ΟΕΚΑ Αγράφων: Σύνθεση και δράση

Σημείωση: ΟΕΚΑ = Ομάδες Ενόπλων Καταδιωκόμενων Αγωνιστών

ΟΕΚΑ το 1945

Μετά τη διάλυση του ΕΛΑΣ στα βουνά των Αγράφων είχαν καταφύγει για να αποφύγουν το κύμα της Λευκής Τρομοκρατίας και τις ένοπλες παρακρατικές συμμορίες  αρκετοί αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Ανάλογα με το κύμα της τρομοκρατίας, οι ομάδες των καταδιωκόμενων αγωνιστών παρουσίαζαν αυξομειώσεις σε δράση και ανθρώπινο δυναμικό. Το καλοκαίρι του 1945, υπολογίζεται ότι ο συνολικός τους αριθμός έφθασε τους 200 αγωνιστές. Αργότερα, λόγω του χειμώνα, μειώθηκε. Ένας σοβαρός αριθμός αυτών των αγωνιστών πέρασε στην Καρδίτσα για να κρυφτεί. Την Άνοιξη και ιδιαίτερα μετά τις εκλογές, η τρομοκρατία εντείνεται και βαθμιαία αυξάνεται και ο αριθμός των καταδιωκόμενων. Για λόγους ασφάλειας, τα μέλη των ΟΕΚΑ ζούσαν μια συλλογική ζωή, κυρίως με έδρα δασωμένες εκτάσεις κινούνταν συχνά από το ένα μέρος στο άλλο, με εφόδια που σπάνιζαν. 

Στα Άγραφα εμφανίστηκαν συνολικά τέσσερις μεγάλες ΟΕΚΑ και αρκετές μικρο-ομάδες:

• Η ΟΕΚΑ του Λέοντα (Γιώργος Βουλγαράκης), με δράση στα χωριά Σέκλιζα- Βελέσι- Μπόσκλαβο.
• Η ΟΕΚΑ του Νάκου Μπελή, με δράση στα χωριά Δρανίστα- Λιοντάρι-Καίτσα.
• Η ΟΕΚΑ του Νικηταρά (Κώστας Καφαντάρης), με δράση στην περιοχή Απιδιάς.
• Η ΟΕΚΑ του Κίτσου (Χρήστου Κορόζη) , με δράση στην περιοχή της Νευρούπολης.

Οι μικρότερες ήταν:

• Η ΟΕΚΑ του Αγραφιώτη (Βασίλης Μπότσης), με δράση στην περιοχή Καστανιάς.
• Η ΟΕΚΑ του Ιταμού (ψευδώνυμο), με δράση στην περιοχή Καστανιάς.
• Η ΟΕΚΑ Μεσενικολιοτών, με δράση το χωριό Μεσενικόλας.
• Η ΟΕΚΑ Βουνεσιωτών, με δράση το χωριό Βουνέσι.
• Η ΟΕΚΑ του Πάστρα (Δημήτρης Τόλης), με δράση στην περιοχή "Βάλτος".
• Η ΟΕΚΑ του Παπατράμπα (ψευδώνυμο), με δράση στην περιοχή "Βάλτος".

Με μικρές εξαιρέσεις, τα περισσότερα μέλη των ομάδων αυτών ήταν άοπλα ή με πολύ ελαφρύ οπλισμό. Οι ομάδες αυτές κινούνταν διαρκώς και βρίσκονταν σε τακτική σύνδεση με τους πυρήνες του ΚΚΕ στα διάφορα χωριά και τις κωμοπόλεις. Οι συνδέσεις αυτές χρησιμοποιούνταν για πολιτική και ιδεολογική καθοδήγηση, για την εξασφάλιση τροφίμων, για την ενημέρωση για τις κινήσεις του εχθρού, αλλά και ως επαφή με συγγενικά πρόσωπα και φίλους. 

Την ημέρα οι περισσότερες ΟΕΚΑ κατέφευγαν σε δύσβατα μέρη των Αγράφων και τοποθετούσαν σκοπιές σε σημεία με καλή εποπτεία της γύρω περιοχής. Σε περιπτώσεις που είτε με προδοσία, είτε τυχαία, οι κινήσεις τους γίνονταν αντιληπτές, οι οπλισμένοι αντιστέκονταν υποχωρώντας και η ομάδα διαλύονταν τακτικά, για να ξανασμίξει σε προκαθορισμένο σημείο αργότερα. Οι πρώτες ενέργειες των ομάδων αυτών ήταν να προειδοποιήσουν τον πληθυσμό των χωριών να μην παρασυρθεί από τα μισαλλόδοξα κηρύγματα της Δεξιάς και να αποφύγει να πάρει όπλα, να κοιτάξει τις δουλειές του, αλλά και όσοι πήραν βίαια οπλισμό από το κράτος να προσέξουν να τον επιστρέψουν. Οι ΟΕΚΑ Αγράφων επιχείρησαν και ορισμένες επιθετικές ενέργειες. Για παράδειγμα στο χωριό Ζουλευκάρι και σε άλλα χωριά, αφοπλίστηκαν ΜΑΥ και αρκετοί ήταν εκείνοι που επέστρεψαν τα όπλα τους στους τοπικούς "ηγέτες" της Δεξιάς. 

Στις ΟΕΚΑ, ο διοικητής συνήθως εκλέγονταν μέσα από τη συνέλευση της ομάδας και ήταν, στις περισσότερες περιπτώσεις, κάποιο στέλεχος του ΕΛΑΣ, γνωστό για τη δράση του. Ο οπλισμός των περισσοτέρων ΟΕΚΑ αποτελούνταν από περίστροφα, τουφέκια και αραιά και που κάποιο αυτόματο όπλο με μερικές δεσμίδες πυρομαχικών. 

Η ΟΕΚΑ Λέοντα

Η ΟΕΚΑ του Λέοντα και ειδικότερα ο επικεφαλής της Γιώργης Βουλγαράκης είχαν αποκτήσει μεγάλη φήμη στον λαό των Αγράφων. Ο ίδιος ο Λέων δεν είχε παραδώσει το όπλο του στη Βάρκιζα και κατάφερνε να διαφεύγει με ελιγμούς τόσο συχνά, που είχε προκαλέσει μεγάλο πονοκέφαλο στις διωκτικές αρχές. Λέγεται ότι στην περιοχή "Κούτσουρο" Αγράφων διέσπασε κλοιό 15 ατόμων, με μια ομάδα 5-6 αγωνιστών και μερικές ημέρες αργότερα συνέλαβε έναν από τους διώκτες του. Ο Λέων του χάρισε τη ζωή ρίχνοντας έναν πυροβολισμό στον αέρα και δίνοντας στον διώκτη του τον κάλυκα της σφαίρας και λέγοντας: "Πάρε αυτόν τον κάλυκα να θυμάσαι τον Λέων που σου χάρισε τη ζωή". 

Η ΟΕΚΑ Πάστρα 

Η ΟΕΚΑ Πάστρα, αν και στις αρχές του 1946 αριθμούσε μόλις 9-10 μαχητές, εμφάνιζε έντονη μαχητική διάθεση και είχε μερικές μικροσυμπλοκές στην περιοχή του "Βάλτου" με ομάδες ΜΑΥ και χωροφύλακες. Με την ίδρυση του ΟΔΕΚ, η ΟΕΚΑ Πάστρα πήρε εντολή να ανέβει στα ορεινά και να περιορίσει την επιθετική της δράση.

Το 1946

Την άνοιξη του 1946, οι ΟΕΚΑ Αγράφων παρουσιάζουν σοβαρή οργανωτική ανομοιογένεια. Άλλες ομάδες έχουν δύναμη 5, 6, 10 ατόμων, ενώ άλλες υπέρ των 20 αγωνιστών. Παράλληλα, άλλες ομάδες απαρτίζονται από κατώτερα στελέχη του ΕΛΑΣ, ενώ σε άλλες βρίσκονται και 5 και 6 ανώτεροι αξιωματικοί. Οι ΟΕΚΑ Αγράφων προχώρησαν τον Μάη του 1946 σε ίδρυση ενός κεντρικού συντονιστικού οργάνου τους. Το όργανο αυτό ονομάστηκε ΟΔΕΚ (Ομάδες Δημοκρατικών Ενόπλων Καταδιωκομένων) και είχε επιτελικό και συντονιστικό ρόλο, παρουσίαζε όμως και ορισμένα νηπιακά στρατιωτικά λάθη στη δομή του, όπως το γεγονός ότι άλλαζε διοίκηση με ψηφοφορία κάθε μέρα. Προς το καλοκαίρι του 1946, οι ΟΕΚΑ Αγράφων ενίσχυσαν τον οπλισμό τους και δημιούργησαν διμοιρίες.

Στα μέσα του καλοκαιριού, το ΟΔΕΚ διαλύεται και η διοίκησή τους έσπασε σε τρία αντάρτικα συγκροτήματα: 

• Το Ανατολικό Συγκρότημα: Με επικεφαλής τον "Νικηταρά"
• Το Κεντρικό Συγκρότημα: Με επικεφαλής τους Ιταμό και Αγραφιώτη
• Το Δυτικό Συγκρότημα: Με επικεφαλής τους Γαζή (Περικλής Οικονόμου) και "Νέστορα"

Στο Δυτικό Συγκρότημα μάλιστα δημιουργήθηκε και μια μικρή ομάδα ιππικού με ευθύνη του Οικονόμου.

