Oι υγειονομικές υπηρεσίες του ΔΣΕ Ρούμελης

Για τις υγειονομικές υπηρεσίες του ΔΣΕ υπάρχουν αρκετές πληροφορίες, που όμως κυρίως αφορούν τη δράση των αγωνιστών γιατρών στο Γράμμο και την οργάνωση των εκεί νοσοκομείων, κυρίως υπό την επίβλεψη του Πέτρου Κόκκαλη. Ωστόσο, δεν είναι πολλά πράγματα γνωστά για τις υγειονομικές υπηρεσίες του ΔΣΕ σε άλλα σημεία της Ελλάδας, όπου οι ελεύθερες περιοχές δεν ήταν τόσο μεγάλες, τα εφόδια πολύ λιγότερα και το προσωπικό των υγειονομικών σαφέστατα μικρότερο σε αριθμό. 

Ο Κόκκινος Φάκελος προχώρησε στη μερική διερεύνηση του ζητήματος, κυρίως μέσα από τη μελέτη του μαρτυριακού υλικού και των βιογραφιών των ανταρτών της Ρούμελης. Σαφώς, η παρακάτω διαπιστώσεις δεν είναι πλήρεις ούτε και μπορούν να αναχθούν σε όλα τα μάχιμα τμήματα του ΔΣΕ. Αποτελούν ωστόσο μια καλή ένδειξη της διάρθρωσης και της δράσης των υγειονομικών σε άλλες, πλην του Γράμμου, περιοχές.

Καταρχήν, όταν αναφερόμαστε στο ΔΣΕ της Ρούμελης μιλάμε για την Ι και ΙΙ Μεραρχία, υπό τη διοίκηση του Χαρίλαου Φλωράκη και του Γιάννη Αλεξάνδρου αντίστοιχα. 

Ειδικά από το 1948 και μετά, οι τραυματισμοί των ανταρτών ξεκίνησαν να πληθαίνουν ραγδαία, λόγω της έντασης των επιχειρήσεων και τη γενίκευση του Εμφυλίου Πολέμου. Ο ΔΣΕ Ρούμελης δεν διέθετε σταθερό ελεύθερο χώρο στον οποίο θα μπορούσε να οργανώσει τα δικά του νοσοκομεία και να αναπτύξει τις υγειονομικές του υπηρεσίες. Έτσι, η περίθαλψη των τραυματιών έπρεπε να οργανωθεί με διαφορετικό τρόπο. 

Ανάλογα με τη φύση των τραυμάτων τους, οι τραυματίες στέλνονταν στα κινητά νοσοκομεία των μεραρχιών. Συνήθως, οι τραυματίες που μπορούσαν χωρίς κίνδυνο της ζωής τους να μετακινηθούν στέλνονταν στο κινητό νοσοκομείο, ενώ οι τραυματίες των οποίων η κατάσταση απαιτούσε ακινησία τοποθετούνταν στις λεγόμενες "λούφες".

Τα κινητά νοσοκομεία

Τα κινητά νοσοκομεία στελεχώνονταν συνήθως από 2-3 γιατρούς και νοσοκόμους, έναν στρατιωτικό διοικητή (που εκτελούσε χρέη διευθυντή του νοσοκομείου) και έναν πολιτικό επίτροπο. Παράλληλα, διέθεταν το δικό τους σιτιστή, μάγειρα και το δικό τους αποθηκάριο. Οι τραυματίες και ασθενείς ακολουθούσαν το νοσοκομείο το οποίο στόχευε στην εξεύρεση χώρου στον οποίο θα μπορούσαν να παραμείνουν αν δεν υπήρχε κίνδυνος και συνήθως ελισσόταν στο χώρο ανάλογα με τις κινήσεις του αντιπάλου. Πολλές φορές οι αντάρτες του κινητού νοσοκομείο διέμεναν σε άδεια χωριά ή σπηλιές και μοναχικές εκκλησίες που μπορούσαν να προσφέρουν ένα είδος άνεσης στους τραυματίες. Άλλες πάλι φορές αναγκάζονταν να μετακινούνται με τα πόδια για μέρες στρατοπεδεύοντας μόνο τη νύχτα ανάμεσα στα δέντρα. 

