Για όσους έχουν σε κάποιο επίπεδο ασχοληθεί με την περίοδο της Κατοχής στη Λευκάδα, μια πρώτη σημαντική διαπίστωση αποτελεί σίγουρα, η απουσία σημαντικής βιβλιογραφίας, αλλά και η ύπαρξη σοβαρών ιστορικών περιστατικών, στο διάστημα Φεβρουάριος 1944 - Οκτώβριος 1944, που εμπλέκουν τις τοπικές δυνάμεις του ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ, με τους Γερμανούς κατακτητές, στον κοινό αγώνα τους, ενάντια στον τοπικό ΕΛΑΣ.
Τα περιστατικά που είναι σήμερα γνωστά στο νησί, ως η Μάχη στο Λαϊνάκι, αλλά και το μαύρο καλοκαίρι που τα ακολούθησε, θα αποτελέσουν το αντικείμενο ανάλυσης, αυτού και των επόμενων άρθρων.
Η κατάσταση στη Λευκάδα έως το Φλεβάρη του 1944
Στο νησί της Λευκάδας, η πλουτοπαραγωγική ιδιομορφία μεταξύ βορρά και νότου, σε ότι αφορά τη γεωργική παραγωγή και την κτηνοτροφία, χώριζε προπολεμικά το νησί σε δύο περιοχές: Τον σαφώς ευπορότερο νότο και τον φτωχότερο βορρά. Η οικονομική αυτή ιδιομορφία, οξύνθηκε με την πείνα και την ένταση της φτώχειας κατά την Κατοχή και πρακτικά οδήγησε στη διαμόρφωση δύο σημαντικών ενόπλων πόλων στο νησί:
Στο βόρειο και το ορεινό τμήμα του νησιού, μικρές ομάδες του ΕΛΑΣ και οργανώσεις του ΕΑΜ ηγούνταν της αντίστασης κατά του κατακτητή, με ηγέτες τους, γνωστές φυσιογνωμίες του κινήματος, όπως ο αντιστασιακός ιερέας Στάθης Κτενάς, ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ Πάνος Γιαννούλης, ο Ξενοφώντας Γρηγόρης, ο Χριστόφορος Κούρτης, ο Γιάννης Γαζής (Καμαρίλας) και ο δικηγόρος Απότολος Φατούρος. Ο ΕΛΑΣ στο νησί αριθμούσε περί τους 80-100 άνδρες, ενώ στο πολιτικό επίπεδο, το ΕΑΜ κυριαρχούσε τόσο στην πόλη της Λευκάδας, όσο και στα μεγάλα του χωριά, όπως το Νυδρί, ο Αλέξανδρος και η Εγκλουβή. Ο ΕΛΑΣ Λευκάδας υποστηριζόταν από το 2/39 Σύνταγμα, που έδρευε στο γειτονικό Ξηρόμερο, ενώ αργότερα θα συγκροτηθεί και με τη μορφή συντάγματος.
Στο νότο του νησιού, επικράτησαν μικρές ομάδες δεξιών παραγόντων, που τυπικά αποτελούσαν μέρος του ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ, αλλά συνολικά έφεραν τον τίτλο: ΕΟΝΝ: Εθνικές Ομάδες Νότιου Νησιού. Των ομάδων αυτών ηγούνταν μεγαλοτσιφλικάδικες οικογένειες του νότιου τμήματος του νησιού, που δεν έβλεπαν θετικά τις πολιτικές θέσεις του ΕΑΜ και κυρίως τη λογική εισοφοράς τροφίμων και άλλων ειδών στην Εθνική Αλληλεγγύη και την Επιμελητεία του Αντάρτη, και προφανώς δεν είχαν ταξικό συμφέρον από την επικράτησή του, στο νησί. Οι ομάδες αυτές βρίσκονταν σε επαφή με την ομάδα του δωσιλόγου Βέρη, που δραστηριοποιούταν στην περιοχή της Ζαβέρδας και την αντίστοιχη μικρο-ομάδα του Γιάννη Μπουρδούβαλη. Στη Λευκάδα ηγέτης της ΕΟΝΝ υπήρξε ο Χρήστος Κονιδάρης ή Καλατζής.