Στα μέσα του καλοκαιριού διαμορφώθηκε μια ημι-ελεύθερη περιοχή στον ορεινό όγκο των Αγράφων, όπου οι ΟΕΚΑ κινούνται με σχετική ελευθερία. Εφαρμόζεται ένα καθεστώς ανοχής απέναντι στο δεξιό στοιχείο, με την προϋπόθεση ότι έχουν παραδώσει τον οπλισμό τους και δεν προβαίνουν σε πράξεις βίας και αυθαιρεσίας ενάντια στους κατοίκους των χωριών ή τους αντάρτες.

Ένοπλες συγκρούσεις των ΟΕΚΑ Αγράφων

• Στις αρχές του Μάη 1946, η ΟΕΚΑ Λέοντα κάνει εμφανίσεις στα χωριά Μπόσκλαβο- Τιτάι- Βλάσδο. Συγκρούεται με παρακρατικές συμμορίες με άγνωστες απώλειες.
• Στις 11/5/46, στην περιοχή "Ψηλό Κοτρώνι" Κάιτσας η ΟΕΚΑ Μπελή συγκρούεται με απόσπασμα 40 χωροφυλάκων και το διαλύει σκοτώνοντας 21 χωροφύλακες και συλλαμβάνοντας 14.
• Στις 14/6/46, η ΟΕΚΑ Λέοντα συγκρούεται με απόσπασμα 15 χωροφυλάκων. Σκοτώνεται ένας χωροφύλακας και οι υπόλοιποι τρέπονται σε φυγή.
• Στις 18/6/46, οι ΟΕΚΑ Λέοντα και Νικηταρά περικυκλώνει το χωριό Παλιούρι στο οποίο έχει μπει η συμμορία Βουρλάκη και το λεηλατεί. Οι αντάρτες έχουν ειδοποιηθεί από χωρικούς. Η συμμορία Βουρλάκη κατάσχεσε κοτόπουλα από τους χωρικούς και τους εξανάγκασε να τα ψήσουν και να τους στρώσουν τραπέζι στην πλατεία του χωριού. Οι αντάρτες έχοντας κυκλώσει το χωριό επιτέθηκαν στη συμμορία όταν ξεκίνησε το φαγοπότι και σκοτώνοντας έναν τους έτρεψαν σε φυγή. Από τη συμπλοκή σώθηκαν 10 αιχμάλωτοι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης που είχαν συλληφθεί και δαρθεί από τους Βουρλάκηδες και οι οποίοι θα γνώριζαν σίγουρα φρικτό θάνατο στα χέρια των παρακρατικών.
• Στις 22/6/46, αντάρτες άγνωστης ΟΕΚΑ αφοπλίζουν απόσπασμα Χωροφυλακής που είχε στήσει ενέδρα στην περιοχή Βελέσι-Παλιούρι. Σκοτώνεται ένας χωροφύλακας και τραυματίζεται σοβαρά ακόμα ένας. Οι χωροφύλακες υποχωρούν προς το χωριό Καλλιφώνι.
• Στις 20/6/46, 15 αντάρτες της ΟΕΚΑ Βουνεσιωτών συγκρούονται με απόσπασμα 80 χωροφυλάκων και παρακρατικών. Τραυματίζονται 2 χωροφύλακες και υποχωρούν.
• Στις 20-22/6/46, η ΟΕΚΑ Παπατράμπα συγκρούεται στο Βάλτο με υπέρτερες δυνάμεις χωροφυλάκων και υποχωρεί στην περιοχή Απιδιάς.
• Στις 30/6/46, ομάδα ανταρτών από διάφορες ΟΕΚΑ επιτίθεται στον σταθμό Χωροφυλακής Καστανιάς Καρδίτσας. Σκοτώνεται ένας χωροφύλακας και συλλαμβάνονται 6 ένας εκ των οποίων με σοβαρά τραύματα. Ο σταθμός λαφυραγωγείται. Καταλαμβάνονται 1 οπλοπολυβόλο, 2 τόμσον, 4 τουφέκια και αρκετά πυρομαχικά. 
• Στις 10/7/46, αντάρτες άγνωστης ΟΕΚΑ περνούν από το χωριό Παλίοκαστρο Καρδίτσας όπου βρίσκεται η συμμορία του Βουρλάκη. Ακολουθεί συμπλοκή στην οποία σκοτώνεται ένας παρακρατικός. Η συμμορία Βουρλάκη υποχωρεί άτακτα.
