Του Λεωνίδα Φ. Καλλιβρετάκη
Ο διορισμός στις 13 Φεβρουαρίου 1969 στη διοίκηση της ΑΤΕ του 76χρονου υποστράτηγου Ν. Κουρκουλάκου προκάλεσε αίσθηση, ιδιαίτερα μετά την «επιθετική» δημόσια προβολή, εκ μέρους του νεοδιορισμένου, της κατοχικής του δράσης ως διοικητή των Ταγμάτων Ασφαλείας Πατρών και σε συνδυασμό με την επίσης δημόσια διαβεβαίωση ότι ο διορισμός του υπήρξε προσωπική επιλογή του Γεωργίου Παπαδόπουλου.
Οι εντυπώσεις αυτού του διορισμού δεν είχαν ακόμη κοπάσει όταν δύο μήνες αργότερα, στις 25 Απριλίου 1969, δημοσιεύθηκε το Νομοθετικό Διάταγμα 179/69 «περί Εθνικής Αντιστάσεως», το όποιο, μεταξύ των άλλων, προχωρούσε σε μια (έμμεση έστω) αναγνώριση τής «αντιστασιακής» δράσης των ταγματασφαλιτών.
Την ίδια περίοδο βρέθηκε στην Αθήνα η Γαλλίδα ανταποκρίτρια Brigitte Friang, η οποία αποτύπωσε το κλίμα που είχε δημιουργηθεί υπό την επήρεια των πρόσφατων αυτών εξελίξεων, στο σχετικό άρθρο της που δημοσιεύθηκε στη Monde Diplomatique το Μάιο του 1969, γράφοντας ότι «κάποιες κακές γλώσσες» ανέφεραν ότι, κατά τη διάρκεια της κατοχής, ο Παπαδόπουλος υπηρέτησε υπό τον ταγματάρχη Κουρκουλάκο στα Τάγματα Ασφαλείας. Με βάση, δηλαδή, το ερμηνευτικό σχήμα που προτείνω, το δημοσίευμα αυτό είναι προϊόν των εντυπώσεων που προκάλεσαν τα δύο αμέσως προηγηθέντα γεγονότα και, όλα μαζί, σε διάστημα μόλις τριών μηνών, δημιούργησαν μια συμπαγή βάση πάνω στην οποία θεμελιώθηκε το επίμαχο ζήτημα.
Μετά από πέντε μήνες, στις 27 Οκτωβρίου 1969, κατετέθη στο Αμερικανικό Κογκρέσο το μνημόνιο του Νικόλαου Σταύρου (προϊόν επίσης επιτόπιας έρευνας και επαφών), στο όποιο περιλαμβανόταν η διαπίστωση του Ελληνοαμερικανού πολιτικού επιστήμονα ότι, μεταξύ των οπαδών της χούντας, περιλαμβάνονταν άτομα που «φέρουν το στίγμα της συνεργασίας με τους Γερμανούς».
Δύο χρόνια αργότερα, τον Οκτώβριο του 1971, ο Chris Μ. Woodhouse σχολίασε το γεγονός ότι «οι στρατοκράτες» της Χούντας, των οποίων η δράση κατά την περίοδο της ναζιστικής κατοχής «στην καλύτερη περίπτωση ήταν ασήμαντη», απέφευγαν συστηματικά να αναφερθούν στην αντίσταση. Αργότερα (το 1973), η τοποθέτηση του σκλήρυνε ακόμη περισσότερο, καθώς συνέδεσε ρητά το γεγονός ότι η επίσημη χουντική προπαγάνδα ελαχιστοποιούσε τις αναφορές στη Γερμανική κατοχή και τα δεινά της, με την ενδεχόμενη ανησυχία του δικτάτορα «μήπως κάποια ήμερα συμπληρωθούν τα κενά στην επίσημη βιογραφία του». Αυτές οι διαπιστώσεις δεν οδήγησαν πάντως τον ίδιο τον Woodhouse να υιοθετήσει τελικά την άποψη ότι ο Γ.Π. υπηρέτησε στα ΤΑ., γι' αυτό και δεν την συμπεριέλαβε στο μεταγενέστερο βιβλίο του, πού εκδόθηκε το 1985.