Η πρώτη σύγκρουση
Η οξυμένες σχέσεις μεταξύ του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ Λευκάδας υπήρξαν γεγονός ήδη από το 1943, ωστόσο το Μάρτιο του 1943, το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και η ΕΟΝΝ είχαν έρθει σε μια κάποια συνεννόηση, κατόπιν πρωτοβουλίας του στελέχους του ΚΚΕ στο νησί, Γιώργου Καλαφάτη. Η πρόσκληση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στην ΕΟΝΝ αναφερόταν στον κοινό αγώνα ενάντια στον κατακτητή και έγινε αποδεκτή από τον επικεφαλής της Χρήστο Καλατζή, δεν έμελλε όμως να εφαρμοστεί.
Οι σχέσεις των δύο οργανώσεων οξύνθηκαν περισσότερο, όταν το Γενάρη του 1944, ο ΕΛΑΣ του νησιού και το ΕΑΜ ανακοίνωσαν τη συλλογή λαδιού σε όλα τα χωριά του νησιού για την ενίσχυση της Εθνικής Αλληλεγγύης και της Επιμελητείας του Αντάρτη, κίνηση που έβρισκε σαφώς αντίθετους τους μεγλαοτσιφλικάδες του νησιού και ασφαλώς και την ΕΟΝΝ.
Έτσι, τμήμα του ΕΛΑΣ Λευκάδας, με επικεφαλής τον Πάνο Γιαννούλη κινήθηκε απο τον Άγιο Πέτρο, προς τη Βαυκερή-Βουρνικά, όπου συναντήθηκε αναπάντεχα με ομάδα της ΕΟΝΝ υπό τον Σπύρο Κατωπόδη και ετοιμάστηκε για σύγκρουση. Η σύγκρουση αποφεύχθηκε με πρωτοβουλία του ΕΑΜ Λευκάδας, υπό το γιατρό Ξενοφώντα Γρηγόρη και τον Αποστόλη Φατούρο, που ήλθαν σε συνεννόηση με τον παράγοντα της προπολεμικής Δεξιάς, Γιώργο Σταύρο και στα τέλη του Γενάρη οδήγησαν τις δύο ομάδες στην υπογραφή συμφώνου φιλίας, στη Βασιλική.
Ωστόσο, το σύμφωνο δεν θα εφαρμοζόταν ποτέ.
Καθώς το επισιτιστικό ζήτημα του λαού του νησιού και το ζήτημα των εισφορών στην Εθνική Αλληλεγγύη και την ΕΤΑ δεν είχε λυθεί, στις 15 Φεβρουαρίου 1944, μια ομάδα 60 ΕΛΑΣιτών υπό τον Πάνο Γιαννούλη, αποβιβάστηκε στο Νυδρί εννοώντας να επιβάλλει τις θέσεις του ΕΑΜ για το ζήτημα της εισφοράς αλληλεγγύης. Καθώς, η Συμφωνία της Πλάκας είχε ήδη υπογραφεί μεταξύ ΕΔΕΣ-ΕΛΑΣ, ο ΕΛΑΣ και το ΕΑΜ Λευκάδας ήταν αποφασισμένοι να την επιβάλλουν και στο νησί, ανεξαρτήτως του κατά πόσο η ΕΟΝΝ ήταν διατεθημένη να την τηρήσει. Σύμφωνα δε και με το Συμμαχικό Αρχηγείο της Μέσης Ανατολής, η Λευκάδα βρισκόταν κάτω από την κυριαρχία του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και οι άλλες δυνάμεις θα έπρεπε να παραδώσουν τον οπλισμό τους, στον ΕΛΑΣ.
Ασφαλώς βέβαια, ο Ζέρβας και η ηγεσία του ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ δεν είχε την πρόθεση να δώσει ανάλογες εντολές στην ΕΟΝΝ.
Έτσι, στις 16 Φλεβάρη του 1944, ομάδα του ΕΛΑΣ, υπό τον Πάνο Γιαννούλη και τον πολιτικό επίτροπο Γιάννη Παπαφώτη, μαζί με το Γ. Σγούρο, της Περιφερειακής Επιτροπής του ΕΑΜ Ακαρνανίας-Λευκάδας πήγαν στο ελαιοτριβείο του Τσουκνίδα, ανάμεσα στο Νυδρί και το Βλυχό για να επιβλέψουν τη διαδικασία συλλογής λαδιού για την ΕΤΑ και την Εθνική Αλληλεγγύη. Εκεί, ο Τάσος Καλατζής, οπλισμένος με δύο χειροβομβίδες δήλωσε ότι δεν θα επέτρεπε την εμπλοκή του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ. Ο Τάσος Καλατζής αφοπλίστηκε και συνελήφθη από τον ΕΛΑΣ.
