Η Κρήτη στον Εμφύλιο - Μέρος 17: Ο Εμφύλιος στην Ανατολική Κρήτη- Μέρος 2ο

 

Τα αιματηρά γεγονότα της Ιεράπετρας

Αποκορύφωμα της εγκληματικής τακτικής των αστικών πολιτικών δυνάμεων, των παρακρατικών της ΕΟΚ και προφανώς των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών αποτέλεσαν, τα αιματηρά γεγονότα της Ιεράπετρας, στις 23 Μαρτίου του 1945.

Στις 23/03/1945, στις 16:00, ένας υπενωμοτάρχης και δύο χωροφύλακες έφθασαν στα γραφεία του ΕΑΜ Ιεράπετρας, τα ερεύνησαν και κατάσχεσαν ορισμένα έγγραφα. Αργότερα, με την πρόφαση ότι αυτά τα έγγραφα περιείχαν πληροφορίες για παρακίνηση εξεγέρσεων συνέλαβαν δύο μέλη της Επαρχιακής Επιτροπής του ΕΑΜ, τελείως αυθαίρετα. Η είδηση της σύλληψης έκανε το γύρω του νομού, και ο λαός της Ιεράπετρας άρχισε να συγκεντρώνεται στη Λέσχη του Λαού, της πόλης. Λίγο αργότερα, αντιπροσωπεία της Επαρχιακής Επιτροπής του ΕΑΜ παρουσιάστηκε στο διοικητή της Χωροφυλακής και ζήτησε να δει τα κατασχεθέντα έγγραφα. Καθώς αποδείχθηκε επί τόπου, ότι αυτά ουδεμία σχέση είχαν, με τα όσα η Χωροφυλακή ισχυριζόταν, η αντιπροσωπία απαίτησε την άμεση απελευθέρωση των συλληφθέντων. Η Χωροφυλακή αρνήθηκε και μια δεύτερη αντιπροσωπεία εμφανίστηκε στο διευθυντή της Αστυνομίας ζητώντας του την άμεση απελευθέρωση των δύο κρατουμένων, τονίζοντας ότι ο λαός της Ιεράπετρας ήταν στους δρόμους και είχε εξοργιστεί. Ο αστυνομικός διευθυντής απάντησε προκλητικά: "Ο λαός αν θέλει, ας έρθει να τους λευτερώσει".

Μια ακόμα επιτροπή παρουσιάστηκε στον επίσκοπο της Ιεράπετρας και τον παρακάλεσε να μεσολαβήσει. Πράγματι εκείνος κατευθύνθηκε προς το κτήριο της Αστυνομίας, συνοδία εκατοντάδων πολιτών που βρίσκονταν στους δρόμους και σε συνάντηση με τον διοικητή, του ανάφερε ότι οι κατηγορίες ήταν αστήρικτες και πως οι κρατούμενοι έπρεπε να απελευθερωθούν. Εκείνος, του έδωσε το λόγο της στρατιωτικής του τιμής, ότι θα αφήνονταν ελεύθεροι, εάν απομακρυνθεί ο λαός. Πράγματι, το συγκεντρωμένο πλήθος άρχισε να αποχωρεί στους γύρω δρόμους, όμως ο διοικητής, ταγματάρχης Κουδουμάτος, αφού τοποθέτησε ισχυρή δύναμη, γύρω από το κτήριο της Αστυνομίας, προχώρησε σε νέα σύλληψη, ενός ακόμα μέλους της Επαρχιακής Επιτροπής του ΕΑΜ.

Την επόμενη ημέρα, πάνω από 3000 Κρήτες συγκεντρώθηκαν στην Ιεράπετρα για να διαμαρτυρηθούν, ενώ κόσμος είχε καταφθάσει και από τα χωριά Παχιά Άμμος, Καβούσι, Μοναστηράκι, Βασιλική, Επισκοπή, Αη-Γιάννης και το Άνω και Κάτω Χωριό. Η πορεία έφτασε έως ενός σημείου, εντός της πόλης όπου είχε τοποθετηθεί στρατιωτικό μπλόκο. Εκεί αποφασίστηκε να συγκροτηθεί αντιπροσωπεία, που θα απευθυνόταν στις αρχές. Πρίν ωστόσο συγκροτηθεί η επιτροπή, ο αξιωματικός του μπλόκου πυροβόλησε στον αέρα και οι οπλίτες άνοιξαν πυρ, ενάντια στο συγκεντρωμένο πλήθος.

Εκεί έπεσαν οι πρώτοι νεκροί. 

