H Χωροφυλακή στην Κατοχή και τον Εμφύλιο

Η  Χωροφυλακή ιδρύθηκε το 1828 στο Ναύπλιο με τον τίτλο της Πολιταρχείας και καταργήθηκε το 1984 όταν συγχωνεύθηκε με την Ελληνική Αστυνομία Πόλεων.

Στο άρθρο αυτό θα επιχειρήσουμε μιαν ανάλυση ως προς τον ρόλο που η Χωροφυλακή διαδραμάτισε κατά την περίοδο του Εμφυλίου και της τριπλής Κατοχής. Έναν εν πολλοίς, άχαρο ρόλο που περνά από τον φασιστικό χαφιεδισμό του Μεταξά στα κρεμασμένα κεφάλια του Εμφυλίου. 

Η Χωροφυλακή ως σώμα ήταν οργανωμένη κατά τα δυτικοευρωπαϊκά πρότυπα. Ήταν ένα ένοπλο, στρατιωτικά οργανωμένο τμήμα, που είχε ως λειτουργία της την διατήρηση και αποκατάσταση της τάξης. Η επάνδρωση της Χωροφυλακής ξεκίνησε εθελοντικά και ο εθελοντικός της χαρακτήρας διατηρήθηκε μέχρι την διάλυσή της με ορισμένα επιπρόσθετα κριτήρια.

Μέχρι την 4η Αυγούστου η Χωροφυλακή χαρακτηρίζονταν από αμιγώς αστυνομικά καθήκοντα. Είναι ιστορικά εξακριβωμένο ότι αποσπάσματα χωροφυλάκων έλαβαν μέρος σε μάχες των Βαλκανικών Πολέμων καθώς και σε ένοπλες συγκρούσεις του Πρώτου Παγκόσμιου. Ο χαρακτήρας αυτός της ελληνικής Χωροφυλακής καταργήθηκε από τον Ιωάννη Μεταξά και ξαναθεσμοθετήθηκε κατά την περίοδο του εμφυλίου.

Μεταξική Δικτατορία

Η δικτατορία του Μεταξά επιθυμούσε ένα πιο καθορισμένο ρόλο για την Χωροφυλακή. Το καθεστώς επιθυμούσε να την χρησιμοποιήσει για τον έλεγχο και την παρακολούθηση του ελληνικού λαού. Κατά την περίοδο του Μεταξά, το καθεστώς επιθυμούσε να θέσει υπό έλεγχο τόσο το ελληνικό συνδικαλιστικό κίνημα όσο και τα αριστερά και κομμουνιστικά κόμματα. Έτσι η Χωροφυλακή οργάνωσε ένα εκτενέστατο δίκτυο πληροφοριοδοτών και χαφιέδων με έδρα την Ειδική Διεύθυνση Αθηνών. Ο νέος ρόλος της αυτός, αυτό κάνει την εμφάνισή του στην "πρεμιέρα" του Μάη του 1936. Τον Μάη του 1936 η Θεσ/νίκη βρίσκεται υπό την ειρηνική κατάληψη χιλιάδων απεργών, εργατών αγροτών και υπαλλήλων. Ο λαός διαμαρτύρεται για τις άθλιες συνθήκες διαβίωσής του και τους μισθούς φτώχειας του. Η μεταξική δικτατορία δρα αποφασιστικά. Ένα σύνταγμα στρατού και δύο Χωροφυλακής θα κληθούν να καταπνίξουν την εξέγερση. Οι επιτελείς της Χωροφυλακής γνωρίζουν καλά από τους χαφιέδες τους ποιους να χτυπήσουν. Μέσα στους χιλιάδες τραυματίες, βρίσκονται νεκρά ή τραυματισμένα δεκάδες συνδικαλιστικά στελέχη των διαφόρων σωματείων. Ένας από αυτούς και ο Τάσος Τούσης. Ο Θέμος Κορνάρος, δημοσιογράφος της εποχής που κάλυψε τα γεγονότα γράφει: « Ο Τούσης εκείνο το πρωί έβγαινε από το Καφενείο. Απέξω στέκονταν χαφιέδες της Χωροφυλακής. Ένας του είπε: Θα πεθάνεις σήμερα Τούση. Λίγο αργότερα τον δολοφόνησαν» και παρακάτω τονίζει « Οι άνδρες της Χωροφυλακής, δεν είχαν παραταχθεί για να φυλάξουν ή να απομονώσουν την πορεία. Είχαν πάρει θέσεις σε στρατηγικής σημασίας στενά όπως ένας στρατός που ετοιμάζεται για την επίθεση.»

