Η μάχη της Κόνιτσας

Στις 25 Δεκέμβρη του 1947, μερικές ημέρες μετά τον σχηματισμό της δημοκρατικής κυβέρνησης του βουνού, ξεκίνησαν οι επιχειρήσεις της Κόνιτσας. Για πρώτη φορά στην στρατιωτική του ιστορία, ο ΔΣΕ ξεκινούσε μια τόσο μεγάλης κλίμακας επιχείρηση. Ο ΔΣΕ επιχειρεί με τους άνδρες του να καταλάβει μια μεγάλη πόλη. Απέναντί του αντιπαρατίθενται οι άνδρες του ΕΣ και της Χωροφυλακής.

Οι θέσεις του ΕΣ είναι καλά μελετημένες και οχυρές μέσα και έξω από την πόλη. Το πολεμικό υλικό τους σαφέστερα υπέρτερο. Παρόλα αυτά για τον ΔΣΕ η μάχη της Κόνιτσας έχει τριπλή σημασία. Κατά πρώτον, εάν η επιχείρηση επιτύχει, μια οχυρή προκεχωρημένη θέση του αντίπαλου θα κατακτηθεί. Κατά δεύτερον, η επιτυχία της επιχείρησης θα προσδώσει κύρος στην ΠΔΚ ενώ θα επιφέρει μεγάλο πλήγμα στο ηθικό του μοναρχοφασισμού. Τέλος, το ενδεχόμενο της νίκης στην Κόνιτσα θα επέτρεπε στον ΔΣΕ να ανεφοδιαστεί σημαντικά σε όπλα και υλικά και να προβεί σε στρατολογήσεις.

Στην Κόνιτσα οι δυνάμεις του ΕΣ είναι οι ακόλουθες (75η Ταξιαρχία):

•  Δύο πλήρη τάγματα του στρατού( 582ΤΠ και 584ΤΠ) μαζί με ένα ενισχυμένο τάγμα χωροφυλακής και ΜΑΥ.
• Τα τάγματα βρίσκονταν σε οχυρή διάταξη γύρω από την πόλη σε υψώματα ενώ ένας λόχος στρατοπέδευε στην γέφυρα Μπουραζάνι
• Μια δύναμη τάγματος στρατοπεδεύει στο Καλπάκι ενώ αρκετές μικρότερες βρίσκονται σε οχυρά φυλάκια στον δρόμο Κόνιτσας-Καλπακίου.
• Τέσσερα πεδινά πυροβόλα εδράζονται μέσα στην πόλη της Κόνιτσας.

Οι προαναφερθείσες δυνάμεις κατά την διάρκεια της μάχης δεν δέχτηκαν σημαντικές ενισχύσεις από δυνάμεις του ΕΣ, όμως κατά την διάρκεια της επιχείρησης, άνοιξε και ένα ευρύτερο δεύτερο μέτωπο γύρω από την πόλη.

Οι δυνάμεις που ο ΔΣΕ χρησιμοποίησε στην επιχείρηση ήταν οι παρακάτω

• Δύο ταξιαρχίες (32η και 16η) που χτύπησαν από την Λυκοράχη περιμετρικά στις θέσεις του ΕΣ και την γέφυρα Μπουραζάνι
• Ένα ενισχυμένο τάγμα μαζί με μια διμοιρία κομάντο με κύριο στόχο την αποκοπή κινήσεων για ενίσχυση του ΕΣ από το δρόμο του Καλπακίου.

Στρατιωτικές πηγές της εποχής μας ενημερώνουν ότι στην σύγκρουση της Κόνιτσας έλαβαν μέρος περί τις 12000 άνδρες και από τα δύο στρατόπεδα. Την διοίκηση της μάχης είχε αναλάβει από πλευράς ΔΣΕ ο Μάρκος Βαφειάδης και από την μεριά του ΕΣ ο συνταγματάρχης Κωνσταντίνος Δόβας.

Η μάχη

Η μάχη ανάμεσα στις δυνάμεις του ΔΣΕ και του ΕΣ ξεκίνησε λυσσαλέα από τις πρώτες ώρες της 25ης του Δεκέμβρη. Οι δυνάμεις των ανταρτών επιχείρησαν με αρκετή επιτυχία στα εξωτερικά φυλάκια της Κόνιτσας κυρίως σε αυτά που βρίσκονταν σε υψώματα. Επικεφαλής της επίθεσης ήταν οι Γιώργος Σοφιανός (32η) και ο Δημήτρης Ζυγούρας (16η) ενώ αρχηγείο του ΔΣΕ είχε οριστεί το χωριό Καστανιάνη 17χλμ από την Κόνιτσα.

Από τις πρώτες ώρες οι αντάρτες επικεντρώθηκαν στην κατάληψη των υψωμάτων  Τσούρνικο και Ιτιά που αποτελούσαν το αριστερό τμήμα της περιμέτρου της Κόνιτσας. Το Τσούρνικο πάρθηκε σχεδόν αμέσως από την 32η ταξιαρχία, όμως η Ιτιά στην οποία εδραζόταν το 584ΤΠ πρόβαλε ισχυρή αντίσταση. Η 32η ταξιαρχία, έχοντας καταλάβει το Τσούρνικο επιχείρησε ενάντια στην γέφυρα Μπουραζιάνη που φρουρούνταν από ένα λόχο πεζικού και ένα των ΜΑΥ. Η επίθεση του Παλαιολόγου ήταν τόσο σφοδρή που μέσα σε 2 μόνο ώρες κατάφερε να διαλύσει ολοσχερώς και τους δύο λόχους. Από τους υπερασπιστές τις γέφυρας σκοτώθηκαν όλοι οι βαθμοφόροι και ελάχιστοι άνδρες κατάφεραν να ξεφύγουν στα κοντινά υψώματα. Οι αντάρτες βρίσκονταν πια σχεδόν μέσα στην πόλη. Ο Παλαιολόγος αργότερα επιχειρεί και καταλαμβάνει τα υψώματα Βίγλα, Πελεκάνια και το Μαυροβούνι. Έτσι η κεντρική αρτηρία Κόνιτσα-Ιωάννινα περνά στον έλεγχο του ΔΣΕ.

Προς το μεσημέρι ο συνταγματάρχης Δόβας επιθεωρεί τις αμυντικές θέσεις και ενώ βρίσκεται στο τζιπ του, το όχημα προσκρούει σε νάρκη και ο ίδιος τραυματίζεται σοβαρά στα πόδια. Αργότερα ο Δόβας θα μεταφερθεί στο νοσοκομείο εκστρατείας. Την ευθύνη υπεράσπισης της Κόνιτσας αναλαμβάνει ο αντισυνταγματάρχης Παλλαντάς. Το πυροβολικό του ΔΣΕ κατά την διάρκεια της νύχτας συνεχίζει την δράση του ενάντια στους στόχους μέσα στην Κόνιτσα. Παρόλα αυτά το ύψωμα Ιτιά δεν έχει ακόμα πέσει. Περιμετρικά της Κόνιτσας τα φυλάκια του δρόμου προς το Καλπάκι εξουδετερώνονται ένα προς ένα. Τα πυροβόλα του ΕΣ μέσα στην πόλη έχουν κι αυτά τα δικά τους προβλήματα. Ένα από αυτά έχει υποστεί εμπλοκή ενώ ένα άλλο έχει μείνει από βλήματα. Κατά την διάρκεια της νύχτας ο διοικητής στρατιάς δίνει εντολή στα μαχητικά Spitfire να επιδράμουν ενάντια στην Κόνιτσα. Το σμήνος συνοδεύουν και δύο Dakota επιφορτισμένα με το καθήκον να ρίξουν εφόδια και πυρομαχικά. Το σμήνος δέχεται τα πυρά των αντιαεροπορικών του ΔΣΕ και σύντομα αναγκάζεται να εγκαταλείψει την επιχείρηση με μικρές απώλειες.

Η επόμενη ημέρα βρίσκει τις δυνάμεις του μοναρχοφασισμού σε δύσκολη θέση. Τις πρώτες πρωινές ώρες το ύψωμα Ιτιά πέφτει στα χέρια των ανταρτών οι οποίοι προωθούνται ακόμα πιο κοντά στην πόλη. Ο ΕΣ πια κατέχει μόνο το ύψωμα Προφήτης Ηλίας, τον Άγιο Αθανάσιο και το κέντρο της πόλης. Οι δυνάμεις του ΔΣΕ ξεκινούν να πιέζουν κατά κύματα ενώ στο Καλπάκι οι δυνάμεις του ΕΣ βρίσκονται σε δυσχερή θέση από ένα τάγμα της 75ης ταξιαρχίας. Μέχρι το μεσημέρι οι αντάρτες συνεχίζουν τις επιθέσεις τους στον Προφήτη Ηλία και τον Άγιο Αθανάσιο που ο ΕΣ καταφέρνει ακόμα να τους αποκρούσει. Αργότερα η διοίκηση του ΔΣΕ αλλάζει τον άξονα επίθεσής της και στοχεύει πια το νοτιοδυτικό τμήμα της πόλης. Ένα τμήμα των ανταρτών καταφέρνει να διασπάσει μάλιστα την άμυνα και να καταλάβει μερικά από τα πρώτα σπίτια.

