Στρατόπεδο Χαΐδαρίου - Μέρος 1ο

Σκίτσο της πύλης

Το Χαΐδάρι στις δυτικές συνοικίες της Αθήνας με 5.869 κατοίκους το 1940, υπήρξε την περίοδο της τριπλής Κατοχής σημαντικότερο πεδίο εφαρμογής των κατασταλτικών μεθόδων και αντιποίνων των γερμανικών κατοχικών δυνάμεων, αλλά και ένα άγνωστο αλλά σημαντικό στρατόπεδο συγκέντρωσης.

Κατασκευασμένο το 1937 από τη Μεταξική Δικτατορία, το στρατόπεδο Χαΐδαρίου χρησίμευσε αρχικά ως στρατώνας, χωρίς όμως ποτέ να ολοκληρωθεί από τη Δικτατορία ως κτιριακό συγκρότημα. Η περίοδος όμως που το στρατόπεδο Χαΐδαρίου ξεκίνησε την πραγματικά νοσηρή ιστορία του ξεκινά το 1943. Στις 2 Σεπτεμβρίου του 1943, το στρατόπεδο θα περάσει στην διοίκηση των ιταλικών δυνάμεων κατοχής, ενώ μερικές ημέρες μετά, στις 10 του ίδιου μήνα το στρατόπεδο Χαΐδαρίου θα περάσει στα χέρια των Γερμανών. 

Στο στρατόπεδο Χαΐδαρίου θα εγκατασταθεί κλιμάκιο της SD, της Υπηρεσίας Ασφαλείας των SS, τα έργα και τις ημέρες της οποίας μνημονεύει άρτια ο Μπέρτολντ Μπρεχτ. 

Οι πρώτοι κρατούμενοι του στρατοπέδου Χαΐδαρίου υπήρξαν, όπως μας καταμαρτυρεί και ο Αντώνης Φλούντζης (ιατρός, στέλεχος του ΚΚΕ, κρατούμενος της Ακροναυπλίας και κρατούμενους Χαΐδαρίου) κομμουνιστές και στρατιώτες του Αλβανικού. Συγκεκριμένα, στις 3/9/43 μεταφέρονται στο Χαΐδάρι 590 κρατούμενοι. Από αυτούς 243 ήταν κομμουνιστές της Ακροναυπλίας, 20 κομμουνιστές από τον τόπο εξορίας της Ανάφης και 327 αιχμάλωτοι των Ιταλών, κυρίως οπλίτες του Αλβανικού. Οι κομμουνιστές κρατούμενοι υπήρξαν κρατούμενοι της Μεταξικής Δικτατορίας που παραδόθηκαν αθρόα στις δυνάμεις κατοχής.

Το Χαΐδάρι από εκεί και έως την αποχώρηση των Γερμανών θα λειτουργήσει ως στρατόπεδο συγκέντρωσης και μεταγωγών, αλλά και ως στρατόπεδο εξόντωσης με βάση τους κανονισμούς που ίσχυαν σε όλα τα ναζιστικά στρατόπεδα. 

Τον Απρίλιο του 1943, 1900 Εβραίοι κρατούμενοι του Χαΐδαρίου από την Αθήνα θα αποσταλούν από το Χαΐδάρι στο Άουσβιτς. Τη δεύτερη εβδομάδα του Απριλίου του ίδιου έτους, μια ακόμα από στολή 1000 περίπου Εβραίων θα αποσταλεί ξανά από το Χαΐδάρι στο Άουσβιτς. Από αυτούς, ο γιατρός του Άουσβιτς Γιόζεφ Μένγκελε θα επιλέξει 320 άνδρες και 328 γυναίκες για τα ψευδοιατρικά του πειράματα.

Τον Μάρτιο του 1944 οι Εβραίοι του στρατοπέδου αριθμούν τους 3000. Από το Χαΐδάρι, σε διάφορες αποστολές, πέρασαν για τα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης οι 1673 Εβραίοι της Ρόδου και της Κω και άλλων ελληνικών πόλεων. Ο Αντώνης Φλούντζης εκτιμά ότι στο Χαΐδάρι κρατήθηκαν περίπου 15000 κρατούμενοι και μεταφέρθηκαν περίπου 20000 Εβραίοι. Ελάχιστοι επέστρεψαν.

Το Μπλοκ 15

Στο στρατόπεδο Χαΐδαρίου διενεργούνταν και ανακρίσεις κρατουμένων που ήταν ύποπτοι για αντιστασιακή δράση. Στο Χαΐδάρι βασανίστηκαν εκατοντάδες κομμουνιστές και αντιστασιακοί του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, αλλά και άλλων αντιστασιακών οργανώσεων, όπως αυτή της Λέλας Καραγιάννη. Προσφιλείς μέθοδοι βασανισμού ήταν το λουρί της Ιεράς Εξέτασης, το μαστίγωμα και η ηλεκτρική καρέκλα. 