Καθώς, ο κόσμος είχε τρομοκρατηθεί και ορισμένα μέλη του ΕΑΜ, σήκωσαν λευκά μαντήλια ζητώντας να περιθάλψουν τους τραυματίες, οι οπλίτες βεβαιώθηκαν ότι το πλήθος ήταν άοπλο και ξεκίνησαν να πυροβολούν όρθιοι, βγαίνοντας από το μπλόκο. Καθώς το πλήθος άρχισε να υποχωρεί, στο παιχνίδι μπήκε και η Χωροφυλακή, που είχε καταλάβει θέσεις στα νώτα της πορείας και έχοντας επιστρατεύσει παρακρατικούς και δοσιλόγους, έβαλε από θέσεις πάνω σε δέντρα.

Η απρόκλητη επίθεση των κρατικών δυνάμεων καταστολής και των παρακρατικών της Ιεράπετρας, προκάλεσε το θάνατο 7 πολιτών και το βαρύ τραυματισμό άλλων 11, ενώ δεκάδες ήταν οι ελαφρά τραυματίες. Οι πολίτες που δολοφονήθηκαν εκείνη την ημέρα ήταν οι εξής:

Κυριάκος Χατζησάββας, 45 ετών, από τη Βασιλική.

Ευθυμία, χήρα Καζαντζάκη, 65 ετών, από το Άνω Χωριό

Ξενούλα Γράσσου, 19 ετών, από το Άνω Χωριό

Γιάννης Γράσσος, 30 ετών, από το Άνω Χωριό

Μανώλης Ν. Λιανός, 26 ετών, από την Επισκοπή.

Γιώργος Σφακιανάκης, 25 ετών, από το Κάτω Χωριό.

Βασίλης Χατζησάββας.

Μετά το περιστατικό, στην πόλη κατεύθασε ο νομάρχης Λασιθίου, ο στρατιωτικός διοικητής, ο εισαγγελέας και ο διοικητής Χωροφυλακής του νομού, οι οποίοι υποσχέθηκαν την αυστηρή τιμωρία των υπευθύνων, ξεκίνησαν ανακρίσεις, οι οποίες προφανώς ουδέποτε τελεσφόρησαν και απελευθέρωσαν τους συλληφθέντες του ΕΑΜ.

Ας σημειωθεί, ότι οι οπλίτες που συμμετείχαν στη δολοφονία των αθώων πολιτών της Ιεράπετρας, και μάλιστα αρνήθηκαν να βοηθήσουν στη μεταφορά των τραυματιών, ενώ εξετέλεσαν εν ψυχρώ, τον τραυματία Κυριάκο Χατζησάββα, ανήκαν στον 1ο λόχο του 503ου Τάγματος Πεζικού, με έδρα τον Άγιο Νικόλαο.

Όργιο βίας

Των αιματηρών γεγονότων της Ιεράπετρας ακολούθησε ένα εκτεταμένο όργιο βίας και τρομοκρατίας, του λαού του Λασιθίου, από τους παρακρατικούς της ΕΟΚ και τους πρώην δοσιλόγους, με την ανοχή και την καθοδήγηση της Χωροφυλακής και των ντόπιων αστών πολιτικών παραγόντων. 

Παρακρατικοί και χωροφύλακες κύκλωναν τα χωριά του νομού, κατά τα γερμανικά πρότυπα, έσπαγαν πόρτες σπιτιών, λήστευαν περιουσίες, συλλάμβαναν μέλη του ΚΚΕ, του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ και της ΕΠΟΝ και πολίτες υποστηρικτές τους. Η επιχειρήση αυτή ξεκίνησε από τα ορεινά χωριά Κρούστα, Μάλες, Πρίνη, Μεσελέροι, Καλαμαύκα και Ανατολή, ενώ οι ομάδες ενόπλων καταδιωκόμενων αγωνιστών (ΟΕΚΑ), δέχονταν καθημερινά νέους καταδιωκόμενους. Η επιχείρηση στόχευε στη δημιουργία νεκρής ζώνης ανάμεσα στις ΟΕΚΑ και τα χωριά και στην αποκοπή τους από τις τοπικές οργανώσεις του ΕΑΜ και του ΚΚΕ.

Ακολούθησε όργιο βανδαλισμών στα γραφεία του ΕΑΜ και του ΚΚΕ και στις λέσχες της ΕΠΟΝ και του ΕΛΑΣ, στις μεγάλες πόλεις του νομού, όπως και δεκάδες συλλήψεις. Πιάστηκαν σημαντικοί πολιτικοί παράγοντες του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, όπως οι Μιχάλης Κοκολάκης, Γ. Σερεπέτσης, Ανδρέας Κούνδουρος, ο δικηγόρος Σκυβαλάκης, ο Κ. Λουμπούνης, ο Σπύρος Στάλης, ο Κ Μουτάκης, στέλεχος του ΕΑΜ Σητείας, ο Γ. Πεδιαδίτης και ο Γ. Σώρος.

Χαρακτηριστική περίπτωση της αυθαιρεσίας και της βίας αποτελεί η σύλληψη του γιατρού Χουρδάκη στις Μάλες, μέλους του ΕΑΜ που έκρυψε τη γυναίκα του Μανώλη Μπαντουβά (επικεφαλής της ΕΟΚ και μετέπειτα παρακρατικός), Ειρήνη, με την κατηγορία ότι περιέθαλψε τραυματισμένο αντάρτη της ΟΕΚΑ του Ποδιά. Το σπίτι της οικογένειας Χουρδάκη γλίτωσε την τελευταία στιγμή από τον εμπρησμό, όταν οι κάτοικοι του χωριού φώναξαν στους παρακρατικούς της ΕΟΚ: "Πάτε να κάψετε το σπίτι που φιλοξενούσε τη γυναίκα του αρχηγού σας και του έδινε ψωμί;"

Αναπροσαρμογή της δράσης

Εντός αυτής της δραματικής κατάστασης, η Περιφερειακή Επιτροπή του ΚΚΕ και οι οργανώσεις του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ αναγκάστηκαν να αναπροσαρμόσουν τη δουλειά τους. Ο γραμματέας της ΠΕ, Μάρκος Ζουριδάκης, πέρασε στο γραφείο Περιοχής Κρήτης, του ΚΚΕ και στη θέση του τοποθετήθηκε ο Μιχάλης Κοκολάκης. Τον ίδιο μήνα, Β΄Γραμματέας της Επιτροπής Περιοχής Κρήτης του ΚΚΕ αναλαμβάνει ο έμπειρος και παλιός κομμουνιστής Στέλιος Παπαδομιχελάκης, που χρεώθηκε επίσης στην καθοδήγηση της ΚΟΒ Ηρακλείου. 

Στην Κρήτη καταυθάνει επίσης, ο Μανώλης Σιγανός, στέλεχος της ΚΕ του ΚΚΕ.

Διατηρώντας ωστόσο τη γραμμή της ομαλοποίησης και της προσπάθειας για εκδημοκρατισμό, το ΚΚΕ και συνακόλουθα το ΕΑΜ και η ΕΠΟΝ δεν επιλέγουν την ανοικτή σύγκρουση με τον αντίπαλο, ωστόσο ενισχύουν και συντηρούν τις ΟΕΚΑ που δρουν στο ορεινό Λασίθι, ως τμήμα της ενεργητικής Αυτοάμυνας. Τον Αύγουστο του 1945, συγκροτούνται νέες λέσχες και δημοκρατικοί σύλλογοι, σε πείσμα των τρομοκρατών του νομού, και στον Άγιο Νικόλαο ξεκινά να εκδίδεται η εφημερίδα "Δημοκρατικός", όργανο του ΕΑΜ. Η ΕΠΟΝ ιδρύει καλλιτεχνικό όμιλο και το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας (ΑΚΕ) συγκροτεί νέους συνεταιρισμούς ενεργοποιώντας παράλληλα και τους ήδη υπάρχοντες.

Ωστόσο, η τρομοκρατία συνεχίζεται. Συλλαμβάνεται ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ Νίκος Ραΐνης, μετά από καταδίωξη τεσσάρων μηνών και φυλακίζεται στο Ηράκλειο. Λίγο αργότερα θα συλληφθεί και δεύτερος καπετάνιος του ΕΛΑΣ, ο Γιάννης Ρουκουνάκης, που θα εκτοπιστεί στην Ανάφη.

Μετά τις νόθες εκλογές του Μάρτη του 1946 ακολουθεί σύσκεψη της ολομέλειας της Κομματικής Επιτροπής της Περιοχής Κρήτης, του ΚΚΕ, με εισηγητή, τον πρώτο γραμματέα της Γιώργη Τσιτήλο, στην οποία τίθεται το ζήτημα της άμυνας και απόκρουσης της ολομέτωπης επίθεσης κράτους και παρακράτους. Η σύσκεψη καταλήγει στην απόφαση για ενίσχυση των καταδιωκόμενων αγωνιστών και τη στήριξη των κομμουνιστών και αγωνιστών που βρίσκονταν στην παρανομία, χωρίς ωστόσο να ξεφεύγει από τη γραμμή της 3ης Ολομέλειας για δημοκρατική ομαλοποίηση, με κάποια αποφασιστική θέση, υπέρ της οργανωμένης ένοπλης απάντησης στην αντίδραση.

Και στο νομό Λασιθίου και την υπόλοιπη βέβαια Κρήτη, η παραπάνω απόφαση θα έχει καταστροφικά αποτελέσματα...

Το Παράρτημα ΠΕΑΕΑ – ΔΣΕ Ιεράπετρας καταθέτει στεφάνι στην τιμητική πλακέτα για τους πεσόντες των αιματηρών γεγονότων της Ιεράπετρας, στις 02/04/2018.

Πηγή: Λευτέρης Ηλιάκης, Ο Εμφύλιος Πόλεμος στην Κρήτη, Αυτοέκδοση, Χανιά 2002, 257- 266.