• Στις 16/7/46, το συγκρότημα Νικηταρά διενεργεί επιθέσεις ενάντια σε χωροφύλακες και εθνοφύλακες στα χωριά Κλειτσό, Τριφύλλα και Καροπλέσι. Σκοτώνονται αρκετοί εκ των αντιπάλων και 4 αντάρτες.
• Στις 15/7/46, μικρή ομάδα ανταρτών κυκλώνεται από δυνάμεις του στρατού και χωροφύλακες στο χωριό Βλοχός. Οι αντάρτες διασπούν τον κλοιό με ελάχιστες απώλειες.
• Στις 18/7/46, δεκαμελής ανταρτομάδα καταλαμβάνει τη γέφυρα Τσούκας-Βουνεσίου και αιχμαλωτίζει 2 χωροφύλακες.
• Στις 19/7/46, στην περιοχή Βάναρι-Βελέσι, οι ΟΕΚΑ του Βάλτου χτυπούν αποσπάσματα χωροφυλακής και στρατού. Σκοτώνονται 4 αντάρτες και 6 χωροφύλακες και στρατιώτες.
• Στις 27/7/46, ομάδα ανταρτών του Δυτικού Συγκροτήματος Αγράφων μπαίνει στο χωριό Φανάρι και διαλύει τον σταθμό της Χωροφυλακής. Σκοτώνονται 4 χωροφύλακες και καταλαμβάνονται: 4 τουφέκια και 800 σφαίρες τόμσον, άρβυλα και ιματισμός. Ακολουθεί πογκρόμ συμμοριτών στο χωριό, αφού οι αντάρτες είχαν φύγει.
• Στις αρχές Αυγούστου, λαμβάνουν χώρα συμπλοκές των ανταρτών με το στρατό στις περιοχές Σμόκοβο, Λουτρό, Παλίκαστρο, Ρούσο, Μπόσκλαβο, Φανάρι, Πετρίλια και Βουνέσι.
• Στις 13/8/46, στο ύψωμα Αφορισμένη συγκρούονται 45 αντάρτες με 55 χωροφύλακες και στρατιώτες. Σκοτώνονται 2 οπλίτες και συλλαμβάνονται 5.
• Στις 20/8/46, τρία τάγματα του στρατού διενεργούν εκκαθαριστική επιχείρηση στην περιοχή Σέκλιζα-Καταφύγι- Τιτάι και Γραλίστα- Βουνέσι. Οι αντάρτες επιτυγχάνουν ελιγμό χωρίς καν να δώσουν μάχη. Αργότερα μπαίνουν στο χωριό Φλωρέσι και διαλύουν παρακρατική συμμορία 35 ατόμων που επιχειρούσε να τους ανακόψει. Σκοτώνονται 2 παρακρατικοί και αιχμαλωτίζονται ακόμα 5. Καταλαμβάνονται: 10 τουφέκια, 1 όλμος, 1 οπλοπολυβόλο και άφθονες σφαίρες. Παράλληλα, εξελίσσονται σφοδρές συγκρούσεις με το στρατό στην περιοχή Τσαρδάκι με απώλειες εκατέρωθεν.
• Στις 21/8/46, ανταρτομάδα 30 μαχητών μπαίνει στο χωριό Κουβανάδες και διαλύει παρακρατική συμμορία 60 ανδρών. Σκοτώνονται 5 και εκτελούνται ακόμα 4. Συλλαμβάνονται 3 παρακρατικοί.
• Στις 21/8/46, ανταρτομάδα 13 μαχητών μπαίνει στο χωριό Λουρό και συγκρούεται με παρακρατική συμμορία. Σκοτώνονται 4 παρακρατικοί και απελευθερώνονται 9 μέλη του ΕΑΜ που κρατούνταν εκεί.
• Στις 28/8/46, διμοιρία 30 ανταρτών συγκρούεται στη θέση Παληγιώργη Αγράφων με απόσπασμα 78 χωροφυλάκων. Σκοτώνονται 2 αντάρτες, 6 χωροφύλακες και συλλαμβάνοντα ακόμα 8.
• Στις 02/9/46, στο ύψωμα Γεωργούση, κοντά στον Άγιο Αθανάσιο Βουνεσίου λαμβάνει χώρα σκληρή συμπλοκή ανταρτών και στρατιωτικού αποσπάσματος. Εκεί σκοτώνεται ο αγωνιστής Κώστας Κυρίτσης. Ο στρατός υποχωρεί με ανεξακρίβωτες αλλά αρκετές απώλειες. 

Φωτογραφίες

Ο Νάκος Μπελής

Πηγή: Το εξαιρετικό βιβλίο του Τάκη Ψημμένου, Αντάρτες στ' Άγραφα, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1998