Εμβληματικότερο όμως σημείο του στρατοπέδου έμεινε το Μπλοκ 15 του στρατοπέδου. 

Το Μπλοκ 15 είναι ένα διώροφο τσιμεντένιο κτίριο με σιδερόφρακτα παράθυρα το οποίο οι Γερμανοί χρησιμοποιούσαν ως απομόνωση, θάλαμο βασανιστηρίων και θάλαμο μελλοθάνατων. Έμεινε γνωστό για τις φρικτές συνθήκες κράτησής του, αλλά και για την διαρκή κράτηση τους εκεί, των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης και του ΚΚΕ. 

Στο Μπλοκ 15 κρατήθηκαν επίσης Εβραίοι αλλά και άλλες πολιτικές προσωπικότητες της εποχής που πέρασαν από το μπλοκ για 2-3 μέρες κυρίως για λόγους εκφοβισμού. Από το μπλοκ πέρασαν η ηθοποιός Ρένα Ντορ, ο καθηγητής Μανόλης Κριαράς και η σύζυγός του, ο συνθέτης Νίκος Σκαλκώτας, ο ηθοποιός Γιώργος Οικονομίδης και ο πολιτικός Θεμιστοκλής Σοφούλης. 

Το Μπλοκ 15 αποτελούνταν από 12 κελιά διαστάσεων 1 επί 2,5 σε κάθε όροφο με τέσσερις θαλάμους. Διέθετε ένα φυλάκιο, ένα αποχωρητήριο σε κάθε όροφο και συνολικά 4 νιπτήρες. Στο κάθε κελί κρατούνταν σε αυστηρή απομόνωση ένα άτομο. Οι Γερμανοί άφηναν επίτηδες ασοβάντιστο το κτίριο προκειμένου το δυσοίωνο περιβάλλον εγκατάλειψης να επηρεάζει την ψυχολογία των κρατουμένων. Οι κρατούμενοι κρατούνταν όρθιοι όλη μέρα, πολλές φορές χωρίς φαγητό και νερό. 

Πολλοί κρατούμενοι τελικά πέθαιναν λόγω του κρύου, των ανθυγιεινών συνθηκών και της ασιτίας. Εκτός από τις ψείρες και τους αμέτρητους κοριούς, οι κρατούμενοι αναγκάζονταν να χρησιμοποιούν την τουαλέτα μόνο μια φορά τη μέρα για 2-3 λεπτά και πολύ συχνά οι φρουροί τους ξυλοκοπούσαν για να αποσπάσουν κάποια ομολογία. 

Όσοι κρατούνταν στο μπλοκ έβγαιναν μόνο μια φορά τη μέρα στο προαύλιο για 20 λεπτά και υπό αυστηρή επιτήρηση. 

Το προσωπικό φύλαξης του στρατοπέδου αλλά και του Μπλοκ 15, ήταν μέλη των SS δεύτερης διαλογής, στρατολογημένοι σε μεγάλη ηλικία και από χώρες όπως η Πολωνία και η Ουγγαρία. Λόγω της κατωτερότητας που αισθάνονταν απέναντι στους Γερμανούς, εξωτερίκευαν το μίσος τους στους κρατούμενους υποβάλλοντάς τους πολλές φορές σε αυτοσχέδια αλλά εξίσου φρικτά μαρτύρια. 

Όλοι οι νέοι κρατούμενοι του στρατοπέδου Χαΐδαρίου κρατούνταν υποχρεωτικά το πρώτο βράδυ στο Μπλοκ 15. Ο σκοπός αυτής της κράτησης ήταν φυσικά ψυχολογικός και στόχευε στο σπάσιμο του ηθικού τους. Ο θάλαμος 4 του μπλοκ χρησίμευε και ως χώρος συγκέντρωσης για το γδύσιμο των μελλοθανάτων, οι οποίοι συνήθως παρέμεναν 4- 12 ώρες στο θάλαμο. Στους τοίχους των κελιών και των θαλάμων, οι κρατούμενοι έγραφαν μικρά μηνύματα και τα ονόματά τους. 

Μετά την απελευθέρωση του στρατοπέδου, ειδική υπηρεσία κατέγραψε τα μηνύματα αυτά, τα οποία φυλάσσονται στις αποθήκες της παλιάς έδρας του Εγκληματολογικού Μουσείου στο Γουδή. 

Φωτογραφίες

Το Μπλοκ 15 σήμερα

Θάλαμος στο Μπλοκ 15

Φωτογραφία του Μπλοκ 15 μετά την Απελευθέρωση

Μηνυμα στον θάλαμο των μελλοθανάτων

 

Πηγές

• Θέμος Κορνάρος, Στρατόπεδο του Χαΐδαρίου, Αθήνα 1963
• Αντώνης Φλούντζης, Χαΐδάρι, Αθήνα 1962
• Το εξαιρετικό βιβλίο της Άννας Μαρίας Δρουμπούκη, Μνημεία της Λήθης, Αθήνα 2014