H εκκλησία στην Κατοχή

Κατά την διάρκεια της κατοχής η ελληνική ορθόδοξη εκκλησία λειτούργησε και αυτή όπως και οι υπόλοιποι θεσμοί του αστικού ελληνικού κράτους κάτω από την σημαία του κατακτητή. Η γερμανική πολεμική μηχανή γνώριζε πολύ καλά την αναγκαιότητα δημιουργίας μιας δομής από τους πλέον πρόθυμους να συνεργαστούν, έτσι ώστε να διασφαλίσει την δική της κυριαρχία στον χώρο.  Αυτή η τακτική δεν είναι πείραμα που εφαρμόστηκε στην Ελλάδα όπως πολλοί υποστηρίζουν. Παράδειγμα προς μίμηση αποτέλεσαν πολλές χώρες που κατακτήθηκαν από τον Άξονα, όπως η Πολωνία, η Ουγγαρία, η Γαλλία και η Νορβηγία. Άλλωστε είναι  γερμανόφερτος ο όρος Κουίσλινγκς. Που δίδεται σε όλες τις κυβερνήσεις που υπηρέτησαν τον κατακτητή (από τον διορισθέντα νορβηγό πρωθυπουργό Κουίσλινγκ που διορίστηκε πρώτος στην Νορβηγία).

Ας επιστρέψουμε όμως στα της δικής μας ελληνορθόδοξου εκκλησίας.

Η πρεμιέρα του θεάτρου ξεκινά με την άρνηση του αρχιεπισκόπου Χρύσανθου να ορκίσει την κυβέρνηση Τσολάκογλου που διόρισαν οι Γερμανοί. Ο Χρύσανθος για λόγους ευθιξίας παραιτείται, μια πράξη σχετικά γενναία για την εποχή. Οι Γερμανοί γνωρίζουν καλά ότι ένας πυλώνας της ελληνικής αστικής κυριαρχίας είναι φυσικά η εκκλησία. Έτσι ο καθηγητής πανεπιστημίου και υπουργός επί Μεταξά και επί Ράλλη (είδατε τι ωραία τα φέρνει το πλήρωμα του χρόνου) Νικόλαος Λούβαρις, σε έκθεσή του στην γερμανική διοίκηση προτείνει τον Δαμασκηνό για αρχιεπίσκοπο. Οι Γερμανοί τον ορκίζουν σε μια νύκτα. Το έργο του Δαμασκηνού όμως μόλις έχει ξεκινήσει. Σαφέστατα η ελληνορθόδοξη εκκλησία πρέπει να στελεχωθεί σε μητροπολιτικό επίπεδο από την αφρόκρεμα των παπάδων που είναι έτοιμοι να δώσουν γη και ύδωρ στον κατακτητή. Αργότερα θα επιχειρήσει να συνάψει συμφωνία με την Τουρκία για την οικονομική βοήθεια της Ελλάδας που υποσιτίζονταν και το καταφέρνει με την αγορά μερικών τόνων ψειριασμένου μπομποτάλευρου για ένα υπέρογκο ποσό σε ελληνικό χρυσάφι, από την γειτονική Τουρκία. Μέσω και του Ερυθρού Σταυρού, η εκκλησία αναλαμβάνει την διάθεση της βοήθειας και τότε ο όργιο ξεκινά. Το αλεύρι πωλείται στους τελωνειακούς, που με την σειρά τους το πουλάν στους μαυραγορίτες που με την σειρά τους το πουλάν στο ελληνικό λαό. Έτσι ο ελληνικός λαός συνεχίζει να υποφέρει και να βυθίζεται στην πείνα και την φτώχεια. Άλλωστε η συμφωνία του Δαμασκηνού με τους Γερμανούς για την βοήθεια δεν γίνεται με φιλολαϊκά συναισθήματα. «Κινδυνεύουμε να παραδοθούμε στον κομμουνισμό αν δεν λύσουμε το πρόβλημα» τονίζει ο Δαμασκηνός σε τηλεγράφημά του στην Γερμανική διοίκηση.

