Η Κρήτη στον Εμφύλιο - Μέρος 1ο: Λευκή Τρομοκρατία

 

Στις δύσκολες αυτές ημέρες, της δεύτερης σε σειρά καραντίνας, ο Κόκκινος Φάκελος θα προσπαθήσει να γεμίσει το χρόνο σας, με ένα εκτενές αφιέρωμα στην περίοδο του Εμφυλίου, στην Κρήτη. Πρόκειται για ένα ελάχιστα διερευνημένο ζήτημα, με σχετικά περιορισμένη βιβλιογραφία, για το οποίο λίγα έχουν γραφεί.

Η Λευκή Τρομοκρατία

Λίγο μετά την υπογραφή της κοινής συμφωνίας ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και ΕΟΚ (Εθνική Οργάνωση Κρήτης), στις 03/02/1945, με την οποία συμφωνούταν η κατάπαυση των εχθροπραξιών και η προώθηση της αδελφοσύνης, της δημοκρατίας και της συμφιλίωσης, οι προβλέψεις του ΕΑΜ και του ΚΚΕ για τη μονομερή ακύρωσή της στην πράξη, ξεκινούν να εμφανίζονται δραματικές.

Το Μάρτιο του 1945 και ενώ το φιλοβενιζλικό αστικό στρατόπεδο στην Κρήτη έχει ανασυγκροτηθεί σημαντικά, τίθεται σε εφαρμογή ένα εκτενές σχέδιο τρομοκρατίας των προοδευτικών δυνάμεων του νησιού και του λαϊκού κινήματος, από την πλευρά της ΕΟΚ, της παλαιάς βενιζελικής παράταξης και όλων των άλλων αντιδραστικών δυνάμεων που είχαν συμφέρον από αυτή την εξέλιξη. Εδώ θα βρούμε και σύγχρονους "γνώριμους", όπως ο νεαρός τότε πολιτικός και σύμμαχος της ΕΟΚ, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης. 

Αποκορώνας

Έτσι, στις 25 Μαρτίου του 1945, στο πανηγύρι του Φρε στον Αποκορώνα, παρακρατικοί τρομοκράτες της ΕΟΚ, της οποίας τότε ηγούταν ο Παύλος Γύπαρης, δολοφονούν ύπουλα το λαμπρό αγωνιστή του ΕΛΑΣ Νίκο Νταμαδάκη, από το χωριό Αχλάδες Κεραμείων και τραυματίζουν τον ΕΛΑΣίτη Μιχάλη Καρβούνη, από το χωριό Σαμωνά Αποκορώνα. Τις επόμενες ημέρες, όλες οι δυνάμεις των τρομοκρατών της Κρήτης θα ανοίξουν ένα πλατύ μέτωπο αίματος, ενάντια στις δυνάμεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και ΚΚΕ χτυπώντας κυρίως τους εφεδροΕΛΑΣίτες του Αποκορώνα, νότια από το χωριό Βαφέ, μέχρι το μετόχι του Αρεβίτι.

Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ απέκρουσαν επί μια ολόκληρη εβδομάδα τις επιθέσεις, τελικώς όμως υποχώρησαν μπροστά στις μεγαλύτερες σε αριθμό δυνάμεις της Χωροφυλακής, του Στρατού και των παρακρατικών συμμοριών, που ήταν εξοπλισμένες με σύγχρονο βρετανικό εξοπλισμό και έχιαραν της απόλυτης στήριξης του αστικού κράτους και των τοπικών αρχών. Σημαντική λεπτομέρεια της περιόδου αυτής που δεν πρέπει να ξεχνάμε αποτελεί το γεγονός ότι ακόμα, οι ναζιστικές δυνάμεις δεν είχαν εγκαταλείψει το νησί, αλλά τα βρετανικά όπλα και τα ελληνικά χέρια, χρησιμοποιήθηκαν για το τσάκισμα του λαϊκού κινήματος και όχι του ξένου κατακτητή.

Μετά την υποχώρηση του ΕΛΑΣ, οι συμμορίες του Γύπαρη εξαπόλυσαν άγριο όργιο τρομοκρατίας σε όλη την επαρχία Αποκορώνα. Παρακάτω καταγράφονται ορισμένα τέτοια περιστατικά:

Στις 25/03/1945, πενήντα φασίστες του Κατσιά και του Πέτρακα εισήλθαν στο χωριό Φρε και προσποιούμενοι τους προσκυνητές ξεκίνησαν επεισόδια. Με επικεφαλής το συνεργάτη των Γερμανών Κατσανέβα άνοιξαν πυρ στο συγκεντρωμένο πλήθος και δολοφόνησαν τον ΕΛΑΣίτη Νταμαδάκη, τραυματίζοντας επίσης τον ΕΛΑΣίτη Μιχάλη Καρβούνη. Παράλληλα, τμήματα παρακρατικών κύκλωσαν το χωριό, απωθήθηκαν όμως μετά από επίθεση του ΕΛΑΣ. 

