Εικόνες και γράμματα

"Είναι χιλιάδες οι νεκροί", μας λέει ο παλιός αντάρτης του ΔΣΕ Αντώνης Κόλλιας, "Άλλοι έπεσαν στα βουνά κι άλλοι στα αποσπάσματα..." Τα λόγια αυτά λέγονται με ηρεμία και συνείδηση. Εμείς τα ακούμε με λύπη. Εκείνος τα έζησε, το φορτίο το έχει συνηθίσει, εμείς πάλι όχι. Το βράδυ πλησιάζει και τυλίγει το μικρό καφενείο. Ο κ. Αντώνης δεν μιλάει. Ίσως συλλογίζεται τους παλιούς συντρόφους που χάθηκαν. Η σκέψη μας πετάει στις φυλακές. Ένα τέτοιο βράδυ υπήρξε σίγουρα και το τελευταίο τόσων και τόσων αγωνιστών που έπεσαν με το πρώτο πρωινό φως στις τόσες και τόσες φυλακές της Ελλάδας. Γεντί Κουλέ, Λαζαρέτο, Κεφαλονιά, Αβέρωφ... Επιστρέφοντας σκαλίζω το αρχείο μου. Φωτογραφίες και γράμματα υπάρχουν πολλά. Άνθρωποι στέκουν χαμογελώντας πικρά μπροστά στο απόσπασμα, γράμματα λιτά και σεμνά από το περίεργα σταθερό χέρι των μελλοθανάτων, μνήματα απλά, για να σκεπάσουν τέτοιους γίγαντες. Ας αφιερώσουμε αυτό το μικρό άρθρο σε όλους αυτούς...

Οι νεκροί περιμένουν...

Οι κομμουνιστές Τομπουλίδης και Βοναπάρτης την στιγμή που στήνονται στο απόσπασμα στο Επταπύργιο

Δύο μέλη της ΟΠΛΑ, οι Μπάγιας και Αντωνιάδης λίγο πριν την εκτέλεση στο Γεντί Κουλέ...

Κομμουνιστές μπροστά σε απόσπασμα λίγο πριν την εκτέλεση. Ο χώρος δεν μας είναι γνωστός...

Μνήματα των εκτελεσμένων στο νησάκι Λαζαρέτο στην Κέρκυρα. Πρόσφατα το κράτος τα έθαψε κάτω από τόνους μπετόν

Το τελευταίο γράμμα του Παναγιώτη Κελεμπεσιώτη που εκτελέστηκε στην Κέρκυρα το 1949

Το τελευταίο γράμμα του Αριστομένη Αναγνωστόπουλου

ΦΕΚ εκτελέσεων

Αναγγελία εκτελέσεων στο Γεντί Κουλέ από τον αστικό τύπο...

Το μικρό μας αφιέρωμα θα θέλαμε να το κλείσουμε με μια μάλλον αισιόδοξη εικόνα..... 



Φωτογραφικό αρχείο Κώστα Γκριτζώνα

Σας παρουσιάζουμε μέρος του φωτογραφικού αρχείου του Κώστα Γκριτζώνα πολιτικού επιτρόπου του Δημοκρατικού Στρατού. Ο Κώστας Γκριτζώνας διοίκησε στην στρατιωτική του καριέρα πολλούς λόχους και διμοιρίες γυναικών. Το βιβλίο του "Μαχήτριες Δημοκρατικού του Στρατού" φωτίζει ολόπλευρα την γυναικεία συμμετοχή στον αγώνα του 1946-1949.

Σύσκεψη γυναικών στο βουνό

Η διοίκηση του συγκροτήματος "΄Σινιάτσικο" την ημέρα επίσκεψης της αντιπροσωπείας του ΟΗΕ. Στην μέση η Κατίνα Βουνοτρυπίδου

Η πρώτη ομάδα ανταρτισσών του Γράμμου το 1946. Από αριστερά όρθιες: Ελευθερία Γουρζανοπούλου, Μάχη Τεμελέκου, Αχιλλέας Παπαιωάννου (υπαρχηγός του Γράμμου), Θεοδώρα Σκόρνου, Ανθούλα Ράδου, Όλγα Καραλή, Νίκος Παπαδόπουλος (διοικητής τάγματος). Καθιστές: Νίκη Ζησιάδου, Όλγα Άφκου, Χριστίνα Στεργίου, Πηνελόπη Παπούρα Θωμαή Στεφοπούλου.

Διμοιρια του δσε την ημέρα ίδρυσης του γενικου αρχηγειου

Από αριστερά οι αντάρτισσες: Μαρία Ράφτη Κολιγιάννη, Βάγια Παπακόγκου, Ναυσικά Αγριγιαννάκη και Μαρία Μπέικου

Η μαχήτρια του ιππικού του ΔΣΕ Ελένη Παπαθανασίου από τον Γριζανό Τρικάλων

Νίτσα Τριανταφύλλου Πλιάτσικα από τα Δολιανά Ιωαννίνων

Κόζα Μαρίκα αξιωματικός του ΔΣΕ

Πηγή: "Μαχήτριες του ΔΣΕ" Κώστας Γκριτζώνας, ΑΣΚΙ

Συνέντευξη Αγγελικής Γκαραβέλου- Νίκου Κουφάκη

Το σπίτι της κυρίας Αγγελικής Γκαραβέλου και του κύριου Νίκου Κουφάκη βρίσκεται σε έναν ήσυχο δρόμο στην παραλία της Αμφιλοχίας. Την πόρτα μας ανοίγει ο κύριος Νίκος με χαμόγελο «Σας περιμέναμε», μας λέει και αισθανόμαστε την ζέστη και την φιλοξενία των ανθρώπων του Βάλτου σε όλο της το μεγαλείο. Ξεκινάμε ρωτώντας την κυρία Αγγελική: «Πότε και πώς ξεκίνησαν όλα;»

_ «Η δράση μου ξεκίνησε το 1936 μέσα στην δικτατορία του Μεταξά. Κατάγομαι από το χωριό Κατούνα και εκεί είχε μεταφέρει η δικτατορία ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης μελών της ΟΚΝΕ. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν και ο Νίκος Μπελογιάννης  και ο αδελφός μου Θωμάς Γκαραβέλος. Τότε το καθεστώς είχε ξεκινήσει να διαλύει τις οργανώσεις της νεολαίας και θυμάμαι είχαν μαζέψει εκεί καμιά τριανταριά νεολαίους και τους έδερναν διαρκώς για σαράντα ημέρες. Στόχος τους ήταν να τους αποσπάσουν την δήλωση. Τότε ήταν που οργανώθηκα παράνομα στην ΟΚΝΕ από έναν φιλόλογο καθηγητή τον Λιαπάκη. Διαβάζαμε κρυφά τα βιβλιαράκια της ΟΚΝΕ τα βράδια με ένα λυχναράκι, μέχρι που πιάσανε και τον καθηγητή και διαλύθηκε και η οργάνωσή μας. Αργότερα αφήσανε και τον αδελφό μου τον Θωμά ελεύθερο. Επέστρεψε φυματικός και πήγαμε στο βουνό Περγαντί για να γίνει καλά και να αναρρώσει. Μετά ξεκίνησε ο πόλεμος.»

_ «Πότε και πώς αποφασίσατε να περάσετε στον ΕΛΑΣ;»

_ «Εγώ είχα ήδη τον αδελφό μου τον Θωμά αντάρτη του ΕΛΑΣ και τον ξάδελφό μου τον Δημήτρη, που ήταν καπετάνιος λόχου στο 2/39 Σύνταγμα του ΕΛΑΣ. Ο Δημήτρης (Τάκης) Γκαραβέλος είχε κάνει και τέσσερα χρόνια φυλακή στην Αίγινα γιατί στον στρατό είχε τολμήσει να πει ότι το φαγητό ήταν κακό. Το περιστατικό που με έκανε να αποφασίσω να γίνω αντάρτισσα ήταν η δολοφονία του Θωμά. Ο Θωμάς φύλαγε σκοπός στο γεφύρι της Πλάκας. Παρά το ότι ο Άρης είχε συμφωνήσει με τον Ζέρβα την κατάπαυση των εχθροπραξιών, μισθοφόροι του Χούτα τον συνέλαβαν και τον εκτέλεσαν. Αργότερα τον πέταξαν γυμνό για να τον βρουν οι αντάρτες. Έτσι κι εγώ όταν το έμαθα είπα πως δεν ήταν δυνατόν να κάτσω με σταυρωμένα χέρια και βγήκα αντάρτισσα.»