Ας δούμε τώρα μερικά από τα θεάρεστα στελέχη της ελληνορθόδοξου εκκλησίας που διορίστηκαν ή έδρασαν κατά την περίοδο της Κατοχής…(Πηγές: Αγύρτες και κλέφτες στην εξουσία, Θέμος Κορνάρος. Υλικό και ντοκουμέντα Λεωνίδα Χρηστάκη)

Μητροπολίτης Μεσολογγίου Ιερόθεος

Το 1944 κόντρα σε κάθε διαμαρτυρία ανοίγει τον τάφο του προκατόχου του και με μεταφορικά μέσα Γερμανών μεταφέρει τα κόκκαλά του σε κενοτάφιο αφού πρώτα κλέψει την ποιμαντορική ράβδο και το εγκόλπιό του. Ο δημοσιογράφος Θέμος Κορνάρος που το 1945 θα φέρει το θέμα στην δημοσιότητα κατηγορείται για κομμουνισμό και στέλνεται στην Μακρόνησο. Ο Ιερόθεος στο δικαστήριο ισχυρίζεται ότι τον τάφο τον άνοιξε γιατί ο προκάτοχός του τον επισκέπτονταν στον ύπνο του και του έλεγε ότι δεν αισθάνονταν άνετα με τα δύο αυτά σκεύη που είχαν θέση πίσω στην εκκλησία. Το ίδιο έτος ο Ιερόθεος πουλάει τα άλευρα της αρχιεπισκοπής στον πρόεδρο του Ερυθρού Σταυρού και αργότερα στον λαό του Μεσολογγίου δηλώνει ότι τα έκλεψαν. Σε μεταγωγή του για λειτουργία στο Αιτωλικό λιθοβολείται από τον κόσμο και εξαπολύει την γερμανική του φρουρά να διαλύσει το πλήθος. Ο Ιερόθεος είχε όμως και καλούς φίλους. Ιστορικά έχουν μείνει τα γλέντια που παρέθεσε στον Ιταλό στρατηγό Καζάλε Ματζάνι ενώ δίπλα στην αρχιεπισκοπή εδράζονταν οι φυλακές των πατριωτών. Ο Ιερόθεος επίσης είναι και ο υπαίτιος του «ξυρίσματος» του παπά Κωνσταντίνου Βαλή, που συνέβαλε τα μέγιστα στην ΕΑΜική αντίσταση εκτελώντας απίθανες αποστολές και άθλους πατριωτισμού. Και η λίστα εγκλημάτων του είναι ακόμα μεγάλη. Η μητρόπολη Μεσολογγίου συντάσσει καταλόγους για τους ναζί με τα ύποπτα στοιχεία. Παράλληλα ο Ιερόθεος δημιουργεί την οργάνωση Εθνικός Συναγερμός που στελεχώνεται με γκεσταπίτες, ληστές μέλη των Ταγμάτων Ασφαλείας κτλ και έχει ως κύριο στόχο της την καταπολέμηση του ΕΛΑΣ. Η οργάνωση αυτή επιβιώνει έως και τον εμφύλιο όπου δρα ως παρακρατικό αντικομουνιστικό απόσπασμα. Δεν είναι τυχαίο ότι η γερμανική διοίκηση το 1943 μοίρασε κάποια κίτρινα φυλλάδια τα οποία έγραφαν μεταξύ άλλων: « Ο αγών του γερμανικού στρατού εναντίον των ανταρτών και των αποτυφλωμένων συνενόχων του, ηυλογήθη  υπό του σεβασμιότατου Μητροπολίτου Ιερόθεου…»

Ιερέας Σπύρος Καραβιάς

Ιερέας του χωριού Σπολάιτα και έμμισθος γκεσταπίτης μέλος της οργάνωσης Εθνικός Συναγερμός.  

Ιερέας του χωριού Δοκίμιο

Ληστής, χαφιές και φασίστας πρώτης κατηγορίας. Λειτουργούσε με το αυτόματο κρεμασμένο στο στήθος.

Ιερέας Σπύρος Παπαθανασίου

Τιμητικός λοχαγός των Ταγμάτων Ασφαλείας με το παιδί του εθελοντή στον γερμανικό στρατό.

Ιερέας Γιάννης Παπαποστόλου

Πράκτορας στων ναζί στο Παναιτώλιο. Όταν τον αποκαλύφθηκε από το ΕΑΜ κινδύνευσε και έφυγε για το Αγρίνιο. Τα πράγματά του μετέφεραν εκεί γερμανικά αυτοκίνητα. Τρεις ημέρες μετά βοηθά στην οργάνωση επιδρομής των Γερμανών στο Παναιτώλιο. Συλλαμβάνονται 28 πατριώτες και εκτελούνται σε άγνωστη τοποθεσία

Ηγούμενος της μονής Αγγελοκάστρου Θεόφιλος  

Διορισμένος από τον μητροπολίτη Ιερόθεο και δεξί του χέρι. Πούλησε την εκκλησιαστική περιουσία της μονής σε ντόπιο τσοπάνο με τον οποίο είχε έχθρα λόγω της σχέσης του με την κόρη του. Αργότερα διορίζεται επόπτης ιερέων και μοναστηριών. Σε αυτή την θέση καταληστεύει επιβάλλοντας φόρο τα γειτονικά μοναστήρια. Το χειμώνα του 1944 διαφθείρει κορίτσι 17 ετών και το κλέβει μεταφέροντάς το στο Αιτωλικό. Η σιωπή της οικογένειας εξαγοράζεται από τον Ιερόθεο. Τον Μάρτη του 1944 επιτίθεται σε δεύτερο κορίτσι μικρής ηλικίας. Τον δέρνουν και αιτιολογεί την πράξη του ως τεστ αρετής. Ο Θεόφιλος αργότερα στελεχώνει και την Χ.

Μητροπολίτης Φιλάρετος

Για τον Φιλάρετο δεν έχει γράψει ο Κορνάρος, είπαν όμως και έγραψαν άλλοι πολλοί. Ο Φιλάρετος επέστρεψε στην Ελλάδα το 1928 από τις ΗΠΑ, όπου είχε φύγει ως μετανάστης. Η βασιλοφροσύνη του στα χρόνια της Κατοχής τον κάνει να νομίζει ότι είναι πρίγκιπας γράφει στην Ελευθεροτυπία το 1998 ο Κώστας Μπέης. Ο Φιλάρετος επί Κατοχής κεραυνοβολούσε από άμβωνα. Φοβέριζε με την υπέργεια εξουσία του τους κομουνιστές, ενώ έφθανε στο σημείο να κηρύττει ότι οι κατακτητές είναι πολύ πιο άνθρωποι από αυτούς. Η δράση του που στην κατοχή αφορά το αντιπατριωτικό και φιλοναζιστικό κήρυγμα, λαμβάνει γιγάντιες διαστάσεις κατά την μεταγωγή του στην Μακρόνησο. Εκεί βρίσκεται σε εντεταλμένη θέση δίπλα σε βασανιστές των ΑΜ (αφού η Μακρόνησος ήταν στην επικράτειά του) για να δει και να δηλώσει τα παρακάτω «Στην Μακρόνησο συντελείται θεάρεστο έργο εθνικής αναγέννησης». Οι ναζί αφέντες του τώρα έχουν αλλάξει αλλά η γραμμή είναι ίδια. Γράφει στον Ριζοσπάστη η Μ. Κυριακίδου: «Στις 29-10-48 μας επισκέφθηκε ο επίσκοπος Κυκλάδων, Φιλάρετος, με το βοηθό τους αρχιμανδρίτη Κορνάρο. Επετέθηκε στους κρατούμενους εντελώς ανοιχτά. Είπε: «’Η θ’ αλλάξετε μυαλό, ή θα περάνετε – ο κομμουνισμός έσβησε». Και παρακάτω: «Αν έρθει ο κομμουνισμός στην Ελλάδα, εγώ πρώτος θα γίνω κομμουνιστής». Μας αποκάλεσε Σλάβους, εγκληματίες και μας κάλεσε να μετανοήσουμε ειλικρινά και έμπραχτα, αλλιώς θα ρημάξουμε στις φυλακές κλπ, κλπ». Ο επίσκοπος Φιλάρετος, ο πατήρ Προκόπιος, ο αρχιμανδρίτης Κορνάρος, οι θρησκευτικοί επισκέπτες μας, ούτε και αυτοί δεν ήλθαν ποτέ σ’ αυτό τον άξενο βράχο, κοντά μας, με λίγο ενδιαφέρον πραγματικό, με πόνο ή συμπάθεια στους συνανθρώπους τους. Δε μας είπαν ούτε δύο λόγια «παρηγορίας», τίποτε το ανθρωπιστικό, το χριστιανικό. Μόνο με τις επιθέσεις τους, την επίθεση των άλλων, κάναν τον πόνο μας πιο βαθύ και ολοκλήρωναν το μαρτύριό μας….».

Μητροπολίτης Σπυρίδωνας Ιωαννίνων

Με επιστολή του στον ελληνικό λαό, την περίοδο της γερμανικής κατοχής. Προτρέπει την άμεση υποταγή και συνεργασία των Ελλήνων με τους Γερμανούς. Η επιστολή συνεχίζει προτρέποντας το ποίμνιο να μην υποβοηθά ή υποθάλπει τους αντάρτες γιατί η δράση τους οδηγεί σε ολοκαυτώματα. Η λογική φυσικά πίσω από αυτό είναι ότι οι Γερμανοί δεν φταίνε κατ’ ουσίαν αλλά οι κακοί πατριώτες.

(Πηγή: Hagen Flaischer, Στέμμα και Σβάστικα)

Μητροπολίτης Κωνσταντίνος Σερρών

 Αντικομουνιστής με εντεταλμένη θέση ενάντια στον ΕΛΑΣ και το ΕΑΜ. Οι σχέσεις του με το βουλγαρικό στρατό κατοχής αναφέρονται από τον Θέμο Κορνάρο ως παράδειγμα προς αποφυγήν.

Μητροπολίτης Θες/νίκης Ευλόγιος

Αντικομουνιστής, που κεραύνωνε την δράση του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ. Υπήρξε άνθρωπος δραστήριος με στενές σχέσης με την ΕΕΕ (Εθνική Ένωσης Ελλάδας) και προέτρεπε συχνά το ποίμνιο του να μην παραβαίνει τους γερμανικούς νόμους και να μην βοηθά τους αντάρτες. Ίσως το μεγαλύτερο έγκλημά του αποτελεί η παντελής σιγή του για την μεταγωγή, τον βασανισμό και την εκτέλεση των χιλιάδων εβραίων της Θεσσαλονίκης. Στην επικράτειά του ανθούσε το παζάρι Εβραίων που οι διάφοροι κτηνάνθρωποι πουλούσαν στους Γερμανούς για μια λίρα το κεφάλι. Ο Ευλόγιος σίγησε και με την σιγή του συναίνεσε..

Ιερέας και ναζί

Ιερέας και αλλά στελέχη της κυβέρνησης Τσολάκογλου σε ναζιστική εκδήλωση στην Ακρόπολη

Ιερέας συνοδεύει την φιλοναζιστική ομάδα του Πούλου

Η επιστολή του Σπυρίδωνα στον λαό