 «Γρηγόρη, σε φορτώσανε, βαριά είσαι φoρτωμένος. 

Γρηγόρη μου, τις μυρουδιές να μην τις εσκορπίσεις, να τις βαστάς στην Κάτω Γης, 

στους νιούς να τις δωρίσεις, 

 να βάλουνε στα πέτα τους να βγούνε στο σεργιάνι. 

 Γρηγόρη μου, η Κάτω Γης έχει αναστατώσει, 

 τι έμαθε η λεβεντιά πως κάποιος κατεβαίνει. 

Τρέχουνε για συνάντηση, να σε προϋπαντήσουν, 

 τρέχουν στις βρύσες για νερό, στους κηπουρούς για φρούτα, 

 και στις καλές νοικοκυρές γι’ αφράτο παξιμάδι. 

Τραπέζι σού τοιμάζουνε, Γρηγόρη, να δειπνήσεις 

και το κρεβάτι στρώνουνε να πέσεις να πλαγιάσεις».

Σταυρούλα Ζυγούρη μοιρολόι για τον Γρηγόρη Λαμπράκη. Η Σταυρούλα Ζυγούρη το αυτοσχεδίασε μπροστά στο κατάφορτο μαγιάτικα λουλούδια φέρετρο του Λαμπράκη, ήταν 70 ετών και μάνα πολιτικού εξόριστου και τριών εκτελεσμένων παιδιών από τους Γερμανούς

Ομιλία του Λαμπράκη σε εκδήλωση της ΕΔΑ

Φωτογραφία του από επίσκεψη στην ΕΣΣΔ. Δεξιά του ο Κύρκος

Διαμαρτυρόμενος για τον αστυνομικό κλοιό σε εκδήλωση της ΕΔΑ

Με συναθλητές του στην Αίγυπτο

«Χάνοντας τον Λαμπράκη, κερδίσαμε χιλιάδες νέους Λαμπράκηδες, χιλιάδες ήλιους που θα θερμαίνουν και θα φωτίζουν τη μνήμη του»

Μίκης Θεοδωράκης

Στην πορεία ειρήνης με τον Κ. Μάμωνα

Ο Γρηγόρης Λαμπράκης δέχεται το φιλί του συνοδοιπόρου του στην 1η Μαραθώνια Πορεία Ειρήνης που είχε απαγορευθεί. Εναν μήνα μετά τον σκότωσαν Εμμανουηλίδης και Γκοτζαμάνης 

Ο Γρηγόρης Λαμπράκης ενώ εξετάζει ασθενείς κατά την Κατοχή

Ο Γρηγόρης Λαμπράκης στην εντατική κατά τις τελευταίες του ώρες

Με τη μητέρα του κατά τα φοιτητικά του χρόνια

Ήταν πρωί του Αυγούστου κοντά στη ροδαυγή

βγήκα να πάρω αέρα στην ανθισμένη γη

βλέπω μια κόρη κλαίει σπαραχτικά θρηνεί

σπάσε καρδιά μου εχάθη το γελαστό παιδί

Είχεν αντρεία και θάρρος και αιώνια θα θρηνώ

το πηδηχτό του βήμα το γέλιο το γλυκό

ανάθεμα την ώρα κατάρα τη στιγμή

σκοτώσαν οι εχθροί μας το γελαστό παιδί

Μον’ να `ταν σκοτωμένο στου αρχηγού το πλάι

και μόνον από βόλι Εγγλέζου να `χε πάει

κι από απεργία πείνας μέσα στη φυλακή

θα `ταν τιμή μου που `χασα το γελαστό παιδί

Βασιλικιά μου αγάπη μ’ αγάπη θα στο λέω

για το ό,τι έκανες αιώνια θα σε κλαίω

γιατί όλους τους εχθρούς μας θα ξέκανες εσύ

δόξα τιμή στ’ αξέχαστο γελαστό παιδί

Αν και γράφτηκε για τον Μάικλ Κόλλινς του ΙΡΑ και το έργο Ένας Όμηρος συνδέθηκε με το Γρηγόρη Λαμπράκη 

Ακούστε

• http://www.youtube.com/watch?v=g_it8uhkmJs&list=FLu-9Yru8h7UoYJyyZJdMVfA
• http://www.youtube.com/watch?v=iBRqMynXFuw
• http://www.youtube.com/watch?v=tEj8RHTJQ6E

Πειθαρχικός Ουλαμός Καλπακίου

Το Καλπάκι ή στρατόπεδο Καλπακίου, που και έως σήμερα θεωρείται από τους νέους φαντάρους ως ένα σχετικά αυστηρό στρατόπεδο, υπήρξε ο μεταξικός προπομπός της Μακρονήσου.