Αυτό το «ξαναγράψιμο της ιστορίας» ενόχλησε ακόμη και δεξιούς «εθνικόφρονες», όπως τον παλαίμαχο οπλαρχηγό του ΕΔΕΣ Αλέκο Παπαδόπουλο, που έφθασε στο σημείο, τον Αύγουστο του 1971, να υπαινιχθεί δημόσια ότι οι κρατούντες αποσιωπούν την αντίσταση επειδή «αισθάνονται αμηχανίαν».
Στις 16 Νοεμβρίου 1971, ο Jack Anderson, με το άρθρο του «Greek Junta and Taint of the Nazis», που δημοσιεύθηκε στην Washington Post (και άλλου) προσέθεσε στα προαναφερόμενα δύο νέους ισχυρισμούς: αφενός μια «εμπιστευτική» δήλωση του Αμερικανού πρεσβευτή Philips Talbot ότι «γνωρίζουμε ότι κάποιοι [από τους συνταγματάρχες] υπήρξαν συνεργάτες [τών Γερμανών]» -δήλωση την οποία όμως ο Talbot αμφισβήτησε ότι είχε κάνει- και αφετέρου μια μη διασταυρωμένη πληροφορία ότι ο σταθμάρχης της CIA στην Αθήνα James Potts διέθετε πολλές αναφορές για το ναζιστικό παρελθόν τής Χούντας (χωρίς λεπτομέρειες).
Δύο χρόνια αργότερα, την 1η Ιουλίου 1973, ο Βρετανός δημοσιογράφος Charles Foley δημοσίευσε ένα άρθρο στον Observer, σύμφωνα με το όποιο ένας σύντροφος του Γρίβα «επιβεβαίωσε τις πληροφορίες» ότι ο Παπαδόπουλος υπηρέτησε σε ένα Τάγμα Ασφαλείας. Αυτό θεωρήθηκε από τον δημοσιογράφο ότι σχετίζεται ευθέως με την εκμυστήρευση ενός (ανώνυμου) στρατιωτικού συμβούλου της Αμερικανικής πρεσβείας, ότι το παρελθόν του Γ.Π. αποτελεί ένα από τα ισχυρότερα χαρτιά της Washington έναντι του καθεστώτος, γιατί «υπάρχουν ντοκουμέντα στην Washington που δέν θα ήθελε να έρθουν στο φώς».
Το μεγαλύτερο μέρος του άρθρου του Observer αναδημοσιεύθηκε αυθημερόν στους New York Times. Από εκεί το πήρε ο αναλυτής Richard F. Grimmett και το συμπεριέλαβε στις 18 Φεβρουαρίου 1975 στο μνημόνιο του για τη συγκεκαλυμμένη δράση της CIA (που δημοσιεύθηκε τον επόμενο χρόνο με τίτλο Reported foreign and domestic covert activities of the United States Central Intelligence Agency 1950-1974), σημειώνοντας η CIA διατηρούσε τον έλεγχο του καθεστώτος, επειδή διέθετε τεκμηρίωση της «συνεργασίας του Παπαδόπουλου με τους Ναζί κατά την περίοδο του πολέμου».
Σε αυτά τα δεδομένα, που είδαν το φως της δημοσιότητας κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, προστέθηκαν ακόμη δύο μετά την μεταπολίτευση. Πρώτον, ο στρατηγός Σπαής, καταθέτοντας ως μάρτυς στη δίκη της εφημερίδας Χριστιανική, τον Νοέμβριο του 1974, υποστήριξε ότι τόσο ο Γ.Π., όσο και ο αδελφός του είχαν υπηρετήσει στο Τάγμα Ασφαλείας Πατρών. Δεύτερον, στο πλαίσιο ενός αφιερώματος των Νέων, δημοσιεύθηκε στις 22 Ιουλίου 1975 η δημοσιογραφική πληροφορία ότι ο (νεκρός ήδη) στρατηγός Περιβολιώτης είπε (δεν αναφέρεται σε ποιόν) ότι είχε διαβάσει μια αναφορά του Κουρκουλάκου, στην οποία ο τελευταίος «εξυμνούσε τον Γεώργιο Παπαδόπουλο για την απόδοση του στα Τάγματα Ασφαλείας, όπου υπηρετούσε στο Β' Γραφείο».