_ «Μιλήσατε για μισθοφόρους του ΕΔΕΣ…»

_ «Ήταν μισθοφόροι και πληρώνονταν με αγγλικές λίρες. Αυτοί ήταν μισθοφόροι του αρχηγού του ΕΔΕΣ στον Βάλτο, του Χούτα. Αυτοί δεν είχαν πατρίδα, και με τους Γερμανούς συνεργάζονταν και με τους Άγγλους. Όλα τα έκαναν για το χρήμα που τους δίνανε. Το μόνο που θέλανε ήταν να μας διαλύσουν εμάς για να κάνουν ότι θέλουν ανενόχλητοι.»

_ «Που τοποθετηθήκατε στον ΕΛΑΣ;»

_ «Πήγα στο αρχηγείο του ΕΛΑΣ στο Χαλκιόπουλο.  Εκεί εντάχθηκα στην διμοιρία γυναικών του 2/39 Συντάγματος. Επικεφαλής ήταν κάποια «Τζένη» από το Αγρίνιο. Εμάς τις γυναίκες μας τοποθέτησαν στην ΕΤΑ (Επιμελητεία Του Αντάρτη). Εκεί είχαμε στην ευθύνη μας την κατασκευή υποδημάτων από δέρματα ζώων και τον επισιτισμό. Αργότερα, μας έδωσαν και όπλα και μας εκπαίδευσε κάποιος Σαρλής. Τοποθετηθήκαμε τότε στον ουλαμό γυναικών Αμφιλοχίας. Μετά βέβαια έγινε η Βάρκιζα και ο ΕΛΑΣ διαλύθηκε…»

_ «Πως θυμάστε σήμερα την ζωή σας ως αντάρτισσα;»

_ «Τι να σου πω; Αξέχαστα χρόνια! Αξέχαστοι αγώνες! Τραγουδούσαμε κάθε μέρα τραγούδια του ΕΛΑΣ και του ΕΑΜ. Μαθαίναμε νέα από τις νίκες του ΕΛΑΣ και ενθουσιαζόμασταν. Όταν πια μάθαμε και για τις νίκες του Κόκκινου Στρατού, εκεί πια, λέγαμε: Πάει τώρα θα ελευθερωθούμε κι εμείς.»

_ «Οι οικογένειές σας στην Κατούνα δεν δέχτηκαν αντίποινα;»

_ «Αν δέχτηκαν λέει; Υπέφεραν. Είχαν μπει στην Κατούνα πέντε-έξι κουκουλοφόροι δοσίλογοι των Γερμανών και μάζεψαν επτά παλικάρια του χωριού. Τα μετέφεραν και τα εκτέλεσαν με του 120 στο Αγρίνιο. Τους γονείς μας, γέροντες ανθρώπους, τους έπαιρναν και τους κάνανε φάλαγγα μέχρι το βράδυ για να πουν που είμαστε. Τους φέρνανε την νύχτα και τους πετάγανε στους δρόμους κι εκείνοι δεν μπορούσαν να περπατήσουν και φώναζαν σαν τα μοσχάρια στην σφαγή. Μετά, σε μια άλλη περίπτωση, είχαν μπει οι Γερμανοί στο χωριό και έκαψαν οκτώ σπίτια αγωνιστών του ΕΛΑΣ. Έκαψαν το δικό μας, του γιατρού Ζέλου, του δάσκαλου Νώντα Μπουμπούλη, του Γιώργου Τίτου και άλλων αγωνιστών. Πιο φοβερό ακόμα ήταν όταν σε συλλάμβαναν, που σε στήνανε μπροστά από έναν προβολέα και σε ρώταγαν «παρτιζάν;» για να τους πεις που κρύβονταν αντάρτες.»

_ «Θέλετε να μας πείτε και τώρα και κάποια πράγματα για την εποχή της Βάρκιζας;»

_ « Με την συνθήκη της Βάρκιζας μας έδωσαν εντολή να παραδώσουμε τα όπλα μας. Η παράδοση έγινε στο κτίριο που σήμερα είναι η ψησταριά του Θεοδωρέλου. Ερχόμασταν ένας ένας και τα παραδίδαμε με κλάματα στα μάτια. Πιστεύαμε τότε στην ειρήνη, ότι δηλαδή δεν υπήρχε πια λόγος να τα κρατάμε, ότι τώρα θα ζούσαμε ειρηνικά και πιο δίκαια. Τότε ήταν που οι χίτες και οι ΕΔΕΣίτες άρχισαν και να οργανώνονται.»

Τον λόγο παίρνει ο κύριος Νίκος και μας εξιστορεί ένα από τα πρώτα περιστατικά βίας στην περιοχή.

_ «Θυμάμαι ένα περιστατικό το 1945. Ήταν μέσα στην Αμφιλοχία, ο Αριστείδης Νικολάου, μέλος του ΕΑΜ και πούλαγε την «Φωνή του λαού». Τότε του επιτέθηκε ο δεξιός Γόγολος με ένα ξύλινο μπαστούνι και του το έφερε στο κεφάλι. Το χτύπημα του άνοιξε το κεφάλι. Δεν σταμάταγαν τα αίματα…»

Γυρνάμε ξανά στην κυρία Αγγελική. Γνωρίζουμε ότι υπέφερε διώξεων στην μεταβαρκιζιανή περίοδο. Η ερώτησή μας βγαίνει διστακτικά αλλά η απάντησή της είναι άμεση, σε τόνο καταγγελτικό. Τόνο που μονάχα οι συνειδητοποιημένοι αγωνιστές δύνανται να έχουν μπροστά σε τέτοια γεγονότα…

_ «Η οικογένειά σας και εσείς πώς αντιμετωπίσατε την κατάσταση της τρομοκρατίας;»

_ «Ένα βράδυ μπήκαν χίτες και ρουφιάνοι του ΕΔΕΣ από το παράθυρο στο δωμάτιό μου. Εγώ κοιμόμουν και εκείνοι με μαχαίρωσαν στον ύπνο μου στα πλευρά. Επέζησα και με μετέφεραν στο νοσοκομείο στο Αγρίνιο. Και τα μικρά μου αδέρφια, ετών οκτώ και δώδεκα, τράβηξαν πολλά. Δεν τα άφηναν να προκάμουν. Ήταν αυτά αετόπουλα στην κατοχή. Αν έκαναν ότι έβγαιναν από το σπίτι, τα έδερναν και τα πετροβολούσαν και μετά έρχονταν και πετροβολούσαν και το σπίτι μας. Κεραμίδι δεν μας άφησαν άσπαστο.»

_ «Ποιοι σας τα έκαναν αυτά;»

Η κυρία Αγγελική διστάζει να μας πει. Ίσως η μνήμη ή ίσως η απέραντη σεμνότητά της…

_ «Δεν θυμάμαι ήταν πολλοί»

_ « Ο ξάδερφος σας Δημήτρης Γκαραβέλος τι απέγινε;»

_ « Ο Δημήτρης βγήκε με μια ομάδα καταδιωκόμενων ξανά στα βουνά. Μαζεύτηκαν στην περιοχή του Βουστρίου. Εκεί το 1945 ή το 1946, μια μεγάλη ομάδα τραμπούκων, ΕΔΕΣιτών και χωροφυλάκων τους έστησε ενέδρα. Κατάφεραν και τους διέλυσαν και έκοψαν τα κεφάλια του Γεροδήμου και άλλων πολλών και τα έβαλαν σε τάβλες στην Κατούνα να τα βλέπει ο κόσμος. Από εκεί ο Δημήτρης κατάφερε και γλίτωσε. Κρύβονταν μετά σε λαγκαδιές. Μια μέρα πήγε η μάνα του κρυφά να τον δει. Τρόμαξε να τον γνωρίσει. Είχε να φάει σαράντα ημέρες και τα γένια του είχαν φτάσει μέχρι την μέση του. Από εκεί η οργάνωση του Αγρινίου κατάφερε και τον μετέφερε μέσα στο Αγρίνιο. Τον έκρυβαν σε ένα σπίτι, μέχρι που μετά από προδοσία τον συνέλαβαν και τον μετέφεραν στις φυλακές Κεφαλονιάς. Τον εκτέλεσαν στις 29/08/1948 μαζί με τον Νίκο Παπαζέκο.»

Η κυρία Αγγελική συνεχίζει τον μακρύ οικογενειακό κατάλογο της θυσίας…

_ «Εκτός από τον Δημήτρη σκότωσαν και τον γαμπρό μου. Τον άνδρα της αδερφής μου. Τον έλεγαν Ανδρέα Κάτρη. Του την είχαν στημένη την ώρα που πήγαινε να ποτίσει τα ζώα του. Έκοψαν το κεφάλι του και το κρέμασαν στην Κατούνα..»

Σαν να θέλει να στηρίξει την σύντροφό του στην δύσκολη εξιστόρησή της, ο κύριος Νίκος, συνεχίζει αυτός την ματωμένη ιστορία της λευκής τρομοκρατίας στον Βάλτο.

_ « Τα περιστατικά σαν και αυτό ήταν πολλά στην Κατούνα. Μέσα στο χωριό, οι ΕΔΕΣίτες Σωτήρης και Γιώργος Μαυρομάτης, Δημήτρης Στραβοκέφαλος, Γιώργος Κεραμίδας και Αθανάσιος Κολίδας, δολοφόνησαν τους αντάρτες του ΕΛΑΣ, Τάκη Γκαραβέλο (άλλο μέλος της οικογένειας), Τάκη Καρούζο και Επαμεινώνδα Μπουμπούλα. Ο Κολίδας μάλιστα, είχε μείνει γνωστός για το ότι πέταγε χειροβομβίδες μέσα στα καφενεία όταν έβλεπε σε αυτά αριστερούς και τον φώναζαν «ασαλάγωτο» για το ότι δεν τον κυνήγησαν ποτέ οι αρχές. Άλλο περιστατικό έιναι  η σφαγή της Μεγάλης Παρασκευής στην Κατούνα. Ήταν 19 Απριλίου του 1946. Οι δεξιοί Τραμπούκοι Πάνος Λούτζης, Μαυρομάτης και Κολίδας, επιτέθηκαν με χειροβομβίδες στο σπίτι της οικογένειας Μπουμπούλη την ώρα που η οικογένεια κάθονταν στο τραπέζι. Από την οικογένεια σκοτώθηκαν οι: Αριστείδης Μπουμπούλης ετών 62, Ελένη Συλιγώτου ετών 52, Κωνσταντία Μπουμπούλη ετών 22 (κόρη), Αθανασία Μπουμπούλη, Ευσταθία Μπουμπούλη και τραυματίζεται ο Νίκος Μπουμπούλης. Οι δράστες δεν πιάστηκαν ούτε αναζητήθηκαν από τις αρχές.»

Ο κύριος Νίκος συνεχίζει ακάθεκτος

_ « Μια ακόμα περίπτωση είναι η σφαγή στο κρατητήριο Κατούνας. Εκεί οι τραμπούκοι Ζέλος, Μαυρομάτης και Κολίδας, εισέβαλαν ανενόχλητοι στο κρατητήριο και δολοφόνησαν τους ΕΛΑΣίτες Θεόδωρο Καρύδα και Γιάννη Παπακωνσταντή. Αργότερα, οι ίδιοι τραμπούκοι μαζί με το γνωστό αρχιτραμπούκο Παλούκη, δολοφόνησαν στο Βούστρι, τους αντάρτες Φώτη και Γιώργο Πουρνάρα. Τους έκοψαν τα αυτιά και τα χέρια με φαλτσέτες και του έβγαλαν τα δόντια.»

Ρωτάμε τώρα τον κύριο Νίκο Κουφάκη για την δική του δράση τα χρόνια της κατοχής και του εμφυλίου.

_ «Εγώ δεν μπορώ να πω ότι έδρασα όσο η σύζυγος μου. Θα ήταν ψέμα. Πάντα όμως συμπαθούσα αυτούς τους ανθρώπους. Είχαν μια άλλη ποιότητα. Όταν έφυγαν οι Γερμανοί από την Αμφιλοχία, εγώ ήμουν οργανωμένος στην ΕΠΟΝ. Ήρθαμε τότε στην Αμφιλοχία και ανεβάσαμε ένα θεατρικό έργο στο κτίριο της σημερινής Alpha Bank. Εγώ θυμάμαι τότε είχα παίξει τον Μπαλωμένο και θυμάμαι και μιαν ατάκα του έργου που εγώ έλεγα: «Θα σας φτιάξουμε και γέφυρες και ποτάμια…» Ήμασταν γεμάτοι ενθουσιασμό τότε. Είχαμε πάρει με κάποια παιδιά της ΕΠΟΝ λίγο κρασί από την Λευκάδα και τραγουδούσαμε το «ΕΑΜ ΕΑΜ φωνή λαού» στα καφενεία.»

_ «Ο εμφύλιος που σας βρήκε;»

_ «Με βρήκε φαντάρο στην Αθήνα. Πολύ δύσκολες εποχές.»

_ «Και αργότερα;»

_ «Αργότερα γνώρισα την Αγγελική και παντρευτήκαμε. Άνοιξα ένα μαγαζί με υφάσματα και εκτελούσα και παντός είδους ραπτικές εργασίες. Δουλέψαμε δύσκολα μέσα σε δύσκολες συνθήκες. Τακτικά μας έστελναν τους διοικητές και τους χωροφύλακες στο μαγαζί για να μας σπάσουν το ηθικό. Δεν τα κατάφεραν.»

Ο κύριος Νίκος δεν βρίσκει αξία στο να τα σημειώσουμε όλα αυτά. Γιατί όμως, αφού και η πάλη για το ψωμί είναι κι αυτή ηρωική και δύσκολη ειδικά όταν γίνεται με σεμνότητα και ήθος.

_ «Εργαστήκαμε μέχρι τα 75. Τις παραδοσιακές στολές του χορευτικού παραδοσιακών χορών της Αμφιλοχίας τις έραψα εγώ. Είναι μπλε σκούρο, πολύ όμορφες. Ζήσαμε όσο καλύτερα μπορέσαμε και ‘μεις και τα παιδιά μας. Τώρα οι καιροί είναι δύσκολοι ειδικά για εσάς τους νέους. Σας εύχομαι ένα καλό μέλλον…»

Στο σαλόνι του σπιτιού του κυρίου Νίκου και της κυρίας Αγγελικής κρέμεται σε περίοπτη θέση μια φωτογραφία από το αντάρτικο. Εικονίζεται με στολή η κυρία Αγγελική. Ο κύριος Νίκος φαίνεται κρυφά περήφανος για την φωτογραφία αυτή. Άλλωστε παντρεύτηκε μιαν αντάρτισσα. Πιο δίπλα ποζάρει χαμογελαστό το ζεύγος. Χώρεσαν μέσα σε τόσες δυσκολίες μιαν αγαπημένη ζωή κι αυτό είναι ο ομορφότερος επίλογος που μπορούμε να γράψουμε.

 

Ζητάμε από την κυρία Αγγελική, πριν φύγουμε, να τραβήξουμε την φωτογραφία της με την στολή.

« Ναι αλλά από την μέση κι επάνω» Μας λέει «Άσε απ’ έξω το πιστόλι. Σιχάθηκα να το βλέπω πια».

H κυρία Αγγελική Γκαραβέλου με την στολή της

Συνέντευξη με τον Κώστα Ντάλλα

Ο Κόκκινος Φάκελος βρέθηκε στο όμορφο χωριό Παλιάμπελο Ξηρομέρου. Στο καφενείο του χωριού συναντάμε τον κύριο Κώστα Ντάλλα, γνωστό αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης και των μετακατοχικών χρόνων. Συστηνόμαστε και δεν αρνείται να μας παραχωρήσει μια μικρή συνέντευξη. Κατεβαίνουμε στα «λημέρια» του, ένα μικρότερο καφενείο λίγο πιο πέρα, με πλούσια σκιά. «Κι εσείς κομμουνιστές;» μας ρωτάει χαμογελαστός ο σερβιτόρος.

Ο κ. Κώστας ξεκινά να μας διηγείται. Το θυμικό του μας ανοίγει ένα παράθυρο σε εποχές δυσκολότερες, γεμάτες αγώνες και πάλη για την επιβίωση και την ζωή.

Η Εθνική Αντίσταση

«Ο τόπος έβγαλε πολλούς αγωνιστές», μας εξηγεί, « Εδώ από το χωριό μας ήτανε οι οικογένεια των Κατσαρών, οι Πακογιώργηδες και ‘μεις οι Νταλλαίοι. Το χωριό συμμετείχε ενεργά και στην αλληλεγγύη. Μαζεύαμε ρούχα και τρόφιμα και τα στέλναμε στους αντάρτες. Στην περιοχή είχαμε το Σύνταγμα 2/39 του ΕΛΑΣ. Συμμετείχαν οι Βαλτινοί και οι Ξηρομερίτες αντάρτες. Η έδρα του ΕΛΑΣ ήταν το χωριό Κωνωπίνα. Εκεί μαζεύαμε τα υλικά και τα διαχειρίζονταν η ΕΤΑ (Επιμελητεία του Αντάρτη). Γύρω η περιοχή ήταν γεμάτη Γερμανούς και η  μεταφορά ήταν πολύ δύσκολη. Εγώ είχα ακόμα τρία αδέλφια, τον Νίκο, τον Χρήστο και τον Μιχάλη. Ήταν και οι τρεις μεγαλύτεροί μου και αντάρτες του ΕΛΑΣ. Εγώ το 1943 εντάχθηκα στην ΕΠΟΝ και έδωσα τον αγώνα μου από εκεί. Αργότερα πέρασα και στο ΚΚΕ». Ο κ Κώστας χαμογελάει περήφανα και μας  τονίζει. «Ξέρεις έχω την πιο παλιά κομματική ταυτότητα σε όλο το Ξηρόμερο.»

Επιστρέφουμε στην περίοδο της εθνικής αντίστασης. «Επικεφαλής του 2/39 Συντάγματος ήταν ο Παντελής Κατσαρός, υπήρξε μεγάλο στρατηγικό μυαλό και ήταν και αξιωματικός του τακτικού στρατού πριν την κατοχή. Στο ΕΑΜ επικεφαλής ήταν κάποιος με το ψευδώνυμο «Ροβεσπιέρος». Σταματάμε γιατί το όνομα μας είναι γνωστό. Ο επονομαζόμενος ως Ροβεσπιέρος υπήρξε πραγματικά σκληρός με τον λαό. Παράπονα έφθασαν στο Γενικό Αρχηγείο και τον Άρη και μια αποστολή κατέφθασε για να ελέγξει την κατάσταση. Η αποστολή έμεινε μερικές ημέρες στον τόπο και συνέταξε έναν αρκετά μεγάλο φάκελο βάση του οποίου ο Ροβεσπιέρος διαγράφηκε και αποπέμφθηκε από το ΕΑΜ. Κατά τα δεκεμβριανά έγινε γνωστός ως καταδότης της Intelligence Service και μεταπολεμικά εργάστηκε ως στέλεχος μεγάλης αγγλικής πολυεθνικής. «Ναι», μας λέει ο κύριος Κώστας, «υπήρξε άδικος και σκληρός ο Ροβεσπιέρος, για αυτό και τον έδιωξαν.»

Ζητάμε από τον κ. Κώστα να μας περιγράψει ένα μέρος της δράσης του στο πλευρό της ΕΠΟΝ. « Μια φορά την εβδομάδα, ή και συχνότερα άμα γίνονταν, ξεκινούσαμε από την πλατεία του χωριού (Παλιάμπελο) με τέσσερα φορτωμένα άλογα, γεμάτα σταφύλια. Κάτω στο καλάθι βάζαμε τα τρόφιμα και τα εφόδια και τα πηγαίναμε στην Κατούνα. Εγώ πήγαινα συνοδεία με τα άλογα. Το δυσκολότερο κομμάτι ήταν η τεράστια διαδρομή. Φεύγαμε πρωί και φθάναμε στο φυλάκιο της Κατούνας αργά το βράδυ. Εκεί αφού ξεφορτώναμε, έπρεπε να γυρίσουμε από την πίσω μεριά, την περιοχή της Νήσσας, για να μην μας δει καμιά περίπολος των Γερμανών. Μιλάμε για ώρες πορείας μέσα στο σκοτάδι…»

Ρωτάμε για την συμπεριφορά των Γερμανών στο Παλιάμπελο. « Οι Γερμανοί το ξέρανε που το χωριό είχε ταχθεί με το ΕΑΜ, και ξέρανε και τις οικογένειες των ανταρτών που ζούσαν μέσα σε αυτό. Μια μέρα ήρθαν εδώ και έψαχναν τα σπίτια. Εμείς βέβαια είχαμε ειδοποιηθεί και φύγαμε. Έτσι αφού δεν βρήκαν κανένα άρχισαν και καίγανε τις περιουσίες και τα σπίτια των ανταρτών. Το δικό μας το σπίτι γλίτωσε από τύχη. Το οίκημα ήταν ενωμένο στον ένα τοίχο με το διπλανό σπίτι που έμενε μια γριά. Εκείνη όταν είδε τους Γερμανούς βγήκε έξω και φώναζε και έλεγε πως εκείνη δεν είχε καμιά σχέση με τους αντάρτες και πως θα καεί και το δικό της το σπίτι. Έτσι οι Γερμανοί έβγαλαν όλες τις πόρτες και τα παραθυρόφυλλά μας και τα έκαψαν μαζί με το μαγειρείο της αυλής που ήταν μια ξύλινη καλύβα.. Έτσι γλίτωσε το σπίτι.»

Ο εμφύλιος

Ξεκινάμε διστακτικά, λόγω των πολλών δυσάρεστων αναμνήσεων, να ανοίξουμε τον φάκελο του Εμφυλίου. Ο κ. Κώστας μας ξεσκεπάζει αργά το δράμα που παίχτηκε στην περιοχή. « Καταρχήν για να έρθουμε σε επαφή με την οργάνωση έπρεπε να πάμε στο Αγρίνιο με το λεωφορείο. Την περίοδο 45-46 είχαν κατέβει όλοι κατσαπλιάδες δεξιοί και χίτες, που κρύβονταν και απειλούσαν και έδερναν. Πολλούς τους συλλάμβαναν και τους έστελναν με την χωροφυλακή στα δικαστήρια. Εκεί σου φτιάχνανε κατηγορίες πλαστές με πόρνες και συνεργάτες των Γερμανών σαν μάρτυρες, και σε στέλνανε στις εξορίες ή το απόσπασμα. Έτσι εκτέλεσαν και τον Παπαζέκο. Στην στάση του λεωφορείου έξω από το χωριό, την είχαν στημένη οι παρακρατικοί και περίμεναν να συλλάβουν τους υπόπτους. Εγώ πήγαινα μακριά, στην παρακάτω στάση από το πρωί, και έπαιρνα από εκεί το λεωφορείο για το Αγρίνιο. Το βράδυ επέστρεφα κανονικά κι εκείνοι τρίβανε τα μάτια τους. Αργότερα το 1946 αγρίεψαν κι άλλο τα πράγματα.»