Μετά τα γεγονότα του ματωμένου Μάη, η Χωροφυλακή με επικεφαλής τον Μανιαδάκη βρέθηκε σε ευνοϊκή θέση για να χτυπήσει και τον δεύτερο στόχο της. Οι χαφιέδες της Χωροφυλακής κατάφεραν να διεισδύσουν στις κομματικές οργανώσεις του ΚΚΕ και να σπείρουν το χάος. Στελέχη πιάνονταν και φυλακίζονταν, βασανίζονταν και στέλνονταν στις εξορίες σε όλη την Ελλάδα. Παράλληλα οι μηχανισμοί της Χωροφυλακής συστήνουν μια δεύτερη πλασματική ΚΕ του ΚΚΕ και εκδίδουν δικό τους Ριζοσπάστη. Τα αίσχη του Ριζοσπάστη του Μεταξά μιλούν για αυτονομία της Μακεδονίας και τμημάτων της Θράκης. Αυτά ακριβώς τα ιδεολογικά εκτρώματα χρησιμοποιούνται ακόμα από τους πολέμιους του ΚΚΕ και σήμερα…

Φυσικά, στην Χωροφυλακή, όπως και σε κάθε περίπτωση, υπήρξαν και οι άνθρωποι εκείνοι που έλαμψαν με το αντιπαράδειγμα που δημιούργησαν. Κατά την μεταξική δικτατορία, από το πλήθος των Ελλήνων χωροφυλάκων ξεχώρισαν:

• Ο Γ. Γρηγοριάδης, ο "κόκκινος" δεκανέας της χωροφυλακής, που βοήθησε την απόδραση του Ανδρόνικου Χαιτά, Κώστα Ευτυχιάδη, Δημ Παπαρήγα, Μ Μαρκοβίτη, Θ Κλάρα, Βασ Ασίκη, Λευτέρη Αποστόλου , Βασ Καρασκόγια, Ορφέα Οικονομίδη, Μαρκοβίτη και Γρηγοριάδη Δηκούντα. από τις φυλακές Συγγρού που τους είχε κλείσει η μεταξική δικτατορία.
• Ο χωροφύλακας Μακρής που έκρυβε κυνηγημένους κομμουνιστές στην περιοχή της Καρδίτσας
• Ο αρχιφύλακας  Μαρινάκης που, όπως μας λέει ο Κορνάρος, αρνείται να χτυπήσει τις εργάτριες και δίνει εντολή στο τμήμα του να διαλυθεί. Ο ίδιος ενώνεται με τους εργαζόμενους και μετά την εξέγερση αποστρατεύεται και δικάζεται...

Αυτοί και άλλοι που ξεχώρισαν λίγοι μέσα σε πολλούς...

Κατοχή

Κατά την περίοδο της κατοχής, η κυβέρνηση Τσουδερού αποχωρεί για το Κάιρο με τους υπουργούς της και τον βασιλιά. Πίσω μένει ο ελληνικός λαός. Οι Γερμανοί, την άνοιξη του 1941 θα εγκαταστήσουν στην Αθήνα την δοσιλογική κυβέρνηση κουίσλινγκς, την κυβέρνηση Τσολάκογλου. Στην κυβέρνηση αυτή υπάγονται πια όλες οι κρατικές υπηρεσίες μαζί και η χωροφυλακή. Με τον ελληνικό στρατό διαλυμένο, η ευθύνη για αντίσταση στον κατακτητή βαραίνει, εκτός από τον απλό λαό, την ένοπλη Χωροφυλακή. Η κατάσταση όμως δεν θα εξελιχθεί έτσι. Η Χωροφυλακή θα γίνει και αυτή όργανο υποταγής του ελληνικού λαού στο χέρι του Γερμανού κατακτητή. Οι εντολές για την Χωροφυλακή είναι απλές: "Άμεση υπαγωγή στην γερμανική Γκεστάπο και συνεργασία άνευ ερωτήσεων με αυτή, σε όλα τα θέματα". Η κυβέρνηση Τσολάκογλου έχει βρει έναν καλό σύμμαχο για να υπηρετήσει τους Γερμανούς. Το χαφιεδίστικο σύστημα του Μανιαδάκη γίνεται δεκτό με ενθουσιασμό. Εκατοντάδες πατριώτες, κομμουνιστές και μη, γίνονται στόχοι της Γκεστάπο από τους φακέλους της Χωροφυλακής. Επιπροσθέτως, η Χωροφυλακή διενεργεί συλλήψεις και ανακρίσεις όπως και επί Μεταξά, μόνο που την φορά αυτή, τα βασανιστήρια γίνονται στην οδό Μέρλιν.