Κατά τη γνώμη μου, τα προαναφερόμενα δεν αποτελούν επαρκείς αποδείξεις ότι ο Γ.Π. είχε καταταγεί στα ΤΑ. (φυσικά, το ενδεχόμενο αυτό δεν αποκλείεται και το ζήτημα παραμένει ανοικτό). Αποτελούν όμως τα παραπάνω, σε συνδυασμό με όλα τα άλλα ζητήματα πού σχολιάσαμε αναλυτικά προηγουμένως, σοβαρές ενδείξεις ότι:
1. Ο Γ.Π. δεν είχε να εμφανίσει δημόσια κάποια (έστω στοιχειωδώς) αξιοπρεπή, δράση ή στάση κατά τη διάρκεια της κατοχής, ως μέλος κάποιας αντιστασιακής ή «αντιστασιακής» οργάνωσης, ακόμη και για τα κριτήρια των περισσοτέρων ακροδεξιών εν συνωμοσία συντρόφων του και αυτό το «κενό» στη βιογραφία του ήταν ένα ζήτημα πού του δημιουργούσε σοβαρά προβλήματα (ουσιαστικά δεν κατάφερε να βρει έναν αποτελεσματικό τρόπο να το αντιμετωπίσει ως το θάνατο του).
2. Η όποια σχέση του Γ.Π. με την «Χ» παραμένει ασαφής και (αν υπήρξε) δέν στάθηκε δυνατόν να αξιοποιηθεί από τον Γ.Π. ως άλλοθι έναντι των Ταγμάτων, για τους λόγους που προαναφέραμε.
3. Είναι βέβαιο ότι ο ρόλος του ταξίαρχου Δημήτριου Πατίλη στη συνωμοσία που κατέληξε στην 21η Απριλίου, υπήρξε πολύ σημαντικότερος απ όσο (κυρίως λόγω του πρόωρου θανάτου του) έχει καταγραφεί στη συλλογική μνήμη και εντύπωση και έχει αντίστοιχα αναδειχθεί στην κατοπινή βιβλιογραφία. Φαίνεται ότι ο Πατίλης ήταν σε κάποια πρώιμη φάση ο επικεφαλής της συνωμοτικής ομάδας 1. Το γεγονός αυτό οδήγησε, ευθύς μετά το πραξικόπημα, στην υπουργοποίησή του (έγινε υπουργός Βορείου Ελλάδος), πράγμα έκ πρώτης όψεως παράδοξο, καθώς δεν προκύπτει κάποια εμφανής δράση του εκείνη τη βραδιά ή στις προπαρασκευαστικές ενέργειες του αμέσως προηγουμένου διαστήματος. Αυτή η παλαιότερη άλλα καίρια συμμετοχή του, σε συνδυασμό με τον κατοπινό αποφασιστικό ρόλο που διαδραμάτισε στη Θεσσαλονίκη για την αποτυχία του βασιλικού κινήματος της 13ης Δεκεμβρίου 1967, οδήγησε στην ανέλιξη του αμέσως μετά στο πόστο του «αντιπροέδρου». Η ισχυρή αυτή θέση του στο πλαίσιο του καθεστώτος (ως τον θάνατο του τον Ιούνιο του 1970, ήταν ο τρίτος του κουαρτέτου), σε συνδυασμό με την βεβαία δράση του στα Τ.Α., ερμηνεύουν ενδεχομένως εν μέρει την ευνοϊκή ρύθμιση που προβλεπόταν για τους ταγματασφαλίτες στο Ν.Δ. 179/69.