Αναφερόμαστε φυσικά στον πειθαρχικό ουλαμό Καλπακίου "τάφο των ζωντανών", όπως τον αποκαλούσαν και ο οποίος ξεκίνησε να λειτουργεί από τον Αύγουστο του 1924 και έλαβε τις γνωστές διαστάσεις του κατά τη μεταξική δικτατορία. Η αρχική του λειτουργία ήταν να ... συνετίσει τους απείθαρχους φαντάρους. Η πραγματική του όμως λειτουργία ήταν πολύ διαφορετική. Το Καλπάκι είναι ένα από τα πρώτα κάτεργα που οργάνωσαν οι στρατοκράτες του αστικού κράτους και σε αυτό εφαρμόστηκαν μέθοδοι βασανισμού και ψυχολογικής πίεσης που επαναλήφθηκαν αργότερα προσαρμοσμένες στις πιο σύγχρονες μορφές τους από τη μεταξική δικτατορία και το εμφυλιακό κράτος.

Οι κομμουνιστές και δημοκράτες φαντάροι και ναύτες από όλες τις μονάδες μεταφέρονταν εκεί "διότι το μικρόβιον του κομμουνισμού εισέδυσεν ολεθρίως δια το εθνικόν φρόνημα εις τον Στρατόν", όπως αναφέρει και η διαταγή ίδρυσής του. Για το Καλπάκι και τα βασανιστήρια που γνώρισαν εκεί οι κρατούμενοι φαντάροι και ναύτες έχουν γραφεί πολλά. Από το κάτεργο αυτό πέρασαν και πολλοί δημοσιογράφοι και συντάκτες του Ριζοσπάστη ανάμεσά τους και ο Θανάσης Κλάρας, ο αρθρογράφος Κώστας Καραγιώργης, ο Κουγιουμτζής, ο Μαυροκεφαλίδης ο Δημήτρης Βλαντάς, ο Πανούσης, ο δημοσιογράφος Τσακίρης, ο Γαμβέτας και άλλοι.

Η ίδρυση του πειθαρχικού ουλαμού Καλπακίου ήταν ένα αποτυχημένο μέτρο της κυρίαρχης τάξης για να αντιμετωπίσει την ανάπτυξη των αγώνων των στρατευμένων να υπερασπιστούν την ανεξαρτησία της πατρίδας και όχι να πολεμήσουν για ξένα και ξενοκίνητα συμφέροντα. Η λέξη "αποτυχημένο" αναφέρεται ασφαλώς στα σχεδόν μηδενικά αποτελέσματα που επέφερε το Καλπάκι στους αγώνες και τις διεκδικήσεις των στρατευμένων νέων και ειδικά σε ότι αφορούσε την Μικρασιατική εκστρατεία.


Ο Ουλαμός

Το Καλπάκι, ως πειθαρχικός ουλαμός συγκέντρωνε δύο κατηγορίες φαντάρων και ναυτών. Η πρώτη εμπεριέχει όλους όσους λόγω πολιτικών φρονημάτων θεωρούνταν επικίνδυνοι για το στράτευμα ή/και διώκονταν με το ιδιώνυμο. Η δεύτερη κατηγορία ήταν φαντάροι που έκαναν χρήση χασίς ή άλλων ναρκωτικών, ευθύνονταν για ποινικές παραβάσεις ή ήταν λιποτάκτες.

Τη διοίκηση του ουλαμού την είχε αρχικά ένας βίαιος και ακραίος άνθρωπος, ο ανθυπολοχαγός Χρήστος Ι. Παπαχρήστος ή Παπαχρήστου. Οι αντιδράσεις ακόμα και αξιωματικών της στρατιωτικής διοίκησης Ιωαννίνων για τα μαρτύρια, στα οποία υπέβαλλε τους στρατιώτες του, ανάγκασαν και το 2ο Γραφείο του Γενικού Επιτελείου Στρατού να τον αντικαταστήσει το 1929 με τον εξ ίσου βίαιο ανθυπολοχαγό Φατούρο.

