Στο εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο του, Ο Εμφύλιος στη σκιά της Ακροναυπλίας, το στέλεχος του ΚΚΕ της εποχής, Γιάννης Μανούσακας παρουσιάζει την μεταβαρκιζιανή κατάσταση στο νομό Λάρισας, για τους κομμουνιστές και τους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, καταδεικνύοντας και τα λάθη της πολιτικής γραμμής του κόμματος, μετά τη Συνθήκη της Βάρκιζας.
Στο αρχείο και μουσείο, της μισαλοδοξίας, του αντικομμουνισμού και της αισχρής ιστορικής διαστρέβλωσης, ο Κόκκινος Φάκελος έχει και στο παρελθόν αναφερθεί. Σήμερα παρουσιάζουμε ένα ακόμα στοιχείο ρυπαρού αντικομμουνισμού και καταφανούς διαστρέβλωσης της ιστορίας της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης, εκ μέρους του, το οποίο θα διαψεύσουμε ακολούθως.
Στα χέρια μας έπεσε πρόσφατα μια από τις πολλές αντικομμουνιστικές εκδόσεις που επιχειρεί να διαστρεβλώσει τη λαμπρή ιστορία της Εθνικής Αντίστασης, του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ, της ΕΠΟΝ και του ΚΚΕ, με τίτλο Κάρκαρος Παρνασσού- Τόπος Μαρτυρίου 1944. Στο βιβλίο αυτό, ο συγγραφέας Βαϊδάνης Χρήστος, ξεκινά να "αποκαλύψει" δήθεν σφαγές του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στην καταβόθρα "Κάρκαρος" του Παρνασσού, χρησιμοποιώντας ξαναζεσταμένη εμφυλιακή προπαγάνδα του αστικού τύπου της εποχής, για να συνεχίσει με έναν οχετό, ανύπαρκτων συμφωνιών του ΕΛΑΣ με τους Γερμανούς και τους Βούλγαρους, τα δήθεν εγκλήματα του ΕΛΑΣ και της ΟΠΛΑ στα Δεκεμβριανά και γενικώς, όλη τη γνωστή παραχάραξη της ιστορίας της Κατοχής και του Εμφυλίου.
Το βιβλίο ουδένα ενδιαφέρον δεν παρουσιάζει, πόσο μάλλον ιστορική αλήθεια, ωστόσο σε αυτό πετύχαμε μια αναδημοσιευμένη φωτογραφία από τον Ιστορικό Συλλέκτη Βέροιας, με την ανάλογη παράθεση πληροφοριών που έχουν αντληθεί από το συγκεκριμένο αρχείο/μουσείο.
Η φωτογραφία είναι η παρακάτω:
Κυκλοφόρησε πρόσφατα από τη «Σύγχρονη Εποχή» το βιβλίο με τίτλο «ΘΥΜΙΟΣ ΚΑΨΗΣ (ΑΝΑΠΟΔΟΣ). Κομμουνιστής λαϊκός ηγέτης της Ρούμελης και της Εύβοιας».
Το βιβλίο επιμελήθηκε η Επιτροπή Περιοχής Ανατολικής Στερεάς και Εύβοιας του ΚΚΕ. Ο «Ριζοσπάστης του Σαββατοκύριακου» στις 5-6 Δεκέμβρη φιλοξένησε αφιέρωμα για την έκδοση. Με συνεντεύξεις από μέλη της ομάδας εργασίας που επιμελήθηκαν την έκδοση, αλλά και εκτενή αποσπάσματα από τον πρόλογο του βιβλίου που υπογράφεται από την Επιτροπή Περιοχής Ανατολικής Στερεάς και Εύβοιας του ΚΚΕ.
Ο κομμουνιστής Θύμιος Καψής (Ανάποδος) αποτέλεσε πρότυπο μαχητή, γέννημα - θρέμμα της ανταρτομάνας Ρούμελης, η οποία τη δεκαετία του 1940 χάρισε στο λαϊκό κίνημα μια μεγάλη γενιά αγωνιστών - ηγετών.
Το ψευδώνυμο Ανάποδος τού το είχαν βγάλει οι συμμαθητές του στο Γυμνάσιο του Δαδιού, γιατί σε συζητήσεις και σε παιχνίδια πήγαινε συνέχεια «κόντρα». Οργανωμένος στην ΟΚΝΕ από τη δεκαετία του 1930, αναδείχθηκε σε λαϊκό ηγέτη της Ρούμελης και της Στερεάς στην ένοπλη ταξική σύγκρουση της δεκαετίας 1940-1949.
Στην έκδοση για τη ζωή και τη δράση του επιχειρείται να συμπυκνωθεί όλη του η διαδρομή και η συμμετοχή του στο επαναστατικό κίνημα της χώρας μας, στις διάφορες περιόδους που έδρασε (Μεσοπόλεμος, ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, περίοδος της «Λευκής Τρομοκρατίας», τρίχρονη εποποιία του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας), συνδυασμένη με βασικά συμπεράσματα γενικότερης σημασίας που έχει συλλογικά επεξεργαστεί το ΚΚΕ από την κρίσιμη αυτή δεκαετία.
Η προσφορά του Θύμιου Καψή συγκαταλέγεται στον άφθαστο ηρωισμό των αλύγιστων της ταξικής πάλης, που εμπνεύστηκαν από τα μεγάλα ιδανικά του ΚΚΕ, την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, τον σοσιαλισμό - κομμουνισμό. Αποτελεί μεγάλο εφόδιο, τεράστια κληρονομιά και πηγή διαπαιδαγώγησης για τους κομμουνιστές και τις κομμουνίστριες, τους εργαζόμενους, τους λαϊκούς ανθρώπους, τις νέες και τους νέους για να βαδίσουν τον δρόμο της επαναστατικής πάλης σήμερα.
Ακολουθούν αποσπάσματα από τον πρόλογο της έκδοσης που υπογράφεται από την Επιτροπή Περιοχής Ανατολικής Στερεάς - Εύβοιας του ΚΚΕ (αναδημοσίευση από σχετικό αφιέρωμα στον Ριζοσπάστη του Σαββατοκύριακου 5-6 Δεκέμβρη 2020):
«Με την έκδοση του βιβλίου "Θύμιος Καψής (Ανάποδος). Κομμουνιστής λαϊκός ηγέτης της Ρούμελης και της Εύβοιας" δίνεται συνέχεια στην πολύμορφη δραστηριότητα που αναπτύχθηκε στην περιοχή της Ανατολικής Στερεάς και Εύβοιας, καθώς και σε όλη τη χώρα τα προηγούμενα χρόνια και αφορούσε τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από την ίδρυση του ΚΚΕ.
Σε συνέχεια των εκδόσεων της "Σύγχρονης Εποχής", που επιμελήθηκαν ομάδες συντρόφων και φίλων αναδεικνύοντας ηρωικές μορφές του ΚΚΕ και του λαϊκού κινήματος ("Νάκος Μπελλής, Λαϊκός Αγωνιστής, Καπετάνιος του ΕΛΑΣ, Ταγματάρχης του ΔΣΕ" και "Νίκος Τριανταφύλλου. Συνταγματάρχης του ΔΣΕ. Ένας φλογερός επαναστάτης"), η Επιτροπή Περιοχής Ανατολικής Στερεάς - Εύβοιας του ΚΚΕ φιλοδοξεί να αποτυπώσει, όσο είναι εφικτό στα πλαίσια λίγων σελίδων, τη ζωή και δράση του κομμουνιστή λαϊκού ηγέτη, Θύμιου Καψή.
Η συλλογική αυτή προσπάθεια συμπίπτει με την ολοκλήρωση του μεγάλου στόχου της Κομματικής Οργάνωσης για την απόκτηση ιδιόκτητων γραφείων της Επιτροπής Περιοχής, στην έδρα της, στη Χαλκίδα. Ενός στόχου που η εκπλήρωσή του αποτέλεσε υπόσχεση στην οικογένεια του Θύμιου Καψή, που έγραψε με το αίμα του την Ιστορία του λαού μας στην Εύβοια και προς τιμήν του τα ιδιόκτητα γραφεία του ΚΚΕ στη Χαλκίδα θα φέρουν το όνομά του.
Αποτελεί υλοποίηση της ηθικής δέσμευσης στην αδελφή του Ανάποδου, Ευσταθία Καψή, που στη μνήμη του πρόσφερε σημαντική υλική βοήθεια για το στόχο αυτό, δίνοντας το έναυσμα για την πραγματοποίησή του. Αποτελεί ανταπόκριση στο χρέος που αναλάβαμε ως ελάχιστο φόρο τιμής στη δρακογενιά της Εθνικής Αντίστασης και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (...)
Επιδιώκει ταυτόχρονα να δώσει ώθηση στη μελέτη που συλλογικά έχει επεξεργαστεί το Κόμμα μας, με την έκδοση του τετράτομου Δοκιμίου Ιστορίας που αφορά την περίοδο 1918-1949. Την περίοδο αυτή, άλλωστε, έδρασε και ο Θύμιος Καψής (1922-1949), συμμετέχοντας ενεργά στο κομμουνιστικό κίνημα τόσο κατά τη δεκαετία του 1930 ως μέλος της ΟΚΝΕ, όσο και στη θυελλώδη δεκαετία 1940-1949 ως στέλεχος πλέον του ΚΚΕ (...)
Το βιβλίο διατίθεται από τη Σύγχρονη Εποχή, μέσω του e-shop της, είτε επικοινωνόντας με το κατάστημά της στα παρακάτω:
Αθήνα
Τηλ.: 2103829835 και 2103808132
Θεσσαλονίκη
Τηλ.: 2310283810
Πάτρα
Τηλ.: 2610222804
Σε αυτήν την έκδοση, που ετοιμάστηκε με αφορμή την επέτειο των 47 χρόνων από την εξέγερση του Πολυτεχνείου (14-17 Νοέμβρη 1973), δημοσιεύουμε επιλεγμένα αποσπάσματα εκπομπών του ραδιοσταθμού «Η Φωνή της Αλήθειας» της περιόδου από τις 2 Νοέμβρη μέχρι τις 21 Δεκέμβρη 1973, δηλαδή λίγο πριν, κατά τη διάρκεια και λίγο μετά από τα γεγονότα.
Η παρακολούθηση «Της Φωνής της Αλήθειας» ήταν παράνομη, αλλά ήταν χιλιάδες εκείνοι που «έστηναν αφτί» τις ώρες των εκπομπών για να ενημερωθούν, να καθοδηγηθούν, να προσανατολιστούν για τη δράση τους.
«Η Φωνή της Αλήθειας», παρά τις τεράστιες δυσκολίες που δημιουργούσε η βαριά παρανομία και παρά την απόσταση, δημοσίευε με αξιοθαύμαστη ταχύτητα ειδήσεις, ανταποκρίσεις και τα καλέσματα του Κόμματος στους εργαζόμενους της Αθήνας και στη νεολαία, για να πάρουν ενεργά μέρος στην πάλη. Πρόκειται για έναν πραγματικό άθλο που είχε τη δική του, ξεχωριστή συμβολή στη μαζικοποίηση του αγώνα, την αντοχή του απέναντι στην αιματηρή καταστολή, την απόκρουση της παραπληροφόρησης και της συκοφάντησης από το καθεστώς.
Ευελπιστούμε αυτή η έκδοση να βάλει το δικό της μικρό λιθαράκι στην προσπάθεια των μελών και των φίλων της ΚΝΕ, όλων των αναγνωστών του Οδηγητή να γνωρίσουν καλύτερα την ιστορία των αγώνων της νέας γενιάς της χώρας μας, την ιστορία της ίδιας μας της Οργάνωσης, να αποτελέσει έναυσμα για περαιτέρω μελέτη.
