Συνέντευξη με τον Κώστα Μαραγκουδάκη

Το παρακάτω υλικό αποτελεί μέρος συνέντευξης του Κόκκινου Φάκελου με τον Κώστα Μαραγκουδάκη που πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι του 2016, στο Σπίτι του Αγωνιστή.

_Πείτε μας ορισμένα πράγματα για εσάς.

_ Γεννήθηκα στην Αθήνα το 1925 και είμαι σήμερα 92 ετών. Συνολικά κρατήθηκα σε φυλακές και εξορίες για 10 χρόνια. Πήγα στην Ικαρία από τον Ιούλιος του 1947 έως το Σεπτέμβριο του 1947 με τις συλλήψεις του Ζέρβα, Κρατήθηκα μετά στα Βούρλα για 11 μήνες σε κατάσταση υποδίκου, στη Γιούρα από τις 5/1949 έως τις 12/1951, στη Μακρόνησο από τις 7.1953 έως 7/1954, 5 μήνες στο κρατητήριο της Κηφισιάς και στη Γιούρα και τη Λέρο με την Χούντα από το 1967 έως το 1971.

_ Να ξεκινήσουμε από την  περίοδο της Κατοχής;

_ Φυσικά. Οργανώθηκα στη νεολαία του ΕΑΜ στα μέσα του 1942. Η οργάνωση των νέων ως το 1940 ήταν η φασιστική ΕΟΝ του Μεταξά. Όσοι προσπάθησαν να ξεφύγουν από τη συμμετοχή τους σε αυτή να ξέρετε ότι δεν τα κατάφεραν γιατί αλλιώς δεν μπορούσαν να παρακολουθούν το σχολείο. Με τη βοήθεια των γονιών μου, εγώ προσπάθησα να αποφύγω την ΕΟΝ γραφόμενος με τα 3 αδέλφια μου στους Προσκόπους. Το 1940 με κλείδωσαν στο σχολείο, το Γυμνάσιο Αμαρουσίου και δεν μας έβγαζαν αν δεν γραφόμασταν στην ΕΟΝ. Παράληλα διέλυσαν το σώμα των Προσκόπων. Ο διάδοχος Παύλος που ήταν αρχηγός των Προσκόπων έγινε έτσι αρχηγός της ΕΟΝ. Δεν είναι τυχαίο ότι ο κόσμος ήταν έτοιμος το 1940 να πολεμήσει τον Ιταλό και λόγω του ότι ήταν κατακτητής, αλλά και λόγω του ότι ήταν φασίστας. Το λέω αυτό γιατί στην Ελλάδα τότε υπήρχε έντονη αντιφασιστική διάθεση. 

Το 1942 ήμουν 17 ετών. Ασχολήθηκα με τη δουλειά σε πιο νέα παιδιά και μετά με την ίδρυση της ΕΠΟΝ στις 23/2/43.

_ Υπήρξατε ιδρυτικό μέλος της ΕΠΟΝ;

_ Όχι ιδρύθηκε από μεγαλύτερους σε ηλικία νεολαίους. Μετά την ίδρυση λοιπόν της ΕΠΟΝ, εντάχθηκα κι εγώ στην ΕΠΟΝ και ανήκα στα Βόρεια Προάστεια Αθήνας, με περιοχή δράσης από τα Σίδερα Χαλανδρίου μέχρι τη Δροσιά και από τη Μαγκουφάνα έως την Πεντέλη. Αυτός ήταν ο 9ος τομέας της ΕΠΟΝ.

_ Οι περιοχές που μου λέτε είναι περιοχές διαμονής της αστικής τάξης. Είχε πέραση το ΕΑΜ και η ΕΠΟΝ σε αυτά τα στρώματα;

_ Όχι φυσικά. Όμως η αριστοκρατία εξυπηρετείται από έναν μεγάλο αριθμό λαικών ανθρώπων, νταντάδες, υπηρέτες, σοφέρ, κηπουρούς κτλ. Με αυτόν τον κόσμο δούλευε η οργάνωση. Εκεί στήθηκε μια ισχυρή οργάνωση της ΕΠΟΝ. Εγώ είχα την ευθύνη της Κηφισιάς, Ερυθραίας, Εκάλης, Μαγκουφάνας και των Μελισσίων. Αργότερα αναδείχθηκα σε γραμματέα του 9ου τομέα, το 1944. Τότε έπρεπε να φύγω από την Κηφισιά για να μην συλληφθώ και με υπόδειξη της ΕΠΟΝ μετατέθηκα στον 7ο τομέα ΕΠΟΝ με περιοχή ευθύνης Αμπελοκήπους, Κουντουριώτικα, Γκύζη, Εξάρχεια, Κολωνάκι και τα πέριξ.