4. Υπήρχε προφανώς ένας ισχυρός δεσμός μεταξύ Γ.Π. και Κουρκουλάκου, δεσμός που δεν δικαιολογείται από τη δημόσια στρατιωτική καριέρα του Γ.Π., ούτε και προκύπτει στο πλαίσιο των συνωμοτικών του δραστηριοτήτων από την δεκαετία του 1950 κ.εξ. (όπως λ.χ., σε αντιδιαστολή, προκύπτει για τον αντιστράτηγο Καρδαμάκη, Αρχηγό του ΓΕΣ μεταξύ των ετών 1959-1962, ο όποιος είχε προστατεύσει και προωθήσει τους συνωμότες, γεγονός που ερμηνεύει ικανοποιητικά το διορισμό του στη διοίκηση της ΔΕΗ το 1967). Συνεπώς, αυτή η σχέση πρέπει να θεμελιώθηκε ή στην Αθήνα τα πρώτα χρόνια τής Κατοχής ή στην Αχαΐα, όταν ο Κουρκουλάκος βρισκόταν εκεί, δηλαδή το 1944 (ο Κουρκουλάκος ήταν Μανιάτης και δεν είχε προηγουμένως σχέση με την Πάτρα). Εάν ο δεσμός αυτός δεν είναι προϊόν μιας τυπικής ένταξης του Γ.Π. στα μάχιμα Τάγματα Ασφαλείας, αυτό που απομένει είναι μια «αντιηρωική» λαθραία επιβίωση στη σκιά του Κουρκουλάκου, σε διοικητικές θέσεις στη Στρατιωτική Διοίκηση Πατρών.
Η άποψη αυτή είναι η λιγότερο διαδεδομένη, άλλα έχει κάποιους οπαδούς, ιδίως μεταξύ εκείνων που διερεύνησαν διεξοδικότερα το ζήτημα. Στο σχετικό κεφάλαιο της αντιδικτατορικής έκδοσης που κυκλοφόρησε στη Λωζάνη το καλοκαίρι του 1970, με τίτλο Η αλήθεια για την Ελλάδα, ο Ρόδης Ρούφος, ο όποιος, όπως αναφέραμε ήδη, εκτιμά ότι ο Γ.Π. δεν συμμετείχε στα ΤΑ., παρατηρεί: «Το πιθανότερο είναι πως ο Παπαδόπουλος φυλαγόταν από τις κακοτοπιές. Δεν αγαπά να ριψοκινδυνεύει» ... «Το κενό που παρουσιάζουν τα χρόνια 1941-44 στην επίσημη βιογραφία του, λέει πολλά. Τι θα μπορούσαν να γράψουν οι απολογητές του; Ότι, όταν όλη η Ελλάδα αγωνιζόταν, ο νεαρός ανθυπολοχαγός Παπαδόπουλος είχε τρυπώσει σε κάποιο μικρό λογιστήριο του Ερυθρού Σταυρού; Γιατί αυτή είναι η μία, η πιο ευνοϊκή εκδοχή του βίου και της πολιτείας του κατά τη διάρκεια της κατοχής. Υπάρχουν και άλλες: ότι, λόγου χάρη, είχε διορισθεί επαρχιακός επιθεωρητής του Υπουργείου Επισιτισμού των δοσιλόγων, επιφορτισμένος να απομυζά από τους φτωχούς αγρότες ένα μέρος της ισχνής σοδειάς τους για τον εφοδιασμό, μεταξύ άλλων, και των στρατευμάτων κατοχής» 2.
Στην αρκετά συστηματική δημοσιογραφική έρευνα των Νέων που προαναφέραμε, σημειώνεται ενδεικτικά: «Άλλοι λένε ότι τον είδαν να φορά στολή των Ταγμάτων, άλλοι στολή γερμανική. Αλλα ζωντανός μάρτυρας που να μπορεί να πιστοποιήσει σήμερα (1975) ότι τον είδε, δέν υπάρχει. Μάλλον αυτό το ενδεχόμενο πρέπει να αποκλεισθεί, επειδή ο Παπαδόπουλος ήταν από φυσικού του συνωμότης και δειλός. Ποτέ δεν θα έκανε την απρονοησία να εκτεθεί φορώντας στολή. Επικρατέστερη φέρεται η εκδοχή Περιβολιώτη, ότι δηλαδή ο Παπαδόπουλος υπήρξε το δεξί χέρι του Κουρκουλάκου, δρώντας κατά τη συνήθειά του στο παρασκήνιο» 3.