Η έκδοση κυκλοφορεί και σε έντυπη μορφή ως ένθετο στον Οδηγητή του Νοέμβρη.
Το e-book διατίθεται από τη Σύγχρονη Εποχή σε συμβολική τιμή, μέσω του e-shop της, είτε επικοινωνόντας με το κατάστημά της στα παρακάτω:
Αθήνα
Τηλ.: 2103829835 και 2103808132
Θεσσαλονίκη
Τηλ.: 2310283810
Πάτρα
Τηλ.: 2610222804
Η παρούσα έκδοση του Ριζοσπάστη και της Σύγχρονης Εποχής είναι αφιερωμένη στα 102 χρόνια από την ίδρυση του ΣΕΚΕ-ΚΚΕ και στα 100 χρόνια από το θάνατο του Δημοσθένη Λιγδόπουλου.
Φωτίζει άγνωστες πτυχές της ζωής και της δράσης του, ιδιαίτερα μετά την ένταξή του, στους κόλπους του ΣΕΚΕ.
Ο Δημοσθένης Λιγδόπουλος υπήρξε από τους πρωτεργάτες του κομμουνιστικού κινήματος στην Ελλάδα, συνέβαλλε αποφασιστικά στον επαναστατικό προσανατολισμό του ΣΕΚΕ ακόμα από το Ιδρυτικό του Συνέδριο, πρωτοστάτησε στη διαπάλη με ρεφορμιστικά και σοσιαλδημοκρατικά στοιχεία, έπαιξε σημαντικό ρόλο στον προσανατολισμό του Κόμματος προς την Κομμουνιστική Διεθνή και την ένταξή του σε αυτήν. Υπήρξε, ταυτόχρονα, από τους «πρωτομάρτυρες», από τους πρώτους νεκρούς ήρωες του ΚΚΕ, δίνοντας τη ζωή του κατά τη διάρκεια του κομματικού και διεθνιστικού του καθήκοντος.
Η νέα και ενδιαφέρουσα αυτή έκδοση διατίθεται από τη Σύγχρονη Εποχή, μέσω του e-shop της, είτε επικοινωνόντας με το κατάστημά της στα παρακάτω:
Αθήνα
Τηλ.: 2103829835 και 2103808132
Θεσσαλονίκη
Τηλ.: 2310283810
Πάτρα
Τηλ.: 2610222804
Την υπόθεση του ΕΑΜίτη ιερέα Νίκου Αποστολάκη, που δολοφονήθηκε άγρια από τις παρακρατικές συμμορίες της Κρήτης, τον Αύγουστο του 1947, παρουσιάσαμε συνοπτικά στο τελευταίο μέρος του αφιερώματός μας, για τον Εμφύλιο στην Κρήτη.
Συνοπτικά, ο Νίκος Αποστολάκης, από το χωριό Νεροχώρι Αποκορώνου υπήρξε ενεργό και δραστήριο μέλος του ΕΑΜ και προσέφερε τακτικά το σπίτι του, για τη σύγκληση συσκέψεων των στελεχών του ΕΑΜ Αποκορώνου. Η πλούσια και πολύπλευρη δράση του, του εξασφάλισε την απέχθεια της Επισκοπής Κυδωνίας και των παρακρατικών της αντίδρασης, πράγμα που σφράγισε τη μοίρα του.
Τη Μεγάλη Πέμπτη του 1947, παρακρατικοί και την ώρα που αυτός λειτουργούσε και είχε φτάσει στο έκτο ευαγγέλιο, παρακρατικοί όρμηξαν μέσα στην εκκλησία του και με την απειλή όπλων τον εξανάγκασαν να πει ξανά από την αρχή όλα τα ευαγγέλια. Ωστόσο, οι παρακρατικοί δεν έμειναν μόνο εκεί.
Με τη δικαιολογία ότι αντάρτες είχαν πάρει λάδι από την εκκλησία του χωριού, ενέργεια για την οποία ο Αποστολάκης είχε πλήρη άγνοια, αν συνέβη και ποτέ, παρακρατικοί τον απήγαγαν από το σπίτι του και ξεκίνησαν να τον βασανίζουν.
Αφού του έγδαραν τα χέρια και τον έβαλαν να ψάλλει τη δική του νεκρώσιμη ακολουθία, τον μετέφεραν με φορτηγό και τον πέταξαν στον "Κόκκινο Γκρεμό" κοντά στις Φυλακές Ιτζεδίν. Η γυναίκα του, μένοντας μόνη με πέντε ορφανά παιδιά, δεν κατάφερε να βρει το σώμα του άντρα της και μάζεψε το μόνο μέλος του που κατάφερε να βρει, τα κομμάτια του εγκεφάλου του, σε ένα μαντήλι για να τα θάψει.
Η φρικτή ιστορία του τέλους του Νίκου Αποστολάκη, δημοσιεύθηκε στην προοδευτική εφημερίδα των ΗΠΑ, "Ελληνοαμερικανικό Βήμα", η οποία κατάγγειλε το περιστατικό, ενώ ο ντόπιος Μητσοτακικός "Κήρυκας", πανηγύριζε για το μεγάλο κατόρθωμα των παλικαριών της "εθνικοφροσύνης", την επόμενη κιόλας ημέρα της δολοφονίας του.
Η περίπτωση του μάρτυρα ιερέα της Αντίστασης, Νίκου Αποστολάκη, αποτυπώθηκε σε φιλμ, το 2017, από τον Κώστα Νταντινάκη και την εταιρεία New Star, με τίτλο "Ο Ελκόμενος επί κρημνού".
Το trailer της ταινίας μπορείτε να δείτε εδώ
Για παραγγελίες της ταινίας, επικοινωνείτε με τη New Star στα παρακάτω:
newstarcine@gmail.com
Κλείνουμε το αφιέρωμά μας αυτό, για το ΔΣΕ Κρήτης, με μια σειρά φωτογραφιών, μαχητών και μαχητριών του ΔΣΕ Κρήτης, από το εξαιρετικό βιβλίο του Λευτέρη Ηλιάκη, Ο Εμφύλιος Πόλεμος στην Κρήτη.
Η διάλυση της ομάδας Πλαγιωτάκη
Μετά από πολλές σκληρές και άνισες μάχες που έδωσε η ομάδα του ΔΣΕ Ανατολικής Κρήτης, στα βουνά του Λασιθίου, μια ομάδα ανταρτών με επικεφαλής τον Βασίλη Πλαγιωτάκη και άλλους 14 μαχητές, κινούταν στην περιοχή ανάμεσα στην Ιεράπετρα και τον Ομαλό της Βιάννου. Οι υπόλοιποι αντάρτες είχαν καταφύγει στον Ψηλορείτη.
Στις 27 Ιουνίου 1947, η ομάδα του Πλαγιωτάκη έπεσε σε ενέδρα στη θέση "Μαγεύτρα" Εμπάρου, που είχε στήσει στρατιωτικό τάγμα και Χωροφύλακες. Μετά από σκληρή μάχη αρκετών ωρών, η αντίσταση των ανταρτών κάμφθηκε, καθώς σταδιακά τελείωσαν τα πυρομαχικά τους. Στη μάχη σκοτώθηκαν 11 αντάρτες, μαζί και ο Βασίλης Πλαγιωτάκης.
Τα ονόματα των πεσόντων ανταρτών είναι:
Βασίλης Πλαγιωτάκης
Αντώνης Δουραχάλης, από τη Βιάννο.
Βαγγέλης Καναράκης, από το Ατσαλένιο.
Θανάσης Σαλιανός, από την Ιεράπετρα, πρώην χωροφύλακας.
Γ. Φουντούλης, από το Μασταμπά Ηρακλείου.
"Μωριά", αγνώστου καταγωγής.
"Ακροναυπλιώτης", αγνώστου καταγωγής.
Αποστολάκης, από τις Κασάνες
"Σελακάνος", αγνώστου καταγωγής
"Μελέτης", αγνώστου καταγωγής.
Οι χωροφύλακες εκτέλεσαν επίσης των τραυματία αντάρτη Κώστα Μηλιαράκη από το χωριό Χόνδρου της Βιάννου, αναφέροντας μετέπειτα ότι δήθεν αποπειράθηκε να διαφύγει.
Αιχμάλωτοι, πιάστηκαν οι αντάρτες Κ. Ν. Βούστρος, από τα Γιάννενα, Τριαντάφυλλος Σόσογλου, από τη Δράμα και ο Γ. Κεντριστάκης, από το Μηλιαράδο Ηρακλείου.
Οι χωροφύλακες, όπως ήταν η συνήθης κανιβαλική πρακτική του κράτους και του παρακράτους, μετέφεραν τα σώματα των νεκρών ανταρτών στο Ηράκλειο, όπου τα εξέθεσαν σε κοινή θέα, με τη γελοία δικαιολογία ότι αυτό θα βοηθούσε στην αναγνώρισή τους.
Η διάλυση της ομάδας του Γιάννη Ρουκουνάκη
Μετά τη μάχη στη θέση "Ξινογιώργη την κορφή", ομάδα με επικεφαλής το Γιάννη Ποδιά ξεκίνησε προς τη Βιάννο, αφήνοντας πίσω, μικρή ομάδα ανταρτών, με επικεφαλής της, το Γιάννη Ρουκουνάκη. Η ομάδα του Ρουκουνάκη έμεινε στην περιοχή και κινήθηκε προς το όρος Καθαρό και τη Σελακάνη, με σκοπό τη στρατολογία εθελοντών στο ΔΣΕ. Η ομάδα έδωσε μερικές μάχες και στο τέλος διαλύθηκε, ενώ ο Γιάννης Ρουκουνάκης, αιχμαλωτίστηκε μετά από προδοσία και θανατώθηκε με φρικτά βασανιστήρια, στους σταύλους του Μπαντουβά, τον Άυγουστο του 1947.
Ταφικό μνημείο του Γιάννη Ρουκουνάκη.
Η μάχη στο Λαράνι
Η τελευταία μάχη που έδωσε η ανταρτομάδα του Γιάννη Ποδιά, πριν καταφέρει να κατευθυνθεί στον Ψηλορείτη, ήταν η μάχη ανάμεσα στο χωριό Λαράνι, τόπο καταγωγής του ίδιου του Ποδιά, και τη Μεγάλη Βρύση, της επαρχίας Μονοφατσίου. Η μάχη δόθηκε ενάντια σε ισχυρή δύναμη στρατού και Χωροφυλακής, της οποίας ηγούταν και ο ίδιος ο διοικητής Χωροφυλακής Ηρακλείου, Χαλκιαδάκης. Το στρατό διοικούσε ο ανθυπολοχαγός Κριάρης και μαζί τους βρισκόταν και ο παρακρατικός Πετρακογιώργης.
Στην ουσία η μάχη ξεκίνησε στις 16:00 η ώρα, ως ενέδρα που δεν αιφνιδίασε όμως, τους αντάρτες του Ποδιά και εξελίχθηκε σε μάχη θέσεων που συνεχίστηκε έως τις πρώτες ώρες της νύχτα, οπότε και οι αντάρτες κατάφεραν να απαγκιστρωθούν. Εκ μέρους των ανταρτών δεν έγιναν γνωστές απώλειες, ενώ από την πλευρά των κυβερνητικών δυνάμεων, ανακοινώθηκε ο θάνατος πολίτη από το Λαράνι (πιθανώς παρακρατικού που συνόδευε το στρατό) και ένας ακόμα τραυματισμός.
Η τριήμερη μάχη του Ψηλορείτη και το τέλος του ΔΣΕ Ανατολικής Κρήτης
Μετά τη μάχη στο Λαράνι, η ομάδα του Γιάννη Ποδιά προχώρησε στον Ψηλορείτη, στις 26 Ιουνίου. Τις ημέρες αυτές, ο Ελπιδοφόρος Μανωλεσάκης, ομαδάρχης του ΔΣΕ Ανατολικής Κρήτης, πήγε στο χωριό Μέλαμπες Ρεθύμνου, που το ΚΚΕ και το ΕΑΜ είχαν μεγάλη επιρροή, για να στρατολογήσει νέους ΕΠΟΝίτες στο ΔΣΕ. Μαζί του πήγε και ο γιατρός του ΔΣΕ Μιχάλης Χριστοφοράκης, για να εφοδιαστεί με επιδέσμους και φαρμακευτικό υλικό και να προσφέρει βοήθεια στους 2-3 τραυματίες της ομάδας του Ποδιά.
Από το χωριό ξεκίνησαν οι εθελοντές, πρώην ΕΛΑΣίτες Μιχάλης Μελιδονιώτης και Γιώργος Νοδαράκης, μαζί με τους ΕΠΟΝίτες νεολαίους Ηλία Τυροκομάκη, Μιχάλη Καράλη, του Μπέη, Αντώνη Καράλη, Αντώνη Φασατάκη, Πέτρο Τρουλινό και Ηλία Πρινιωτάκη. Ο Μανωλεσάκης, τους εφοδίασε με τουφέκια, ένα πιστόλι και ένα ταχυβόλο και τους προετοίμασε, λέγοντάς τους ότι θα αντιμετώπιζαν δυσκολίες και στερήσεις. Από το χωριό, η ομάδα έφτασε στην Αγία Παρασκευή Αμαρίου και με τη βοήθεια του αγωνιστή Τσεκομανώλη, πέρασε στο χωριό Αποδούλου. Από εκεί, ο Μανωλεσάκης γνώριζε το δρόμο για τον Ψηλορείτη, όπου και έφτασαν λίγο αργότερα και συνάντησαν την ομάδα του Ποδιά.
Ακολούθησε ανασυγκρότηση του Συγκροτήματος του ΔΣΕ Ανατολικής Κρήτης, το οποίο έλαβε την παρακάτω σύνθεση:
Γιάννης Ποδιάς: Διοικητής
Δημήτρης Παπάς: Αναπληρωτής διοικητής
Γιώργης Σπώκος: Πολιτικός Επίτροπος
Μανώλης Φραγκιαδάκης: Επιτελής
Μιχάλης Χριστοφοράκης: Γιατρός του Συγκροτήματος.
ΟΜΑΔΑΡΧΕΣ:
Γιώργος Ανδρουλιδάκης (Φαβογιώργης), από τον Άγιο Βασίλειο Ρεθύμνου.
Μπάμπης Καλομοίρης, από τα Ανώγεια.
Θεόφιλος Τρουλλίνος, από το Ηράκλειο.
Κώστας Σπώκος, από τα Ανώγεια.
Ελπιδοφόρος Μανωλεσάκης, από το Ρέθυμνο.
Κώστας Κατραμάνης, από τα Ανώγεια.
Στο μεταξύ είχε ξεκινήσει κινητοποίηση των κρατικών και παρακρατικών δυνάμεων των νομών Ηρακλείου και Ρεθύμνου, με σκοπό να δώσουν αποφασιστικό χτύπημα στο ΔΣΕ Ανατολικής Κρήτης. Ισχυρές δυνάμεις Χωροφυλακής, με επικεφαλής τους διοικητές Ηρακλείου και Ρεθύμνου, Χαλκιαδάκη και Φρεσκάκη, αλλά και στρατού ξεκίνησαν για την καταδίωξη των ανταρτών στον Ψηλορείτη.
Μαζί τους ενώθηκαν παρακρατικοί από τα Ανώγεια, με επικεφαλής τους Μιχάλη Ξυλούρη και Γ. Δραμουντάνη. Άλλη ομάδα παρακρατικών έφτασε από το χωριό Κρουσώνα, το γνωστό χωριό των Σουμπεριτών της Κατοχής, με επικεφαλής της, τους Δημήτρη και Αντώνη Δομαλάκη. Από το Ρέθυμνο έφτασε τρίτη ομάδα παρακρατικών, με επικεφαλής τον Κατσιά, ενώ με τις κυβερνητικές δυνάμεις ενώθηκαν και οι παρακρατικοί του Μπαντουβά και του Πετρακογιώργη.
Στην επιχείρηση έλαβε μέρος και ένα αναγνωριστικό αεροπλάνο.
Η πρώτη σύγκρουση των κυβερνητικών με το ΔΣΕ Ανατολικής Κρήτης, έλαβε χώρα στις 28 Ιουλίου, στη νοτιοδυτική πλευρά του Ψηλορείτη. Εκεί σκοτώθηκαν οι Δημήτρης Παπάς και Χαράλαμπος Καλομοίρης. Το ίδιο απόγευμα, ομάδα 80 ανταρτών του ΔΣΕ κινήθηκε προς τις Μέλαμπες, για να βρει φαγητό και έκανε στάση στο πηγάδι της "Λοχριάς", για να πιούν νερό. Κατά τα μεσάνυχτα έφτασαν στην τοποθεσία "Μαύρα Χαράκια", κοντά στο γυμνό μέρος του Ψηλορείτη και αναπαύθηκαν.
Το ξημέρωμα, παρακρατικοί άρχισαν να ανηφορίζουν προς το σημείο αυτό, ομάδες παρακρατικών και ξεκίνησε μάχη. Προς το μεσημέρι, τους παρακρατικούς ενίσχυσε η Χωροφυλακή. Καθώς πλησίασε το βράδυ, οι αντάρτες, που είχαν καταλάβει ότι βρίσκονταν σε κλοιό, αποφάσισαν να δοκιμάσουν να τον σπάσουν, καθώς τα πυρομαχικά τους τελείωναν. Νεκρός ήταν ήδη ο Μιχάλης Καράλης, του Μπέη και υπήρχαν επίσης τρεις τραυματίες.
Οι αντάρτες κατόρθωσαν να σπάσουν τον κυβερνητικό κλοιό, όμως καθώς κινούνταν έπεσαν σε δεύτερο κλοιό παρακρατικών και χωροφυλάκων, με αποτέλεσμα η ομάδα να χάσει τη συνοχή της. Οι αντάρτες δοκίμασαν να σκορπίσουν σε μικροομάδες.
Μια ομάδα, με επικεφαλής το Γιάννη Ποδιά και οδηγό το Γιώργη Ανδρουλιδάκη, κατέφυγε σε παρακείμενο ύψωμα, με ψηλά πουρνάρια, όμως τις πρώτες πρωινές ώρες έγιναν αντιληπτοί και ξεκίνησε ξανά άγρια μάχη. Οι αντάρτες αμύνονταν όπως μπορούσαν ανάμεσα στις πέτρες και τα δέντρα, όμως ξεκίνησαν να πέφτουν ένας ένας. Από τους τελευταίους σκοτώθηκε ο Γιάννης Ποδιάς.
Οι υπόλοιποι αντάρτες που διέφυγαν του κλοιού, έπεσαν κι αυτοί σε ενέδρες και κλοιούς, με αποτέλεσμα σταδιακά να εξοντωθούν. Ελάχιστοι κατάφεραν να γλιτώσουν και να καταφύγουν στο ΔΣΕ του νομού Χανίων.
Έως σήμερα δεν έχει εξακριβωθεί ο αριθμός των νεκρών της μάχης του Ψηλορείτη, ούτε βέβαια τα ονόματα των πεσόντων. Από τους 80 αντάρτες του Ψηλορείτη, οι επιβεβαιωμένοι νεκροί, στην τριήμερη αυτή μάχη είναι οι εξής:
Γιάννης Ποδιάς, διοικητής του ΔΣΕ Ανατολικής Κρήτης.
Δημήτρης Παπάς, αναπληρωτής διοικητής του ΔΣΕ Ανατολικής Κρήτης.
Χαράλαμπος Καλομοίρης, ομαδάρχης από τα Ανώγεια.
Μιχάλης Καράλης, μαχητής από τις Μέλαμπες.
Νικήτας Καλομοίρης, μαχητής από τα Ανώγεια, αδελφός του Χαράλαμπου.
Βλάσσης Μαντάκης, μαχητής από τη Χρυσοπηγή, λιμενεργάτης στο επάγγελμα.
Θεόφιλος Τρουλλινός, ομαδάρχης, από το Ηράκλειο.
"Περδικάρης", μαχητής, πρώην στρατιώτης, από τη Στερεά Ελλάδα.
Βασίλης Μιαμής, μαχητής, από την Πραβαλιά Τριφυλίας.
Γ. Θεοδωράκης, μαχητής από τις Σέρρες.
Από της κυβερνητικές δυνάμεις ανακοινώθηκε, ότι κατά την τριήμερη μάχη σκοτώθηκαν: 1 υπενωομοτάρχης, 3 χωροφύλακες, 2 πολίτες (παρακρατικοί) και τραυματίστηκαν συνολικά άλλοι 9, στοιχεία που πιθανόν και να μην είναι ακριβή.
Αιχμάλωτοι πιάστηκαν, οι Ελπιδοφόρος Μανωλεσάκης, Ανδρέας Ρίζογλου, από το Ατσαλένιο Ηρακλείου, Χρήστος Γιαλαμάς, από τη Χρυσοπηγή, Κώστας Ανδριώτης, από το Ατσαλένιο, Σωτήρης Κωστόπουλος, καθηγητής από τη Μακεδονία και ο Μανώλης Λεμπιδάκης από την Ιεράπετρα.
Διέφυγε, ο δάσκαλος, μαχητής του ΔΣΕ, Νίκος Βασιλάκης, που επιβίωσε του Εμφυλίου και έδωσε πολύτιμες μαρτυρίες για τη μάχη του Ψηλορείτη.
Μετά τη μάχη, μια κανιβαλική πομπή των νικητών έφτασε στο Ηράκλειο και παρέλασε στην κεντρική λεωφόρο της πόλης. Στο πρώτο αυτοκίνητο, παρακρατικοί περιέφεραν το κεφάλι του Γιάννη Ποδιά, καρφωμένο σε ένα μακρύ κοντάρι. Στο δεύτερο αυτοκίνητο, άλλοι παρακρατικοί κράδαιναν το δεξί του χέρι, το οποίο είχε τραυματιστεί, το 1944 και είχαν αποκόψει για τα πειστήρια, ώστε να εισπράξουν το ποσό της επικήρυξής του.
Το μακάβριο αυτό θέαμα αποτύπωσε γλαφυρά, το ρυπαρόφυλλο του Ηρακλείου "Πατρίς".
Από την άλλη πλευρά, το τοπικό κυβερνητικό επιτελείο επιδόθηκε σε μια σειρά γελοίων και συνάμα τραγικών ανακοινώσεων. Ανάφεραν ότι ανάμεσα στους αντάρτες του Ψηλορείτη, πολεμούσε κάποιος Βούλγαρος αξιωματικός. Ότι στους νεκρούς βρέθηκαν βουλγαρικά δίκοχα και πηλίκια του βουλγαρικού στρατού με σφυροδρέπανα, ενώ παρουσίαζαν τον αιχμάλωτο, καθηγητή φιλοσοφίας από την Κατερίνη, Σωτήρη Κωστόπουλο, ως Βούλγαρο αξιωματικό.
