Η ΠΑΟ (Πανελλήνια Απελευθερωτική Οργάνωση)

Μετά τις επιχειρήσεις που διεξήγαγε ο ΕΛΑΣ στην Βόρεια Μακεδονία κατά των Γερμανών και των Βουλγάρων την άνοιξη του 1944, στην περιοχή κάνει την εμφάνισή της και μια δοσιλογική οργάνωση, γνωστή ήδη από το 1942,  με το όνομα ΠΑΟ (Πανελλήνια Άπελευθερωτική Οργάνωση). Οι ανταρτομάδες της ΠΑΟ δεν υποκινούνταν ασφαλώς από φιλοπατριωτικά αισθήματα, υποβοηθούσαν την Γκεστάπο και τις δυνάμεις των κατακτητών στην περιοχή. Στο άρθρο αυτό θα παρουσιάσουμε συνοπτικά την δράση της φασιστικής ΠΑΟ μέσα από πηγές του περιοδικού Εθνική Αντίσταση αλλά και μαρτυρίες του Προέδρου της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ Αργυρούπολης Ιορδάνη Μασμανίδη.

Οι ομάδες της ΠΑΟ έκαναν την εμφάνισή τους τον Μάρτη του 1944. Αρχικά χωρισμένοι σε μικρά τμήματα εμφανίζονταν στα χωριά και έκαναν πλιάτσικο. Στο χωριό Κρούσια μάζεψαν όλα τα υπάρχοντα από τους φτωχούς κατοίκους και κυνήγησαν ανηλεώς τις τουρκόφωνες οικογένειες. Οι ΠΑΟτζήδες έπιασαν τον Παύλο Τσαλουχίδη και τον βασάνισαν για να τους πει ποιοι είναι οι υπεύθυνοι του ΕΑΜ του ΕΛΑΣ και του ΚΚΕ. Αυτός άρχισε να μαρτυράει μερικά ονόματα μέχρι που εμφανίστηκε ο κουμπάρος του και είπε στους ΠΑΟτζήδες ότι αυτός είναι τρελός και δεν ξέρει τι λέει. Έτσι γλίτωσε και ο ίδιος και τα στελέχη του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.

Στην περιοχή γνωστός αρχηγός της ΠΑΟ ήταν ο Κώστας Παπαδόπουλος που έμπαινε με το έτσι θέλω σε σπίτια χωρικών και αφού τους ξυλοκοπούσε ρώταγε να μάθει πληροφορίες για τον ΕΛΑΣ. Ο Παπαδόπουλος σε ένα περιστατικό συνέλαβε τον αριστερό αγρότη Λαμπριανίδη Κώστα. Οι ΠΑΟτζήδες τον βασάνισαν φρικτά και αφού του έκοψαν τα αυτιά και την μύτη τον λιάνισαν και τον πέταξαν σε παρακείμενο ρέμα. Μετά το περιστατικό κατευθύνθηκαν στο χωριό Ροδάνα και το λεηλάτησαν. Παράλληλα, άλλες ομάδες τις ΠΑΟ έκαιγαν και λεηλατούσαν το χωριό Κεντρικό. Εκεί οι ΠΑΟτζήδες μάζεψαν τις γυναίκες του χωριού και αφού τις βίασαν και τις έδειραν τις κούρεψαν γιατί όπως είπαν ήταν όλες του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ.

Φυσικά, αργότερα οι δυνάμεις των Γερμανών απαίτησαν μεγαλύτερη δράση ενάντια στον ΕΛΑΣ. Έτσι η ΠΑΟ οργανώθηκε καλύτερα. Σε πολλά χωριά του Κιλκίς δημιούργησαν τα λεγόμενα φρουραρχεία και όπλιζαν χωρικούς με το ζόρι. Έδρα της ΠΑΟ ορίστηκε το Κιλκίς και αρχηγός της ο Κώστας Παπαδόπουλος. Ανοιχτά, πια οι ΠΑΟτζήδες οπλίζονταν από τον γερμανικό στρατό και τους Βούλγαρους. Με τις επιχειρήσεις του γερμανικού στρατού και των Βούλγαρων, οι αντάρτες της ΠΑΟ βγαίνουν και αυτές στο πλευρό τους και ενάντια στους αντάρτες. Λεηλατόνται πολλά χωριά όπως οι Μουριές και το Βαθύ. Επίσης η ΠΑΟ διενεργεί συλλήψεις και εκτελεί πολλά στελέχη του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Σε χωριά όπως το Κεντρικό δολοφονούνται μέχρι και γυναίκες. Τα χωριά παίρνουν φωτιά και οπλίζονται στο πλευρό του ΕΛΑΣ. Τα μόνα χωριά που δεν σηκώνουν τουφέκι ενάντια στην ΠΑΟ και τους Ναζί είναι οι Πετράδες και η Γαύρα. Τα χωριά αυτά βέβαια είχαν κοντά τους ισχυρό φρουραρχείο με φρούραρχο τον φρικτό Σάββα που σκότωνε και έκαιγε ανηλεώς.

Στο χωριό Μονολίθι ο φρούραρχος Στάθης συλλαμβάνει τον εφεδροελασίτη Σάββα Μασμανίδη και τον βασανίζουν μέχρι να υποδείξει μερικά παλιά κρησφύγετα με μερικά σπασμένα όπλα. Στα Κρούσια οι ΠΑΟτζήδες με τους Γερμανούς ορίζουν μια τριμελή επιτροπή που όποτε χρειάζονται τρόφιμα τους τα μαζεύει σε βάρος των ντόπιων χωρικών που πεινούν. Την Μεγάλη Πέμπτη του Πάσχα οι ΠΑΟτζήδες επιδράμουν στο χωριό Αντιγόνια και πλιατσικολογούν. Στα χωράφια γύρω από το χωριό συλλαμβάνουν τους κομμουνιστές Γρηγόρη και Κυριάκο Μασμανίδη και τους δολοφονούν άγρια. Από τότε και μετά οι ΠΑΟτζήδες κατεβαίνουν κάθε Κυριακή στο χωριό και μαζεύουν με το έτσι θέλω τον κόπο όλης τους βδομάδας από τα χωράφια. Το ίδιο γίνεται και στα χωριά Κεντρικό και Μαυροπλαγιά.

Στο χωριό Κεντρικό τον δεκαπενταύγουστο του χωρίο γιόρταζε στην εκκλησία της Παναγίας. Κατά την λειτουργία, έφθασαν και οι ΠΑΟτζήδες και άρχισαν να πυροβολούν και να σπρώχνουν τον κόσμο. Αργότερα τον μάζεψαν στην πλατεία και εκεί έκανε την εμφάνισή του ο Παπαδόπουλος και μερικοί Γερμανοί επιτελείς. Εκεί ο Παπαδόπουλος ανακοίνωσε "Μόλις διαλύσαμε με τους Γερμανούς το 131 Σύνταγμα του ΕΛΑΣ. Μόλις διαλύσουμε και τα άλλα τους τμήματα οι Γερμανοί θα μας αφήσουν μόνους μας να κυβερνάμε εδώ.

Στα τέλη Ιούνη του 1944, στο πλευρό του ΕΛΑΣ έσπευσαν και μερικοί Σέρβοι παρτιζάνοι του Τίτο που πολέμαγαν στα σύνορα με την Βουλγαρία. Οι ΠΑΟτζήδες νόμιζαν πως ήταν Βούλγαροι και όταν τους είδαν στα υψώματα της Μαυροπλαγιάς έσπευσαν να χαιρετίσουν. Οι Σέρβοι τους άφησαν να πάνε κοντά και μετά τους θέρισαν με τα όπλα τους.  Αργότερα στο χωριό Χέρσο μαζεύτηκαν ισχυρές δυνάμεις της ΠΑΟ με αρχηγό κάποιον Γεοργαντά. Είχαν μαζευτεί για να χτυπήσουν τους ΕΛΑΣίτες και τους παρτιζάνους. Σε σύγκρουση που έγινε με τον ΕΛΑΣ στην Μαυροπλαγιά, οι ΠΑΟτζήδες ηττήθηκαν κατά κράτος και υποχώρησαν άτακτα. Την επόμενη οι ΕΛΑΣίτες και οι Σέρβοι μπήκαν στο χωριό Κεντρικό. Το βράδυ πιάσαν τα υψώματα. Ο κόσμος του φίλαγε και τους χαιρετούσε καθώς πέρναγαν. Το πρωί της επόμενης κινήθηκαν οι Γερμανοί για να χτυπήσουν το Κεντρικό. Το ίδιο απόγευμα έφθασε και το 13ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ στην περιοχή. Οι Γερμανοί καλούν σε βοήθειά τους και τους Βούλγαρους και ξεκινά μια αιματηρή μάχη στα χωριά Κεντρικό και Μουριές. Οι Γερμανοί, οι ΠΑΟτζήδες και οι Βούλγαροι θερίζονται παντού. Μάχες δίνονται και στα χωριά Βάθη, Θεοδωρέικα και στα Κρούσια. Παντού η ίδια κατάσταση: Νίκη για τον ΕΛΑΣ.  Το 13ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ χτυπιέται παντού. Δίνει μάχες στα χωριά Ευκαρπία, Τέρπυλο, Ανάβρυτο και στην Νέα Σάντα. Οι Γερμανοί αποδεκατίζονται στο χωριό Άγιο Παντελεήμονα.

Με την υποχώρηση των Γερμανών τον Νοέμβρη του 1944, πολλοί ΠΑΟτζήδες ακολουθούν τα στρατεύματα των Ναζί πίσω στην Γερμανία. Αρκετοί ΠΑΟτζήδες μαζεύτηκαν και στην Κατερίνη για να παραδοθούν στους Άγγλους. Στις 4 Νοέμβρη ο ΕΛΑΣ κυκλώνει το Κιλκίς. Ζητάνε από τους ΠΑΟτζήδες να παραδοθούν. Εκείνοι επιτίθενται μαζικά και καταφέρνουν να σπάσουν τον κλοιό των ανταρτών και να διαφύγουν προς τα έξω. 'Ομως ο ΕΛΑΣ έχει μαζί του και ιππικό από την Λάρισα. Δεν γλιτώνει ούτε ένας ΠΑΟτζης. Στην μέσα πόλη του Κιλκίς, οι ΠΑΟτζήδες έχουν οχυρωθεί στο ύψωμα Άγιος Γεώργιος. Ο ΕΛΑΣ το εκπορθεί με το πυροβολικό του. Χάνονται πολλά παλικάρια του ΕΛΑΣ. Οι κάτοικοι του Κιλκίς πανηγυρίζουν την απελευθέρωση.

Στη περιοχή της Δράμας το 13ο Σύνταγμα χτυπιέται με ΠΑΟτζήδες και Βουλγαρους με αρχηγό τον Αντόν Τσαούς Φωστερίδη. Ο ΕΛΑΣ τους διαλύει και επιστρέφει στο Κιλκίς. Οι κάτοικοι ραίνουν τους αντάρτες με λουλούδια. Αργότερα το ΕΑΜ οργανώνει λαικά δικαστήρια στο Κιλκίς. Εκτελούνται μερικοί συνεργάτες και αρκετοί ΠΑΟτζήδες. Στο δικαστήριο παραδίνεται και ο υπαρχηγός της ΠΑΟ Αγάπιος Μαυροπλαγιάς. Στην δίκη του παρευρίσκεται η μάνα δύο ΕΑΜιτών που ο Μαυροπλαγιάς πέταξε από το παράθυρο του σπιτιού τους μετά από φρικτά βασανιστήρια. Ο Μαυροπλαγιά θα εκτελεστεί όμως το πλήθος δεν θα επιτρέψει να ταφεί σε νεκροταφείο της πόλης. Τελικά το σώμα θα ταφεί από τους Άγγλους στο στρατόπεδό τους. Εν το μεταξί στην Κατερίνη βρίσκεται κρυφά και ο αρχηγός της ΠΑΟ Παπαδόπουλος που περιμένει να παραδοθεί στους Άγγλους.

Η φρικτή ΠΑΟ θα ξαναπιάσει "δουλειά" το 1945 στο πλευρό των μοναρχοφασιστών και του παρακράτους. Όσα μέλη της είχαν απομείνει μαζεύτηκαν το 1945 στο Κιλκίς και έστησαν μπλόκο έξω από την πόλη. Έπιαναν τους αριστερούς και τους αντιστασιακούς και του βασάνιζαν φρικτά. Πολλοί εκτελέστηκαν ή πεθαναν από το ξύλο. Το ίδιο γίνεται με την ευλογία του αστικού κράτους και σε πολλά χωριά του Κιλκίς όπως η Ευκαρπία. Το όργιο συνεχίζεται μέχρι το 1946. Τραμπούκοι της ΠΑΟ και των άλλων οργανώσεων του δοσιλογισμού βασανίζουν, εκτελούν και καταστρέφουν σε όλο το Κιλκίς. Τον Μάη του 46 δολοφονούν τον Βασίλη Τσιμαλίδη στο χωράφι του. Κρεμούν το κεφ΄λαι του σε δέντρο. Σύντομα στο Μπέλες θα δημιουργηθεί το αρχηγείο του ΔΣΕ. Πολλά καθάρματα της ΠΑΟ θα βρούν την Δαμόκλειο σπάθη από τους αντάρτες, ακόμα περισσότερα όμως θα διαφύγουν και θα "κοσμήσουν" αργότερα τις τάξεις της χωροφυλακής και του ΕΣ...

Αντόν Τσαούς Φωστερίδης, ακροδεξιός συνεργάτης των Γερμανών που έδρασε και με την ΠΑΟ Στον μεφύλιο έλαβε στρατιωτικό βαθμό από τον ΕΣ

ΠΑΟτζής με περιβραχιόνιο που φέρει σβάστικα και ελληνική σημαία