_ Στο ΚΚΕ πότε οργανωθήκατε;

_ Στο ΚΚΕ οργανώθηκα στο 1943 με κομματική ευθύνη να εκπροσωπώ την ΕΠΟΝ στην ΚΟΒ Κηφισιάς. Όταν έφυγα για να στρατευθώ μετά το 1944 ήμουν γραμματέας του 7ο τομέα της ΕΠΟΝ. Ήταν τότε πολύ δύσκολες εποχές. Θυμάμαι μια κοπέλα που δούλευε στον Ερυθρό Σταυρό και ήταν γραμματέας της ΕΠΟΝ Κολωνακίου, συγγενής ενός καθάρματος του Τουρκοβασίλη. Όταν πήγα να κάνω συνεργασία μαζί της στο δρόμο στο Κολωνακι, μου είπε «Τι να κάνω που δουλεύω στον Ερυθρό Σταυρό και μου ζητάνε δήλωση αλλιώς θα με απολύσουν;» Της απάντησα ότι αυτό είναι ένα συνειδησιακό θέμα αλλά ένας κομμουνιστής δεν υπογράφει δηλώσεις μετανοίας. Τελικά την έπιασαν, τη φυλάκισαν στις φυλακές Αβέρωφ. Έγραψε στη φυλακή θαυμάσια κείμενα που υπάρχουν στο δίσκο του Μίκη Θεοδωράκη «Κατάσταση Πολιορκίας» και πριν την εκτέλεση τα έδωσε στην Ακρίτα και μετά πέρασαν στο Μίκη.

_  Μάχιμη δράση δεν είχατε κατά την Κατοχή;

_ Όχι. Πήρα μέρος στη Μάχη του Κεφαλαρίου στην Κηφισιά τον Δεκέμβρη του 1944 ως σύνδεσμος όμως. Ήμουν σύνδεσμος του Αρχηγείου και της πρώτης γραμμής. Νικήσαμε μετά από 3 μέρες μάχη. Από τις 17/12 έως τις 19/12 οπότε και είχαμε πλήρη νίκη του ΕΛΑΣ και σύλληψη 550 Βρετανών της αεροπορίας. Όλοι οδηγήθηκαν στην αιχμαλωσία και γλίτωσαν γιατί ο ΕΛΑΣ τους έβγαλε από τη μάχη όταν άρχισαν να έρχονται ισχυρές δυνάμεις βρετανικών τανκ. Τα πολυβόλα τους χτυπούσαν τυφλά και θα μπορούσαν να έχουν σκοτώσει και τους δικούς τους. Ίσως βέβαια να λειτούργησε μέσα τους και το ερώτημα: «Τι κάνω εδώ εγώ;» Ήταν μορφωμένοι άνθρωποι όλοι τους. 

_ Να ξεκινήσουμε τώρα να μιλάμε για την Ικαρία;

_ Πήγα στο νησί ως εξόριστος τον Ιούλιο του 1947. Βήκα μια άριστη κατάσταση. Στο νησί, οι ήδη υπάρχοντες εξόριστοι είχαν οργανώσει τη ζωή τους. Γίνονταν κατανομή στα διάφορα χωριά της Ικαρίας των εξορίστων για να χωράμε όλοι. Εγώ πήγα στο Τσουρέδο. Ο κόσμος των εξορίστων επιδόθηκε σε κάθε καλό έργο προς τους ντόπιους. Στο Τσουρέδο φιάξαμε πλατεία για το χωριό που δεν είχε και άλλα κοινοφελή έργα. Έτσι ο κόσμος της Ικαρίας ανέπτυξε αδελφική σχέση μαζί μας. 