Οι εννέα που διέφυγαν
Σύμφωνα με πολύτιμη μαρτυρία του δασκάλου Νίκου Βασιλάκη, μαχητή τότε του ΔΣΕ Ανατολικής Κρήτης, ομάδα εννέα μαχητών κατόρθωσε να διαφύγει των κλοιών των κυβερνητικών δυνάμεων και ύστερα από μεγάλη πορεία, να φτάσει στο Καλλικράτη, όπου πήρε επαφή με τον πιστό και έντιμο λαϊκό αγωνιστή, Σπύρο Γιωργιλλή. Η ομάδα συνδέθηκε με την ομάδα ανταρτών του Γιάννη Μπαντούρη και πέρασε στο οροπέδιο του Ομαλού.
Οι εννέα αντάρτες του ΔΣΕ Ανατολικής Κρήτης που διέφυγαν ήταν οι παρακάτω:
Μανώλης Φραγκιαδάκης, επικεφαλής της ομάδας, αξιωματικός του ΔΣΕ και γεωπόνος από τη Θεσσαλονίκη.
Νίκος Βασιλάκης, δάσκαλος.
Αργύρης Μπάρας, από τη Χαλκιδική.
Γιάννης Νικολόπουλος, από την Αθήνα.
Αρχελάκος, από τα Κύθηρα.
Γιάννης Μανδαλάκης, από τη Βιάννο.
Κλέαρχος Ατσαλένιος, πιθανώς ψευδώνυμο.
Βλάσσης Κοβατζίδης (Σιδεράς), πιθανώς από την Πέλλα.
Πάνος Κόντογλου, γεωπόνος.
Πηγή: Λευτέρης Ηλιάκης, Ο Εμφύλιος Πόλεμος στην Κρήτη, Αυτοέκδοση, Χανιά 2002, 285- 296.
Η πρώτη ομάδα του ΔΣΕ στην Ανατολική Κρήτη
Η πρώτη ομάδα του Δημοκρατικού Στρατού της Ανατολικής Κρήτης συγκροτήθηκε στις 15 Απριλίου του 1947, με τη συνένωση μικρών ομάδων ενόπλων καταδιωκόμενων αγωνιστών (ΟΕΚΑ), κάπου στα λασιθιώτικα βουνά. Η ομάδα αποτελούταν από 8-9 Κρήτες, πρώην μαχητές του ΕΛΑΣ και 55-60 στρατιώτες, που είχαν δραπετεύσει από το τάγμα σκαπανέων του Αγίου Νικολάου, όπου κρατούνταν και υποβάλλονταν σε πιέσεις, αγκαρείες και ξύλο, για να τους αποσπαστεί δήλωση αποκήρυξης του ΚΚΕ, του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ.
Διοικητής του τάγματος σκαπανέων του Αγίου Νικολάου υπήρξε ο Κωνσταντόπουλος, αδελφός της συζύγου του Ζέρβα και μετέπειτα διοικητής του στρατοπέδου πολιτικών εξορίστων της Γυάρου. Ο Κωνσταντόπουλος έμεινε γνωστός για τη βία που άσκησε στους εξορίστους, αλλά και στους κρατουμένους φαντάρους του Αγίου Νικολάου.
Το Φεβρουάριο του 1947, στο στρατόπεδο σκαπανέων του Αγίου Νικολάου λειτουργούσε μεταξύ των οπλιτών, παράνομος πυρήνας του ΚΚΕ, σε δύο τάγματα (το Α΄και το Β΄), ο οποίος ήρθε σε επαφή με τις κομματικές οργανώσεις του ΚΚΕ Λασιθίου και αφού έλαβε έγκριση απόδρασης, από το Γραφείο Περιοχής Κρήτης του ΚΚΕ, προχώρησε σε απόδραση περίπου 60 οπλιτών, οι οποίοι, με τη συνεργασία των τοπικών ΚΟΒ, πέρασαν στις 19-20 Απριλίου 1947, στην ΟΕΚΑ του Γιάννη Ποδιά, στη θέση "Καθαρό".
Της ομάδας του ΔΣΕ Ανατολικής Κρήτης ηγείτο ο Γιάννης Ποδιάς, υπαρχηγός ήταν ο παλαίμαχος κομμουνιστής από τα Τρίκαλα, Μήτσος Παπάς και στη διοίκησή της συμμετείχε και ο ΕΛΑΣίτης Γιάννης Ρουκουνάκης.
Αργότερα, η ομάδα του ΔΣΕ Ανατολικής Κρήτης, που θέτει ως πρώτο της στόχο, την αύξηση του μεγέθους της, θα ανασυνταχθεί σε συγκρότημα του ΔΣΕ, με την παρακάτω μορφή:
Διοίκηση Συγκροτήματος: Γιάννης Ποδιάς, στρατιωτικός υπεύθυνος, Μήτσος Παπάς, Μ. Φραγκιαδάκης και Α. Λαμπρούλης
Πρώτη Διμοιρία: Χρήστος Αρβανίτης (αξιωματικός της Σχολής του ΕΛΑΣ, από τη Μακρακώμη Φθιώτιδας), στρατιωτικός υπεύθυνος, Κ. Κοντόπουλος (Πάνος), πολτικός επίτροπος, με καταγωγή από την Πέλλα.
Δεύτερη Διμοιρία: Γιώργος Τσουκνίδας (Νικήτας), στρατιωτικός υπεύθυνος, από το Βελβεντό και αξιωματικός της Σχολής του ΕΛΑΣ. Νίκος Βασιλάκης, πολιτικός επίτροπος.
Oι πρώτες επιχειρήσεις του ΔΣΕ Ανατολικής Κρήτης
Στις 19 Απριλίου του 1947, στη θέση "Σκοτεινά Λακκάκια", απόσπασμα Χωροφυλακής είχε επιδωθεί στο κυνήγι των αποδράσαντων από το στρατόπεδο του Αγίου Νικολάου, σκαπανένω. Ωστόσο, στη θέση αυτή, έπεσαν σε ενέδρα ανταρτών και αιφνιδιάστηκαν από τα πυρά τους. Σκοτώθηκε ένας χωροφύλακας και τραυματίστηκαν πολλοί άλλοι, ενώ από την πλευρά των ανταρτών τραυματίστηκε ελαφρά ο στρατιώτης Απόστολος Αργυρόπουλος.
Στις 20/04/1947 έλαβε χώρα η γενική σύμπτυξη των σταθμών Χωροφυλακής και παρέμειναν μόνο στις τέσσερις πολιτειούλες του νομού, οι υποδιοικήσεις της. Οι αντάρτες του ΔΣΕ, πέρασαν προς την πυκνή περιοχή, μεταξύ του Καθαρού όρους και της Καλαμαύκας και αφού διέλυσαν μικρή ομάδα διερχόμενων χωροφυλάκων, οργάνωσαν το λημέρι τους στη θέση "Ξινογιώργη την Κορφή".
Στις 22/04/1947 ο γραμματέας του ΚΚΕ, της ανταρτομάδας του ΔΣΕ, με αφορμή το πανηγύρι του Αγίου Γεωργίου, στο χωριό Σελινάρι, κατορθώνει να φτάσει έως το Ηράκλειο και παραδώσει έκθεση πεπραγμένων στο κλιμάκιο της Κομματικής Επιτροπής Κρήτης του ΚΚΕ. Ονομαστική κατάσταση των μαχητών του ΔΣΕ Ανατολικής Κρήτης είχε ήδη φτάσει στο κλιμάκιο, με τρόπο ασφαλή, μέσω του Μανώλη Τσιχλή (Σκουφάς).
Στις 29/04/1947, ο γραμματέας του ΚΚΕ Λασιθίου συναντιέται με το Γιάννη Ποδιά, στο λημέρι των ανταρτών και του αναφέρει ότι οι εδαφικές ΚΟΒ των χωριών Κρούστα, Καλαμαύκα, Μάλες και Ανατολή, αναλαμβάνουν τον εφοδιασμό του ΔΣΕ, με ψωμί, παξιμάδια, όσπρια και κρέας. Του αναφέρει επίσης, ότι όλες οι οργανώσεις του νομού, τίθενται στη διάθεση του ΔΣΕ. Ο διορατικός Ποδιάς θα του αναφέρει ότι ενώ έχει ληφθεί απόφαση για οργάνωση ομάδας του ΔΣΕ, στον Ψηλορείτη, αυτή καθυστερεί. Παράλληλα, του αναφέρει ότι ο ίδιος ανέλαβε την οργάνωση ανταρτομάδας στην Έμπαρο, στέλνοντας για τη δουλειά αυτή, το Βασίλη Πλαγιωτάκη.
Στις 01/05/1947, ομάδα του ΔΣΕ Ανατολικής Κρήτης μπαίνει στο χωριό Καλαμαύκα και συγκεντρώνει τους κατοίκους, για να τους μιλήσει ο Γιάννης Ποδιάς, για την πολιτική κατάσταση και τον αγώνα του ΔΣΕ. Οι κάτοικοι του χωριού ενισχύουν το ΔΣΕ με τρόφιμα και ρούχα.
Η κατάληψη της Ιεράπετρας
Στις 09 Μαΐου του 1947, ισχυρή δύναμη των ανταρτών του ΔΣΕ Ανατολικής Κρήτης επιτίθεται στο σταθμό Χωροφυλακής και την Αστυνομία της Ιεράπετρας και τους απομονώνει στα κτήριά τους, κατακτώντας ουσιαστικά τον έλεγχο ολόκληρης της πόλης. Επρόκειτο για μια εξαιρετικά οργανωμένη επιχείρηση των ανταρτών, με τη βοήθεια και τη στήριξη της τοπικής ΚΟΒ του ΚΚΕ, στην πόλη.
Ο Γιάννης Ποδιάς στέλνει μήνυμα στους ταμπουρωμένους χωροφύλακες, υπενθυμίζοντάς τους ότι κι αυτοί είναι παιδιά του λαού και ειδοποιώντας τους να μην συνεχίσουν να πολεμούν το ΔΣΕ. Ενώ όμως, οι χωροφύλακες σταματούν να πυροβολούν και η κατάσταση γύρω από το κτήριο αποκλιμακώνεται, ο ΔΣΕ έχει να αντιμετωπίσει έναν ακόμα αντίπαλο.
Στην πόλη της Ιεράπετρας φιλοξενούνταν από τους Άγγλους ομάδες Αλβανών δοσιλόγων της οργάνωσης "Μπάλι Κεμπετάρ", οι οποίοι κυκλοφορούσαν ένοπλοι, με βρετανικό οπλισμό. Ανάλογα, τέτοιες ομάδες πρώην δοσιλόγων φιλοξενούνταν από τους Βρετανούς και στον Άγιο Νικόλαου και τη Νεάπολη, όπου παρέμεναν Γιουγκοσλάβοι τσέτνικ του Μιχαήλοβιτς, οπλισμένοι επίσης. Οι Αλβανοί ένοπλοι επιχείρησαν να χτυπήσουν το ΔΣΕ, αποτυγχάνοντας να τον αιφνιδιάσουν, με αποτέλεσμα την εξουδετέρωση και τη διάλυσή τους από τους αντάρτες του Ποδιά.
Αργότερα, ο Γιάννης Ποδιάς εκφώνησε ομιλία, στο συγκεντρωμένο πλήθος της Ιεράπετρας και ζήτησε τη βοήθεια του λαού της πόλης για τον αγώνα του ΔΣΕ. Οι αντάρτες έλαβαν συνολικά τέσσερα μουλάρια τρόφιμα και εφόδια, ενώ κατατάχθηκαν εθελοντές στο ΔΣΕ, τέσσερις Ιεραπετρίτες.
