Ο ΕΛΑΣ αντεπιτίθεται
Στα μέσα Δεκεμβρίου του 1944, ο ΕΛΑΣ Λευκάδας περνά στην αντιεπίθεση. Η διοίκησή του, θα εκδόσει εντολή για πανλευκαδιακή κινητοποίηση, του μόνιμου και του εφεδρικού ΕΛΑΣ, με στόχο την εκτόπιση του ΕΔΕΣ και των δεξιώ ενόπλων από το νησί, και την εφαρμογή της Συμφωνίας της Καζέρτας. Ο διοικητής του ΕΛΑΣ στο νησί, Γιώργος Κατεμής (Αραχναίος), που είχε οριστεί εκ μέρους της κυβέρνησης της Αθήνας, ως αξιωματικός-παρατηρητής του ΕΛΑΣ στο νησί, έρχεται σε συνεννόηση και με το 2/39 Σύνταγμα του Ξηρομέρου, που ήδη έχει εκτοπίσει τον ΕΔΕΣ, στον ηπειροτικό κορμό.
Παράλληλα, ο Μαραγκός και ο ΕΔΕΣ Λευκάδας, με τους 200 περίπου ενόπλους παραμένουν στην πόλη του νησιού, κι ενώ το κλίμα, μέρα τη μέρα βαραίνει για αυτούς, εξακολουθεί να αδρανεί. Αρκέστηκε μόνο στη διατήρηση ενός φυλακίου στο Καλιγόνι, υπό το λοχαγό Περιβολιώτη, στο οποίο διατηρούσε μικρή μονάδα ανδρών. Παράλληλα, η ΕΟΝΝ, υπό το Ζαμπέλη εξακολουθούσε να ελέγχει το χώρο από τη Βασιλική έως και τα Σύβοτα, περιοχή πρόσφορη για αποβάσεις, με λίγους άνδρες που σαφώς δεν θα μπορούσαν να την υπερασπιστούν σε τέτοιο ενδεχόμενο.
Και η Δεξιά παράταξη είχε να αντιμετωπίσει και τις δικές της εσωτερικές έριδες. Καταρχήν, η πλουσιοπάροχη ζωή που οι άνδρες του ΕΔΕΣ διήγαν, χρησιμοποιώντας τις αγγλικές ενισχύσεις σε λίρες, δεν έφτανε έως τα μέλη της ΕΟΝΝ, που ωστόσο τυπικά ήταν και αυτά μέλη του ΕΔΕΣ. Η διαμαρτυρίες και η δυσαρέσκεια στο πρόσωπο του Μαραγκού κατέληξε να είναι τέτοια, που πολλοί ένοπλοι της ΕΟΝΝ απείλησαν να παρατήσουν τα όπλα και να επσιτρέψουν στα σπίτια τους. Τελικώς ο Μαραγκός εξαναγκάστηκε να υποσχεθεί μισή λίρα σε κάθε άνδρα της ΕΟΝΝ, δέσμευση που ασφαλώς δεν τηρήθηκε. Κατά δεύτερον, ο Μαραγκός και ο ΕΔΕΣ, ως μη εμπλεκόμενοι με τα γεγονότα της Κατοχής στη Λευκάδα, δεν εισέπραττε το λαϊκό μίσος που στρεφόταν ενάντια στην ΕΟΝΝ, λόγω του δωσιλογικού της παρελθόντος και των εγκλημάτων της, οπότε και ο ίδιος θεώρησε καλό να τηρήσει αποστάσεις από τους ντόπιους οπλαρχηγούς.
Έτσι, η επαφή ΕΔΕΣ - ΕΟΝΝ αραίωσε και σχεδόν σταμάτησε ολοκληρωτικά, ενώ δεν αποκλείεται, ο ίδιος ο Μαραγκός να έβλεπε θετικά το ενδεχόμενο εκκαθάρισης του νησιού από την ΕΟΝΝ, εάν ο ΕΛΑΣ αποφάσιζε κάτι τέτοιο. Εντός των πηγών μας, ο ίδιος ο Μαραγκός περιγράφεται συχνά ως ανίκανος στρατιωτικός, αφοσιωμένος μόνο στη δική του πολυτέλεια και καλοπέραση, οπότε δεν είναι απίθανο, απλώς ο Μαραγκός να μην μπόρεσε να προλάβει τις εξελίξεις που έρχονταν.