_ Το γραφείο της ΟΣΠΕ από ποιους απαρτίζονταν;

_ Από παλιά στελέχη της ΚΕ του ΚΚΕ και της Εθνικής Αντίστασης. 

_ Ονόματα θυμάστε; 

_ Όχι. Ήταν όμως τα δοκιμασμένα στελέχη. Όταν άρχισε η Χωροφυλακή να κάνει προβοκάτσιες με τους εξόριστους, άρχισαν να μας παίρνουν ανά περιοχή και να μας στέλνουν με καίκι στον Πειραιά για ανάκριση. Εμένα με μερικούς άλλους μας βάλανε δεμένους με φουρτούνα στο καίκι για Πειραιά. Ήμασταν μια παρέα 7 ατόμων. Όμως είχε τόση φουρτούνα που δεν μπορούσαμε καν να μπούμε στο καράβι. Ο καπετάνιος έτσι ζήτησε να λυθούν οι κρατούμενοι. Οι χωροφύλακες του απάντησαν πως οι κρατούμενοι δεν γίνεται να λυθούν. Εκείνος τότε τους λέει: «Εγώ είμαι ο καπετάνιος στο καράβι και εγώ έχω την εξουσία εδώ. Χωρίς να τους λύσετε εγώ δεν τους μεταφέρω.» Έτσι κι αυτοί υποχρεώθηκαν να μας λύσουν. Μέσα στη θάλασσα τώρα, οι χωροφύλακες άρχισαν ένας-ένας να πέφτουν κάτω από τη ζαλάδα σαν κοτόπουλα. Έμεινε μόνο ένας στην πρύμνη. Σε κάποια φάση έπεσε κι αυτός και μείναμε αφύλακτοι. Σε αυτή την κατάσταση φθάσαμε στον Πειραιά. Το κρατητήριο ήταν γεμάτο ασφυκτικά. Οι χωροφύλακες φαίνεται εκτίμησαν τη στάση μας κι ήρθαν στο κρατητήριο να μας κάνουν επίσκεψη και να μας αποχαιρετίσουν πριν φύγουν ξανά για την Ικαρία. 

_ Σχέσεις των εξορίστων με το ΔΣΕ Ικαρίας υπήρχαν; 

_ Περισσότερο για ένα μπέρδεμα της κομματικότητας με άλλες απόψεις που αποσκοπούν όμως στο ίδιο αποτέλεσμα. 

_ Μιλήστε μου για τη Γυάρο

_  Στη Γιούρα δεν πρόλαβα να έρθω άμεσα σε επαφή με την οργάνωση του κόμματος γιατί γρήγορα με τοποθέτησαν σε κλωβό. Αν διαβάσεις το βιβλίο «Γιούρα το θανατονήσι», το κομμάτι για την οικονομική εκμετάλλευση των εξορίστων το έχω γράψει εγώ.  Η Γιούρα λοιπόν, το θανατονήσι, προορίζονταν για τόπος υποχώρηση ή εξόντωσης των κομμουνιστών. Ο στόχος δεν επετεύχθη γιατί αντίθετα με τη Μακρόνησο οι ομάδες των πολιτικών κρατουμένων που έρχονταν ήταν ήδη οργανωμένες. Δεν πήγαινα, ας πούμε, εγώ μόνος μου, πήγαινε όλη η παρέα των καταδίκων. Ήταν κατάδικοι ή υπόδικοι όχι φαντάροι. Κάθε ομάδα που μετά από δίκη πήγαινε στη Γιούρα ήταν ήδη οργανωμένη για αυτό και πιο δυνατή ως σύνολο. Στη Γιούρα μεταχειρίστηκαν αρχικά την καταναγκαστική εργασία με το χτίσιμο των φυλακών και το κουβάλημα τεραστίων ποσοστήτων οικοδομικών υλικών. Αντίθετα στη Μακρόνησο όσοι στάλθηκαν με βάση τη στρατολόγησή τους ήταν άτομα από όλες τις περιοχές της χώρας. Εκείνοι που άντεξαν ενώθηκαν τελικά γιατί όσοι δήλωναν στη Μακρόνησο στέλνονταν σε άλλο τάγμα, συνήθως το ΒΕΤΟ ή το ΓΕΤΟ, ενώ εκείνοι που προορίζονταν για την τελευταία επίθεση ήταν όσοι είχαν αντέξει από το ΑΕΤΟ και ότι είχε απομείνει δυνατό από το ΒΕΤΟ, το ΓΕΤΟ και τη ΣΦΑ. Στη Γιούρα μετάφεραν καταδίκους και άρα πήγαιναν οργανωμένος κόσμο που πέρασε πολλά ως την καταδίκη του και άντεχε. Ενώ στη Μακρόνησο μάζεψαν όλους τους αριστερούς χωρίς να στοχεύσουν παρά μόνο στο ιδεολόγημα της αναβάπτισης.