Φεύγοντας από την πόλη, οι αντάρτες έκρυψαν τα τρόφιμα στις σπηλιές γύρω από το χωριό Μάλες και άφησαν εκεί τον τραυματία Κωσταρέλλο, στη φροντίδα του ΕΑΜίτη γιατρού Νίκου Χουρδάκη.
Εκκαθαριστικές επιχειρήσεις
Αμέσως μετά την κατάληψη της Ιεράπετρας, οι κυβερνητικές δυνάμεις, του στρατού, της Χωροφυλακής και των παρακρατικών ομάδων, οργάνωσαν εκκαθαριστική επιχείρηση μεγάλης κλίμακας, ενάντια στο ΔΣΕ Ανατολικής Κρήτης.
Στις 20/06/1947, ομάδα ανταρτών του ΔΣΕ μπήκε στο χωριό Κασάνες και έμειναν σε δύο σπίτια, εμπίστων χωρικών. Η κίνηση αυτή ωστόσο, έγινε αντιληπτή από ορισμένους πολίτες, πληροφοριοδότες της Χωροφυλακής, οι οποίοι ειδοποίησαν τα διωκτικά αποσπάσματα. Παρόλα αυτά, οι πληροφοριοδότες δεν κατάλαβαν ότι επρόκειτο για αντάρτες του ΔΣΕ και έδωσαν την πληροφορία, ότι στα δύο αυτά σπίτια λάμβανε χώρα κάποια συνεδρίαση του ΚΚΕ.
Οι χωροφύλακες κατέφθασαν στο χωριό, χωρίς να λάβουν σοβαρά μέτρα ασφαλείας και ένας από αυτούς χτύπησε την πόρτα ενός σπιτιού που έμεναν οι αντάρτες, με αποτέλεσμα να τον γαζώσουν κυριολεκτικά με ριπές. Ξεκίνησε μάχη, για την οποία οι χωροφύλακες δεν ήταν προετοιμασμένοι, με αποτέλεσμα την ήττα και την υποχώρησή τους από το χωριό. Στη μάχη, σκοτώθηκαν οι χωροφύλακες: Γιώργος Δασκαλάκης, από το Σκονίζο Χανίων, Σπύρος Καλλίνικος, από τη Λαμία και Μύρωνας Κουμαντάκης, από το χωριό Μπόμπια Ηρακλείου, όπως και ο ένοπλος αγροφύλακας Δημήτρης Κουναλάκης, από το χωριό Αφροτή Ηρακλείου. Τραυματίστηκε επίσης ο σταθμάρχης Χωροφυλακής Εμπάρου, υπενωμοτάρχης Γιάννης Πρατικάκης και απήχθη ο ένοπλος αγροφύλακας Γ. Τζονανάκης, ο οποίος σύμφωνα με το αστυνομικό δελτίο, βρέθηκε νεκρός έξω από το χωριό.
Στις 30/06/1947, μετά από σκληρές τριήμερες μάχες ο ΔΣΕ Κρήτης χτυπά και διαλύει δυνάμεις της χωροφυλακής και των συμμοριών των Μπαντουβά και Κατσιά που δρούσαν στην επαρχία Αμαρίας (Ψηλορείτης). Ο ΔΣΕ βρισκόμενος στην περιοχή της Αγίας Φωτεινής - Μερώνα και Μοναστηρακίου βρέθηκε στις 27/06/47 αντιμέτωπος με ισχυρές δυνάμεις χωροφυλακής και παρακρατικών βενιζελικών συμμοριών του Μπαντουβά και Κατσιά. Η ομάδα του ΔΣΕ στην περιοχή αριθμούσε πια, περίπου 120 -140 αντάρτες. Η ομάδα Ποδιά είχε συμπληρωθεί από τον Θεόφιλο Τρουλλινό, ως ομαδάρχη, τον δικηγόρο Γεώργιο Σμπώκο και τον γιατρό Μιχάλη Χριστοφοράκη. Η ομάδα ποδιά ενήργησε με κίνηση "τανάλια" και συνέτριψε τις αντίπαλες δυνάμεις προκαλώντας τους 28 νεκρούς και πολλούς τραυματίες. Η σύγκρουση κράτησε πρακτικά τρεις ημέρες κατά τη διάρκεια των οποίων ο ΔΣΕ Κρήτης ανέτρεψε από τις θέσεις τους τους παρακρατικούς και τους χωροφύλακες και τους κυνήγησε στις πεδινές περιοχές του νησιού.
Από τη στιγμή εκείνη η συμμορίες Μπαντουβά και Κατσιά περιόρισαν τη δράση τους στις πόλεις και τα χωριά, στρεφόμενοι ενάντια στον ντόπιο άμαχο πληθυσμό, τον κρητικό λαό και ευρύτερα το κρητικό λαϊκό κίνημα.
Πηγή: Λευτέρης Ηλιάκης, Ο Εμφύλιος Πόλεμος στην Κρήτη, Αυτοέκδοση, Χανιά 2002, 277- 284.
Τα αιματηρά γεγονότα της Ιεράπετρας
Αποκορύφωμα της εγκληματικής τακτικής των αστικών πολιτικών δυνάμεων, των παρακρατικών της ΕΟΚ και προφανώς των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών αποτέλεσαν, τα αιματηρά γεγονότα της Ιεράπετρας, στις 23 Μαρτίου του 1945.
Στις 23/03/1945, στις 16:00, ένας υπενωμοτάρχης και δύο χωροφύλακες έφθασαν στα γραφεία του ΕΑΜ Ιεράπετρας, τα ερεύνησαν και κατάσχεσαν ορισμένα έγγραφα. Αργότερα, με την πρόφαση ότι αυτά τα έγγραφα περιείχαν πληροφορίες για παρακίνηση εξεγέρσεων συνέλαβαν δύο μέλη της Επαρχιακής Επιτροπής του ΕΑΜ, τελείως αυθαίρετα. Η είδηση της σύλληψης έκανε το γύρω του νομού, και ο λαός της Ιεράπετρας άρχισε να συγκεντρώνεται στη Λέσχη του Λαού, της πόλης. Λίγο αργότερα, αντιπροσωπεία της Επαρχιακής Επιτροπής του ΕΑΜ παρουσιάστηκε στο διοικητή της Χωροφυλακής και ζήτησε να δει τα κατασχεθέντα έγγραφα. Καθώς αποδείχθηκε επί τόπου, ότι αυτά ουδεμία σχέση είχαν, με τα όσα η Χωροφυλακή ισχυριζόταν, η αντιπροσωπία απαίτησε την άμεση απελευθέρωση των συλληφθέντων. Η Χωροφυλακή αρνήθηκε και μια δεύτερη αντιπροσωπεία εμφανίστηκε στο διευθυντή της Αστυνομίας ζητώντας του την άμεση απελευθέρωση των δύο κρατουμένων, τονίζοντας ότι ο λαός της Ιεράπετρας ήταν στους δρόμους και είχε εξοργιστεί. Ο αστυνομικός διευθυντής απάντησε προκλητικά: "Ο λαός αν θέλει, ας έρθει να τους λευτερώσει".
Μια ακόμα επιτροπή παρουσιάστηκε στον επίσκοπο της Ιεράπετρας και τον παρακάλεσε να μεσολαβήσει. Πράγματι εκείνος κατευθύνθηκε προς το κτήριο της Αστυνομίας, συνοδία εκατοντάδων πολιτών που βρίσκονταν στους δρόμους και σε συνάντηση με τον διοικητή, του ανάφερε ότι οι κατηγορίες ήταν αστήρικτες και πως οι κρατούμενοι έπρεπε να απελευθερωθούν. Εκείνος, του έδωσε το λόγο της στρατιωτικής του τιμής, ότι θα αφήνονταν ελεύθεροι, εάν απομακρυνθεί ο λαός. Πράγματι, το συγκεντρωμένο πλήθος άρχισε να αποχωρεί στους γύρω δρόμους, όμως ο διοικητής, ταγματάρχης Κουδουμάτος, αφού τοποθέτησε ισχυρή δύναμη, γύρω από το κτήριο της Αστυνομίας, προχώρησε σε νέα σύλληψη, ενός ακόμα μέλους της Επαρχιακής Επιτροπής του ΕΑΜ.
Την επόμενη ημέρα, πάνω από 3000 Κρήτες συγκεντρώθηκαν στην Ιεράπετρα για να διαμαρτυρηθούν, ενώ κόσμος είχε καταφθάσει και από τα χωριά Παχιά Άμμος, Καβούσι, Μοναστηράκι, Βασιλική, Επισκοπή, Αη-Γιάννης και το Άνω και Κάτω Χωριό. Η πορεία έφτασε έως ενός σημείου, εντός της πόλης όπου είχε τοποθετηθεί στρατιωτικό μπλόκο. Εκεί αποφασίστηκε να συγκροτηθεί αντιπροσωπεία, που θα απευθυνόταν στις αρχές. Πρίν ωστόσο συγκροτηθεί η επιτροπή, ο αξιωματικός του μπλόκου πυροβόλησε στον αέρα και οι οπλίτες άνοιξαν πυρ, ενάντια στο συγκεντρωμένο πλήθος.
Εκεί έπεσαν οι πρώτοι νεκροί.
Καθώς, ο κόσμος είχε τρομοκρατηθεί και ορισμένα μέλη του ΕΑΜ, σήκωσαν λευκά μαντήλια ζητώντας να περιθάλψουν τους τραυματίες, οι οπλίτες βεβαιώθηκαν ότι το πλήθος ήταν άοπλο και ξεκίνησαν να πυροβολούν όρθιοι, βγαίνοντας από το μπλόκο. Καθώς το πλήθος άρχισε να υποχωρεί, στο παιχνίδι μπήκε και η Χωροφυλακή, που είχε καταλάβει θέσεις στα νώτα της πορείας και έχοντας επιστρατεύσει παρακρατικούς και δοσιλόγους, έβαλε από θέσεις πάνω σε δέντρα.
Η απρόκλητη επίθεση των κρατικών δυνάμεων καταστολής και των παρακρατικών της Ιεράπετρας, προκάλεσε το θάνατο 7 πολιτών και το βαρύ τραυματισμό άλλων 11, ενώ δεκάδες ήταν οι ελαφρά τραυματίες. Οι πολίτες που δολοφονήθηκαν εκείνη την ημέρα ήταν οι εξής:
Κυριάκος Χατζησάββας, 45 ετών, από τη Βασιλική.
Ευθυμία, χήρα Καζαντζάκη, 65 ετών, από το Άνω Χωριό
Ξενούλα Γράσσου, 19 ετών, από το Άνω Χωριό
Γιάννης Γράσσος, 30 ετών, από το Άνω Χωριό
Μανώλης Ν. Λιανός, 26 ετών, από την Επισκοπή.
Γιώργος Σφακιανάκης, 25 ετών, από το Κάτω Χωριό.
Βασίλης Χατζησάββας.
Μετά το περιστατικό, στην πόλη κατεύθασε ο νομάρχης Λασιθίου, ο στρατιωτικός διοικητής, ο εισαγγελέας και ο διοικητής Χωροφυλακής του νομού, οι οποίοι υποσχέθηκαν την αυστηρή τιμωρία των υπευθύνων, ξεκίνησαν ανακρίσεις, οι οποίες προφανώς ουδέποτε τελεσφόρησαν και απελευθέρωσαν τους συλληφθέντες του ΕΑΜ.
Ας σημειωθεί, ότι οι οπλίτες που συμμετείχαν στη δολοφονία των αθώων πολιτών της Ιεράπετρας, και μάλιστα αρνήθηκαν να βοηθήσουν στη μεταφορά των τραυματιών, ενώ εξετέλεσαν εν ψυχρώ, τον τραυματία Κυριάκο Χατζησάββα, ανήκαν στον 1ο λόχο του 503ου Τάγματος Πεζικού, με έδρα τον Άγιο Νικόλαο.
