Η Κρήτη στον Εμφύλιο - Μέρος 3ο: Ο Εμφύλιος ξεκινά

 

Τον Απρίλιο του 1947, ο Εμφύλιος στην Κρήτη αποτελούσε πια εκτεταμένο φαινόμενο. Στις 27 Απριλίου, η Νομαρχιακή Επιτροπή του ΕΑΜ Χανίων διαπίστωνε και αυτή την κατάσταση στο νομό, χωρίς ωστόσο να δύναται πια να ενεργήσει καταλυτικά για την αποφυγή των συγκρούσεων, αλλά ούτε και για την αποφασιστική νίκη του κινήματος. 

Στα Χανιά, οι φιλοβενιζελική παράταξη είχε ήδη συσπειρωθεί και οργανώσει τους μηχανισμούς επιβολής της βίας και τρομοκρατίας, με ιδεολογικούς της πρωτεργάτες του Γύπαρη, Μητσοτάκη και σαφώς την καθοδήγηση των Βρετανών και του Σοφοκλή Βενιζέλου. 

Στις 22 Απριλίου, χωρίς κανένα νομικό έρεισμα ή έστω κάποιο πρόσχημα , η Αστυνομία Χανίων συνέλαβε σχεδόν το σύνολο της ΝΕ του ΕΑΜ Χανίων, του φόρτωσε στο πλοίο "Άφοβος" και τους έστειλε στον Πειραιά, από όπου εκτοπίστηκαν σε διάφορα νησιά του Αιγαίου. Ανάμεσα στους συλληφθέντες ήταν οι: Μιχάλης Μαθιουδάκης, Στέλιος Σφακιωτάκης, Σταύρος Χατζηγιώργος, Ιωσήφ Μαυριγιάννης, Γιώργος Πατρικάκης, Μάρκος Ρενιέρης, Κώστας Χιωτάκης, Κρίτων Κυανίδης, Γιάννης Τσίβης, Ανδρέας Τσατσαρωνάκης, Νίκος Κοκοβλής και Κώστας Φουντουλάκης.

Από τη δική τους πλευρά, οι αντάρτες, ήδη οργανωμένοι σε μικρές ομάδες ενόπλων καταδιωκόμενων, απάντησαν συντονισμένα , στις 22-23 Απριλίου. Σε συνδυασμό με τις οργανώσεις της Αυτοάμυνας, χτυπήθηκαν και αφοπλίστηκαν οι σταθμοί Χωροφυλακής των χωριών Φρε, Αποκορώνα, Θερίσσου, Κουνενίου, Τοπολίων κλπ. 

Ακολούθησε αιματηρή συμπλοκή μεταξύ αποσπάσματος Χωροφυλακής και ανταρτών, στην περιοχή Βουκολιών και Ταυρωνίτη, με αποτέλεσμα να σκοτωθεί ο υπομοίραρχος της Χωροφυλακής Σαριδάκης και να σκοτωθούν και τραυματιστούν αρκετοί χωροφύλακες. Παράλληλα, σε απάντηση για τις αυθαίρετες συλλήψεις της ΝΕ του ΕΑΜ, το Εργατικό Κέντρο Χανίων, κήρυξε 24ωρη απεργία διαμαρτυρίας, παραλύοντας την πόλη. Η απεργία έγινε σε συνδυασμό με διαβήματα διαμαρτυρίας σε βουλευτές των Χανίων, από στελέχη του ΕΑΜ. 

Παράλληλα, οι επιθέσεις των τραμπούκων του Γύπαρη πυκνώνουν.

Στην πόλη των Χανίων, ομάδες ΕΟΚιτών πυροβολούν σχεδόν κάθε νύχτα, βιτρίνες μαγαζιών και τα πλιατσικολογούν. Ξυλοκοπούν πολίτες που βρίσκονται στο δρόμο τους, ενώ η Αστυνομία προχωρά σε απαγόρευση κάθε συγκέντρωσης. Ο Γύπαρης, καθοδηγεί ομάδα 300 ενόπλων παρακρατικών, για νέες επιθέσεις σε επαρχιακά χωριά του νομού. Ακολουθούν ξυλοδαρμοί, συλλήψεις και λεηλασίες σχεδόν σε όλο το νομό.

Στο χωριό Χρυσοπηγή, ομάδα ενόπλων παρακρατικών διαλύει πυροβολώντας λαϊκό γλέντι. Στο Φρε, ομάδα ενόπλων τραμπούκων ξυλοκοπεί άγρια μέλη του ΕΑΜ και άλλους πολίτες και ο κατάλογος είναι μεγάλος. 

Παράλληλα, η "τριανδρία" Μητσοτάκη, Γύπαρη και Τζιφάκη επιχειρούν να πείσουν το λαό του νομού ότι για τις επιθέσεις αυθύνεται το ΕΑΜ, ο ΕΛΑΣ και το ΚΚΕ, με αισχρά δημοσιεύματα, γεμάτα ψεύδη στις γνωστές εφημερίδες της επιρροής τους.

Στις 2 Μαΐου του 1947, η ομάδα του Γύπαρη (βαφτισμένη ως Άνευ Θητείας Χωροφυλακή), με επικεφαλής τον ίδιο επιδράμει στο χωριό Μαλάξια Κεραμειών, μετά από πληροφορίες ότι εκει είχε κάνει εμφάνιση, ομάδα καταδιωκόμενων ανταρτών. Κάνοντας "έρευνα", δηλαδή πλιατσικολογώντας σπίτια προοδευτικών πολιτών, συνειδητοποιούν ότι αντάρτες και όπλα στο χωριό δεν υπάρχουν και κατευθύνονται προς τα χωριά Σαμωνά και Μαχαιροί, όπου θα δεχτούν τα πυρά αντάρτικων οπλοπολυβόλων. Στα υψώματα του χωριού Πεμόνια θα λάβει χώρα ένοπλοι σύγκρουση, ανάμεσα στους παρακρατικούς και τους αντάρτες. 