Όπως και στη Μακρόνησο, ο πειθαρχικός ουλαμός Καλπακίου απείχε στη μορφή και τη λειτουργία του από κάθε στρατιωτική μονάδα. Ήταν ουσιαστικά ένα στρατόπεδο εξόντωσης. Περίπου 40 σκηνές
πλαισίωναν ένα παράπηγμα που έφερε τον τίτλο του διοικητηρίου και όλα αυτά περιτρυγυρισμένα από αγκαθωτό συρματόπλεγμα και φρουρές που αποτελούνταν, όπως και το άλλο προσωπικό από ποινικούς στρατιώτες και άλλα λογής λογής αποβράσματα, διαλεγμένα ένα-ένα από τις υπηρεσίες ασφαλείας του Γενικού Επιτελείου.

Στο Καλπάκι το ημερήσιο πρόγραμμα περιλάμβανε μια σειρά από καψώνια και αγγαρείες που επιβλέπονταν και τιμωρούνταν με τον βούρδουλα. Πολλοί από τους κρατούμενους φαντάρους πέθαιναν από φυματίωση ή από τις βουρδουλιές των βασανιστών τους δεμένοι επί 24ωρα σε δέντρα, άλλοι πάθαιναν αιμοπτύσεις κι άλλοι τρελαίνονταν από τον ξυλοδαρμό.

Τους έβαζαν να ποτίζουν επί ώρες τηλεγραφόξυλα, να κόβουν νύχτα μέρα ξύλα από τα παρακείμενα δάση για τις ανάγκες των μονάδων της 8ης Μεραρχίας, να δουλεύουν σκληρά στα ασβεστοκάμινα, να μαζεύουν βελανίδια, να σκάβουν για τη διάνοιξη δρόμων (όπως αυτόν Καλπακίου – Μονής Βελλάς), να σπάνε πέτρες και μάλιστα νηστικοί, ψειριασμένοι, γυμνοί και ανυπόδητοι. Ακόμη και άρρωστοι έπρεπε να πάνε για δουλειά.


Αντίσταση

Οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης, ο διαρκής βασανισμός και η ψυχολογική βία ώθησαν αρκετούς φαντάρους στο να προσπαθήσουν να αποδράσουν. Οι περισσότεροι πιάνονταν και βασανίζονταν φρικτά. Στην περίπτωση του Κωνσταντίνου Γεωργόπουλου τα βασανιστήρια οδήγησαν στο θάνατο, ο οποίος αποδόθηκε σε ατύχημα. Το 1928  σημειώνεται η μεγαλυτερη εξέγερση στο Καλπάκι και η τρομοκρατία μειώνεται δραστικά λόγω της αποφασιστικής στάσης των κρατούμενων στρατιωτών.  Μάλιστα ένας στρατιώτης, ο Γιάννης Μωραΐτης, αποπειράθηκε να σκοτώσει με κλαδευτήρι έναν Αρβανίτη φρουρό, όργανο του ανθυπολοχαγού Χ. Παπαχρήστου.

Η μεγαλύτερη εξέγερση των κρατουμένων του Καλπακίου έγινε την 1η Σεπτεμβρίου 1930. Ο τότε διοικητής του Πειθαρχικού ουλαμού Φατούρος αμέσως μετά το μεσημεριανό φαγητό έστειλε τους «πειθαρχούμενους» στη δουλειά. Ένας από αυτούς, ο Βλαντάς, διαμαρτυρήθηκε και ο διοικητής τον έκλεισε στο μπουντρούμι. Οι φρουροί ένοπλοι επιτέθηκαν στους υπόλοιπους, έγινε σύγκρουση και συνέπειά της ήταν η σκηνοθεσία της κατηγορίας ότι οι στρατιώτες διέπραξαν τα αδικήματα της βιαιοπραγίας κατ’ ανωτέρου (του διοικητή Φατούρου),της ανυποταξίας και της εξύβρισης.

Σύμφωνα με το ψευδές κατηγορητήριο δικάστηκαν από το Στρατοδικείο Ιωαννίνων και καταδικάστηκαν οι φαντάροι Μαρκοβίτης, Πανούσης, Γαμβέτας, Βλαντάς, Τσακίρης, Αδαμόπουλος και Κορδέλης σε βαρύτατες ποινές. Οι δύο πρώτοι σε θάνατο, ο τρίτος σε ισόβια, τρεις σε πέντε χρόνια φυλακή κι ένας σε δίχρονη φυλάκιση. Επιπρόσθετα καταδικάστηκαν όλοι σε πέντε χρόνια για εξύβριση του διοικητή της φυλακής Ακραίου, ενώ ο Μαρκοβίτης και σε άλλα οχτώ χρόνια για εξύβριση των στρατοδικών.