Όργιο βίας
Των αιματηρών γεγονότων της Ιεράπετρας ακολούθησε ένα εκτεταμένο όργιο βίας και τρομοκρατίας, του λαού του Λασιθίου, από τους παρακρατικούς της ΕΟΚ και τους πρώην δοσιλόγους, με την ανοχή και την καθοδήγηση της Χωροφυλακής και των ντόπιων αστών πολιτικών παραγόντων.
Παρακρατικοί και χωροφύλακες κύκλωναν τα χωριά του νομού, κατά τα γερμανικά πρότυπα, έσπαγαν πόρτες σπιτιών, λήστευαν περιουσίες, συλλάμβαναν μέλη του ΚΚΕ, του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ και της ΕΠΟΝ και πολίτες υποστηρικτές τους. Η επιχειρήση αυτή ξεκίνησε από τα ορεινά χωριά Κρούστα, Μάλες, Πρίνη, Μεσελέροι, Καλαμαύκα και Ανατολή, ενώ οι ομάδες ενόπλων καταδιωκόμενων αγωνιστών (ΟΕΚΑ), δέχονταν καθημερινά νέους καταδιωκόμενους. Η επιχείρηση στόχευε στη δημιουργία νεκρής ζώνης ανάμεσα στις ΟΕΚΑ και τα χωριά και στην αποκοπή τους από τις τοπικές οργανώσεις του ΕΑΜ και του ΚΚΕ.
Ακολούθησε όργιο βανδαλισμών στα γραφεία του ΕΑΜ και του ΚΚΕ και στις λέσχες της ΕΠΟΝ και του ΕΛΑΣ, στις μεγάλες πόλεις του νομού, όπως και δεκάδες συλλήψεις. Πιάστηκαν σημαντικοί πολιτικοί παράγοντες του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, όπως οι Μιχάλης Κοκολάκης, Γ. Σερεπέτσης, Ανδρέας Κούνδουρος, ο δικηγόρος Σκυβαλάκης, ο Κ. Λουμπούνης, ο Σπύρος Στάλης, ο Κ Μουτάκης, στέλεχος του ΕΑΜ Σητείας, ο Γ. Πεδιαδίτης και ο Γ. Σώρος.
Χαρακτηριστική περίπτωση της αυθαιρεσίας και της βίας αποτελεί η σύλληψη του γιατρού Χουρδάκη στις Μάλες, μέλους του ΕΑΜ που έκρυψε τη γυναίκα του Μανώλη Μπαντουβά (επικεφαλής της ΕΟΚ και μετέπειτα παρακρατικός), Ειρήνη, με την κατηγορία ότι περιέθαλψε τραυματισμένο αντάρτη της ΟΕΚΑ του Ποδιά. Το σπίτι της οικογένειας Χουρδάκη γλίτωσε την τελευταία στιγμή από τον εμπρησμό, όταν οι κάτοικοι του χωριού φώναξαν στους παρακρατικούς της ΕΟΚ: "Πάτε να κάψετε το σπίτι που φιλοξενούσε τη γυναίκα του αρχηγού σας και του έδινε ψωμί;"
Αναπροσαρμογή της δράσης
Εντός αυτής της δραματικής κατάστασης, η Περιφερειακή Επιτροπή του ΚΚΕ και οι οργανώσεις του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ αναγκάστηκαν να αναπροσαρμόσουν τη δουλειά τους. Ο γραμματέας της ΠΕ, Μάρκος Ζουριδάκης, πέρασε στο γραφείο Περιοχής Κρήτης, του ΚΚΕ και στη θέση του τοποθετήθηκε ο Μιχάλης Κοκολάκης. Τον ίδιο μήνα, Β΄Γραμματέας της Επιτροπής Περιοχής Κρήτης του ΚΚΕ αναλαμβάνει ο έμπειρος και παλιός κομμουνιστής Στέλιος Παπαδομιχελάκης, που χρεώθηκε επίσης στην καθοδήγηση της ΚΟΒ Ηρακλείου.
Στην Κρήτη καταυθάνει επίσης, ο Μανώλης Σιγανός, στέλεχος της ΚΕ του ΚΚΕ.
Διατηρώντας ωστόσο τη γραμμή της ομαλοποίησης και της προσπάθειας για εκδημοκρατισμό, το ΚΚΕ και συνακόλουθα το ΕΑΜ και η ΕΠΟΝ δεν επιλέγουν την ανοικτή σύγκρουση με τον αντίπαλο, ωστόσο ενισχύουν και συντηρούν τις ΟΕΚΑ που δρουν στο ορεινό Λασίθι, ως τμήμα της ενεργητικής Αυτοάμυνας. Τον Αύγουστο του 1945, συγκροτούνται νέες λέσχες και δημοκρατικοί σύλλογοι, σε πείσμα των τρομοκρατών του νομού, και στον Άγιο Νικόλαο ξεκινά να εκδίδεται η εφημερίδα "Δημοκρατικός", όργανο του ΕΑΜ. Η ΕΠΟΝ ιδρύει καλλιτεχνικό όμιλο και το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας (ΑΚΕ) συγκροτεί νέους συνεταιρισμούς ενεργοποιώντας παράλληλα και τους ήδη υπάρχοντες.
Ωστόσο, η τρομοκρατία συνεχίζεται. Συλλαμβάνεται ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ Νίκος Ραΐνης, μετά από καταδίωξη τεσσάρων μηνών και φυλακίζεται στο Ηράκλειο. Λίγο αργότερα θα συλληφθεί και δεύτερος καπετάνιος του ΕΛΑΣ, ο Γιάννης Ρουκουνάκης, που θα εκτοπιστεί στην Ανάφη.
Μετά τις νόθες εκλογές του Μάρτη του 1946 ακολουθεί σύσκεψη της ολομέλειας της Κομματικής Επιτροπής της Περιοχής Κρήτης, του ΚΚΕ, με εισηγητή, τον πρώτο γραμματέα της Γιώργη Τσιτήλο, στην οποία τίθεται το ζήτημα της άμυνας και απόκρουσης της ολομέτωπης επίθεσης κράτους και παρακράτους. Η σύσκεψη καταλήγει στην απόφαση για ενίσχυση των καταδιωκόμενων αγωνιστών και τη στήριξη των κομμουνιστών και αγωνιστών που βρίσκονταν στην παρανομία, χωρίς ωστόσο να ξεφεύγει από τη γραμμή της 3ης Ολομέλειας για δημοκρατική ομαλοποίηση, με κάποια αποφασιστική θέση, υπέρ της οργανωμένης ένοπλης απάντησης στην αντίδραση.
Και στο νομό Λασιθίου και την υπόλοιπη βέβαια Κρήτη, η παραπάνω απόφαση θα έχει καταστροφικά αποτελέσματα...
Πηγή: Λευτέρης Ηλιάκης, Ο Εμφύλιος Πόλεμος στην Κρήτη, Αυτοέκδοση, Χανιά 2002, 257- 266.
Στο προηγούμενο μέρος του αφιερώματός μας, επικεντρωθήκαμε κυρίως στη διεξαγωγή του Εμφυλίου στο νομό Χανίων, για δύο κύριους λόγους. Πρώτον, γιατί σε αντίθεση με την ανατολική Κρήτη, η ιστορία του Εμφυλίου στο νομό αυτό αποτελούσε ζήτημα με το οποίο, ο Κόκκινος Φάκελος δεν είχε εκτενώς ασχοληθεί και δεύτερον, γιατί ο Εμφύλιος στην Κρήτη, στο ανατολικό της τμήμα, έληξε πρακτικά νωρίτερα με τη διάλυση των μαχητών του Ποδιά.
Ωστόσο, για να παραθέσουμε μια πλήρη εικόνα του Εμφυλίου στο νησί, αλλά και για να "φωτίσουμε" πτυχές του, όπως αποκαλύπτονται στο εξαιρετικό βιβλίο του Λευτέρη Ηλιάκη, θα συνεχίσουμε με μερικά από τα κύρια γεγονότα, του Εμυφίλου πολέμου, στην ανατολική Κρήτη.
Απελευθέρωση
Μετά την απελευθέρωση των τριών νομών, Ρεθύμνου, Ηρακλείου και Λασιθίου, συνήλθαν τα καθοδηγητικά όργανα του ΚΚΕ, ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ και συζήτησαν τα νέα καθήκοντά τους, όπως αυτά διαμορφώνονταν με τη νέα κατάσταση. Πρώτα από όλα, τέθηκε το ζήτημα της ολοκληρωτικής απελευθέρωσης του νησιού, καθώς και η απόκρουση από πλευράς του ΕΛΑΣ, κάθε απόπειρας καταπάτησης των δημοκρατικών ελευθεριών του κρητικού λαού. Τέθηκαν επίσης και σοβαρά άλλα ζητήματα, όπως η ανοικοδόμηση των ερειπίων, η οργάνωση συσσιτίων, η οργάνωση πολιτικών εκδηλώσεων, η ανασυγκρότηση του συνδικαλιστικού κινήματος κτλ.
Στο Ηράκλειο συγκροτήθηκε ξανά το Εργατικό Κέντρο, αποτελούμενο από 44 σωματεία και 8000 μέλη, με επικεφαλής το Στρατή Περγαλίδη, στέλεχος του ΚΚΕ και έμπειρο συνδικαλιστή. Στο Λασίθι συγκροτούνται επίσης εργατικές ενώσεις και αργότερα το Εργατικό Κέντρο του νομού, με την πρωτοπόρα συμβολή των ναυτεργατών, φορτοεκφορτωτών και οικοδόμων και τα δικά τους ηγετικά στελέχη, Μήτσο Φραγκάκη, Νίκο Τσιγωνή, Μανώλη Κατσούλη, Τηνικάκο και Δρανδάκη. Ξεκίνησε επίσης η συγκρότηση επαγγελματοβιοτεχνικών οργανώσεων και αγροτικών συνεταιρισμών.
Παράλληλα, στο νομό Λασιθίου αναπτύσσεται έντονο και ποικίλο πολιτιστικό και δημιουργικό έργο, με πρωτοπόρους τους νέους της ΕΠΟΝ.
Στην Ιεράπετρα, οι λιμενεργάτες του Εργατικού ΕΑΜ επισκεύασαν εθελοντικά την προβλήτα του λιμανιού, μήκους 100 μέτρων, μέσα σε 10 ημέρες, ενώ στο χωριό Κεντρί, οι ΕΠΟΝίτες κατασκέυασαν αμαξωτό δρόμο 500 μέτρων. Σε όλο το νομό, δημιουργήθηκαν επίσης λέσχες της ΕΠΟΝ και ξεκίνησαν να γίνονται πολιτικές διαλέξεις, ενώ σε πολλά κεφαλοχώρια, οργανώθηκαν βιβλιοθήκες. Με λαϊκή πρωτοβουλία, το ΕΑΜ δημιούργησε επίσης νοσοκομείο στη Νεάπολη.
Η είρηνη και η τάξη που επικράτησε σε όλο το νομό Λασιθίου, εκφράστηκε και δια στόματος του διοικητή Χωροφυλακής Μιχάλη Παπαδάκη, όπως και του εισαγγελέα Κονδύλη, σε δηλώσεις τους, στην εφημερίδα "Εθνικό Εγερτήριο".