Παράλληλα, ο Σγούρος μίλησε στον μαζεμένο κόσμο δηλώνοντας ότι οι Καλατζαίοι ήταν "δυναμικοί εκφραστές των συμφερόντων του τσιφλικά Τσουκνίδα" και πως το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ θα τους επέβαλε, εάν χρειαζόταν και με τη βία, τη συμμετοχή στην Εθνική Αλληλεγγύη και την ΕΤΑ.
Ο Τάσος Καλατζής οδηγήθηκε στο καφενείο Αρέθα στο Νυδρί, μαζί με τον πατέρα του, ενώ ο Γιαννούλης με τον ΕΛΑΣ προχώρησε στο να μπλοκάρει το χωριό Στενό, καλύπτοντας την επίθεση δυνάμεων της ΕΟΝΝ από εκεί. Ο Χρήστος Καλατζής όταν πληροφορήθηκε τη σύλληψη του πατέρα και του αδερφού του κινητοποίησε τους ενόπλους της ΕΟΝΝ και τους ακροβόλησε νοτιοδυτικά του Νυδριού, στον κάμπο, με "πλάτη" τα Χαραδιάτικα και το Βλυχό. Όταν ο ΕΛΑΣ πληροφορήθηκε για την κίνηση αυτή, αναπτύχθηκε σε σχήμα τανάλιας και κινήθηκε ενάντια στην ΕΟΝΝ, στην κατεύθυνση Νυδρί-Νιοχώρι και Νυδρί- Βλυχό, θέτοντας έτσι τις θέσεις της ΕΟΝΝ εντός κλοιού.
Η μάχη ξεκίνησε τις πρώτες απογευματινές ώρες και οι άνδρες της ΕΟΝΝ υποχώρησαν προς τα Χαραδιάτικα. Την έφοδο του ΕΛΑΣ συντόνιζε ο Μήτρος Γιαννούλης, αδελφός του Πάνου Γιαννούλη, μαζί με τον έμπειρο ΕΛΑΣίτη "Ανδρούτσο". Ωστόσο, κατά την έφοδο, ο "Ανδρούτσος" σκοτώνεται από βολή, ενώ είναι έτοιμος να αιχμαλωτίσει τον ίδιο τον Χρήστο Καλατζή και την έφοδο αναλαμβάνει ο Μήτρος Γιαννούλης, που θα τραυματιστεί και αυτός βαριά και θα υποκύψει λίγο αργότερα.
Η εξέλιξη αυτή ανέκοψε την επίθεση του ΕΛΑΣ και επέτρεψε στην ΕΟΝΝ να υποχωρήσει. Οι ΕΟΝΝίτες έφθασαν στο χωριό Νιοχώρι, όπου ξέσπασαν το μίσος τους, στον ΕΑΜίτη ιδιοκτήτη ταβέρνας, Μίμη Κονιδάρη, τον οποίο εκτέλεσαν επί τόπου. Αυτουργός του φόνου υπήρξε ο Θανάσης Καλατζής. Ο ΕΛΑΣ υποχώρησε προς το Νυδρί και το ίδιο βράδυ εκτέλεσε τον Τάσο Καλατζή και τον πατέρα του, στη θέση "Βαυκερίτικο Πηγάδι", μετά από απόφαση της μικτής επιτροπής του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ Ακαρνανίας-Λευκάδας, με την κατηγορία των εχθρών του λαού.
Στις 17 Φλεβάρη, το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ αποφασίζουν πανλευκαδιακή επιστράτευση για να αντιμετωπίσουν τους ενόπλους της ΕΟΝΝ. Κινητοποιούνται περίπου 350 άνδρες από όλο το νησί, ενώ το ΕΑΜ δίνει εντολή, την επιχείρηση να ακολουθήσουν και τα τοπικά του στελέχη, ώστε στο πέρασμα από τα διάφορα χωριά να ενημερωθεί ο λαός, για τις εξελίξεις.
Η επίθεση ενάντια στην ΕΟΝΝ ορίστηκε για τις 20 του ίδιου μήνα.
Συνεχίζεται
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου