Τσάμηδες και Κατοχή

Τσάμηδες με Γερμανό
διοικητή

Οι Τσάμηδες είναι ένα αλβανικό φύλο που έκανε την εμφάνισή του στην περιοχή της Ηπείρου, την εποχή της Τουρκοκρατίας. Σύγχρονοι ιστορικοί, θεωρούν ότι οι ιστορικοί της εποχής αναφέρονται στα φύλα των Τσάμηδων όταν μιλούν για "Τουρκαλβανούς". Αυτό που χαρακτηρίζει τους Τσάμηδες ως φύλο, είναι η αλβανικές ρίζες τους και το μουσουλμανικό τους θρήσκευμα.Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, οι Τσάμηδες εγκαταστάθηκαν μόνιμα στην περιοχή της Ηπείρου και της Θεσπρωτίας και υπηρέτησαν τους κατά περιοχή Τούρκους ηγεμόνες ως ένοπλα σώματα. Το τσάμικο στοιχείο δέχθηκε σε πολλές ιστορικές περιόδους την προσπάθεια του ελληνικού κράτους να το ενσωματώσει, όμως η θρησκευτικές διαφορές και ο αλυτρωτισμός που είχε καλλιεργηθεί στο φύλο εμπόδισαν διαχρονικά κάθε τέτοια (όχι πάντα ειρηνική) προσπάθεια. Στο σημείο αυτό θα παρουσιάσουμε μια μικρή ιστορική αναδρομή για την στάση των Τσάμηδων απέναντι στην τριπλή κατοχή.

Το 1939 οι ιταλικές δυνάμεις καταλαμβάνουν την Αλβανία, χώρα που πολλοί Τσάμηδες θεωρούσαν ως πατρίδα τους. Στο φύλο καλλιεργούνται αισθήματα εχθρότητας προς τον άξονα που όμως δεν μέλλεται να κρατήσουν για πολύ. Οι ιταλικές κατοχικές δυνάμεις της Ηπείρου αντιλαμβάνονται άμεσα την φυλετική διαφοροποίηση των Τσάμηδων και σπεύδουν να την εκμεταλλευτούν. Στα λεγόμενα τσαμητοχώρια οι ιταλικές δυνάμεις  κατοχής προσεγγίζουν τους ηγέτες των Τσάμηδων και τα μεγάλα λόγια αρχίζουν. Με λίγα λόγια οι Ιταλοί με την σύμφωνη γνώμη των Γερμανών υπόσχονται αυτόνομο τσάμικο βασίλειο στην περιοχή της Ηπείρου με επικεφαλής του, Τσάμη βασιλιά!

Οι Τσάμηδες δέχτηκαν με μεγάλη ευχαρίστηση αυτή την προοπτική. Στα χωριά των Τσάμηδων οργανώνονται ομάδες πολιτοφυλακής που συνεργάζονται με τους κατακτητές. Επιπλέον, οι Γερμανοί συγκροτούν και ένα ένοπλο σώμα μουσουλμάνων στο οποίο εντάσσονται και οι Τσάμηδες. Με την συνθηκολόγηση των Ιταλών, το σώμα των Τσάμηδων δρα και πιο ενεργά κοντά στην Μεραρχία Εντελβάις που χτυπά τον ΕΛΑΣ στην περιοχή τους. Το σώμα αυτό προς το 1944 είναι γνωστό ότι είχε έδρα το Μεσολόγγι και διέθετε μικτό ιταλικό οπλισμό. Εοικεφαλής τους ήταν κάποιος Κίτσα Μπαζάκ.  

Η δράση των Τσάμηδων υπήρξε φτωχή στρατιωτικά, σημαντική όμως επιτελικά. Οι ομάδες των Τσάμηδων οργανωμένες στην Αλβανική Εθνική Επιτροπή (ΞΙΛΙΑ) δρούσαν καταδίδοντας στους κατακτητές τους Έλληνες πατριώτες της περιοχής τους. Ως εκ τούτου οι Τσάμηδες υπήρξαν ηθικοί αυτουργοί  πολλών εκτελέσεων και εκκαθαρίσεων. Σε πολλές περιπτώσεις τα θύματα των εκτελέσεων δεν ήταν ανήκοντες σε αντάρτικα σώματα και η υπόδειξή τους βασίζονταν σε προσωπικές αντεκδικήσεις. Σε άλλες πάλι περιπτώσεις θύματα των εκκαθαρίσεων υπήρξαν Τσάμηδες κομμουνιστές ή μέλη του ΕΑΜ. Σε κάθε περίπτωση οι εκκαθαρίσεις όπως αυτής των 49 ανδρών της Παραμυθιάς το 1943, μετά από υπόδειξη των Τσάμηδων, αποτέλεσαν έγκλημα για τον ελληνικό λαό και την Εθνική Αντίσταση.

Το ΕΑΜ και ο ΕΔΕΣ

Το ΕΑΜ στην περιοχή της Θεσπρωτίας προσπάθησε να πάρει με το μέρος του τον τσάμικο πληθυσμό. Οι συντηρητικές ρίζες τους όμως και ο εθνικισμός που καλλιεργήθηκε από τον άξονα, δεν άφησε την μεγάλη μερίδα του πληθυσμού τους να ακολουθήσουν τον δρόμο του αγώνα. Παρόλα αυτά, το ΕΑΜ οργάνωσε μια ικανή μερίδα του τσάμικου στοιχείου που άγγιζε περίπου τα 300 άτομα. Το ΕΑΜ ήδη με τα πρώτα εγκλήματα των Τσάμηδων ενάντια στον ντόπιο πληθυσμό καταδίκασε την στάση τους και έσπευσε να ανταπαντήσει με ένοπλο αγώνα. Το ίδιο συνέβη και με τον ΕΔΕΣ που αν και στρατολόγησε αρκετούς Τσάμηδες δεν στάθηκε ικανός να ελέγξει την μεγάλη μερίδα τους.

Η δράση του ΕΛΑΣ ενάντια στους Τσάμηδες υπήρξε σαφέστατα μικρότερη από αυτή του ΕΔΕΣ. Ο λόγος για αυτό ήταν όχι κάποιο σκοτεινό σχέδιο, όπως πολλοί αναθεωρητές της ιστορίας πιστεύουν, αλλά το ίδιο το γεγονός ότι οι Τσάμηδες κατοικοέδρευαν στην περιοχή που έλεγχε ο ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ. Παρόλα αυτά ο ΕΛΑΣ έδωσε σημαντικές μάχες με τα ένοπλα τμήματα των Τσάμηδων στο Μεσολόγγι και το Αιτωλικό και διενέργησε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην περιοχή ευθύνης της 8ης Μεραρχίας, στις τοποθεσίες του Γρίμποβου και της Χαραυγής.

Ο ΕΔΕΣ κινήθηκε ενάντια στους Τσάμηδες τον Σεπτέμβρη του 1944 και τους αντιμετώπισε στην Μάχη της Μενίνας όπου έπαψαν να υφίστανται και ως οργανωμένο σώμα. Την νίκη αυτή χαιρετίζει και η φιλοΕΑΜική εφημερίδα "Επαναστάτης" .

Συγκέντρωση Τσάμηδων σε ορεινό χωριό της Θεσπρωτίας