Η μάχη θα κρατήσει έως το βράδυ, οπότε οι αντάρτες θα αποχωρήσουν προς τα ορεινά. Οι Άνευ Θητείας Χωροφύλακες θα ανακοινώσουν τρεις τραυματίες. Ο αριθμός των νεκρών εκ μέρους τους δεν έγινε γνωστός, ενώ οι αντάρτες δεν είχαν καμιά απώλεια. 

Λίγες ημέρες μετά, οι παρακρατικοί του Γύπαροι θα δολοφονήσουν εν ψυχρώ, στο Νιο-Χωριό Αποκορώνου, τον αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης, Νίκο Αλεξανδράκη, από τη Ραμνή Αποκορώνου, ο οποίος είχε αυτομολήσει από το 591 Τάγμα Χανίων, προκειμένου να μην αναγκαστεί να στρέψει το τουφέκι του ενάντια στο λαό...

Θα ακολουθήσει η ανταπάντηση των ανταρτών με τη διάλυση του σταθμού Χωροφυλακής των Μουρνιών, τον ίδιο μήνα.

Κοντά στα μέσα Μαΐου, πολυμελής ομάδα ανταρτών με επικεφαλής τον καπετάνιο του Συγκροτήματος Κυδωνίας του ΔΣΕ, Μανώλη Πισσαδάκη (Πίσσας), θα επιχειρήσει στο χωριό Μουρνιές, αιφνιδιάζοντας το σταθμό της τοπικής Χωροφυλακής. Οι αντάρτες θα καταλάβουν το σταθμό, παίρνοντας όλο τον οπλισμό, τα πυρομαχικά και το στρατιωτικό ιματισμό του και αιχμαλωτίζοντας όλους τους χωροφύλακες, οι οποίοι θα απελευθερωθούν με την υπόσχεση ότι δεν θα πάρουν ξανά όπλα. Ο Πίσσας θα μιλήσει στον ντόπιο πληθυσμό εξηγώντας τους, τους λόγους που οδήγησαν τους αγωνιστές του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-ΚΚΕ να ξαναπάρουν τα όπλα. Οι αντάρτες θα αποχωρήσουν από το χωριό, χωρίς πρόβλημα.

Αργότερα ισχυρή δύναμη ανταρτών του ΔΣΕ θα επιτεθεί στο χωριό Χρυσοπηγή, ενάντια σε στρατιωτικό τμήμα που έδρευε, εκεί που σήμερα βρίσκονται τα συνεργεία επισκευής αυτοκινήτων. Οι στρατιώτες αιφνιδιάστηκαν και δεν μπόρεσαν να αντισταθούν, με αποτέλεσμα την αιχμαλωσία τους. Οι αντάρτες έβαλαν φωτιά σε μερικά στρατιωτικά αυτοκίνητα και πήραν όσα όπλα, πυρομαχικά και άλλα εφόδια μπορούσαν να κουβαλήσουν. Πριν φύγουν πήραν μερικούς αιχμάλωτους στρατιώτες μαζί τους, για λόγους ασφαλείας, τους οποίους απελευθέρωσαν, αφού απομακρύνθηκαν από την περιοχή. 

Αυτές οι δύο συνδυασμένες επιθέσεις του ΔΣΕ σε δύο χωριά, πολύ κοντά στην πόλη των Χανίων ανησύχησαν ιδιαίτερα τις στρατιωτικές και πολιτικές αρχές που δεν ανάμεναν τέτοια συντονισμένη και επιθετική αντίδραση, στο όργιο τρομοκρατίας που είχαν εξαπολύσει. Ακολούθησαν απαγορεύσεις της κυκλοφορίας των κατοίκων της πόλης και στρατιωτική προετοιμασία επιχειρήσεων.

Κωνσταντίνος Μητσοτάκης (1918- 2017): Τέκνο οικογένειας πολιτικών με παράδοση στη βενιζελική παράταξη του νομού. Κατά την Κατοχή υπήρξε μέλος της οργάνωσης ΕΟΚ. Μετά την παράδοση των Γερμανών ο Μητσοτάκης υπηρέτησε και στην αγγλική υπηρεσία πληροφοριών ως σύνδεσμος με την Ελληνική Στρατιωτική Διοίκηση. Διαδραμάτησε ιδιαίτερα σκιώδη ρόλο στην περίοδο του Εμφυλίου στην Κρήτη στηρίζοντας ενεργά και συνεργαζόμενος στενά με τον Παύλο Γύπαρη και άλλους κεντρώους τρομοκράτες της περιοχής, υπό την καθοδήγηση του Σοφοκλή Βενιζέλου και των Βρετανών. Ανάλογα σκιώδη ρόλο θα διαδραματίσει με την αποστασία, που ουσιαστικά έφερε τη Χούντα των Συνταγματαρχών. Εδώ εικονίζεται με τη στρατιωτική στολή θητείας.

Πηγή: Λευτέρης Ηλιάκης, Ο Εμφύλιος Πόλεμος στην Κρήτη, Αυτοέκδοση, Χανιά 2002, 37-45.