Λίγο αργότερα θα εκπνεύσει στο Νοσοκομείο Χανίων, ο ΕΛΑΣίτης Μήτσος Μπολιουδάκης, που υπέστη φρικτά βασανιστήρια, από τους παρακρατικούς του Γύπαρη, οι οποίοι τον είχαν συλλάβει. 

Στο χωριό Μαχαιρά, παρακρατικοί τραυματίζουν τον ΕΛΑΣίτη Μήτσο Χαραλαμπάκη, ο οποίος κινδύνευσε να χάσει το πόδι του.

Στο χωριό Λουλιανά, παρακρατικοί επιτέθηκαν σε ΕΛΑΣίτες και τους χτυπούσαν ρωτώντας "Γιατί μωρέ είσαι κομμουνιστής; Τί θέλεις; Ελευθερογαμία;". Ανάμεσα στους τραυματίες βρέθηκε και ο ΕΛΑΣίτης που μεταφέρθηκε αιχμάλωτός τους, στο χωριό Φρε σε σοβαρή κατάσταση.

Επίκεντρο των επιθέσεων υπήρξε το χωριό Βαφέ, έδρα των παρακρατικών και του ίδιου του Γύπαρη. Οι ξυλοδαρμοί και οι επιθέσεις ήταν σχεδόν καθημερινό φαινόμενο. Χτύπησαν άγρια τη νεαρή Δέσποινα Καλογεράκη, μόνο και μόνο επειδή ήταν μέλος της τοπικής ΕΠΟΝ και ξυλοκόπησαν μεταξύ άλλων τον Αντώνη Μπουντουράκη, γιατί τα δύο του αδέλφια ήταν μέλη του ΚΚΕ. Ο Γύπαρης είχε μάλιστα επιβάλλει αυθαίρετα και απαράδεκτα μέτρα απαγόρευσης της κυκλοφορίας, σε όλους χωρίς τη δική του άδεια και για όσους είχαν συγγενείς αντάρτες του ΕΛΑΣ, μέλη του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ ή του ΚΚΕ, η κυκλοφορία απαγορευόταν, χωρίς συνοδεία ΕΟΚίτη. Στο ίδιο χωριό, οι παρακρατικοί του Γύπαρη, ξυλοκόπησαν άγρια το Σήφη Βαμβολάκη και τον αδερφό του Στέλιο και λεηλάτησαν το ψιλικατζίδικο του Σπύρου Βαμβολάκη, όπως και το καφενείο του ΕΑΜίτη Μανώλη Βουτσαδάκη. 

Στο χωριό Φρε έδειραν τη γυναίκα του Μιχάλη Σπαντιδάκη και λεηλάτησαν το σπίτι τους, κλέβοντας ένα χρυσό ρολόι, ένα πρόβατο, επτά κότες και όσο ψωμί βρήκαν, γιατί έτσι δρούσαν οι παρακρατικοί σε ολόκληρη την Ελλάδα και όχι μόνο την Κρήτη: Χτυπώντας, βιάζοντας και δολοφονώντας ανυπεράσπιστους και ληστεύοντας τις περιουσίες τους...

Ξανά στο χωριό Φρε, οι παρακρατικοί του Γύπαρη, συνεργάτη του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, έλεψαν το βόδι του Ανδρέα Σπαντιδάκη και το χοίρο του Ανδρέα Καραμπαντελάκη. Σταμάτησαν στο δρόμο τον Κωστή Κουκουμπεδάκη και του έκλεψαν τα ρούχα και τα παπούτσια. Αργότερα λεηλάτησαν κυριολεκτικά το σπίτι του Μανώλη Τζούστα. 

Σε άλλο σημείο του νομού, η ληστοσυμμορία της Χιλιομουδούς, αποτελούμενη από πρώην συνεργάτες του κατακτητή και μέλη της ΕΟΚ λήστεψε τον πάμφτωχο πλανόδιο μικροπωλήτη, Σπύρο Πατεράκη από τους Αρμενούς, που πήγαινε να πουλήει την πραμάτεια του.