Το 2/39 Σύνταγμα αποβιβάζεται στη Λευκάδα
Στις 25 Δεκεμβρίου 1944, ο ΕΛΑΣ πραγματοποιεί την πρώτη από ξηράς απόβαση στη Λευκάδα, ενώ ο ΕΛΑΣ Λευκάδας είναι έτοιμος για κινητοποίηση. Οι ΕΛΑΣίτες αποβιβάζονται Μεγανήσι και επιτίθενται στο φυλάκιο Καλατζή, το οποίο υπερασπίζονται 11 άνδρες της ΕΟΝΝ. Ακολουθεί μικροσυμπλοκή με έναν νεκρό ΕΟΝΝίτη, και η άμεση παράδοση των υπολοίπων 10 στον ΕΛΑΣ.
Τις επόμενες δύο ημέρες, ένα μπαράζ αποβάσεων διενεργείται από τον ΕΛΑΣ στη Λευκάδα. Aπό τις Αλυκές, μέχρι τα Σύβοτα, δεκάδες βάρκες αποβιβάζουν αντάρτες, που καταλαμβάνουν θέσεις κοντά σε χωριά που το ντόπιο ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ επικρατούν. Το σχέδιο είναι πολύ προσεκτικά οργανωμένο. Η απόβαση του ΕΛΑΣ στη Φτέρη Πόρου, θα συναντήσει αντίσταση από την ομάδα της ΕΟΝΝ Κατωχωρίου. Ο ΕΛΑΣ θα συμπτυχθεί προς την Εύγηρο, όπου θα ενωθεί με τον ντόπιο εφεδρικό ΕΛΑΣ και θα καταλάβουν τα υψώματα του βουνού Αχράδα.
Δεκαπενταμελής ομάδα της ΕΟΝΝ, με επικεφαλής της το Μήτσο Σολδάτο-Φλώρο προχωρά σε κατα μέτωπο επίθεση στις θέσεις του ΕΛΑΣ στην Αχράδα, για να ανακοπεί απότομα με τον θάνατο του αρχηγού της και να υποχωρήσει άτακτα. Το ίδιο βράδυ, στις 28 Δεκεμβρίου, ο ΕΛΑΣ αποβιβάζεται στα ιταλικά οχυρά, δύο χιλιόμετρα βορειανατολικά του Νυδριού και τα καταλαμβάνει. Αστραπιαία, ο ΕΛΑΣ Καρυάς καταφθάνει και τους ενισχύει. Η ομάδα του Χρήστου Καλατζή επιχειρεί να επιτεθεί και απωθείται. Κινούνται προς την πόλη της Λευκάδας για να ζητήσουν τη βοήθεια του ΕΔΕΣ, ωστόσο βρίσκουν τη γέφυρα ανατιναγμένη και την πρόσβαση αδύνατη.
Στις 29 Δεκεμβρίου, ο Ανδρέας Καλατζής και η ομάδα του επιστρέφει στα Χαραδιάτικα και εξοπλίζεται και από εκεί κινείται στο Λαϊνάκι για να καταλάβει επίκαιρες θέσεις, μαζί του παίρνει και 20 αιχμαλώτους του, όλοι μέλη του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, για να τους χρησιμοποιήσει ως διαπραγματευτικό χαρτί με τον ΕΛΑΣ. Ακολουθεί συμβούλιο της ΕΟΝΝ, που συμμετέχουν οι οπλαρχηγοί και ενάντια στη θέση του Καλατζή για αντίσταση μέχρι το τέλος, η πλειοψηφία στρέφεται στην παράδοση των όπλων.