_ Μια ερώτηση εδώ: Γιατί θεωρείτε ότι το 1948 έγινε η σφαγή του ΑΕΤΟ;

_ Ξέραν ότι τελειώνει ο Εμφύλιος και θέλαν να σπάσουν και να τελειώσουν με τα δραστήρια στελέχη του ΚΚΕ. Υπήρχαν άτομα που όταν συζητούσαν το θέμα κλαίγανε σαν μικρά παιδιά γιατί είχαν σπάσει. Ο Παπάγος δέχτηκε να γίνει το 53 εξεταστική επιτροπή για το τι συμβαίνει στη Μακρόνησο για να βγάλει και τηνουρά του έξω. Έβαλε επικεφαλής της έναν έμπιστό του αξιωματικό. Έγινε έρευνα πραγματική και ενημέρωσε τον Παπάγο. Αποφασίστηκε τότε από τον Παπάγο να κλείσει το Μακρονήσι. Έδιωξε τους περισσότερους βασανιστές και καταχραστές της Μακρονήσου. Επικράτησε μια άλλη κατάσταση.

_ Πίσω στη Γυάρο λοιπόν;

_ Μετά το Γλάστρα η κατάσταση άλλαξε. Η περίοδος που ακολουθεί ήταν η περίοδος Μπουζάκη. Ο Μπουζάκης είχε σύζυγο δασκάλα συνάδελφο της μητέρας μου και οι γενικά οι δύο οικογένειές μας είχαν αστικές σχέσεις και δεσμούς. Όταν το συνειδητοποίησα αυτό στη Γιούρα συνενοήθηκα με την καθοδήγηση και τους είπα για τη σχέση. Μου ζήτησαν να πάω στον Α’ Όρμο και να ζητήσω να περάσω στις υπηρεσίες του όρμου. Εκεί είχε το λογιστήριο που λειτουργούσε μόνο με κομμουνιστές. Εμείς θέλαμε τέτοια πόστα γιατί είχαν τεράστια σημασία. Κάναμε τέρατα και σημεία στον αντίπαλο.

_ Όπως;

_ Να σου πω ένα περιστατικό: Πήραμε το κελιδί από έναν χώρο βασανιστηρίων και το παραδώσαμε στην καθοδήγηση. Τους είπαμε ότι δεν θα ξαναλειτουργήσει ο χώρος. Έτσι και έγινε. Κάναμε επίσης καταγγελίες για προμηθευτές του στρατοπέδου και για το κλέψιμο που γίνονταν. Ο Δασκαλάκης, προμηθευτής από τη Σύρο πήγε έτσι φυλακή. Επίσης ότι χρειαζόμασταν σαν οργάνωση, για τα παράνομα ραδιόφωνα ας πούμε, το παίρναμε από τη Σύρο μέσω και των φυλάκων που φοβόντουσαν τη σχέση μας με το διευθυντή. Ένα άλλο που κάναμε ήταν ακραίο, αλλά η εποχή δικαιολογεί νομίζω τα μέσα. Αν φέρναν καποιον άλλο στο λογιστήριο που δεν ήταν δικός μας, αμέσως διογκώναμε τα λάθη του και την επομένη ημέρα τον διώχνανε. Αν έβαζε ας πούμε ανάποδα το καρμπόν μια φορά κατά λάθος, λέγαμε «Καλά αυτός είναι άχρηστος, ούτε το καρμπόν δεν ξέρει να βάλει.» 

