KOKKINOΣ ΦΑΚΕΛΟΣ: Ζιζή Μακρή - Μια μάντρα -Ένα δέντρο- Λίγος ήλιος

Η Ζιζή Μακρή γεννήθηκε το 1924 στο Βελιγράδι και σπούδασε στο Παρίσι την τέχνη της χαρακτικής με δάσκαλο τον γνωστό Έλληνα χαράκτη Δημήτρη Γαλάνη. Εντάχθηκε στο προοδευτικό κίνημα από τα φοιτητικά της χρόνια και το 1950 ακολούθησε τον σύζυγό της και γλύπτη Μέμο Μακρή στην Ουγγαρία, μετά την απέλασή του για πολιτικούς λόγους. Ο Μέμος Μακρής υπήρξε μέλος του ΚΚΕ.

Στην Ουγγαρία πραγματοποίησε σειρά από εκθέσεις ατομικές και συλλογικές, ενώ βραβεύτηκε σε σειρά διαγωνισμών, όπως αυτούς του Βερολίνου, της Βαρσοβίας και της Μόσχας.

Η υπόθεση Βέττα

Αν θυμόμαστε για κάτι άλλο εκτός του πλούσιου καλλιτεχνικού της έργου τη Ζιζή Μακρή είναι για την γενναία εμπλοκή της στην υπόθεση του Φωκίωνα Βέττα, μια παράνομη αποστολή του ΚΚΕ.

Το 1960 στις 18 Ιουνίου στις αθηναϊκές εφημερίδες κάνει την εμφάνισή της μια δημοσίευση για τη σύλληψη μιας ακόμα ομάδας κομμουνιστών. Το κεντρικό πρόσωπο είναι ο Φωκίων Βέττας, στέλεχος του ΚΚΕ, ο οποίος είχε μπει παράνομα στη χώρα από το 1958, αλλά και δύο ζευγάρια Γάλλων και ένα 13χρονο παιδί. Επρόκειτο για το ζεύγος Ζωρζ και Έλεν Πλατάντ και τον γιο τους Φρανσουά και το ζεύγος Ερρίκου Μαρσέλ και Άγγελας Χαν.

Αυτό που δεν γνώριζαν από την αρχή οι ελληνικές αρχές ήταν ότι η Άγγελα Χαν ήταν στην πραγματικότητα η γνωστή χαράκτρια Ζιζή Μακρή.

Οι περιγραφές των εφημερίδων είναι αναλυτικότατες. Οι προαναφερθέντες είχαν έρθει στην Ελλάδα μέσω Ιταλίας με σκοπό την φυγάδευση του Βέττα στο εξωτερικό. Στο Μπρίντιζι επιβιβάστηκαν στο πλοίο "Ελλάς" και διέμειναν στον Πειραιά στο ξενοδοχείο "Αλίκη". Το βράδυ της Τρίτης 14 Ιουνίου το ζεύγος Χαν (Ρομπέρ Μοσσέν και Ζιζή Μακρή) δείπνησε με τον Βέττα στο παραλιακό κέντρο "Αύρα"του Πειραιά και μερικές ώρες πιο μετά συνελήφθησαν μαζί του στο ύψος την Νέας Σμύρνης. Στα χέρια των Γάλλων βρέθηκε και το πλαστό διαβατήριο που προόριζαν για τον Βέττα.

Μερικές ημέρες μετά και με τη βοήθεια των γαλλικών αρχών θα γίνει η ταυτοποίηση όλων των συλληφθέντων οι οποίοι κρατούνται στην Ειδική Ασφάλεια Αθηνών σε ξεχωριστά κελιά. Οι πολιτικές συνθήκες της εποχής, η διεθνής εμπλοκή και η αντιπολιτευτική δύναμη της ΕΔΑ δεν καθιστούν την χρήση βασανιστηρίων εφικτή στην ανάκριση, ούτε επιτρέπουν την εξαφάνιση προσώπων, όπως συνέβαινε στην Ασφάλεια μερικά χρόνια πριν.

Η δίκη λαμβάνει χώρα ένα έτος μετά κατά τη διάρκεια του οποίου οι υπόδικοι βρίσκονται στις Φυλακές Αβέρωφ. Για την υπεράσπιση των κατηγορουμένων κινητοποιείται το διεθνές δημοκρατικό και προοδευτικό κίνημα της εποχής. Ανάμεσα στους δικηγόρους της υπεράσπισης είναι πολλοί Γάλλοι νομικοί και επιφανείς Έλληνες του χώρου όπως ο Ηλίας Ηλιού, ο Γεώργιος Μαγκάκης, ο Σταύρος Κανελλόπουλος και ο Δημήτρης Μπέης.

Η υπερασπιστική γραμμή περιορίζεται στην παρουσίαση της υπόθεσης φυγάδευσης ως απλής επίσκεψης ενδιαφέροντος στην Ελλάδα. Οι κατηγορίες με βάση τον νόμο- έκτρωμα 509, που εξακολουθούσε να βρίσκεται σε ισχύ εκπίπτουν στο δικαστήριο.

Όλοι οι κατηγορούμενοι έχοντας εκτίσει ήδη ποινή 11 μηνών εξαγοράζουν τις ποινές τους και αφήνονται ελεύθεροι. Όλοι εκτός της Ζιζής Μακρή και του Φωκίωνα Βέττα. Για τη Ζιζή Μακρή ορίζεται νέα δικάσιμός για τον Οκτώβριο του 1961.

Η ίδια φυλακίζεται ξανά στις Φυλακές Αβέρωφ, όπου κατά δική της και ευρύτερη ομολογία, θα ανακαλύψει μέσα από τα κάγκελα της φυλακής ένα νέο δημιουργικό δρόμο για την τέχνη της.

Στις Φυλακές Αβέρωφ

Στις Φυλακές Αβέρωφ το 1961 έχουν απομείνει μόνο 20 πολιτικές κρατούμενοι. Ανάμεσά τους βαριά ονόματα του κινήματος όπως η Έλλη Ιωαννίδου, η Αύρα Παρτσαλίδου, η Ρούλα Κουκούλου- Ζαχαριάδη και η Φώφη Λαζάρου. Η συντριπτική πλειοψηφία είναι ποινικές κρατούμενοι.

Οι πολιτικές κρατούμενοι υποδέχονται την Ζιζή Μακρή με θέρμη. Γνωρίζουν την υπόθεση αλλά και το γεγονός ότι η φυλακή είναι χώρος νέος και δύσκολος για την Μακρή. Την βοηθούν να προσαρμοστεί, της εξασφαλίζουν μέσω της παράνομης οργάνωσης εργαλεία για να εργάζεται και την υποστηρίζουν αφού σε όλη τη διάρκεια της κράτησής της δεν μίλαγε ελληνικά και έκανε ότι δεν καταλαβαίνει την γλώσσα προκειμένου να μην χαλάσει την υπερασπιστική της γραμμή στο δικαστήριο.

Ωστόσο, η Ζιζή Μακρή επικέντρωσε το καλλιτεχνικό της ενδιαφέρον όχι στις πολιτικές κρατούμενες αλλά στις ποινικές. Η ίδια αναφέρει: " Σχεδίαζα τις ποινικές γιατί οι πολιτικές δεν είχαν γραφικότητα. Οι ποινικές για μένα τουλάχιστον, το μαντήλι, όλη η στάση ήταν κάτι το εντελώς καινούργιο. Αυτό με τράβηξε πολύ. Οι πολιτικές ήταν γυναίκες, όπως όλες οι γυναίκες του κόσμου. Δεν επέμεναν να της ζωγραφίζω, τους είχα εξηγήσει από την αρχή ότι με ενδιέφεραν περισσότερο οι ποινικές, αλλά έκανα ένα-δυο σκίτσα."

Τα έργα της Μακρή περιλαμβάνουν ακόμα σκηνές από τους θαλάμους, το προαύλιο, τις καλόγριες-φύλακες των φυλακών και την καθημερινή ζωή στη φυλακή.

Η παραμονή της Μακρή στις Φυλακές Αβέρωφ της ανοίγει νέες δρόμους έμπνευσης και νέα θέματα ενασχόλισης. Η ίδια την χαρακτηρίζει ως μια από τις πιο παραγωγικές περιόδους της ζωής της και ως περίοδο που την στιγμάτισε βαθιά και σε πολλά επίπεδα.

Τον Οκτώβριο του 1961 γίνεται η δεύτερη δίκη της Ζιζής Μακρή. Απαλάσσεται από κάθε κατηγορία και φεύγει ξανά για την Ουγγαρία.

Η καλλιτεχνική συνέχεια

Η Ζιζή Μακρή μετά την επιστροφή της θα πραγματοποιήσει σειρά εκθέσεων σε όλο τον κόσμο. Στη Γενεύη και το Μεξικό το 1963 στην Κίνα το 1965, στην Κούβα το 1963 και στην ΕΣΣΔ το 1962. Στις περισσότερες από αυτές τις εκθέσεις κυριαρχεί το θέμα των γυναικών της φυλακής.

Το 1963 η Ζιζή Μακρή θα πραγματοποιήσει έκθεση και στην Ελλάδα με τα έργα από την Φυλακή.

Οι Φυλακές Αβέρωφ έχουν τότε 6 πολιτικές κρατούμενους...

Η Ζιζή Μακρή έφυγε από τη ζωή το 2014 αφήνοντας τον καλλιτεχνικό και πολιτικό κόσμο φτωχότερο.

Φωτογραφίες του έργου της