Μετά την καταδίκη τους μεταφέρθηκαν στις φυλακές της Αίγινας. Το γεγονός είχε προκαλέσει συγκίνηση τόσο σε πνευματικούς ανθρώπους όσο και σε μερίδα του τύπου, ακόμα και του συντηρητικού. Στην εφημερίδα Εμπρός ( 17/01/1930) ένας δημοσιογράφος συνέκρινε τον Πειθαρχικό ουλαμό του Καλπακίου με τα βασανιστήρια που υφίσταντο οι αντιφρονούντες στη Σιβηρία: «Οι φυλακές της Αίγινας φιλοξενούν εδώ και πέντε μέρες τους επτά καταδικασθέντες από το Στρατοδικείον Ιωαννίνων, άλλους σε θάνατο, άλλους σε ισόβια και άλλους σε πρόσκαιρα δεσμά. Για την καταδίκη των δύο από αυτούς σε θάνατο, των Πανούση και Μαρκοβίτη, μία μεγάλη μερίς της κοινής γνώμης εξηγέρθη με επικεφαλής μίαν ομάδα ανθρώπων των γραμμάτων και της επιστήμης. Σε τι τάχα διαφέρουμε από την Σιβηρία; Ανθρώπινα ράκη στο Σολόβσκυ της παγωμένης Σιβηρίας, ανθρώπινα ράκη και στον πειθαρχικό ουλαμό Καλπακίου. Στη Σιβηρία της Ρωσίας στέλνονται και ένοχοι, ενώ στο Καλπάκι του ελληνικού στρατού πηγαίνουν άνθρωποι τις περισσότερες φορές αθώοι ή, κι αν είναι ένοχοι, είναι ένοχοι μιας πίστεως προς μίαν ιδεολογίαν (= την κομμουνιστική) που δεν αξίζουν τα ακατανόμαστα και άθλια μέσα των ανθρώπων του πειθαρχικού ουλαμού του Καλπακίου».

Ακολούθως ο δημοσιογράφος τόνιζε την ανάγκη να κλείσει το κολαστήριο αυτό παρουσιάζοντας τις συνέπειες του τρόπου λειτουργίας του: «Είναι πέντε χρόνια τώρα που ο πειθαρχικός ουλαμός Καλπακίου δρα, υπάρχει και δέχεται τα θύματά του, κάτω από τις ευλογίες και τα συγχαρητήρια των ανθρώπων του πολιτισμού και της δικαιοσύνης. Αλλά τι κάμνει αυτός ο ουλαμός; Γιατί υπάρχει; Τι γίνεται εκεί πάνω; Κανείς μέχρι σήμερα δεν είχε το θάρρος να το πει. Οι ψευτοανθρωπισταί, οι «περίφημοι» διανοούμενοι τον  θυμήθηκαν τώρα με την καταδίκη του Πανούση και του Μαρκοβίτη. Το Καλπάκι πρέπει να λείψει. Όσοι έτυχε να πάνε για διάφορους λόγους εκεί επάνω, στην κόλαση των αλβανικών συνόρων, μιλούν με ντροπή για τα ακατανόμαστα και τραγικά μαρτύρια των στρατιωτών του ουλαμού. Το ξύλο, οι βρισιές, ο εκφυλισμός των αξιωματικών και υπαξιωματικών εις βάρος των δυστυχών θυμάτων των, η 15ωρος εργασία για την κατασκευή δρόμων, την μεταφοράν νερού και το σπάσιμο χαλικιών αποτελούν μια πολύ φτωχική και ελλιπή περιγραφή της κολάσεως του Καλπακίου. Υπάρχουν άνθρωποι που έτυχε να έχουν υπηρετήσει στον απαίσιον αυτόν ουλαμόν, παιδιά οικογενειών ή και τίμιοι, ηθικοί εργάται και οι οποίοι σήμερα έχουν τρελαθεί από τα βασανιστήρια και την αγωνία που τράβηξαν εκεί πάνω».