Στη δική του έρευνα, που δημοσιεύθηκε επίσης το 1975, ο δημοσιογράφος Γιώργος Καράγιωργας αναφέρει χαρακτηριστικά: «Πολλά εγράφησαν για την συμπεριφορά του [Παπαδόπουλου] την περίοδο εκείνη [της Κατοχής]. Ένα είναι βέβαιον: Ότι δεν αισθάνθηκε το ρίγος που οδήγησε τους άλλους συναδέλφους του στα βουνά, στο αντάρτικο ή στη Μέση Ανατολή» 4.
Η τελική εκτίμηση του Φοίβου Γρηγοριάδη για τη δράση του Παπαδόπουλου επί κατοχής, που έχει κατά τη γνώμη μου ιδιαίτερη βαρύτητα, αποτυπώνεται σε ένα ύστερο (και λιγότερο διαδεδομένο από τα προηγούμενα του) δημοσίευμα του 1979: «Στην Πάτρα βρίσκονται πολλοί αξιωματικοί (με πολιτικά). Για τα τυπικά, εντάσσονται σε μια "Στρατιωτική Διοίκηση". Να παίρνουν τον κατοχικό μισθό τους. Η διοίκησις συγκροτεί ένα "Επισιτιστικό Γραφείο" για αποσπάσεις αξιωματικών σε επιτροπές επιτάξεων ή διανομών τροφίμων, σε εποπτείες φούρνων και τα όμοια. Σ’ αυτό το γραφείο υπηρετούν και οι δύο αδελφοί Παπαδόπουλοι. Διοικητής ονομάζεται ο προϊστάμενος όλων των αξιωματικών με τα πολιτικά. Εδώ είναι ο συνταγματάρχης Ν. Κουρκουλάκος. Ένας πρωτεργάτης των προδοτικών ταγμάτων ασφαλείας» ... «Τυπικά αυτός είναι διοικητής Β. Πελοποννήσου» ... «Μυστικοπαθής εκ γενετής, συνωμότης όσο και αδίστακτος ρεαλιστής, νεαρός ανθυπολοχαγός με τα πολιτικά [δηλαδή ο Γ.Π.], δεν έχει αμφιβολίες για τον προδοτικό χαρακτήρα των ταγμάτων. Επιδιώκει να ωφεληθεί από αυτά, χωρίς όμως και να εκτεθή πολύ. Μένοντας -με πολιτικά- στην επισιτιστική υπηρεσία τους». Ο Γρηγοριάδης χαρακτηρίζει αυτή τη στάση του Παπαδόπουλου, ως «εντός, έκτος και επί τα αυτά» 5.