Η κατάσταση παραμένει περίπου στάσιμη και την 27η. Στις 28 Δεκεμβρίου τάγμα ανταρτών καταφέρνει να σπάσει την άμυνα στον Βορρά και να καταλάβει την θέση Μακροβούνι αφού διαλύσει έναν ολόκληρο λόχο του ΕΣ. Ο διοικητής του λόχου Παπαναστασίου σκοτώνεται από χειροβομβίδα. Το Μακροβούνι πια υψώνεται επικίνδυνο πάνω από την πόλη για τον ΕΣ. Κύρια τώρα ασχολία του ΕΣ είναι να περιορίσει την διείσδυση των ανταρτών από το Μακροβούνι. Τελικά το ρήγμα κλείνει την 29η του Δεκέμβρη αφού στην θέση έχουν κατασπαταληθεί δυνάμεις. Παράλληλα στο Καλπάκι η κατάσταση είναι απελπιστική για τον ΕΣ, αφού οι αντάρτες πιέζουν από παντού. Τα νέα για την επικείμενη καταστροφή φθάνουν στην Αθήνα.

Στο μεταξύ η φάλαγγα του Παλαιολόγου αντιμετωπίζει ουκ ολίγα προβλήματα. Κλιμάκια του ΕΣ Μετσόβου έχουν προωθηθεί στο Καλπάκι και χτυπιούνται λυσσαλέα με τον ΔΣΕ. Παράλληλα δίνεται εντολή από το ΓΕΣ να προελάσουν όλες οι διαθέσιμες μονάδες χωροφυλακής και ΛΟΚ από το Μέτσοβο. Η δύναμη αυτή αποσκοπεί στην ελάφρυνση της κατάστασης για τους πολιορκημένους. Στον χώρο καταφθάνουν ένα σύνταγμα χωροφυλακής και τέσσερις λόχοι των ΛΟΚ.

Το πρωί της 29ης οι συγκρούσεις διεξάγονται σποραδικά και κυρίως στα υψώματα και το Καλπάκι. Οι αντάρτες του ΔΣΕ ανασυντάσσουν τις δυνάμεις τους και ετοιμάζονται για την μεγάλη επίθεση που θα καθορίσει την τύχη της Κόνιτσας. Η επίθεση ορίζεται για την 31η του μήνα. Αυτό που ο ΔΣΕ δεν συνειδητοποιεί είναι ότι ο χρόνος κυλά εναντίον του... Τα μεσάνυχτα της 29ης οι άνδρες των ΛΟΚ έχουν φθάσει αθόρυβα στην οδό Καλπακίου-Κόνιτσας. Έτσι το πρωί της 30ης οι άνδρες του Παλαιολόγου καλούνται να αντιμετωπίσουν τις δυνάμεις των ΛΟΚ στα νώτα τους. Η 30η κυλά με μάχες ανάμεσα στους αντάρτες και τα ΛΟΚ και σφοδρές επιθέσεις των ανταρτών στον Προφήτη Ηλία. Η κατάσταση μένει στάσιμη και φαίνεται ότι ούτε τα ΛΟΚ από μόνα τους δεν δύνανται να ανατρέψουν την κατάσταση. Οι αντάρτες του ΔΣΕ αντιτάσσουν στον υπέρτερο εξοπλισμό και οι δυνάμεις του ΕΣ αναγκάζονται να συμπτυχθούν στα εσωτερικά δρομάκια της πόλης. Πολλοί αντάρτες έχουν καταλάβει σπίτια και τα έχουν μετατρέψει σε οχυρά. Ο Προφήτης Ηλίας είναι τελείως αποκομμένος. Τα ΛΟΚ από την άλλη έχουν καθηλώσει το μέτωπο όμως και οι ίδιοι αδυνατούν να προχωρήσουν.

Το ξημέρωμα της 31ης βρίσκει τον ΔΣΕ να εξαπολύει την μεγάλη επίθεση. Οι δυνάμεις που υποστηρίζουν την επιχείρηση έχουν συγκεντρωθεί στο ύψωμα Προφήτη Ηλία και την Τραπεζίτσα. Η επίθεση ξεκινά, όμως δεν έχει τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Οι δυνάμεις του ΔΣΕ δεν μπορούν να διασπάσουν την άμυνα του ΕΣ ενώ παράλληλα ένα ξεκούραστο και άρτιο τάγμα πεζικού καταφθάνει στην Κόνιτσα. Είναι το 527ΤΠ που διοικείται από τον μακελάρη του Ζέρβα Γεώργιο Λυγεράκη. Το τάγμα πολλαπλασιάζει τις επιθετικές δυνατότητες του ΕΣ και με την βοήθεια των ΛΟΚ καταλαμβάνεται το χωριό Γεροπλάτανος με βαρύτατες όμως απώλειες. Παράλληλα, οι αντάρτες που πολεμούν επί 5 γεμάτες ημέρες χτυπιούνται από μια νέα διμοιρία των ΛΟΚ και την Σχολή Αξιωματικών Κέρκυρας που έχουν φθάσει στο σημείο. Παρά την ισχυρή τους αντίσταση οι αντάρτες υποχωρούν τακτικά και το μηχανικό του ΕΣ επανακατασκευάζει την γέφυρα Ρομπόκη.

Η πρώτη Γενάρη 1948 ξημερώνει με ομίχλη. Τα επινίκια έχουν αρχίσει πολύ νωρίς για τον ΕΣ. Το πρωί μέσα από την ομίχλη ξεχύνεται νέα επίθεση του ΔΣΕ στον Προφήτη Ηλία και τον Άγιο Αθανάσιο. Η μάχες είναι φονικές. Τα ΛΟΚ επιχειρούν να καταλάβουν όλη την ημέρα την γέφυρα Μπουραζάνη που είναι σημείο κλειδί για την μάχη, χωρίς κανένα αποτέλεσμα.

Κατά τις επόμενες δύο ημέρες επικρατεί σχετική ηρεμία με τους αντάρτες να κρατούν ακόμα την γέφυρα Μπουραζάνη.  Το βράδυ της 2ας Γενάρη στην πόλη εισέρχονται δύο τάγματα της 43ης ταξιαρχίας πεζικού. Έτσι την νύχτα της 3ης και 4ης Γενάρη ξεκινά η τελευταία φάση της μάχης της Κόνιτσας. Ο ΕΣ αντεπιτίθεται σε όλο το μήκος των υψωμάτων του Λυκόμορου και της Ηλιοράχης ενώ την επίθεση υποβοηθά σημαντικά η αεροπορία με επιχειρήσεις μαμούθ. Ο ΔΣΕ αντιστέκεται με σθένος απέναντι όμως σε υπέρτερες και πιο ξεκούραστες δυνάμεις. Τα τμήματά του υποχωρούν σταδιακά και με τάξη. Την 5η Γενάρη τα ΛΟΚ συνειδητοποιούν ότι οι αντάρτες έχουν εγκαταλείψει και ανατινάξει την γέφυρα Μπουραζιάνη ενώ την 6η του Γενάρη καταλαμβάνεται και η Ιτιά. Στις 7 πέφτει η τελευταία σφαίρα στην Κόνιτσα.

Οι Απώλειες

Οι απώλειες για τον ΕΣ υπήρξαν βαρύτατες κατά την διάρκεια της επιχείρησης. Από την δική του μεριά ο ΔΣΕ δέχτηκε και εκείνος το τίμημα της ήττας σε μικρότερα, όμως αρκετά ανησυχητικά νούμερα.

• ΕΣ, ΛΟΚ, ΜΑΥ και χωροφύλακες : 522 νεκροί
• ΔΣΕ : 240 νεκροί και 77 τραυματίες

Επίλογος

Την 7η Γενάρη του 1948, η Κόνιτσα δέχτηκε μια ξαφνική επίσκεψη. Σε ένα τζιπ και με ισχυρή φρουρά στην πόλη έφθασε η βασίλισσα Φρειδερίκη. Η κίνηση αυτή από μεριάς του παλατιού δείχνει την μεγάλη ανησυχία που η μάχη της Κόνιτσας προκάλεσε στο μοναρχοφασιστικό κατεστημένο. Ο ΔΣΕ απέδειξε περίτρανα ότι δεν ήταν η συμμορία κομμουνιστών που η αστική προπαγάνδα τον ήθελε αλλά ένας τακτικός καλά οργανωμένος στρατός. Από την άλλη μεριά, η αποτυχία στην κατάληψη της Κόνιτσας έδειξε ότι αν και ο ΔΣΕ ήταν ικανός να δίνει μάχες παράταξης, δεν είχε την εμπειρία ή τα εφόδια για να κινείται άνετα στον χώρο ελέγχου του και έπρεπε να επιλέγει προσεκτικά την κάθε του κίνηση. Τέλος πρέπει να πούμε ότι αν και η εκτίμηση του Μάρκου Βαφειάδη για την ήττα καταλόγιζε ευθύνες στα διοικητικά στελέχη, η ουσία της αποτυχίας βρίσκονταν στην κατωτερότητα του πολεμικού υλικού του ΔΣΕ και στην μικρότερη αριθμητική του ισχύ.

Χάρτης της μάχης στην Κόνιτσα από το βιβλίο του Α. Ζαούση "Η τραγική αναμέτρηση"

Άνδρες του ΕΣ καταστρώνουν σχέδιο επίθεσης

H γέφυρα Μπουραζάνη έξω από την Κόνιτσα όπως την κατασκεύασε το μηχανικό του ΕΣ. Πίσω αριστερά φαίνονται ακόμα τα απομεινάρια της ανατιναγμένης από τον ΔΣΕ παλαιάς γέφυρας