Οι εφτά καταδικασμένοι έκαναν έφεση κατά της αποφάσεως του Στρατοδικείου Ιωαννίνων, η οποία εκδικάστηκε στο Αναθεωρητικό Δικαστήριο Αθηνών.  Κατά την έναρξη της δίκης αλλά και κατά τις επόμενες ημέρες που διήρκεσε, ξεσηκώθηκαν οι εργαζόμενοι και οι διανοούμενοι της χώρας και έγιναν συγκεντρώσεις τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό υπέρ των καταδικασμένων στρατιωτών. Μάλιστα προσήλθαν για να καταθέσουν ως μάρτυρες υπεράσπισης ο διαπρεπής εκπαιδευτικός, συγγραφέας και πολιτικός Δημήτρης Γληνός και ο δικηγόρος Λεούσης, εκπρόσωπος της Ένωσης Νομικών. Το Αναθεωρητικό Δικαστήριο μετρίασε την ποινή των καταδικασθέντων σε θάνατο στρατιωτών. Οι αντιδράσεις της κοινής γνώμης, όταν κατά τη δίκη έγιναν γνωστά τα βασανιστήρια που γίνονταν στο Καλπάκι, θορύβησαν και ορισμένους βουλευτές, οι οποίοι ζήτησαν από τον τότε υπουργό των Στρατιωτικών την κατάργηση του Πειθαρχικού ουλαμού .Όμως το «σωφρονιστήριο» του Καλπακίου διατηρήθηκε. Τη διοίκησή του την ανέλαβε το 1933 ο υπολοχαγός Κ. Πάστρας, ο οποίος  με το παραμικρό έστελνε τους «απείθαρχους» στρατιώτες στο Στρατοδικείο.

Ο πειθαρχικός ουλαμός Καλπακίου λειτούργησε από το 1924 έως το 1934. Ήταν το πρώτο πείραμα «σωφρονισμού» ή «αναμόρφωσης» κομμουνιστών και γενικότερα «απείθαρχων» στρατιωτών που διέσυρε διεθνώς τη χώρα. Έκλεισε μετά τις έντονες διαμαρτυρίες πολιτικών προσωπικοτήτων από την Ελλάδα και τη Γαλλία και τις εκκλήσεις που υπέγραψαν πολλοί πνευματικοί άνθρωποι, όπως ο Κωστής Παλαμάς, ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, ο Άγγελος Τερζάκης κ. ά.


Οι εφημερίδες

Ακόμα και μέσα στο απόλυτο κλίμα τρομοκρατίας, βίας και βασανιστηρίων, οι κομμουνιστές και δημοκράτες φαντάροι του Καλπακίου κατάφεραν να οργανώσουν πρωταρχικά τη ζωή τους και να προβούν στην έκδοση δύο παράνομων εφημερίδων τοίχου. Οι εφημερίδες αυτές ονομάζονταν Κόκκινος Ναύτης και Ο Φαντάρος και ήταν χειρόγραφες. Κυκλοφορούσαν από χέρι σε χέρι ανάμεσα στους φαντάρους και διαβάζονταν σε γκρούπες με περιφρούρηση τσιλιαδόρων. Ορισμένες από αυτές όπως σήμερα σώζονται εμφανίζονται πολυγραφημένες, γεγονός που προκαλεί έκπληξη και παραπέμπει σε σύνδεση του παράνομου κομματικού μηχανισμού του Καλπακίου με οργανώσεις του ΚΚΕ έξω. Ο Κόκκινος Ναύτης μάλιστα αυτοπροσδιορίζεται στο πρώτο φύλλο του ως: Όργανο των κομμουνιστικών πυρήνων του Πολεμικού Ναυτικού με μότο του το: Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε. 

Παρόμοιες παράνομες εφημερίδες κυκλοφορούσαν και στην ευρύτερη παράνομη κομμουνιστική οργάνωση του στρατεύματος από τις αντίστοιχες οργανώσεις και έφεραν τίτλους όπως: Η Φωνή του Στρατεύματος, Η Στρατώνα, Ο Τηλεγραφητής και ο Κόκκινος Σκαπανέας

Φωτογραφικό και έντυπο υλικό

Τρικ του ΚΚΕ για τους φαντάρους Πανούση και Μαρκοβίτη του Καλπακίου

Παράνομη εκδήλωση του κομμουνιστικού πυρήνα του Καλπακίου

Ο Κόκκινος Νάυτης του Καλπακίου

Ο Φαντάρος του Καλπακίου