Στα βήματα της Ιστορίας - Η τρύπα με το κρανίο στο Μαυροβούνι Βοιωτίας

Το παρακάτω θέμα που θα παρουσιάσουμε όσο το δυνατόν πιο εκτενώς αναδείχτηκε από τον ιστότοπο του σπηλαιολόγου της ΕΣΕ Θανάση Ξανθόπουλο. Όλο το φωτογραφικό υλικό προέρχεται από το μπλογκ Σπηλαιολογία.

Τα μέλη της ομάδας Θησέας, η οποία ανήκει στην Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία εξερεύνησαν στις 18/12/12 το σπήλαιο με το κρανίο στο όρος Μαυροβούνι Βοιωτίας. Η εξερεύνηση έγινε μετά από υπόδειξη βοσκού της περιοχής. Η ομάδα ανακάλυψε ένα κρανίο χωρίς την κάτω σιαγόνα το οποίο όπως ανέφερε ο οδηγός τους βρίσκονταν εκεί από την δεκαετία του 40. Ο σπηλαιολόγος συνδέει, πολύ ορθά, το λείψανο με τον Εμφύλιο.

Στο Μαυροβούνι Βοιωτίας ήδη από το 1946 εντοπίζονται τα πρώτα μάχιμα τμήματα των ανταρτών του ΔΣΕ. Οι παρακρατικές συμμορίες της δεξιάς στη Βοιωτία διαθέτουν μεγάλη ισχύ και έτσι το αντάρτικο στο Μαυροβούνι είναι περιορισμένο. Το τμήμα Μαυροβουνίου εντάσσονταν διοικητικά στο Αρχηγείο Πιερίων-Ολύμπου του ΔΣΕ. Οι μεγάλες και σοβαρότερες μάχες ανάμεσα στους αντάρτες του Δημοκρατικού Στρατού στην περιοχή ξεκινούν τον Ιούλιο του 1947, όταν τίθενται σε εφαρμογή τα δίδυμα σχέδια "Πελαργός" και "Κύκνος". Συγκεκριμένα, το σχέδιο "Πελαργός" λαμβάνει χώρα στα όρη Μαυροβούνι - Πήλιο - Όσσα και στόχος του είναι ο εγκλωβισμός των αντάρτικων σωμάτων σε κλοιό και ο αποδεκατισμός τους. Στο Μαυροβούνι, οι αντάρτες πραγματοποίησαν κίνηση εξόδου και τακτικής υποχώρησης και οι μάχες δεν κράτησαν πολύ, αφού ο Εθνικός Στρατός κατέλαβε σχετικά εύκολα τις περισσότερες αντάρτικες θέσεις. Προς το τέλος του 1947, ο Δημοκρατικός Στρατός είχε ήδη διενεργήσει επιχειρήσεις προς την κατάληψη πόλεων και οι δυνάμεις του Εθνικού Στρατού ανακατέλαβαν τις προηγούμενες θέσεις τους χωρίς σημαντικές απώλειες.

Το Μαυροβούνι Βοιωτίας γίνεται ξανά θέρετρο επιχειρήσεων στα τέλη του Φλεβάρη του 1948, όταν στην περιοχή ξεκινά να κινείται η  φάλαγγα αμάχων που σκοπό της έχει να φθάσει στο Γράμμο και να εκπαιδευτεί από το Γενικό Αρχηγείο. Η φάλαγγα ξεκινά να περνά στο Μαυροβούνι συνοδευόμενη από σημαντικές αντάρτικες δυνάμεις με μικτό οπλισμό. Στο Μαυροβούνι η φάλαγγα χτυπιέται σφοδρά από ομάδα πεζικού, χωροφυλάκων και πυροβολικού. Την επίθεση συνοδεύουν και ΜΑΥ. Η μάχη λαμβάνει χώρα στην περιοχή της Αγίας. Όταν η φάλαγγα αμάχων έχει φθάσει στο χωριό Σκύτη και αναπαύεται, τα μάχιμα τμήματα καταδιώκουν τις κυβερνητικές δυνάμεις και συλλαμβάνουν μάλιστα 10 αιχμαλώτους. Οι οπλίτες (7) αφοπλίζονται και αφήνονται ελεύθεροι. Οι 3 ΜΑΥ που συλλαμβάνονται αφοπλίζονται και εκτελούνται αφού αναγνωριστούν ως μέλη παρακρατικής ομάδας.

Σχεδιάγραμμα πορείας αμάχων 1948. Πηγή Ριζοσπάστης. Φαίνεται καθαρά ή μάχη στην Αγιά

Μέσα στο 1948, το Μαυροβούνι θα γνωρίσει νέες συγκρούσεις. Ο Εθνικός Στρατός την άνοιξη του 1948 θα διενεργήσει το σχέδιο "Χαραυγή" σε ολόκληρη την περιοχή της Στερεάς Ελλάδας. Τα νοτιότερα ορεινά σώματα θα εγκαταλειφθούν σύντομα από τις αντάρτικες δυνάμεις, οι οποίες θα καταφύγουν προς την Γκιόνα και τον Παρνασσό. Εκεί λήγει και η παρουσία των ανταρτών του ΔΣΕ στο Μαυροβούνι.

Ανατρέχοντας στο υπόμνημα της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης στον ΟΗΕ το 1947 βλέπουμε την παρακάτω ενδιαφέρουσα καταχώρηση που αφορά την περιοχή Μαυροβουνίου:

Περιοχές Αρχηγείων Πιερίων Ολύμπου, Νοτίου Ολύμπου, Κισσάβου, Μαυροβουνίου του ΔΣΕ

Οι περιοχές που καταγράφει το υπόμνημα ανήκουν σήμερα στους Νομούς Λαρίσης και Πιερίας.

Τα στοιχεία για την τρομοκρατία που καταγράφει το υπόμνημα σ' αυτές τις περιοχές έχουν ως εξής:

Δολοφονίες: 355

Βασανισμοί: 1.941

Φυλακίσεις: 1.184

Εξορίες: 441

Εκπατρισμοί: Άγνωστος αριθμός

Βιασμοί: 80

Λεηλασίες: Στις πόλεις Αγιά, Ελασσόνα, Κατερίνη, Λάρισα, Τύρναβο και σε 112 χωριά, που αναφέρονται ονομαστικά.

Επίσης, το υπόμνημα αναφέρεται σε δράση μοναρχοφασιστικών συμμοριών, με συνολική δύναμη 1.360 ατόμων.

Ο αριθμός των δολοφονιών είναι εξαιρετικά μεγάλος όπως και αυτός των παρακρατικών ομάδων, γεγονός που επιβεβαιώνει τον ισχυρισμό μας για την μικρή έκταση του αντάρτικου στο Μαυροβούνι. Επίσης εντύπωση προκαλεί η λεηλασία και του χωριού Αγιά που είναι πολύ κοντά στην περιοχή.

Υποθέσεις σχετικά με το κρανίο του Μαυροβουνίου

• Νεκρός των συγκρούσεων: Δεδομένου του αριθμού των συγκρούσεων στην περιοχή ο νεκρός της τρύπας υπάρχει σοβαρή πιθανότητα να σκοτώθηκε σε κάποια από τις τρεις συγκρούσεις που έγιναν στο Μαυροβούνι από το 1947 έως το 1948. Πιθανότατα δεν πρόκειται για στρατιώτη ή κυβερνητικό δεδομένου ότι οι δυνάμεις τους είχαν την δυνατότητα να συλλέγουν τους νεκρούς τους στις περισσότερες των περιπτώσεων, πράγμα που δεν ήταν εφικτό πάντα για τους αντάρτες. Φυσικά δεν μπορούμε να αποκλείσουμε την πιθανότητα του να είναι κάποιος στρατιώτης. 
• Δολοφονία από παρακρατικούς: Σε αυτό το σενάριο τοποθετούμε την μεγαλύτερη πιθανότητα ταυτοποίησης του νεκρού. Δε υποθέτουμε κάτι τέτοιο αυθαίρετα: α) Το γεγονός ότι το λείψανο βρίσκεται πεσμένο σε βάραθρο της περιοχής, παραπέμπει στην προσφιλή τακτική εκτελέσεων των μοναρχικών συμμοριών της περιόδου. Οι παρακρατικές συμμορίες συνήθιζαν να συλλαμβάνουν αριστερούς και κομμουνιστές από τα χωριά στα οποία επέδραμαν, να τους διαπομπεύουν και να τους μεταφέρουν σε παρακείμενες τρύπες και βάραθρα ή ποτάμια για να τους εκτελέσουν. β) Το γεγονός ότι οι συμμορίες της περιοχής επέδραμαν στην Αγιά τοποθετεί την τρύπα σε σχετικά προνομιακή θέση για αυτό το σενάριο. Δεν αποκλείεται το γεγονός της εκτέλεσης στο σημείο, δεδομένου και του γεγονότος ότι οι συμμορίες επέδραμαν κυρίως σε χωριά που γνώριζαν ότι υπήρχαν πολίτες που είτε ανήκαν στο κίνημα της Εθνικής Αντίστασης, είτε σε οικογένειες ανταρτών. 
• Πολλοί μπορεί να αναρωτηθούν γιατί αποκλείουμε την πιθανότητα εκτέλεσης από τους αντάρτες. Φυσικά δεν μπορούμε να την αποκλείσουμε ολοκληρωτικά, όμως τα δεδομένα μας δεν συνηγορούν προς τα εκεί: α) Η χρήση βαράθρων δεν συνηθίζονταν από τους αντάρτες στον Εμφύλιο (δεν έχουν αναφερθεί ποτέ τέτοια περιστατικά ούτε στον κυβερνητικό τύπο). Οι εκτελέσεις του ΔΣΕ είχαν παραδειγματικό χαρακτήρα και συνήθως οι νεκροί τοποθετούνταν σε μνήματα με τα στοιχεία τους για να μπορούν να συλλεχθούν από τους συγγενείς τους. β) Το χωριό Αγιά κοντά στην τρύπα ήταν προφανώς χωριό φίλα κείμενο στους αντάρτες και είναι γνωστό ότι τα αντάρτικα σώματα σέβονταν ιδιαίτερα τον ντόπιο πληθυσμό (τουλάχιστον μέχρι το 1948). Κατά πάσα πιθανότητα λοιπόν, εάν είχαν λόγο να εκτελέσουν κάποιον πολίτη αυτός θα τοποθετούνταν στο τοπικό νεκροταφείο (όπως έχει γίνει σε πολλές περιπτώσεις αλλού). 

Χωρίς να αποκλείουμε καμιά πιθανότητα για την ταυτότητα του νεκρού θα παραθέσουμε και την παρακάτω μαρτυρία του κυρίου Κ.Χ. από το χωριό Αθανάτη: 

" (...)  Στον Εμφύλιο πολλοί αντάρτες είχανε πιάσει τα βουνά εδώ στον Κίσσαβο και το Μαυροβούνι. Είχανε ανέβει στα βουνά γιατί στα χωριά κυκλοφορούσαν συμμορίες που τους σφάζανε σαν τα αρνιά άμα τους πιάνανε. Εδώ γύρω κυκλοφορούσε και ο Βελέτζας και κάτι άλλοι καπεταναίοι που μπαίνανε στα χωριά και σκοτώνανε χωρίς διάκριση. Δηλαδή ας πούμε άμα σου ζητάγανε να τους βάλεις να φάνε και δεν είχες σου ρίχνανε μια με το πιστόλι. Δεν τους ένοιαζε αυτούς το πολιτικό. Σφάζανε βέβαια κομμουνιστές για τα λεφτά αλλά δεν καταλαβαίνανε από ιδεολογία. Ένας από αυτούς εδώ λεγότανε Δράκος, γιατί ήταν βαφτισμένος μεγάλος. Αυτός, έπιανε με τους δικούς τους αντάρτες και τους δέρνανε με ρόπαλα μέχρι που γινόντουσαν εκατό κιλά και τους ρίχνανε στις τρύπες για να τους φάνε τα ζώα. Μετά τον κάνανε λοχία στο στρατό. (...) "  (Κ.Χ. 2009). 

Παραθέτοντας τα παραπάνω στοχεύσαμε στο να ρίξουμε λίγο περισσότερο φως σε μια από τις σκοτεινότερες σελίδες της ιστορίας. Αν και η ταυτοποίηση του λειψάνου δεν μπορεί να επιτευχθεί απλά μέσα από υποθέσεις. Ελπίζουμε να προσφέραμε μια γενικότερη εικόνα των γεγονότων της εποχής στην περιοχή. Μια εικόνα που να απομάκρυνε έστω το μύθο από την πραγματικότητα. Γιατί το ποιος είναι ο άγνωστος νεκρός της τρύπας σκιάζεται από την βαριά σκιά μιας εποχής που σκιάζει μεταξύ άλλων και τη μνήμη των όσων την έζησαν. 

Εικόνες