Την 29η, ο Μαραγκός θα αποφασίσει να αντιμετωπίσει το ζήτημα της απόβασης του 2/39 σε όλο το νησί. Καλεί από την ηπειρωτική περιοχή τον οπλαρχηγό του ΕΔΕΣ Νικολάρα και με επικεφαλής το Γιάννη Φωτόπουλο κινούνται στην περιοχή Σπασμένη Βρύση-Καρυώτες-κάμπος Κατούνας, όπου συναντούν τμήμα του εφεδρικού ΕΛΑΣ και το εξαναγκάζουν σε υποχώρηση. Ωστόσο, κάπου εκεί σταματά και η δράση του ΕΔΕΣ, που αποσύρεται πίσω στην πόλη.
Το απόγευμα της 29ης, το πυροβολικό του ΕΛΑΣ από την Ακαρνανία σφυροκοπεί την ύπαιθρο γύρο από την πόλη του νησιού, προκαλώντας αναταραχή. Η κίνηση αυτή απέβλεπε μάλλον στην ψυχολογία του πολέμου παρά είχε κάποιο πραγματικό στρατιωτικό αποτέλεσμα. Το ίδιο βράδυ, στο σπίτι του Τάκη Γιαννουλάτου, οι εκπρόσωποι του αστικού κόσμου του νησιού θα συνέλθουν σε σύσκεψη. Συμμετέχουν οι Τάκης Γιαννουλάτος, κυβερνητικός εκπρόσωπος στο νησί, ο δεσπότης Δωρόθεος, ο Μαραγκός και ο εισαγγελέας Χριστόφορος Λάζαρης. Ο Μαραγκός δηλώνοντας ότι οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ έχουν παντού ηττηθεί, προτείνει την οργάνωση επιτροπής συνθηκολόγησης με τον ΕΛΑΣ.
Τη επόμενη κιόλας, η επιτροπή έρχεται σε επαφή με το ΕΑΜ της πόλης και κινούνται κατόπιν ενημέρωσης του ΕΛΑΣ, στο χωριό Κολυβάτα, όπου συναντούν το Διοικητή του 24ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ Λευκάδας, Αραχναίο, τον πολιτικό επίτροπο Ντούσκα και τον βοηθό του Κύρλα.
Τα λόγια της επιτροπής ωστόσο, για ειρήνη, συμφιλίωση και παύση της αιματοχυσίας, διακόπτονται από τον Αρχαναίο που δηλώνει ότι εάν η ΕΟΝΝ και ο ΕΔΕΣ δεν παραδώσουν τα όπλα τους άμεσα, κάθε άλλη συζήτηση είναι περιττή και ανούσια. Έτσι, η επιτροπή επιστρέφει άπρακτη στην πόλη. Τα μέλη της πλην Μαραγκού κλείστηκαν στο κάστρο της πόλης, μαζί με τις οικογένειές τους, και τους λοιπούς παράγοντες της Δεξιάς και εκπροσώπους του κράτους, ενώ ο ίδιος ο Μαραγκός απέσυρε τον ΕΔΕΣ από το νησί και το εγκατέλειψε τελείως.
Η αντιμετώπιση της ΕΟΝΝ
Με την εγκατάλειψη του νησιού από τον ΕΔΕΣ, η Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ Λευκάδας έθεσε αμέσως την πόλη υπό τον έλεγχο του ΕΛΑΣ, δυνάμεις του οποίου συνέλαβαν αμέσως τον εισαγγελέα, Χ. Λάζαρη, τον Τάκη Γιαννουλάτο και τον Κώστα Αραβανή-Τσουκνίδα, με τις κατηγορίες των εγκλημάτων κατά του λαού και της συνεργασίας με τον κατακτητή.
Επόμενος στόχος του ΕΛΑΣ ήταν οι ένοπλοι της ΕΟΝΝ, στην περιοχή Χαραδιάτικα-Νυδρί-Στενό-Κατωχώρι. Η εντολή που ο ΕΛΑΣ είχε λάβει απευθείας από τη Μεραρχία, ήταν η με κάθε κόστος διάλυση της ΕΟΝΝ. Ο επικεφαλής της επιχείρησης, ταγματάρχης Πανταζής Κοντογιώργης Μπαλέρτας, εννοούσε να την εφαρμόσει παραδειγματικά. Στο Μπαλέρτα, το 2/39 είχε διαθέσει μάλιστα βαρύ όλμο, με 150 βλήματα, με τον οποίο ο ΕΛΑΣ σφυροκόπησε τις θέσεις της ΕΟΝΝ, προπαρασκευάζοντας την επίθεση. Παράλληλα, κοντά στο Νυδρί, ο ΕΛΑΣ διέλυε τα τμήματα του Ζαμπέλη και του Αντρέα Γαζή-Βάλτρα, που σκοτώθηκαν στη σύγκρουση.