Παράλληλα, το ΕΑΜ προχώρησε και το πολιτικό και οικονομικό του πρόγραμμα, σε κάποιο βαθμό. Τα μετόχια της περιοχής Φουρνής και της μονής Αρετίου μοιράστηκαν στο λαό. Αργότερα, ο γραμματέας του ΕΠΟΝ της περιοχής αυτής, Παπαντζάκης, θα σταλεί εξορία στη Γυάρο, για το μοίρασμα της γης. Το ΕΑΜ οργάνωσε σε κάθε περιοχή συσσίτια για απόρους και ειδικά συσσίτια για παιδιά, ενώ η Εθνική Αλληλεγγύη μοίρασε χιλιάδες δραχμές και οκάδες τρόφιμα, στα άπορα λαϊκά στρώματα του νομού.
Από πλευράς του παρακράτους, μικροεπεισόδια εντοπίζονταν μόνο στη Σητεία, όπου οι παρακρατικοί του Μπαντουβά και του Πλεύρη είχαν κάποια μικρή δύναμη.
Τα πρώτα περιστατικά της Λευκής Τρομοκρατίας
Το Νοέβριο του 1944, ομάδα παρακρατικών του Πλεύρη και του Μπαντουβά, έφτασαν στη Σητεία επάνω σε φορτηγά και ξεκίνησαν να πυροβολούν στον αέρα. Φεύγοντας πέρασαν από το Βραχάσι και τον Άγιο Νικόλαο, όπου ο κόσμος του αποδοκίμασε με τα συνθήματα "ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-ΕΠΟΝ-ΚΚΕ" και "Στα Χανιά οι παλικαράδες", εννοώντας ότι οι Γερμανοί κατήχαν ακόμα έναν τμήμα του νομού και οι ΕΟΚίτες του Μπαντουβά αν ήθελαν θα έπρεπε να πάνε εκεί να δείξουν την παλικαριά τους.
Επικεφαλής των παρακρατικών ήταν τότε ο Μανώλης Παπαδογιάννης, που είχε διοριστεί από την κυβέρνηση αντιπρόσωπός της στην ανατολική Κρήτη.
Το περιστατικό αυτό συνοδεύτηκε από ψευδή δημοσιεύματα της αντιδραστικής εφημερίδας "Νίκη" του Ηρακλείου, η οποία έκανε λόγο για "ΕΑΜοκρατία" και έβλεπε "ένοπλα συλλαλητήρια", σε εκδηλώσεις του ΕΑΜ, στη Νεάπολη και τη Βιάννο. Τα παραπάνω ψεύδη συνοδεύονταν και από άλλα αίσχη, όπως άρθρα που ανάφεραν ότι το ΚΚΕ είχε πια αφαιρέσει τη μάσκα του και πως οι "Πορφυρογένηδες προσπαθούν να παρασύρουν ευαρίθμους συμπολίτας", στο νομό Λασιθίου.
Στις 17 με 18 Νοεμβρίου του 1944, ο κύκλος του αίματος ξεκινά στο Ρέθυμνο, όπου μια ομάδα ΕΟΚιτών δολοφόνησαν νύχτα, τον καπετάνιο του ΕΛΑΣ Γιώργη Τρουλλίνο, διοικητή του 44ου συντάγματος του ΕΛΑΣ Ρεθύμνου και στη συνέχεια το Νίκο Παπαδάκη (καπετάν Λεμονιάς).
Μέσα στο Νοέβριο σημειώθηκαν και άλλες στυγερές δολοφονίες στελεχών της Εθνικής Αντίστασης, από παρακρατικούς της ΕΟΚ. Δολοφονήθηκαν οι Μανούσος Πορτάλιος, Γιάννης Φασατάκης, Νίκος Κατσαραγάκης, Γιάννης Φραγκουλατζής, Γιάννης Λαμπρινάκης, Μανούσος Πραματευτάκης, Λευτέρης Σπηλιοτάκης, Γιώργος Χατζημπεκιάρης, Δημήτρης Αλαβάνος και Μανώλης Κυριακάκης.
Πολλά στελέχη του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ και της ΕΠΟΝ, για να ξεφύγουν από τους αγγλοδίαιτους τραμπούκους της ΕΟΚ, αναγκάστηκαν να καταφύγουν στην Αθήνα ή στις ορεινές περιοχές του Ψηλορείτη, του Κρυονερίτη και του Κέντρου, στα χωριά Κοξαρέ, Ανώγεια, Μέλαμπες, Ατσιπάδες και Σελλιά, όπου λειτουργούσαν ακόμα ισχυρές εδαφικές ΚΟΒ του ΚΚΕ.
Στις 26 Ιανουαρίου του 1945, στο Ηράκλειο, παρακρατικοί του Μπαντουβά άρχισαν αιφνιδιαστικά να πυροβολούν ενάντια στα γραφεία του ΕΑΜ και σε γραφεία άλλων δημοκρατικών οργανώσεων. Οι οργανώσεις του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ αντέδρασαν άμεσα και ανταπέδωσαν τα πυρά. Ομάδα του ΕΛΑΣ, με επικεφαλής το στέλεχος του ΚΚΕ, Ευθύμη Μαριακάκη, κατάφερε να τους διώξει κυνηγώντας τους, από την πόλη.
Επακολούθησε γενική απεργία των εργατών του Ηρακλείου που παρέλυσε τα πάντα και ματαίωσε τα κυβερνητικά σχέδια για ένταση της τρομοκρατίας. Σε αυτό συνέβαλε αποφασιστικά, ο τότε διοικητής Χωροφυλακής Ηρακλείου και στέλεχος του ΕΑΜ Μανώλης Πιτυκάκης.
Το πρώτο αίμα χύνεται στο Λασίθι
Στις 22 Φεβρουαρίου του 1945, πολλοί ΕΛΑΣίτες του Λασιθίου είχαν παραδώσει τα όπλα τους, με τον ερχομό της Εθνοφυλακής στον Άγιο Νικόλαο. Η Εθνοφυλακή όμως δεν είχε έρθει μόνη της. Μαζί τους είχαν φέρει τους τραμπούκους της ΕΟΚ, που είχαν αιματοκυλήσει το Ρέθυμνο και ανέλαβαν πάραυτα το τρομοκρατικό τους έργο, ενάντια στο κίνημα, καθοδηγούμενοι φυσικά από τους Άγγλους και τους πολιτικούς παράγοντες του Κέντρου.
Στον Άγιο Νικόλαο, στο εστατόριο "Τρεζολή" δολοφόνησαν τον καπετάνιο του ΕΛΑΣ, Σήφη Μανωλεσάκη που είχε πάρει μέρος σε όλες τις μάχες που έδωσε ο ΕΛΑΣ ενάντια στον κατακτητή. Αφού τον πυροβόλησαν, οι δολοφόνοι έφυγαν ανενόχλητοι, με αυτοκίνητο, χωρίς να τους σταματήσει κανείς. Ούτε η Εθνοφυλακή, ούτε η Χωροφυλακή έδειξε κάποιο ενδιαφέρον για το έγκλημα και όπως ήταν φυσικό, ούτε ο εισαγγελέας και ο νομάρχης.
Στις ημέρες που ακολούθησαν, όλα τα λαϊκά επιτεύγματα του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ δέχτηκαν την επίθεση των παρακρατικών. Λέσχες καταστράφηκαν, οι λαϊκές επιτροπές σε πολλά χωριά έπαψαν να λειτουργούν, τα συσσίτια διακόπηκαν και οι επιτροπές διαμονών διαλύθηκαν. Μόνο τα λαϊκά νοσοκομεία της Εθνικής Αλληλεγγύης και του ΕΑΜ δεν τόλμησαν να χτυπήσουν οι παρακρατικές συμμορίες της ΕΟΚ. Οι ξυλοδαρμοί, οι δολοφονίες, οι συλλήψεις και οι παρακολουθήσεις έγιναν καθημερινό φαινόμενο και στο νομό Λασιθίου.
Στις αρχές του Μάρτη του 1945, με αφορμή τη σύλληψη του Β΄ Γραμματέα της Περιφερειακής Επιτροπής Λασιθίου, κηρύχθηκε στάση εργασίας των φροτεκφορτωτών Αγίου Νικολάου, που ξεφόρτωναν άλευρα από τα καΐκια. Εκείνες τις ημέρες είχε επίσης άγρια ξυλοκοπηθεί ο ΕΛΑΣίτης Μανώλης Φρούδας. Επιτροπή απεργών ανάγκασε τον ίδιο το νομάρχη να πάει ο ίδιος στο κρατητήριο και να απελευθερώσει το Φρούδα.
Σταδιακά, την άνοιξη του 1945 έκαναν την εμφάνισή τους και οι πρώτες αντιδραστικές εφημερίδες. Πρώτα η "Ανατολή", στον Άγιο Νικόλαο, μετά η "Εθνική Ηχώ" στη Νεάπολη, ξεκινώντας μια καμπάνια ψεύδους και αισχρολογίας, ενάντια στο ΕΑΜ, την ΕΠΟΝ και το ΚΚΕ.
Πηγή: Λευτέρης Ηλιάκης, Ο Εμφύλιος Πόλεμος στην Κρήτη, Αυτοέκδοση, Χανιά 2002, 250- 255.
Το έτος 1949 υπήρξε και για το ΔΣΕ Κρήτης, έτος κάμψης και σταδιακής του διάλυσης, καθώς οι ανταρτομάδες που παρέμεναν στο νομό Χανίων αντιμετώπιζαν αφάνταστες δυσκολίες, κακουχίες και ελλείψεις, ενώ σταδιακά, οι μαχητές και μαχήτριές του έπεφταν σε ενέδρες, αιχμαλωτίζονταν ή αποφάσιζαν να εμφανιστούν στις κυβερνητικές αρχές και να παραδοθούν. Ο θάνατος του Γιώργου Τσιτήλου έθεσε επίσης ουσιαστικό τέλος στην ενιαία πολιτική καθοδήγηση του ΔΣΕ, χωρίς ωστόσο τούτο να σημαίνει ότι η επαφή των ανταρτών με το κίνημα έπαψε.
Ομάδες του ΔΣΕ με συγκροτημένη πολιτική καθοδήγηση λειτούργησαν έως και το 1960-1961, έως την ολοκλήρωση των προσπαθειών τους για επανασυγκρότηση των παράνομων κομματικών οργανώσεων του ΚΚΕ στο νομό και την τελική τους έξοδο προς τις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού, μέσω σοβιετικού εμπορικού πλοίου.
Γνωστή επίσης, είναι και οι περίπτωση των δύο τελευταίων ανταρτών του ΔΣΕ Κρήτης, Γιώργου Τσομπανάκη και Σπύρου Μπλαζάκη, που παρέδωσαν τα όπλα τους, μόλις το 1975.
Στο μέρος αυτό του αφιερώματός μας, στο ΔΣΕ Κρήτης θα παραθέσουμε τα σημαντικότερα γεγονότα του 1949.
H τελευταία μεγάλη σύσκεψη των ανταρτών
Στις αρχές του Απρίλη του 1949, έλαβε χώρα η τελευταία οργανωμένη σύσκεψη των ανταρτών του ΔΣΕ Κρήτης, στη θέση "Βιτσιλέ", μεταξύ 25 περίπου μαχητών και μαχητριών του ΔΣΕ, που παράμεναν στα βουνά του νομού Χανίων. Στη σύσκεψη έλαβε μέρος η ομάδα του Γιώργη Μανουσέλλη που είχε περάσει το χειμώνα του 1949, στην περιοχή των Σφακίων, σε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες και άλλες μικρές ομάδες του ΔΣΕ. Παρά το γεγονός ότι δεν γνωρίζουμε το περιεχόμενο της συζήτησης, στην τελευταία αυτή σύσκεψη, θεωρούμε πολύ πιθανό, να τέθηκε το ζήτημα της συνέχειας της δράσης του ΔΣΕ Κρήτης ή το ενδεχόμενο αυτοδιάλυσής του. Κρίνοντας από τη συνέχεια δράσης έως το 1961, είναι πολύ πιθανό, τμήμα των μαχητών και μαχητριών του, να έθεσε ορθά την επανασύνδεσή τους με το κίνημα και το καθήκον της ανασυγκρότησης των εδαφικών, παρανόμων ΚΟΒ.