 Το ΕΑΜ εκδίδει έγγραφο κείμενο απευθυνόμενο στην Χωροφυλακή με το οποίο την κατονομάζει ως μηχανισμό καταπίεσης και δοσιλογισμού. Σε αρκετές λαϊκές επιτροπές του ΕΑΜ Αθήνας, καταγγέλλονται βιαιοπραγίες και εγκλήματα δοσίλογων χωροφυλάκων. Το μεγάλο όμως όργιο θα ξεκινήσει με την μεγάλη πείνα του 1941. Η ανθρωπιστική βοήθεια και τα λίγα τρόφιμα του ερυθρού σταυρού, που έτσι κι αλλιώς δεν επαρκούν για να θρέψουν τον ελληνικό λαό, βρίσκονται στα χέρια της κρατικής μηχανής. Εκδίδεται δελτίο για τα τρόφιμα και ο μαυραγοριτισμός οργιάζει. Μέσα στην γενική πείνα η Χωροφυλακή κρατά τον ρόλο του δήμιου. Όχι μόνο δεν πατάσσει την μαύρη αγορά, ώστε να φθάσουν τα τρόφιμα στον λαό, αλλά την υποθάλπει. Οι μαυραγορίτες, που πολλοί από αυτούς είναι και χαφιέδες της Ασφάλειας και της Γκεστάπο, δρουν κάτω από την ομπρέλα της Χωροφυλακής. Παράλληλα τα κρατικά τρόφιμα, περνούν, ήδη λειψά, από τις κρατικές υπηρεσίες στην επίβλεψη της Χωροφυλακής. Εκεί διοχετεύονται στην μαύρη αγορά και τους πιο προνομιούχους και ελάχιστα από αυτά φθάνουν στα πεινασμένα στόματα του ελληνικού λαού.

Αξιοπρόσεκτη είναι και η κατασταλτική δράση της Χωροφυλακής στο πλευρό του κατακτητή. Χωροφύλακες χτυπούν τον λαό της Αθήνας που γιορτάζει την 25 Μαρτίου 1942, μαζί με τους Ιταλούς ιππείς. Λίγο αργότερα, στις 22 Απριλίου, η καθολική απεργία των δημοσίων υπαλλήλων θα γνωρίσει και αυτή το ρόπαλο και το πιστόλι του χωροφύλακα. Στις 28 Φεβρουαρίου του 1943, η κηδεία του Κωστή Παλαμά θα λάβει διαστάσεις πορείας. Η Χωροφυλακή είναι πάλι εκεί στο πλευρό των κατακτητών. Διενεργεί συλλήψεις και χτυπάει αλύπητα. Και ο κατάλογος είναι ακόμα μεγάλος. Η γενική απεργία του 1943, που οργανώνει το ΕΑΜ ενάντια στην γενική επιστράτευση, θα παραλύσει την γερμανική κατοχή. Η επιστράτευση θα ματαιωθεί, όμως οι απεργοί θα έρθουν ξανά αντιμέτωποι με τους Έλληνες και τους Γερμανούς καταπιεστές. Το αποτέλεσμα είναι 22 νεκροί. Τέλος στις 22 Ιουλίου του ίδιου έτους μια ακόμη πορεία στην Αθήνα, ενάντια στην προέλαση του βουλγαρικού στρατού στην Θεσ/νίκη θα πνιγεί στο αίμα...