Η περίοδος αυτή στην Κρήτη θα σημαδευτεί επίσης από τη μοιραία και λανθασμένη πολιτική απόφαση της Νομαρχιακής Επιτροπής του ΕΑΜ, να διαλύσει τα ένοπλα τμήματα του ΕΛΑΣ, όπως και τον εφεδρικό ΕΛΑΣ του νομού, επιδιώκοντας τη δημοκρατική ομαλοποίηση, απαιτώντας βέβαια και τη διάλυση της ΕΟΚ, κάτι που προφανώς δε συνέβη. 

Δυτική Κίσαμος

Στην ίδια περίοδο που οι παρακρατικοί του Γύπαρη και του Μπαντουβά επιτέθηκαν στις δυνάμεις του ΕΛΑΣ Αποκορώνα, ανάλογες ενέργεις τρομοκρατίας και βίας θα λάβουν χώρα στη δυτική Κίσαμο, ξανά με τους ίδιους πρωταίτιους.

Με την καθοδήγηση του Άγγλου πράκτορα Τζων, δρομολογήθηκε η οργάνωση ομάδας ενόπλων, από ΕΟΚίτες και χωροφύλακες του Τάγματος Ασφαλείας του Παπαγιαννάκη και στόχο το λαϊκό κίνημα, το ΕΑΜ, τον ΕΛΑΣ και το ΚΚΕ. Όπλισαν ξανά τους Παπαγιανναίους, που είχαν αφοπλιστεί κατά την Κατοχή, από τον ΕΛΑΣ και ανάθεσαν την αρχηγεία της ομάδας στο στέλεχος της ΕΟΚ, Γιώργο Καμηλάκη (Καμηλογιώργη). Η δράση της συμμορίας ξεκίνησε με την επίθεση στα γραφεία του ΚΚΕ στο Καστέλι και το Σέλινο. Αργότερα, θα συναντήσουν τμήμα του ΕΛΑΣ και θα ακολουθήσει ένοπλη συμπλοκή, με τους παρακρατικούς να υποχωρούν, αφήνοντας πίσω τους νεκρό, τον παρακρατικό Πάτερα. Στη μάχη θα χάσει τη ζωή του και ο ΕΛΑΣίτης Ευθύμης Μπιτζανάκης, από τα Παλιά Ρούματα.

Μετά τη σύγκρουση αυτή, οι ΕΛΑΣίτες Γιώργης Χαλκιαδάκης, Σήφης Μπιτζανάκης, Παπα-Σπύρος, Γιάννης Ραϊσάκης, Γιάννης Μπαντουράκης, Ζαχάρης Μπαντουράκης, Μιχάλης Αλεξαντρής και άλλοι, συγκρότησαν ομάδα ενόπλων καταδιωκόμενων και ανέπτυξαν αμυντική δράση, η οποία ωστόσο δεν αποτέλεσε παράδειγμα για το ΕΑΜ του νομού. 

Η ομάδα του Καμηλογιώργη θα δολοφονήσει εν ψυχρώ τον υπεύθυνο του εφεδρικού ΕΛΑΣ, στο Καστέλι, το λιμενάρχη ΕΑΜικό Σκαρέα και το φούρναρη Γιάννη Γάσπαρη. Αργότερα θα συγκρουστούν με την ομάδα του Χαλκιαδάκη, από την οποία θα σκοτωθούν σταδιακά οι παπα-Σπύρος, Γιάννης Ραϊσάκης και Μιχάλης Αλεξανδρής, σε διάφορα σημεία της περιοχής. 

Με τα γεγονότα αυτά και τη σταδιακή γιγάντωση της λευκής τρομοκρατίας, θα φτάσουμε στα γεγονότα του εορτασμού της Απελευθέρωσης των Χανίων στις 02/05/1945...

Παύλος Γύπαρης 1882- 1966: Διορισμένος φρούραρχος των Χανίων το 1944, οργανωτής των παρακρατικών συμμοριών της ΕΟΚ και των άλλων αντικομμουνιστικών ομάδων και μετέπειτα πολιτευτής και βουλευτής Χανίων, με το κόμμα του Σοφοκλή Βενιζέλου. Εδώ εικονίζεται με στολή του Μακεδονικού Αγώνα. Κατά την περίοδο του Εθνικού Διχασμού είχε εμπλακεί προσωπικά στην υπόθεση δολοφονίας του Ίωνα Δραγούμη στην Αθήνα. Κατά την Κατοχή υπηρετούσε στο ελληνικό φρουραρχείο Αλεξανδρείας και Καΐρου.

Πηγή: Λευτέρης Ηλιάκης, Ο Εμφύλιος Πόλεμος στην Κρήτη, Αυτοέκδοση, Χανιά 2002, 15-17 και 21-24.