_ Η Γυάρος πόσους κρατουμένους είχε τότε;

_ Συνολικά μόνο μπορώ να πω ότι πέρασαν πάνω από 15000.

_ Μετέπειτα σας στέλνουν στη Μακρόνησο.

_ Στη Μακρόνησο πήγα το 1953-1954 ως φαντάρος. Είχαν σταματήσει τα βασανιστήρια, αλλά η μνήμη τους είχε μείνει στον αέρα του νησιού. Σταμάτησαν τα βασανιστήρια γιατί είπαμε, ο Παπάγος πείστηκε και από δικούς του συμβούλους να τα σταματήσει. Εγώ έκανα τη θητεία μου στη Μακρόνησο στον 1ο λόχο απομόνωσης. Έγινα αμέσως εκπρόσωπος των κρατουμένων του λόχου. Κερδίζαμε συνεχώς θέσεις και δυνατότητα να θέτουμε αιτήματα και προβλήματά μας. Άλλαξε αρκετά η διαβίωση και στην απομόνωση μέχρι τη διάλυσή της. Ειδικότερα για μένα έπεσε και από το δικαστήριο η παράταση της θητείας μου για λόγους ανυποταξίας με βάση ιατρικό πιστοποιητικό και απελευθερώθηκα. 

_ Πόσους κρατούμενους είχε τότε το νησί;

_ Ο λόχος απομόνωσης 120-130, συνολικά η Μακρόνησος το πολύ 2000. Αρχικά μου ζητήθηκε δήλωση στη Μακρόνησο και αρνήθηκα. Με στείλαν στην απομόνωση. Στην υποδοχή, όταν περάσαμε στο Α2 γραφείο, ο «Αλφαδύος» που μας εξέτασε μετατίθονταν στην Κορέα. Είχε ταραστεί πολύ και με ρώτησε: «Πώς τα βλέπεις τα πράγματα με τον πόλεμο στην Κορέα;». Του απάντησα: «Δεν θα ξαναρχίσει ο πόλεμος, σε βλέπω απείραχτο.» Μετά το Α2 μας πήγαν στο ΓΕΤΟ και μας κλείσαν σε ένα τολ που είχε άλογα. Ήμασταν κλεισμένοι μέσα στα σανά στο απόλυτο σκοτάδι. Το απόγευμα οι δηλωσίες ήρθαν και κατ’ εντολής άρχισαν να μας πετάνε πέτρες στο τολ. Μπαίνει τελικά ο γνωστός «Αλφαδύος» και άρχισε να μας βάζει να κάνουμε «προσοχή- ανάπαυση». Εγώ του λέω τότε: «Εγώ δεν δέχομαι καψόνια» και σταμάτησε. Τη νύχτα μας βγάλανε έξω και μας πήγαν σε ένα κτίριο. Εμείς αρχίσαμε να τραγουδάμε. Μόλις μπαίνουμε, μας βλέπουνε οι φαντάροι του κτιρίου και μας υποδέχονται με ανοιχτές αγκαλιές. Ήταν ο λόχος απομόνωσης. 

_Μετά πάμε στο κρατητήριο Κηφισίας;

_ Ναι, στην οδό Κασσαβέτη. Εκεί με κράτησαν λίγο και μετά με άφησαν να φύγω. Εγώ επειδή η προέλευσή μου αστική, γίνονταν πολλές προσπάθειες να με αποσπάσουν από το ΚΚΕ. Θυμάμαι στο κρατητήριο ήρθε να με δει ένας αξιωματικός της Ασφάλειας και με πίεσε να αποκηρύξω επικαλούμενος τις σπουδές μου και την καριέρα που με περίμενε. Του απάντησα: «Τώρα κατάλαβα γιατί δεν μπορείς να παντρέψεις τις κόρες σου. Όταν μου κάνεις τέτοιες προτάσεις χωρίς να καταλαβαίνεις με ποιον μιλάς, ο κάθε γαμπρός θα λέει, τι ανόητος είναι αυτός ο άνθρωπος.»