Τα ιατροφαρμακευτικά εφόδια και τα τρόφιμα κατέφθαναν στα κινητά νοσοκομεία με την ευθύνη της αντίστοιχης μεραρχίας και των Κέντρων Πληροφοριών, τα οποία πολλές φορές επικουρούσαν και την κίνησή τους. Γενικά, οι συνθήκες ζωής των τραυματιών ήταν δύσκολες, αλλά σαφέστατα καλύτερες από αυτές των τραυματιών που ζούσαν στις λούφες. Στα κινητά νοσοκομεία, οι τραυματίες μπορούσαν να κινηθούν στο χώρο, να μαζεύουν φρούτα και χόρτα για να συμπληρώνουν τη διατροφή τους και να συνομιλούν. Μπορούσαν επίσης να φροντίζουν για την προσωπική τους καθαριότητα και κινδύνευαν λιγότερο από μολύνσεις ή άλλες επιπτώσεις των τραυμάτων τους. 

Τα φάρμακα, ο ιματισμός και τα άλλα εφόδια, συλλέγονταν συνήθως από τις παράνομες κομματικές οργανώσεις του ΚΚΕ στις μεγάλες πόλεις (πχ Καρδίτσα, Τρίκαλα κτλ) και προωθούνταν σε μέλη των Κέντρων Πληροφοριών σε απόμερα σημεία στις παρυφές της πόλης. Τα μέλη των Κέντρων τα μετέφεραν μετέπειτα στη μεραρχία. Σε άλλες περιπτώσεις, εφόδια μπορεί να καταλαμβάνονταν και από την ίδια τη μεραρχία στις στρατιωτικές της επιχειρήσεις. Έτσι μεταβιβάζονταν απευθείας στα κινητά νοσοκομεία. 

Από τα στελέχη των κινητών νοσοκομείων του ΔΣΕ Ρούμελης, ελάχιστα ονόματα μας είναι σήμερα γνωστά. Στο κινητό νοσοκομείο της ΙΙ Μεραρχίας χρημάτισαν στο πόστο του διευθυντή οι:

Γεράσιμος Στεφανάτος, μετέπειτα μέλος του ΠΓ του ΚΚΕ. Έφυγε από τη ζωή το 1997.

Δημήτρης Κάϊλας, τελευταίος διευθυντής του νοσοκομείου ως τον Μάιο του 1949, όταν το νοσοκομείο έπεσε σε ενέδρα του Εθνικού Στρατού στη θέση Βραγκιανά των Αγράφων, οπότε και συνελήφθη σχεδόν αύτανδρο. Ο Δ. Κάϊλας κατόρθωσε να διαφύγει της σύλληψης και πέρασε στις σοσιαλιστικές χώρες. Έφυγε από τη ζωή το 2005. 

Οι ελεύθεροι σκοπευτές

Στα κινητά νοσοκομεία, οι τραυματίες δεν έφεραν οπλισμό καθώς ο ΔΣΕ Ρούμελης δεν διέθετε αφθονία όπλων ή πυρομαχικών. Έτσι πάνω από το 80% των ανταρτών του κινητού νοσοκομείου ήταν άοπλοι. Επειδή όμως το ζήτημα της άμυνας και της περιφρούρησης των τραυματιών ήταν ζωτικής σημασίας, ειδικά στις περιόδους έντασης των συγκρούσεων, τη φύλαξη των ανταρτών αναλάμβανε μια μικρή ομάδα 5 ή 6 ελεύθερων σκοπευτών του ΔΣΕ. 

Οι ελεύθεροι σκοπευτές ήταν εμπειροπόλεμοι αντάρτες οπλισμένοι με τουφέκια μεγάλης εμβέλειας ή αυτόματα όπλα που αναλάμβαναν την άμυνα του νοσοκομείου σε περιπτώσεις αιφνιδιασμού, προσπαθώντας να καθηλώσουν τον αντίπαλο, όσο το νοσοκομείο θα υποχωρούσε ή θα ελίσσονταν. Οι ελεύθεροι σκοπευτές είχαν συνήθως μεγάλη εμπειρία στην περιοχή κίνησης του νοσοκομείου και αναλάμβαναν και χρέη οδηγού και ανιχνευτή, ενώ πολλές φορές κυνηγούσαν ζώα για το συσσίτιο του νοσοκομείου. 

Η οργανωτική σχέση των ελεύθερων σκοπευτών ήταν πολύ ειδική στη δράση τους στα κινητά νοσοκομεία. Συνδέονταν απευθείας με το διευθυντή του νοσοκομείου και εκτελούσαν δικές του εντολές. Επίσης, ήταν οι μόνοι που είχαν την εξουσιοδότηση σύνδεσης του νοσοκομείου με τα Κέντρα Πληροφοριών και τις επιμελητείες της μεραρχίας. 

Όπως και με την περίπτωση των διευθυντών των κινητών νοσοκομείων έτσι και με τους ελεύθερους σκοπευτές, ελάχιστα προσωπικά στοιχεία είναι σήμερα γνωστά. Γνωρίζουμε μόνο το όνομα του Κώστα Μαρδή, λοχαγού του ΔΣΕ, που το 1949 ήταν επικεφαλής του κινητού νοσοκομείου της ΙΙ μεραρχίας. 

Οι "λούφες"

Οι λεγόμενες "λούφες" του ΔΣΕ ήταν κρυψώνες βαριά αρρώστων και τραυματιών του ΔΣΕ που η κατάστασή τους, αλλά και η αδυναμία του ΔΣΕ να τους περιθάλψει σε κάποιο σταθερό χώρο ευθύνης του, τους ανάγκαζε να τοποθετούνται σε κρυψώνες. 

Οι "λούφες" βρίσκονταν είτε σε απόκρημνες σπηλιές και ανοίγματα των βράχων, είτε σκάβονταν στο έδαφος, σαν λαγούμια. Η είσοδός τους σε τίποτε σχεδόν δεν ξεχώριζε από τις φωλιές των ζώων, ενώ κανείς μπορούσε να μπει μέσα μόνο σερνάμενος. Στις "λούφες" που σκάβονταν στο έδαφος τοποθετούνταν έως δύο τραυματίες, ενώ στις σπηλιές και τα ανοίγματα αρκετά περισσότεροι. Σε κάθε περίπτωση, οι τραυματίες έπρεπε να παραμένουν καθ' όλη τη διάρκεια της ημέρας ακίνητοι και αμίλητοι, καθώς δεν γνώριζαν ποιος μπορεί να περνάει έξω. Τα βράδια μια κάποια κίνηση επιτρέπονταν, αν ήταν εφικτή, αλλά σε καμιά περίπτωση το άναμμα φωτιάς.

Πολλές φορές, στις μεγάλες "λούφες" παρέμενε και ένας υγειονομικός της μεραρχίας, ενώ η τροφοδοσία σε φάρμακα, τρόφιμα και ιματισμό γίνονταν μέσω των Κέντρων Πληροφοριών. Συνήθως ένα μέλος των Κέντρων αναλάμβανε μια ή δύο λούφες και ανά 5 ή 7 μέρες τους πήγαινε τρόφιμα και εφόδια. Φυσικά, η κανονικότητα των επισκέψεων εξαρτιόταν και από τις κινήσεις του εχθρού. Έτσι υπήρξαν περιπτώσεις που οι τραυματίες έμειναν για 10 ή και 15 ημέρες χωρίς τροφή, ή ακόμα και δραματικότερες περιπτώσεις που λόγω του θανάτου του τροφοδότη τους, οι τραυματίες πέθαιναν τελικά από την ασιτία ή την έλλειψη φαρμάκων, μέσα στην κρυψώνα τους. 

Οι υγειονομικοί που επισκέπτονταν τους ασθενείς και τραυματίες στις "λούφες" δεν ανήκαν στο κινητό νοσοκομείο, αλλά υπάγονταν απευθείας στη μεραρχία. Στις περιόδους που οι συγκρούσεις εντείνονταν και που η μεραρχία έπρεπε να μετακινείται συνεχώς, ορισμένοι υγειονομικοί στάλθηκαν μόνοι τους πίσω στις λούφες για να περιθάλψουν τους εκεί τραυματίες. 

Κατά την ομολογία πολλών πρώην ανταρτών του ΔΣΕ Ρούμελης, οι τραυματίες που συλλαμβάνονταν στις λούφες και οι νοσοκόμοι και γιατροί που πολλές φορές βρίσκονταν μαζί τους, εκτελούνταν επί τόπου από τις κυβερνητικές δυνάμεις, που δεν έμπαιναν στον κόπο της μεταφοράς τους. Αρκετές δε είναι και οι περιπτώσεις που ηρωικοί γιατροί και νοσοκόμοι του ΔΣΕ αρνήθηκαν να εγκαταλείψουν στα αποσπάσματα τους τραυματίες συντρόφους τους και επέλεξαν να πεθάνουν μαζί τους, αντί να αφεθούν στη μεταφορά τους σε κάποια στρατιωτική φυλακή. Σε άλλες περιπτώσεις ηρωικοί γιατροί και νοσοκόμοι αυτοκτόνησαν πριν πέσουν στα χέρια του εχθρού αφού πρώτα φρόντισαν να σκοτώσουν και τους τραυματίες που περιέθαλπαν, για να μην γνωρίσουν τα μαρτύρια που οι κυβερνητικές δυνάμεις τους επιφύλασσαν.