Στα χρόνια της κατοχής η Χωροφυλακή υπηρέτησε πιστά τον ξένο κατακτητή, οι περιπτώσεις όμως αποστασίας και πατριωτισμού είναι αξιοσημείωτες:

• Αξέχαστος στον λαό της Αθήνας θα μείνει ο αρχιφύλακας Ρούσσος που εφοδίαζε τον ΕΛΑΣ με όπλα των Ιταλών και που εκτελέστηκε στο Χαΐδάρι
• Ο χωροφύλακας Τάσος Μανωλίτσης που παρέδωσε όλο τον οπλισμό του τμήματός του στον ΕΛΑΣ Λευκάδας και πολέμησε αποποιούμενος την στολή κοντά στους αντάρτες.
• Οι 20 απεργοί χωροφύλακες του Ιουνίου του 1943 που εκτελέστηκαν από τον Λάμπου και τα SS
• Ο χωροφύλακας Ανδρέας Κουτσιουμάνης που βοήθησε την δραπέτευση 3 στελεχών του ΕΑΜ από την φυλακή Αβέρωφ και βασανίστηκε φρικτά στα χέρια του Νίκου Μπουραντά (Υπεύθυνος Γεν. Ασφάλειας)
• Ο χωροφύλακας - μέλος του ΕΑΜ Κώστας Καλλίας

Η λίστα ασφαλώς δεν είναι πλήρης και θα μπορούσε να γεμίσει με τα ονόματα των αφανών ηρώων...



Δεκεμβριανά

Η αποχώρηση των κατοχικών στρατευμάτων και η άφιξη των Άγγλων στην Αθήνα φέρνει την κυβέρνηση Παπανδρέου και τους αφέντες της μπροστά σε ένα ερώτημα: Πως θα κατασταλεί ο ΕΛΑΣ ; Ο ελληνικός στρατός που έχει φθάσει απαρτίζεται από ολιγάριθμο προσωπικό και οι Άγγλοι είναι προφανές ότι μπορούν να διαθέσουν περιορισμένες δυνάμεις. Έτσι αποφασίζεται η επιστράτευση της Χωροφυλακής και των δοσιλόγων της Κατοχής. Οι φυλακές ανοίγουν για να ξεβράσουν τα κατοχικά καθάρματα, τα Τάγματα Ασφαλείας και τους διάφορους μικρούς και μεγάλους χαφιέδες και μαυραγορίτες. Οι προαναφερόμενοι θα αποτελέσουν την μαγιά του αποικιοκρατικού στρατού του Σκόμπυ. Οι αποφυλακισμένοι δοσίλογοι θα οπλιστούν από την Χωροφυλακή και θα δράσουν μαζί της δίκην συμμορίας. Σε διάφορα προάστια της Αθήνας αρχίζουν οι δολοφονίες, οι ξυλοδαρμοί και οι λεηλασίες των στελεχών και της περιουσίας του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Οι ειρηνικές διαδηλώσεις του ΕΑΜ τον Δεκέμβρη του 1944 θα διαλυθούν από το χέρι της Χωροφυλακής ενώ είναι χιλιάδες τα στελέχη της Εθνικής Αντίστασης (ακόμα και παιδιά) που θα συρθούν στο άνδρο του Μπουραντά (που παραμένει διοικητής) και θα βασανιστούν φρικτά.

Παράλληλα, η Χωροφυλακή θα επιτελέσει και ένα ακόμα έργο για τους Άγγλους. Ένα έργο που γνωρίζει να το επιτελεί από την εποχή του Μεταξά.. Με την βοήθεια της Ιντέλιτζενς Σέρβις θα οργανώσει τις πρώτες ακροδεξιές παρακρατικές ομάδες, από πάσης φύσης καθάρματα της Κατοχής. Η Οργάνωση Χ θα λάβει όπλα και πολλοί χωροφύλακες θα εμπλουτίσουν τις γραμμές της. Στις παρακρατικές οργανώσεις προσφέρεται οπλισμός, χρήματα και το πιο σημαντικό: ανοχή και προστασία. Αργότερα, με την ήττα του ΕΛΑΣ στα Δεκεμβριανά, η Χωροφυλακή θα ετοιμαστεί για την νέα της αποστολή: Να σπείρει τον τρόμο και τον αντικομουνισμό σε όλη την ελληνική ύπαιθρο.

Ο λόγος που το όργιο αυθαιρεσίας του παρακράτους πάνω στους αριστερούς και δημοκράτες, ξεκινά το 1945 δεν είναι τυχαίος. Το επικείμενο δημοψήφισμα για τον βασιλιά (που επιθυμούν διακαώς οι Άγγλοι) πρέπει να έχει θετικά αποτελέσματα. Έτσι με την ανοχή και την υπόγεια υποστήριξη της Χωροφυλακής η ελληνική ύπαιθρος πνίγεται στο αίμα...(για λεπτομέρειες δείτε το άρθρο "Παρακράτος")

Εμφύλιος

Κατά την περίοδο 1946-1949, η Χωροφυλακή έδρασε ένοπλα στο πλευρό του ΕΣ και των αμερικανικών δυνάμεων. Ο ρόλος της στην εμφυλιακή περίοδο παραμένει διττός: Η Χωροφυλακή δρούσε ένοπλα ενάντια στον ΔΣΕ και κρατούσε με το δεύτερο χέρι της τα νήματα του παρακράτους. Αρκεί μόνον να ειπωθεί ότι ήταν στα τμήματα της Χωροφυλακής που πληρώνονταν οι κυνηγοί κεφαλών, μια λίρα για κάθε κεφάλι αντάρτη και κομμουνιστή που θα έφερναν...

Παρόλα αυτά στην δίνη του εμφυλίου πολέμου υπήρξαν και κάποιοι που στάθηκαν έξω και μακριά από το αίσχος του κρατικού φασισμού:

• Ο χωροφύλακας Δημήτρης Παπαδομαρκάκης, που στον Βύρωνα φυγάδευσε και γλίτωσε πολλούς αγωνιστές του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ
• Ο χωροφύλακας Καψής, που στην Εύβοια δρούσε ως μέλος των Κ.Π.
• Ο χωροφύλακας Γάκης, που στην Πελ/νησο αρνήθηκε να χτυπήσει ειρηνική πορεία του ΕΑΜ και εκτελέστηκε επί τόπου

Και η λίστα και εδώ συνεχίζεται μακρά.

Ο ρόλος της Χωροφυλακής, ρόλος καταπίεσης και φασισμού για τον ελληνικό λαό, δεν λήγει εδώ. Στην Χωροφυλακή εντάσσονται αργότερα τα ΜΑΥ και ΜΑΔ και είναι η Χωροφυλακή, μερικά χρόνια μετά που θα κινήσει παρασκηνιακά τα νήματα της δολοφονίας Λαμπράκη. Είναι η Χωροφυλακή που θα καταστείλει τις πορείες του 114, είναι η Χωροφυλακή που θα βασανίσει στην Μπουμπουλίνας και θα δολοφονήσει τόσους και τόσους αγωνιστές του αντιδικτατορικού αγώνα...

Χωροφύλακες χτυπούν αλύπητα τους απεργούς τον Μάη του 1936 στην Θεσ/νίκη

Χωροφύλακες επιτίθενται στην μεγάλη πορέια του ΕΑΜ τον Δεκέμβρη του 1944

Η Χωροφυλακή πυροβολεί τους διαδηλωτές του ΕΑΜ τον Δεκέμβρη του 1944

Χωροφύλακες χτυπούν ΕΛΑΣίτες τον Δεκέμβρη του 1944

Θύμα βασανιστηρίων της Χωροφυλακής του Μπουραντά, Δεκέμβρης του 1944

Αετόπουλα της Θεσσαλίας, μετά από βασανιστήρια χωροφυλάκων 1946

Αναμνηστική φωτογραφία χωροφύλακα με Γερμανό στρατιώτη του ναυτικού.

Χωροφύλακας σε κοίνή περιπολία με Γερμανό στρατιώτη στον Πειραιά, μετά τον βομβαρδισμό του