Με τη λήξη της σύσκεψης, η ομάδα του Μανουσέλλη, αποτελούμενη από 5 άνδρες και 2 γυναίκες επέστρεψε στην περιοχή του Καλλικράτη. Η μεγάλη τους ανάγκη για τρόφιμα έσπρωξε το Μανουσέλλη να εμπιστευθεί την προμήθεια των τροφίμων σε συγγενικά του πρόσωπα, τα οποία θεωρούσε έμπιστα, χωρίς ωστόσο, ετούτο να είναι αλήθεια. Το επόμενο πρωί, η ομάδα του Μανουσέλλη βρέθηκε περικυκλωμένη από απόσπασμα Χωροφυλακής και έδωσε σκληρή μάχη για την επιβίωσή της, προσπαθώντας να σπάσει τον κυβερνητικό κλοιό.
Στη συμπλοκή σκοτώθηκαν οι: Γιώργης Μανουσέλλης, Σωτήρης Ψαράκης, Αθηνά Χανταμπάκη, Ελένη Παπαγιαννάκη (Ηλέκτρα) και ο αντάρτης Βλάσης, με το ψευδώνυμο "Λυκούργος". Του κλοιού κατάφεραν να διαφύγουν οι Γιώργης Μιαούλης και Ανδρέας Κουρκουμελάκης, οι οποίοι σκοτώθηκαν σε άλλη θέση, λίγες ημέρες μετά.
Νέα ένταση των διώξεων
Καθώς οι δυνάμεις του ΔΣΕ Κρήτης μειώνονταν, οι κυβερνητικές δυνάμεις ενίσχυαν την αποφασιστικότητά τους, για την τελική εξόντωσή τους, "εγκαινιάζοντας" έναν νέο κύκλο επιχειρήσεων, εξορμήσεων και διωκτικών δράσεων.
Στις 8 Μαΐου του 1949, απόσπασμα Χωροφυλακής υπό τον ενωμοτάρχη Α. Δασκαλάκη, περικύκλωσε το χωριό Αλίκαμπο Αποκορώνα και επιχείρησε να συλλάβει τον αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης Μανώλη Θωμαδάκη (Κακούρη). Ο Θωμαδάκης αμύνθηκε ηρωικά και μόνο μετά από δύο ώρες, ανταλλαγής πυροβολισμών, αφού τα πυρομαχικά του τελείωσαν, κατάφεραν να τον σκοτώσουν.
Στις 18 Μαΐου, άλλο απόσπασμα χωροφυλάκων που έλαβε πληροφορίες από τοπική τους πηγή, περικύκλωσε το καταφύγιο του αντάρτη Μαθιού Μακρυδάκη, στελέχους του ΚΚΕ, από το Νιό Χωριό Αποκορώνα, ο οποίος κρυβόταν με το μαχητή του ΔΣΕ Ηλία Ηλιάκη. Οι χωροφύλακες κάλεσαν τους αντάρτες να παραδοθούν, εκείνοι όμως αρνήθηκαν και ξέσπασε συμπλοκή. Οι δύο μαχητές του ΔΣΕ έπεσαν έτσι, ηρωικά μαχόμενοι.
Στις 4 Ιουλίου του 1949, απόσπασμα Χωροφυλακής έλαβε εντολή μεταφοράς από την Ασφάλεια Χανίων για το στέλεχος του ΚΚΕ, Γιώργη Ζωγραφάκη, από το Γαλατά Κυδωνίας, που κρατούταν εκεί. Οι χωροφύλακες τον μετέφεραν στα Παλιά Ρούματα και τον εκτέλεσαν εν ψυχρώ, αναφέροντας αργότερα ότι αποπειράθηκε να δραπετεύσει. Πρόκειται για ένα ακόμα στυγερό έγκλημα της Ασφάλειας και της Χωροφυλακής, από τα πολλά παρόμοια που διαπράχθηκαν, όχι μόνο στην Κρήτη, αλλά και σε ολόκληρη τη χώρα.
Ωστόσο, οι κυβερνητικές δυνάμεις που επέδραμαν ξανά, την άνοιξη και το καλοκαίρι του 1949, ενάντια στο ΔΣΕ, δεν βρίσκονταν τελείως εκτός κινδύνου, όπως θεωρούσαν.
Στα μέσα του καλοκαιριού του 1949, στην Υποδιοίκηση Αστυνομίας της Βάμου, διοικητής ήταν ο υπομοίραρχος Μπασιάς, οργανωτής αστυνομικών αποσπασμάτων που είχαν σαν αποστολή τους την εκκαθάριση των τελευταίων ανταρτών. Τα αποσπάσματα αυτά κυκλοφορούσαν από χωριό σε χωριό, τρομοκρατώντας του κατοίκους και πλιατσικολογώντας τις περιουσίες τους, ενώ ο ίδιος ο Μπασιάς δήλωνε ότι "θα κάνει τους Αποκορωνιώτες να κατουράνε μέσα", κοινώς ότι ούτε για την ανάγκη τους αυτή δεν θα βγαίνουν από το σπίτι τους. Στα χωριά του Αποκορώνα εξόπλιζαν παράλληλα, τους εμπίστους τους και εξανάγκαζαν τον πληθυσμό να κρατάει σκοπιές, να τους συλλέγει τρόφιμα και τους είχαν προειδοποιήσει ότι όποιος χωρίς άδεια έβγαινε το βράδυ από το σπίτι του, θα πυροβολούταν αδιακρίτως.
Η κατάσταση ωστόσο δεν περασε απαρατήρητη από του αντάρτες της περιοχής, οι οποίοι μελέτησαν σχέδιο επίθεσης στα αποσπάσματα του Μπασιά και οργάνωσαν ενέδρα, έξω από το χωριό Κάινα Αποκορώνα, λίγα μόλις χιλιόμετρα μακριά από το Βάμο.
Αρχικά, μια μικρή ομάδα ανταρτών κατέβηκε πάνω από το χωριό Φρε Αποκορώνα και έριξε μερικές ριπές στο αστυνομικό τμήμα του χωριού, προκαλώντας σύγχυση. Σε λίγα λεπτά, το απόσπασμα του Μπασιά ήταν έτοιμο να κινητοποιηθεί, θεωρώντας ότι επρόκειτο για μεγάλη δύναμη ανταρτών που θα επιχειρούσε εναντίον τους. Εγκατέλειψαν το κτήριο της Αστυνομίας και οχυρώθηκαν στο νεκροταφείο του χωριού, στο ανατολικό σημείο του. Στο μεταξύ, το αντίστοιχο απόσπασμα του Βάμου, με επικεφαλής τον ίδιο το Μπασιά κινητοποιήθηκε για ενίσχυσή τους και ξεκίνησε για το Φρε.
Το φορτηγό όμως που τους μετέφερε έπεσε στην ενέδρα των ανταρτών και ακολούθησε συμπλοκή, κατά την οποία ένας αστυφύλακας σκοτώθηκε και αρκετοί άλλοι τραυματίστηκαν. Ανάμεσα στους τραυματίες ήταν και ο ίδιος ο Μπασιάς, που έχασε το μάτι του στη συμπλοκή και αποστρατεύθηκε.
Η τυχαία επίθεση στο Διοικητή Χωροφυλακής Χανίων, Μανώλη Βουτυράκη
Με την τελική ήττα του ΔΣΕ, στις 29 Αυγούστου του 1949, οι ολιγάριθμοι πια αντάρτες του ΔΣΕ Κρήτης επιχείρησαν να προσαρμοστούν στη νέα κατάσταση. Η θέση τους ήταν εξαιρετικά δύσκολη, καθώς για αυτούς η διέξοδος στις χώρες του σοσιαλισμού ήταν σχεδόν αδύνατη. Σε μικρή σύσκεψη αποφασίστηκε η προσπάθεια για εξασφάλιση τροφίμων και εφοδίων για τον επερχόμενο χειμώνα, καθώς η μετακίνησή τους θα ήταν εξαιρετικά δύσκολη και πολύ επικίνδυνη, εξαιτίας και του άγριου κυνηγητού, στο οποίο οι κυβερνητικές δυνάμεις είχαν επιδοθεί.
Στα μέσα του Νοέμβρη του 1949, ομάδα ανταρτών κατέβηκε στο δρόμο ανάμεσα στους Άγιους Πάντες και τις Βρύσες Αποκορώνα και καμουφλαρίστηκε στο εκκλησάκι του Αγίου Φανουρίου, με σκοπό τους, όταν πέσει η νύχτα, να σταματήσουν τα διερχόμενα αυτοκίνητα και να ζητήσουν βοήθεια, σε είδη και χρήματα.
Σταμάτησαν το πρώτο διερχόμενο αυτοκίνητο, όπου συνάντησαν τη συμπάθεια του κρητικού λαού και έλαβαν, χωρίς κανένα εκφοβισμό, λίγα χρήματα. Σε λίγο, από το σημείο πέρασε το αυτοκίνητο του διοικητή Χωροφυλακής Χανίων, Μανώλη Βουτυράκη, που μετέφερε τον ίδιο και την οικογένειά του. Το όχημα σταμάτησε στο μπλόκο που είχαν στήσει οι αντάρτες στο δρόμο και μόλις αυτοί εμφανίστηκαν, ο Βουτηράκης και ο συνοδός του ξεκίνησαν να πυροβολούν. Οι αντάρτες απάντησαν με ομαδικά πυρά, με αποτέλεσμα να σκοτωθεί η σύζυγος Βουτυράκη και να τραυματιστούν βαριά, ο υπενωμοτάρχης και ανηψιός του Βουτυράκη, που συνόδευε την οικογένεια και ο ίδιος ο Μανώλης Βουτυράκης. Τελικώς, το αυτοκίνητο κατάφερε να διαφύγει.
Το περιστατικό θεωρήθηκε από τις κυβερνητικές δυνάμεις ως προμελετημένο, ενώ ουδεμία δυνατότητα προμελέτης θα μπορούσε να υπάρχει από τον ολιγομελή και διωκόμενο ΔΣΕ Κρήτης, που δεν θα μπορούσε να γνωρίζει, σε καμιά περίπτωση το δρομολόγιο του διοικητή, ο οποίος βρέθηκε τη λάθος στιγμή, στο λάθος σημείο.
Με αφορμή του περιστατικό, οι κυβερνητικές και παρακρατικές δυνάμεις εξαπέλυσαν κύμα τρομοκρατίας σε όλη την επαρχία Αποκορώνα, που εκδηλώθηκε με μαζικές συλλήψεις πολιτών, εκτοπίσεις και εκκενώσεις χωριών. Έδιωξαν από τα σπίτια τους όλους τους κατοίκους του Νεροχωρίου και άσκησαν σφοδρές πιέσεις στον πληθυσμό, που καμια σχέση δεν είχε με το περιστατικό, για να του αποσπάσουν πληροφορίες για τους αντάρτες. Για ακόμα μια φορά, ο λαός του Αποκορώνα υπέμεινε με στωικότητα, την εκδικητική μανία του αστικού κράτους...
Πηγή: Λευτέρης Ηλιάκης, Ο Εμφύλιος Πόλεμος στην Κρήτη, Αυτοέκδοση, Χανιά 2002, 110-116.