Αυτό ενδεχομένως απεδείχθη στη συνέχεια ένα πανάκριβο μυστικό, πού πέραν του Κουρκουλάκου, φαίνεται ότι το μοιραζόταν τουλάχιστον άλλος ένας μάρτυρας, ο διερμηνέας του Γερμανικού Φρουραρχείου Πατρών Νικήτας Σιώρης, ενδεχομένως δε και ο ίδιος ο Δημήτριος Πατίλης (που κατέφυγε στην Πάτρα από τη Ναύπακτο στις 19 Σεπτεμβρίου 1944). Κι έτσι, «στων καιρών τα γυρίσματα», όπως παρατηρεί και ο Γρηγοριάδης, «ο Κουρκουλάκος θα ζητήση -απαιτητικά ή και εκβιαστικά ίσως- την ανταπόδοσι της βοήθειας του αρχηγού της χούντας. Και θα γίνη» ... «διοικητής τής Αγροτικής Τραπέζης» 6.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Ο αντιστράτηγος Φροντιστής αναφέρει, ότι «στην αρχή της συνομωσίας αρχηγός ήταν ο στρατηγός Μπάλλας, τον όποιο διεδέχθη ο στρατηγός Πατίλης, άλλα και υπό τους δύο, ο Παπαδόπουλος ήταν ο ιθύνων νους»: «Ο Αμερικανός σχολιαστής Σάυρούς Σουλτσμπέργκερ αποκαλύπτει», εφ. Το Βήμα, 4 Αυγ 1974. Επίσης το όνομα του Πατίλη εμφανίζεται μαζί με εκείνο του Παπαδόπουλου στο ιδιόχειρο σημείωμα του αντιστράτηγου Πέτρου Νικολόπουλου, που πρώτος εντόπισε τον πυρήνα της συνωμοσίας, όταν ήταν Αρχηγός του ΓΕΣ μεταξύ των ετών 1956-1958- βλ το σχετικό άρθρο του Π. Μπακογιάννη, εφ Το Βήμα, 17 Ιουν 1977.
2. Το σχετικό απόσπασμα του βιβλίου αναδημοσιεύτηκε στην αντιδικτατορική εφημερίδα Ελεύθερη Ελλάδα, 19 Νοεμ. 1970.
3. «Η ανατομία των μεγάλων τής Χούντας», έφ. Τα Νέα, 22 Ιουλ. 1975.
4. Γιώργος Καράγιωργας, Από τον IΔEA στη Χούντα ή Πώς φθάσαμε στην 21η Απριλίου, Αθήνα 1975, σ. 106.
5. Φ. Ν. Γρηγοριάδης, Οι Πρωθυπουργοί της Ελλάδας, ο π , τ. 3, σ 1060-1062
6. στο ίδιο. Να προσθέσουμε στο σημείο αυτό ότι στη βιογραφία του Γ.Π. που δημοσιεύεται στην εγκυκλοπαίδεια Υδρία, υιοθετούνται ταυτοχρόνως τα περισσότερα κατά καιρούς δημοσιεύματα για το θέμα αυτό, εμπλουτισμένα με πρόσθετα «στοιχεία» (;), όλα συνδυασμένα σε ένα αρκετά ευφάνταστο σενάριο «Στην κατοχή αρχικά τοποθετήθηκε στο λεγόμενο «Επισιτιστικό Γραφείο» της Πάτρας με επικεφαλής τον Κουρκουλάκο. Επρόκειτο για την επιτροπή συγκέντρωσης δεκάτης σε είδος που δημιούργησε η κυβέρνηση Τσολάκογλου. Από τότε συνεργάστηκε στενά με τον Ν. Κουρκουλάκο στην πολιτική του κίνηση και στη δημιουργία του ευζωνικού τάγματος (τσολιάδες) της Πάτρας. Ο Παπαδόπουλος συνεργάστηκε ειδικότερα με τους Γερμανούς στο ανακριτικό τους κέντρο. Σε αυτό το κέντρο θα τον συναντήσουν οι Άγγλοι και στις αρχές του 1944 θα τον φυγαδεύσουν στη Μ. Ανατολή. Ήταν δηλαδή διπλός πράκτορας. Το 1943 πήρε το βαθμό του υπολοχαγού. Στη διάρκεια της Κατοχής ήταν ο ηγέτης μιας αντικομμουνιστικής κίνησης στο νομό Αχαΐας, που απλώθηκε μυστικά στα χωριά και αποτέλεσε το κέντρο πληροφοριών των τσολιάδων»: Υδρία-Μεγάλη Γενική Εγκυκλοπαίδεια, Αθήνα 1987, τ. 42, σ. 460. Στο απρόσμενα μακροσκελές βιογραφικό σημείωμα πού υπάρχει για τον Γεώργιο Παπαδόπουλο στην εγκυκλοπαίδεια του διαδικτύου Wikipedia, αναπαράγεται σε μεγάλο βαθμό μεταφρασμένο το κείμενο της Υδρίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου