Ο Τζαβέλας του ΕΛΑΣ

Μια από τις πιο γνωστές με το ψευδώνυμό τους φυσιογνωμίες που συγκέντρωσε ο ΕΛΑΣ στις γραμμές του υπήρξε αδιαμφισβήτητα ο γνωστός "Τζαβέλας". Ελάχιστα ωστόσο είναι γνωστά για την προσωπικότητά του, τη δράση του και τα άλλα βιογραφικά του στοιχεία, πέρα από το γεγονός ότι συνόδευε τον Άρη, ως επιστήθιος φίλος του και μέρος της σωματοφυλακής του. Στο μικρό αυτό άρθρο θα επιχειρήσουμε να ρίξουμε λίγο φως στην προσωπικότητά του.

Το πραγματικό όνομα του Τζαβέλα ήταν Γιάννης Αγγελέτος και καταγόταν από τα Τοπόλια, σημερινό Ελαιώνα Φωκίδας. Στο επάγγελμά του ήταν καλαθοπλέκτης και εντάχθηκε στον ΕΛΑΣ, όχι με τους πρώτους αγωνιστές, αλλά το Φεβρουάριο του 1943. Αρχικά ο Τζαβέλας, στην προσπάθειά του να εντοπίσει τον Άρη και να καταταγεί βρέθηκε στην ομάδα του Γιάννη Αγουρίδη, την οποία εγκατέλειψε εγκαίρως, ακριβώς την περίοδο που αυτή ξεκίνησε να πλιατσικολογεί, να ληστεύει τους χωρικούς και να διενεργεί υποχρεωτικές στρατολογίες. Πιθανότατα δε είναι ο Τζαβέλας που μετέφερε τις πληροφορίες για τη δράση των Αγουριδαίων στον ΕΛΑΣ, που επέφεραν τη μετέπειτα εκτέλεσή τους. 

Ο Τζαβέλας συναντήθηκε για πρώτη φορά με τον Άρη στο Γαρδίκι. "Η εικόνα που παρουσίαζε προκάλεσε εντύπωση ακόμα και στους παλιούς αντάρτες του ΕΛΑΣ. Ο Διονύσης Χαριτόπουλος την περιγράφει ως εξής: Έχει μακριά γένια, και μαλλιά, φοράει ντουλαμά, χοντρή κάλτσα, τσαρούχια με φούντες και έναν μαύρο καλογερίστικο σκούφο. Το στήθος του βρίθει ασημικών, καδένων και φυλαχτών για κάθε περίπτωση, από το κακό μάτι έως το κακό βόλι."

Το παρελθόν του Τζαβέλα δεν υπήρξε και το καλύτερο. Μικροκλοπές, κυρίως ζώων. Συναντώντας τον Άρη, λέγεται πως έπεσε στα γόνατα και το κεφάλι του ακουμπούσε το χώμα. Πάντως ο ίδιος δεν θέλει να πάει με καμιά άλλη ομάδα ανταρτών. Θέλει μόνο κοντά στον Άρη. Του λέει:

"Κράτα με κοντά σου αρχηγέ και θα γίνω καλύτερος από εσένα. Κι άμα με πιάσεις σκάρτο, δε θα χαλάσεις σφαίρα, με το μαχαίρι σου να με σφάξεις."

Ο Τζαβέλας αποτελεί χαρακτηριστική φυσιογνωμία ορεσίβιου Ρουμελιώτη. Παρέμεινε πιστός και ακούραστος στις εντολές του Άρη και της υπόθεσης του ΕΛΑΣ. Καμιά διαταγή, όσο δύσκολη, κουραστική ή επικίνδυνη και να ήταν δεν άφηνε ανεκτέλεστη. Ωστόσο, ο Τζαβέλας δεν κατάφερε να αποβάλλει ποτέ τα χαρακτηριστικά της προηγούμενης ζωής του. Εφευρετικός και έξυπνος υπήρξε ιδιαίτερα σκληρός και σπάνια υπολόγιζε οποιονδήποτε άλλο πέραν του Άρη. Σύντομα, θα τον μιμηθεί και στο ντύσιμό του. Χακί και σταυρωτά φυσεκλίκια στο στήθος. Ο Τζαβέλας προκάλεσε το ξάφνιασμα και την εντύπωση στους χωρικούς των Αρβανιτοχωρίων κοντά στην Αθήνα που είχαν συνηθίσει τους ΕΛΑΣίτες σαν έναν σχεδόν τακτικό στρατό. Το τμήμα που ήξεραν ήταν αυτό του "Ορέστη" (Αντρέα Μούντριχα), παλιού ενωμοτάρχη της Χωροφυλακής και μυημένου στις αρχές του ΚΚΕ από το Νίκο Πλουμπίδη. Το τμήμα του Ορέστη τηρούσε πάντα υποδειγματική εμφάνιση, υποδειγματική πειθαρχία και ήταν πάντα αγαπητό στους ντόπιους.

Ο Τζαβέλας συνηθισμένος στα πρότυπα και τις πρακτικές της ρουμελιώτικης υπαίθρου ήρθε σε αρκετές στιγμές σε σύγκρουση με διάφορα στελέχη του ΚΚΕ που υπηρετούσαν στον ΕΛΑΣ, αλλά και με μη κομμουνιστές στρατιωτικούς του προπολεμικού αστικού στρατού. Σφοδρή σύγκρουση υπήρξε ανάμεσα σε αυτόν και τον Τζήμα (Βασίλης Σαμαρινιώτης) με αφορμή την εκτέλεση τριών γυναικών στο χωριό Σπαΐδες, που κατηγορούνταν για πόρνες των Ιταλών. Ο Τζήμας επέπληξε σφοδρά το Τζαβέλα, τον οποίο υπερασπίστηκε ο Άρης. Όμως ο Τζήμας δεν κατανοούσε την αίσθηση της οικογενειακής τιμής και της σχεδόν φεουδαρχικής απονομής δικαιοσύνης στην ελληνική ύπαιθρο, κάτι που ο Τζαβέλας κατανοούσε πλήρως. Χαρακτηριστικά, ήταν τέτοιο το ζήτημα τιμής που έθετε η πορνεία και μάλιστα με τον κατακτητή, για τις οικογένειες των τριών γυναικών, που ο αδελφός της μιας εξ αυτών, μένοντας απολύτα ικανοποιημένος με την παραδειγματική τιμωρία της αδερφής του κατατάχθηκε αμέσως στον ΕΛΑΣ. 

Το Απρίλιο του 1943, ο Άρης Βελουχιώτης θα συγκροτήσει στο χωριό Κολοκυθιά τον έφιππο ουλαμό των 25-35 "μαυροσκούφηδων" που αποτέλεσαν ταυτόχρονα την προσωπική του φρουρά, αλλά και ένα επίλεκτο σώμα "αγγέλων και διαβόλων μαζί", στους οποίους, ο Άρης ανάθετε τις πιο επικίνδυνες αποστολές. Καπετάνιος του σώματος αυτού τοποθετήθηκε ο Τζαβέλας, ο οποίος αποσπάστηκε από την ομάδα του Ορέστη. Με τους μαυροσκούφηδες θα αναλάβει δεκάδες επικίνδυνες αποστολές. 

Αμέσως μετά την Απελευθέρωση, ο Τζαβέλας ακολούθησε τον Άρη στις επιχειρήσεις του ΕΛΑΣ ενάντια στο Ζέρβα, οι οποίες κατέληξαν στην εκτόπιση των θλιβερών υπολειμμάτων του ΕΔΕΣ στην Κέρκυρα. Ωστόσο, ο ΕΛΑΣ αναγκάζεται να υποχωρήσει από την Αθήνα και πρωτού, ο Άρης αντιδράσει, η ηγεσία του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ έχει ήδη αποφασίσει την υπογραφή της Συνθήκης της Βάρκιζας. Στην περίοδο της Λευκής Τρομοκρατίας του 1945, ο Τζαβέλας θα ακολουθήσει από τους πρώτους, τον Άρη. Στην ομιλία του καταδιωκόμενου Άρη στη Λαμία, ο Τζαβέλας θα αφοπλίσει κάποιον Τάκη Σαρρή, που εμφανίζεται οπλισμένος στην αίθουσα. Στις 20/03/1945, Τζαβέλας, Άρης και η μικρή τους ομάδα στρατοπεδεύουν κοντά στα Γιάννενα. Ο Άρης αποκαλύπτει ότι σύντομα θα λάβου φύλλο πορείας από το ΚΚΕ για την Αλβανία, το οποίο θα παραλάβουν στα Γιάννενα. Ο μόνος που διαμαρτύρεται για την εγκατάλειψη της χώρας είναι ο Τζαβέλας. Στο επόμενο διάστημα το χαρτί δεν έχει φτάσει στα Γιάννενα και ο Άρης με την ομάδα του κινούνται έως τον Απρίλιο στα χωριά Άγναντα, Γεωργίτσι, Κηπουριό, Κρανιά και Μηλιά, ώστε να παραμένουν κοντά στα Γιάννενα.

Ο Άρης στέλνει το Τζαβέλα σε μια επικίνδυνη αποστολή: Να μεταμφιεστεί και να συνδεθεί με την οργάνωση του ΚΚΕ στα Γιάννενα και να ζητήσει το χαρτί της εντολής να περάσει τα σύνορα. Μια μέρα μετά, ο Τζαβέλας θα επιστρέψει με 8 ένοπλους εθελοντές αλλά χωρίς το χαρτί. Καθώς δεν βρήκε το γραμματέα του κόμματος στην πόλη, αλλά μόνο το δεύτερο γραμματέα, Γ. Βοντίτσο (Γούσια), ο οποίος δεν ήξερε τίποτε. Ο Γούσιας ωστόσο ενημέρωσε τον Άρη ότι ένα τέτοιο χαρτί μάλλον θα το παραλάβει στην Κόνιτσα. Ο Τζαβέλας ψέγει μια από τις λίγες φορές τον αρχηγό του: "Το χαρτί έπρεπε να το πάρεις όταν ακόμα ήσουν στη Ρούμελη. Αφού ξεκίνησες να φύγεις με άδεια χέρια, τώρα θέλοντας και μη όπως σου βαράνε θα χορεύεις."

Ελάχιστα άλλα είναι γνωστά για το Τζαβέλα στην μετέπειτα πορεία του με τον Άρη, εκτός από το γεγονός ότι ήταν μαζί του στο χωριό Πράμαντα σε μια από τις τελευταίες του ομιλίες. Το τέλος του, θα έρθει μαζί με αυτό του Άρη στη Μεσούντα.

Ο Γκονέζος αναφέρει:

"Αμέσως μετά το μοιραίο πυροβολισμό, οι 4-5 άνδρες που είδαν τι έγινε έτρεξαν κοντά στον πεσμένο αρχηγό τους. Ο Τζαβέλας ρίχτηκε πάνω στο άψυχο σώμα του Άρη, το αγκάλιασε και μοιρολογούσε: "Τι έκανες; τί έκανες;". Οι άλλοι κοίταζαν αμίλητοι. Τότε ο Τζαβέλας πρότεινε στους υπόλοιπους, αφού ο αρχηγός διάλεξε αυτό το δρόμο να αυτοκτονήσουν και αυτοί ομαδικά. Ο Θάνος αντέδρασε λέγοντας ότι ο Άρης δεν ήταν στα καλά του τελευταία και ο Τζαβέλας τον αποπήρε θυμωμένος. Οι υπόλοιποι έφυγαν μαζί με το Θάνο, ενώ ο Τζαβέλας έμεινε πίσω. Ο Τζαβέλας έσπασε το πιστόλι του Άρη, τον "Ελβετό" όπως τον έλεγε, έσκισε όσες φωτογραφίες και χαρτιά είχε επάνω του ο πρωτοκαπετάνιος του ΕΛΑΣ, αγκάλιασε τον αρχηγό του και τράβηξε την περόνη μιας χειροβομβίδας. Το κεφάλι του κρεμάστηκε μαζί με του Άρη στα Τρίκαλα.

Μια από τις ελάχιστες φωτογραφίες του Τζαβέλα (δεξιά) μαζί με τον Αμπλιανίτη