Ρωτάμε για την δημιουργία και την δράση του Δημοκρατικού Στρατού στην περιοχή. « Εδώ το 1946 είχαμε το κίνημα του Ξηρομέρου. Μαζεύτηκαν οι κυνηγημένοι αντάρτες από όλο το Ξηρόμερο και με επικεφαλής τον Παντελή Κατσαρό και έναν δάσκαλο Λευκαδίτη ανέβηκαν στο βουνό Περγαντί. Δώσανε διάφορες μικρές μάχες, αλλά το Περγαντί ξέρεις πως είναι: γυμνό και άνυδρο. Το μόνο δάσος να αποκάμεις είναι μικρό σαν την αυλή που καθόμαστε. Τελικά έδωσαν μια μεγάλη μάχη σε ενέδρα της χωροφυλακής και σκόρπισαν να κρυφτούν στις γύρω περιοχές. Ο φουκαράς ο Κατσαρός κρύβονταν με τον αδερφό μου τον Χρήστο και έναν ακόμα αντάρτη ονόματι Καρούζο στην περιοχή της παραλίας της Ρούγας σε μια καλύβα. Μια μέρα βγήκανε για κυνήγι στην περιοχή οι χωριανοί Περέλης και Φούντας και μαζί τους ήταν κι ένας χωριανός μας από το χωρίο Άγιος Βασίλειος. Όταν τους είδανε να πλησιάζουν, ο Κατσαρός βγήκε και τους είπε ότι ήταν αντάρτες που κρύβονταν και ζήτησε απλά να τους μιλήσει. Ξέρετε, θα είχαν πάει να μιλήσουν οι άλλοι αν ο κυνηγός από τον Άγιο Βασίλειο δεν είχε φύγει επί τόπου να πάει στην χωροφυλακή. Τέλος πάντων, κινητοποιήθηκε ολόκληρη η χωροφυλακή της Βόνιτσας και των γύρω χωριών και τους περικύκλωσαν. Αυτοί ήταν τρεις χωρίς όπλα και τους σκότωσαν έτσι, σαν το σκυλί στ’ αμπέλι… Τους θάψανε λίγο παραπέρα. Έτσι χάθηκε ο Κατσαρός κι έτσι έχασα και τον αδερφό μου…»

Ρωτάμε για τα υπόλοιπα αδέρφια της οικογένειας. «Τον αδερφό μου τον Νίκο τον πήρανε στην εξορία στην Μακρόνησο. Ήταν και στρατεύσιμος όπως κι εγώ και τον στείλανε στο ΒΕΤΟ (Β’ Ειδικό Τάγμα Οπλιτών) Εκεί πέρασε κι αυτός πολλά. Και ξύλο και στερήσεις. Ευτυχώς δεν ήταν στο ΑΕΤΟ (Α’ Ειδικό Τάγμα Οπλιτών) και δεν σκοτώθηκε με τους 300 στην χαράδρα. Τότε που σχηματίστηκε η Κυβέρνηση του βουνού (ΠΔΚ το 1947) τους στήσανε σε μια χαράδρα και τους θέρισαν με τα πολυβόλα... Εγώ στρατεύτηκα στο τέλος του 1950 στην Πελοπόννησο…»

Η περίοδος μετά τον εμφύλιο και η δικτατορία

Συνεχίζουμε την συνέντευξή μας με τον κ. Κώστα ρωτώντας τον για την μετεμφυλιακή περίοδο. « Τότε ξεκινήσαμε μια ομάδα αγωνιστών και κομμουνιστών που γλίτωσαν και στήσαμε σε πολύ δύσκολο κλίμα τα πρώτα γραφεία της ΕΔΑ στο Αγρίνιο. Εκεί συνάντησα και τον Νίκο Διαμάντη. Το κλίμα ήταν δύσκολο και οι απειλές και οι αντικειμενικές δυσκολίες πολλές και μεγάλες. Θυμάμαι τότε είχαν φτιάξει και τα ΜΕΑ και τα ΤΕΑ (Μονάδες και Τάγματα Εθνικής Ασφάλειας) και οι επικεφαλείς τους περιδιάβαιναν τα χωριά και έκαναν τους καμπόσους. Όταν έρχονταν στο Παλιάμπελο τους έστελναν απευθείας σε μένα για να με βάλουν στην θέση μου. Μια φορά καθόμασταν στην ταβέρνα του χωριού, εδώ πιο κάτω, και μπήκανε αυτοί μέσα με ύφος. Μας λέγανε ότι ο τόπος δεν είναι πλούσιος και δεν έχει αναπτυχθεί, γιατί εμείς οι χωρικοί είμαστε τεμπέληδες. Καταλαβαίνεις προκαλούσαν τον κόσμο. Μας έλεγαν πως στην Πελοπόννησο ο κόσμος είναι εργατικός και έχει γεωργική ανάπτυξη. Τότε εγώ σηκώθηκα απάνω και του είπα: « Μιλάτε για τα παράλια και την Πάτρα, εγώ υπηρέτησα πιο μέσα στην ορεινή Πελοπόννησο, εκεί ο κόσμος μιλάει ακόμα τσακώνικα και τρέφεται με χαρούπια.» Του είπα κι άλλα πολλά για την φτώχεια των αγροτών και τις αιτίες της και εκείνος δεν έβρισκε τι να απαντήσει. Έτσι τον έβαλα στην θέση του και δεν μας ξανάρθε. Μέχρι ένας δεξιός ανιψιός μου, που με άκουσε, είχε να το λέει τι περήφανα που ένιωσε εκείνη την μέρα.»

«Μετά ήρθε η δικτατορία. Ήρθανε μια μέρα του 1967, κάτι χωροφύλακες στο χωριό και κάνανε συλλήψεις. Έπιασαν εμένα, τον Τάσο Κατσαρό και τον Πακογιώργο. Μας έβαλαν σε ένα ΡΕΟ και μας μετέφεραν στο τμήμα Αγρινίου. Εκεί μας ρίξανε σε ένα μπουντρούμι και το άλλο πρωί μας μετέφεραν μαζί με όλους τους αγωνιστές, αριστερούς και δημοκράτες από τις γύρω περιοχές στην Αθήνα. Από τον τόπο μας πιάσανε και δύο χιλιάδες! Μας έμπασαν σε ένα πλοίο και μας πήγαν γραμμή στην Γυάρο. Ήμασταν χιλιάδες κρατούμενοι ο ένας πάνω στον άλλο. Η συμφόρηση ήταν τεράστια. Έμεινα εκεί τέσσερα χρόνια οπότε και με απελευθέρωσαν όταν για να αποσυμφοριστούν οι φυλακές, ο Παπαδόπουλος άφησε μερικούς να φύγουν.» Τον ρωτάμε για τις συνθήκες στην εξορία «Δύσκολες. Πολύ δύσκολες κακό φαγητό, αρρώστιες, τα περισσότερα έχουν γραφεί από αυτά. Ξύλο μόνο δεν είχαμε. Τα βασανιστήρια τα κάνανε στα υπόγεια των κρατητηρίων, στην Μπουμπουλίνας και το ΕΑΤ-ΕΣΑ. Στην Γυάρο δεν χτύπησαν όχι γιατί δεν ήθελαν αλλά γιατί εκεί δεν μπορούσαν. Ήμασταν χιλιάδες και οργανωμένοι, φοβήθηκαν και δεν μας πείραξαν…»

Αποχαιρετάμε τον κύριο Κώστα με ανάμεικτα συναισθήματα. Συγκίνηση για το κομμάτι αυτό της ζωής του μοιράστηκε μαζί μας, αλλά και μια βαθύτερη χαρά. Ο κύριος Κώστας είναι αγωνιστής και συνεχίζει. «Άντε!  Καλούς αγώνες!» μας λέει χαμογελαστός, και κατεβαίνει αργά τον δρόμο προς την πλατεία. Όπως τον βλέπουμε, δυο στοίχοι ξεπηδάνε στο μυαλό: « Εμπρός ΕΛΑΣ για την Ελλάδα, εμπρός ακόμα μια φορά…»

 

                                 



Μαρτυρία Πέπης Καραγιάννη

Ας ακούσουμε την μαρτυρία της Πέπης Καραγιάννη. Υπήρξε αγωνίστρια του ΕΑΜ και το μεταβαρκιζιανό κράτος την καταδίκασε για την δράση της σε δέκα χρόνια φυλάκιση.

« Με συλλάβανε στις 2 η ώρα το μεσημέρι στις 23 Σεπτεμβρίου του 1946, έξω από το εστιατόριο Ελλάς στην Ομόνοια, την ώρα που περπάταγα και με οδήγησαν βίαια μέσα σε ένα μεγάλο στρατιωτικό αυτοκίνητο. Μέσα στο αυτοκίνητο ήταν τέσσερις στρατιώτες και δύο με πολιτικά. Όλοι άγνωστοι. Στις δικές μου διαμαρτυρίες για το που με πάνε μου απάντησαν ότι με συνέλαβε ο ελληνικός στρατός. Με κατέβασαν στο δεσμοφυλακείο 15 στο Χαϊδάρι. Το βράδυ, στις 12 παρά 10 μου άνοιξε το κελί ο λοχίας Ρασιάς να με πάρει για ανάκριση στο γραφείο. Ήταν εκεί και δύο φαντάροι ο Τσόκαρης, ο Μπάρλας ( Πελοποννήσιοι ) και ο  Τσεβελέκας (Στερεά Ελλάδα. Με γύμνωσαν ολότελα και άρχισαν να με χτυπάνε με τον βούρδουλα. Όταν σταμάτησε ο βούρδουλας άρχισαν να μου ρίχνουν μπουνιές στο στομάχι και την κοιλιά. Όταν λιποθυμούσα με έβρεχαν με αλατόνερο μ’ αρπάζανε από τα μαλλιά και άρχιζαν πάλι με τον βούρδουλα. Το αίμα πετάγονταν και ξανάπεφτε στο κορμί μου. Τόσο που νόμιζα ότι έριχναν χώμα ή κάτι άλλο πάνω μου. Μου έδωσαν μια καραβάνα αλατόνερο. Με ανάγκασαν να πιω. Όταν κουράστηκαν να με δέρνουν με παράτησαν μέσα στα αίματα με τα μάτια κλειστά από τις γροθιές, λιπόθυμη ανάμεσα στις λάσπες και τα νερά. Συνήλθα νιώθοντας βάρος επάνω μου. Ο χοντρός (ο Μπάρλας) με βίαζε. Ήμουν ανίκανη να μιλήσω ή να κινηθώ. Όταν τελείωσε βγήκε και μπήκε ο άλλος. Ήρθε κοντά μου με τον ίδιο σκοπό. Είχα συνέλθει και ξεκίνησα να του φωνάζω. Δεν έχεις μάνα? Δεν έχεις αδερφή? Σκέψου την αδελφή σου! Εκείνη την στιγμή συνήλθε και με άφησε…»



Ηρωίδες της Μακεδονίας

Το παρακάτω άρθρο μας παρουσιάζει μια λίστα ονομάτων από τις πιο γνωστές μαχήτριες του ΔΣΕ με πατρίδα τους την Μακεδονία. Σκοπός του είναι η πληροφόρηση των εν ζωή συγγενών τους και η απόδοση ενός μικρού φόρου τιμής.

• Αθανασίου Πολυξένη
• Αλεξανδρίδου Βούλα
• Αλεξίου Ευγενία
• Ανδρεοπούλου Κατίνα
• Άφκου Όλγα
• Βασιάκου Γιαννούλα
• Βλάχου Αγλαΐα
• Βλαχοπούλου Μαγδαληνή
• Βουτσέλη Κατίνα
• Γιωτοπούλου Όλγα
• Γκάλμπου Κωνσταντίνα
• Γκαζή Γλυκερία
• Γκέτσιου Νίκη
• Γκίνη Ειρήνη
• Γκριτζώνα Διαμάντω
• Γρουζανοπούλου Ανδρομάχη
• Διμηροπούλου Αναστασία
• Ευαγγελοπούλου Γ
• Ηλιάκη Β
• Ηλιάδου Ρένα
• Θεοδώρου Χρυσάνθη
• Ιρβανοπούλου Ευδοξία
• Ιωαννίδου Ελένη
• Ιωάννου Βασιλική
• Ιωάννου Αναστασία
• Τσοκαλίδου Χρυσούλα
• Καραμέτρου Βαίτσα
• Καραλή Όλγα
• Καραμπέτσου Σοφία
• Κρανιώτου Αννούλα
• Κωστοπούλου Ανδρομάχη
• Κουρέλη Γ
• Λαζοπούλου Μαρία
• Μούχου Κατερίνα
• Μάρκου Βασιλική
• Μητροπούλου Ευδοξία
• Μπίνου Χρυσούλα
• Ντίνα Ναυσικά
• Νούσα Χρυσούλα
• Ντουβαλίδου Αφροδίτη
• Ντίνκου Νίκη
• Ξανθίππη Σοφία
• Πέσπα Ερασμία
• Πάτσιου Θεανώ
• Ρέμκου Χρυσούλα
• Στεφοπούλου Μάχη
• Σκόρνου Θεοδώρα
• Τζώνη Ευανθία
• Τουντουρίδου Μαρίκα
• Τσαντζοπούλου Ελευθερία
• Φαρτσάλου Κωνσταντίνα
• Χατζηγιάννη Ελευθερία
• Χατζή Βασιλική

Οι «αμαζόνες» του ΔΣΕ

Το παρακάτω άρθρο αποτελεί μια καταγραφή των ονομάτων των γυναικών του ΔΣΕ που εντάχθηκαν στα έφιππα τμήματά του. Η ονομασία των γυναικών αυτών ως «αμαζόνες» δεν αποτελεί λογοτεχνική αδεία του γράφοντος αλλά πραγματικό ψευδώνυμο των μαχητριών που τους δόθηκε από τους άνδρες συναγωνιστές τους.

·         Φόνη Ευθυμίου από το Λιοντάρι Καρδίτσας

·         Κοντογιώργου Χρυσούλα

·         Γερακούδη Μαρία

·         Γιαχουντή Τασία

·         Σταμούλη Ασπασία

·         Μόκα Ελένη

·         Τσουμάνη Ευαγγελία

·         Ζησούλη Βασιλική

·         Σεβαστή από το Σαμπαλή

·         Βαγγελιώ από Αλμαντάρ

·         Βαγγελιώ από το Αμπάρι

·         Οι αδελφές Παπαλέξη από το Πουρνάρι Δομοκού.

·         Μαρία Μανάκα

·         Σοφία από την Φλώρινα

·         Μπαρζά Ελένη

·         Σταυρούλα από τους Μπεκήδες

·         Μαρία από το Λιοντάρι

·         Αδριάνα από τον Τύρναβο

·         Βάγια από τον Δομοκό

·         Χαρίκλεια από τον Δομοκό

·         Σμαρώ από την Νέα Αγχίαλο

·         Καραγιάννη Ζωή από το Γραμματικό Καρδίτσας

·         Πουλακούδη Ελένη από το Σαλασλάρ

·         Σοφία από την Ευξεινούπολη

·         Φρόσω από την Γουνίτσα

·         Μαριάνθη από την Γουνίτσα

·         Βαγγελιώ από την Γουνίτσα

·         Βούλγαρη Μαρία, γυναίκα του επίλαρχου Γαζή που ήταν και πολιτκός επίτροπος της ταξιαρχίας

·         Κυρατσώ Μαλάμα της Σχολής Αξιωματικών

·         Δήμητρα Μαμαλούδη της Σχολής Αξιωματικών

·         Βασιλική Βάλλα της Σχολής Αξιωματικών

·         Γιαννούλα Θώδου της Σχολής Αξιωματικών

·         Ελένη Παπαθανασίου από το Γριζάνο Τρικάλων

Μαρτυρία Δάφου Βασίλειου

Δεν θα ξεχάσω ποτέ στην ζωή μου πως σώθηκα απ’ το βέβαιο θάνατο και για αυτό σήμερα θέλω να το γράψω.. Ήμουν εθνοφρουρός του 83 ΤΕ. Λέγομαι Δάφος Βασίλειος και κατάγομαι από τον Πελεκάνο Βοίου. Στην επίθεση του ΔΣΕ στην Σιάτιστα στις 11 Νοεμβρίου βρισκόμουνα στο ύψωμα Αγίας Τριάδας. Εκεί τραυματίστηκα. Οι συνάδελφοί μου με εγκατέλειψαν κι έφυγαν. Έμεινα μόνος στην εκκλησία όπου ο στρατός την είχε μετατρέψει σε αποθήκη πυρομαχικών. Μαζί μου ήταν κι ένας άλλος τραυματίας ο Γιώργης Τζίκας από την Εράτυρα. Η εκκλησία πήρε φωτιά. Στην αρχή νομίζαμε ότι θα έρθουν τραυματιοφορείς μα κανένας δεν φάνηκε. Αρχίσαμε να φωνάζουμε χωρίς καμία απάντηση. Τα πυρομαχικά άρχισαν να σκάζουν. Να σηκωθούμε ήταν αδύνατο. Σε μια στιγμή βλέπω δίπλα μου τον συχωριανό μου Νίκο Πάλλα σκοτωμένο, να καίγεται σαν λαμπάδα. Ανατρίχιασα. Έτσι θα καούμε κι εμείς σε λίγο, σκέφτηκα. Δεν μας σκότωναν καλύτερα λέω. Σκοτωμένους θα μας έβλεπαν οι γυναίκες μας ενώ τώρα.. Η φωτιά μας τριγύριζε. Τότε βάλαμε τις φωνές «βοήθεια βοήθεια» για να έρθουν οι αντάρτες να μας σκοτώσουν όπως μας έλεγαν ότι κάνουν και να μην έχουμε τον μαρτυρικό θάνατο της φωτιάς.

Σε λίγο ακούμε έξω φωνές: «Που είσαστε αδέλφια;» «Εδώ μέσα στην φωτιά» απαντάμε. Ήταν δύο συναγωνίστριες. Αψηφώντας τη φωτιά και τα πυρομαχικά που έσκαζαν, ήρθαν, μας σήκωσαν αγκαλιά και μας έβγαλαν έξω. Δεν πιστεύαμε στα μάτια μας. Ήτανε αλήθεια ή όνειρο ότι σωθήκαμε; Ύστερα μας επέδεσαν, μας έβαλαν καβάλα σε ζώα και μας έφεραν στην Ελεύθερη Ελλάδα στο νοσοκομείο τους. Κατίνα Ανδρεοπούλου την λέγανε την αντάρτισσα που με έσωσε. Τη ρώτησα το όνομά της και το έγραψα. Αυτή στάθηκε και αδελφή και μάνα μου και κάτι παραπάνω: Σωτήρας μου.»

O λαός δεν είχε τίποτα να χωρίσει-μαρτυρία Κώστα Γκριτζώνα

« Πήγαμε το βραδάκι κοντά, και μόλις πήρε να νυχτώνει, πιάσαμε θέση απέναντι από το ύψωμα Ουγγρατίνα. Τους μίλησα πρώτος εγώ. «Φαντάροι ακούστε με, σας παρακαλώ. Απόψε ο σκοπός μας είναι ειρηνικός, ψυχαγωγικός. Ακούστε, και αν δεν σας αρέσουν τα τραγούδια μας βάλτε μας κανέναν όλμο. Αν όμως σας αρέσουν, αφήστε μας να φύγουμε ήσυχα. Ακούστε τώρα το πρώτο μας τραγούδι «Αθήνα μας γλυκιά» από το ντουέτο Χρυσούλα-Στέλλα! Αλήθεια κανείς δεν φαντάζεται τι ομορφιά είχε το τραγούδι εκείνο που έλεγαν οι δύο κοπέλες. Ήταν απόλυτη ησυχία και κάπου κάπου ακούγονταν κάνας γκιώνης που φώναζε μέσα στο δάσος, σαν να κρατούσε χρόνο στο τραγούδι που τόσο όμορφα το συνόδευε με την φυσαρμόνικα ο Μιχαλάκης. Οι γλυκές φωνές κυμάτιζαν στ’ ανοιχτά του Μπέλες περνώντας από βαθιές χαράδρες για να φτάσουνε στ’ αυτιά των φαντάρων που κι αυτοί, όπως κι εμείς, ήταν δικασμένοι να κάθονται εκεί ψηλά να φρουρούν τα τσουγκάρια. Τι κατάρα! Κι εκείνοι κι εμείς φρουροί της πατρίδας, να τη ματώνουμε τόσο, για να την προστατεύσουμε οι μεν από τους δε.! Τα φανταράκια δεν πυροβόλησαν κανείς τους. Μόνο όταν τελειώσαμε πυροβόλησαν, αλλά όχι επάνω μας, παρά στον αέρα από ενθουσιασμό.

Στατιστικά στοιχεία για την συμμετοχή της γυναίκας στον ΔΣΕ

Στο παρακάτω άρθρο μας θα σας παρουσιάσουμε συνοπτικά την αναλογία συμμετοχής της γυναίκας στα μάχιμα τμήματα του ΔΣΕ. Τα στοιχεία προέρχονται από τον Δ Κάτση και αναφέρονται σε ορισμένα χωριά του Νομού Καρδίτσας. Τα στοιχεία αν και τοπικά παρουσιάζουν μια σχετικά αντικειμενική γενίκευση. Το γυναικείο στοιχείο παρουσιάζει ένα 30% συμμετοχής στον ΔΣΕ ενώ σε ορισμένες περιοχές φθάνει και το 40%. 

• Αναύρα (Τσαμάσι):  Σε σύνολο 36 ανταρτών 4 γυναίκες
• Ασημοχώρι (Μπαλαμπάνι): Σε σύνολο 38 ανταρτών 10 γυναίκες
• Αχλαδιά (Αμαλάρ) Σε σύνολο 51 ανταρτών 12 γυναίκες
• Άνω Αγόριανη: Σε σύνολο 42 ανταρτών οι 7 γυναίκες
• Γαυράκια (Μασλί) Σε σύνολο 38 ανταρτών οι 6 γυναίκες
• Γραμματικό (Καραλάρ) Σε σύνολο 60 ανταρτών οι 17 γυναίκες
• Κτιμένη (Δρανίστα) Σε σύνολο 133 ανταρτών οι 25 γυναίκες
• Λεοντάρι (Ασλανάρ) Σε σύνολο 102 ανταρτών οι 25 γυναίκες
• Λουτροπηγή (Σμόκοβο): Σε σύνολο 142 ανταρτών οι 17 γυναίκες
• Ρεντίνα: Σε σύνολο 120 ανταρτών οι 18 γυναίκες
• Ομβριακή: Σε σύνολο 110 ανταρτών οι 25 γυναίκες
• Σουφιάδα (Τσουφλάρ) Σε σύνολο 29 ανταρτών οι 5 γυναίκες