Με την πρώτη παύση των βολών του ΕΛΑΣίτικου πυροβολικού, αντιπροσωπεία της ΕΟΝΝ προχώρησε στην παράδοση των όπλων. Στα Χαραδιάτικα και το Νυδρί, ο ΕΛΑΣ συνέλαβε 25 παράγοντες της Δεξιάς και της ΕΟΝΝ, ανάμεσά τους και τους δύο γιους του Χρήστου Βέρη, τους οποίους εκτέλεσε άμεσα. Ωστόσο, οι συλλήψεις δεν γενικεύθηκαν στο νησί και οι εκτελέσεις δωσιλόγων και προδοτών ήταν εξαιρετικά περιορισμένες.
Η κατάληψη του νησιού από τον ΕΛΑΣ είχε πια ολοκληρωθεί. Από την ΕΟΝΝ δεν απέμειναν πια παρά ελάχιστοι ζώντες ένοπλοι που κατέφυγαν φυγάδες στα ορεινά και η οργάνωση έπαψε πρακτικά να υπάρχει. Οι νεκροί της ΕΟΝΝ σε αυτές τις 6 ημέρες έφθασαν τους 100.
Οι αιχμάλωτοι του ΕΛΑΣ κρατήθηκαν για μικρό διάστημα στις φυλακές Λευκάδας και στις 10 Γενάρη 1945, σε δύο διαφορετικές αποστολές, των 280 και 270 ατόμων, στάλθηκαν στην εξορία, στο Λιγοβίτσι και στην Τατάρνα. Με τη διάλυση του ΕΛΑΣ, οι περισσότεροι από αυτούς επέστρεψαν στο νησί.
Πηγές: Τάσος Κονιδάρης, Η Λευκάδα, στη σκιά του Εμφυλίου Πολέμου 1943-1947, Σιδέρης, Αθήνα 1984.
Σμύρνη Μαραγκού, Η Λευκάδα στη δίνη της Κατοχής και του Εμφυλίου, Ελληνική Ευρωεκδοτική, Αθήνα 1986.
...Η κατάληψη του νησιού από τον ΕΛΑΣ είχε πια ολοκληρωθεί. Από την ΕΟΝΝ δεν απέμειναν πια παρά ελάχιστοι ζώντες ένοπλοι που κατέφυγαν φυγάδες στα ορεινά και η οργάνωση έπαψε πρακτικά να υπάρχει. Οι νεκροί της ΕΟΝΝ σε αυτές τις 6 ημέρες έφθασαν τους 100.
ΑπάντησηΔιαγραφήΟι αιχμάλωτοι του ΕΛΑΣ κρατήθηκαν για μικρό διάστημα στις φυλακές Λευκάδας και στις 10 Γενάρη 1945, σε δύο διαφορετικές αποστολές, των 280 και 270 ατόμων, στάλθηκαν στην εξορία, στο Λιγοβίτσι και στην Τατάρνα. Με τη διάλυση του ΕΛΑΣ, οι περισσότεροι από αυτούς επέστρεψαν στο νησί...... Αυτά είναι τα τραγικά αποτελέσματα όταν το ΚΚΕ είναι εγκλωβισμένο στον Καπιταλισμό με όχημα το ΕΑΜ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ δεν διεκδικεί την εξουσία τον Οκτώβρη του 1944 και διαχωρίζει τον Φασισμό απο την Ιδεολογική μήτρα που τον γεν γεννάει τον Καπιταλισμό. Οπορτουνιστική 5η Φάλαγγα. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