Μαρτυρία Βασίλη Μπαρτζιώτα

• «Ήταν ξημερώματα, παραμονή Χριστουγέννων του 1947 όταν μια ομάδα αξιωματικών του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ ανεβαίναμε στο Μπέλλες και ακριβώς στο τριεθνές σημείο ο αέρας βούιζε και μας πετούσε αγκαλιασμένους καταγής, ενώ το πυροβολικό του εχθρού θέριζε την περιοχή. Τότε ακούσαμε από κοντά βουητό και τραγούδια. Ήταν μια διλοχία από αντάρτες του αρχηγείου Κεντρικής Μακεδονίας που επέστρεφε από επιχείρηση τραγουδώντας. Μόλις πλησίασε η διλοχία είδαμε το τραγικό και συνάμα ηρωικό. Επικεφαλής και καβάλα σε ένα λευκό άλογο ήταν η πολιτικός επίτροπος του σχηματισμού. Το δεξί της πόδι ήταν βαριά τραυματισμένο και σχεδόν κρέμονταν κάτω από το γόνατο. Και η ηρωίδα μας εκεί, τραγουδούσε όπως οι άλλοι το «Εμπρός ΕΛΑΣ για την Ελλάδα», και είχε και κουράγιο να μας χαιρετήσει στρατιωτικά. Το μόνο που μπορέσουμε να κάνουμε ήταν να υποκλιθούμε. Η κοπέλα χαμογελαστή μας είπε το νέο, ότι ανακοινώθηκε ο σχηματισμός της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης. «Και είσαι και εσύ σε αυτήν σύντροφε ΠΕ του ΓΑ του ΔΣΕ» μου είπε. Αγκάλιασα και φίλησα αυτό το υπέροχο κορίτσι με την αφάνταστη ανδρεία και συγκινημένος μου ήρθε το τραγούδι στο μυαλό: «Τον Διάκο τον σουβλίζανε κι αυτός χαμογελούσε»
• Τον χειμώνα του 1949 που γυρνούσαμε από μια αποστολή στον Γράμμο, είδαμε από μακριά ένα θέαμα που μας έκανε μεγάλη εντύπωση. Μια ομάδα κοριτσιών περπάταγε σφιχταγγαλιασμένη μέσα στην χιονοθύελλα. Πλησιάσαμε τα κοριτσάκια για να δούμε τι συμβαίνει. Ήταν περίπου 50-60 παιδιά ηλικίας 10 με 13 ετών, ντυμένα με χαλασμένα παλτουδάκια και αντί για παπούτσια είχαν δεμένα πανιά στα ποδαράκια τους. Τα πήραμε κοντά μας και τα πήγαμε στο κοντινότερο τμήμα του ΔΣΕ όπου τους έδωσαν ζεστό τσάι και τα έντυσαν όσο καλύτερα μπορούσαν. Έπειτα τα ρωτήσαμε. «Γιατί ήρθατε με τέτοιο καιρό στον Γράμμο; Τι σας συμβαίνει;» Απάντηση: «Ήρθαμε να πολεμήσουμε» Όταν τους είπα εγώ όσο μπορούσα μαλακά ότι ήταν πολύ  μικρές για να πολεμήσουν και ότι στον ΔΣΕ υπηρετούν μαχητές και μαχήτριες πάνω από 16 ετών τις είδα να με κοιτούν ανέκφραστες και σταθερά. Τους εξήγησα ότι θα τις στείλουμε σε σχολεία να μάθουν γράμματα και ύστερα από μερικά χρόνια θα τους δώσουμε και όπλα για να πολεμήσουν και τότε άρχισε το σούσουρο. «Και ποιος είσαστε εσείς που δεν μας αφήνετε να πολεμήσουμε;» ρώτησε ένα παιδί από τα μεγαλύτερα. Ένα άλλο είπε ότι τους δικούς του τους σκότωσαν μπροστά στα μάτια του, ένα άλλο ότι η μητέρα του σκοτώθηκε από τον στρατό. Κάθε ένα είχε έναν ή και δύο γονείς εκτελεσμένους και ζητούσαν να παρουσιαστούν στον αρχηγό του ΔΣΕ γιατί μόνο αυτός θα καταλάβαινε τον πόνο τους. Όταν τους είπα ότι είμαι ο πολιτικός επίτροπος του ΔΣΕ καθησύχασαν κάπως αν και πολλά χτύπαγαν τα ποδαράκια τους με πείσμα. Τι να κάναμε; Οργανώσαμε στο ΓΑ ένα μικρό σώμα από τηλεφωνήτριες και τις εκπαιδεύσαμε. Μερικές από αυτές το έσκασαν και πήγαν στα μάχιμα τμήματα από όπου μας τις έφεραν και πίσω. Φυσικά δεν τις αφήσαμε να πολεμήσουν. Τις σώσαμε όλες. Τις στείλαμε στις λαϊκές δημοκρατίες. 

Οι πρώτες γυναίκες του ΔΣΕ

Στο σημείο αυτό θα σας παρουσιάσουμε τα λίγα στοιχεία που διαθέτουμε για τις πρώτες γυναίκες αντάρτισσες του Δημοκρατικού Στρατού. Οι υπό αναφορά αντάρτισσες κατατάχθηκαν όλες το 1946 και υπήρξαν οι πρώτες γυναίκες, που ανάμεσα σε διώξεις, βία και απειλές αποφάσισαν να ξαναπάρουν το όπλο για να θριαμβεύσει η ζωή.

• Φραγγίδου Σοφία, Μαρία, Ελπίδα και Αλεξάνδρα. Κατάγονταν από τον Καύκασο. Εντάχθηκαν στον ΔΣΕ το 1946
• Κωνσταντινίδου Σοφία-Σπάλα. Από την Πτολεμαίδα. Ανθ/αγός του ΔΣΕ και τέσσερις φορές τραυματίας. Έχασε την όρασή της.
• Καραμανώλη Μαρία. Από το Μυλοχώρι Κιλκίς. Ανθ/αγός του ΔΣΕ και τέσσερις φορές τραυματίας.
• Ιωαννίδου Μαρία (Μάχη). Υπολοχαγός
• Ιωαννίδου Σοφία. Ανθ/αγός του ΔΣΕ από την Νότια Πέλλα
• Καρανικοπούλου Ανδρομάχη
• Καρανικοπούλου Ηλέκτρα
• Καζαντζίδου Μαίρη. Από το Μυλοχώρι. Ανθ/αγός
• Καλαιντζίδου Ελισάβετ. Από τον Κάυκασο. Ανθ/αγός του ΔΣΕ. Εντάχθηκε στις 6-12-1946
• Σαλήμκα Γαλάτεια Από την Νάουσα. Ανθ/αγός του ΔΣΕ
• Γουρζανοπούλου Ελευθερία
• Τεμέλκου Μάχη
• Σκόρνου Θεοδώρα
• Ράδου Ανθούλα
• Καραλή Όλγα
• Ζησιάδου Νίκη
• Άφκου Όλγα
• Στεργίου Χριστίνα
• Παπούρα Πηνελόπη
• Στεφανοπούλου Θωμαή
• Στεφανίδου Σταματούλα. Από την Μεγάλη Βρύση Κιλκίς. Ανθ/αγός του ΔΣΕ
• Μάγγου Άννα Από την Λεύκη Καστοριάς
• Αθανασιάδου Μαρία Από τους Μελισσουργούς. Ανθ/αγός του ΔΣΕ, εντάχθηκε τον Σεπτέμβρη του 1946
• Χατζή Βασιλική. Από το Νεστόριο Καστοριάς. Εντάχθηκε στις 18-10-1946
• Θεοδώρα. Από το Νεστόριο Καστοριάς. Εντάχθηκε στις 18-10-1946
• Αφροδίτη. Από το Νεστόριο Καστοριάς. Εντάχθηκε στις 18-10-1946
• Πολυξένη. Από το Νεστόριο Καστοριάς. Εντάχθηκε στις 18-10-1946
• Ελευθερία. Από το Νεστόριο Καστοριάς. Εντάχθηκε στις 18-10-1946
• Μάχη. Από το Νεστόριο Καστοριάς. Εντάχθηκε στις 18-10-1946
• Κυρά. Από το Νεστόριο Καστοριάς. Εντάχθηκε στις 18-10-1946
• Ελένη. Από το Νεστόριο Καστοριάς. Εντάχθηκε στις 18-10-1946
• Καρυά-Γριμπογιάννη Φόνη. Από την Ραχούλα Καρδίτσας. Εντάχθηκε τον Νοέμβριο του 1946
• Βασιλειάδου Όλγα. Από το Γερακάριο Κιλκίς. Εντάχθηκε στις 8-11-1946
• Κυριακίδου Μαρία. Από την Ιμέρα Κοζάνης. Εντάχθηκε στις 15-11-1946
• Παπασταθοπούλου Χρύσα. Από την Μεγάλη Βρύση Κιλκίς. Εντάχθηκε στις 26-11-1946
• Κανονίδου Πολυξένη. Από το Παλιό Γυναικόκαστρο Κιλκίς. Εντάχθηκε στις 18-12-1946
• Κουτσίνα Βάσω. Από το Παλιούρι Καρδίτσας
• Κουτουζά Φρόσω. Από το Νέο Ελευθεροχώρι Κατερίνης