Τόποι εξορίας - Mακρόνησος

Το όνομα του νησιού δεν μπορεί παρά να μας φέρνει στο μυαλό μία σκέψη: Τόπος εξορίας και βασανισμού χιλιάδων...

Η Μακρόνησος αρχικά λειτούργησε ως τόπος φυλάκισης Τούρκων αιχμαλώτων κατά την περίοδο 1912- 1913. Αργότερα, κατά την περίοδο 1922-1923, λειτούργησε ως  λοιμοκαθαρτήριο Πόντιων προσφύγων. Κατά την διαμονή τους εκεί πολλοί απο αυτούς έχασαν την ζωή τους λόγω των απάνθρωπων συνθηκών διαβίωσης.

Ο Ριζοσπάστης στις 8-12-1923 στο κεντρικό του άρθρο “Προς τις εργαζόμενες προσφυγικές μάζες” αποτυπώνει τις άθλιες συνθήκες με τις οποίες υποδέχθηκε το ελληνικό κράτος τους πρόσφυγες στο λοιμοκαθαρτήριο της Μακρονήσου. “..Αυτοί φάγανε 40 χιλιάδες πρόσφυγες στη Μακρόνησο στην καραντίνα..”, λέει χαρακτηριστικά το άρθρο.


Η Μακρόνησος αποτέλεσε καθ' όλη την διάρκεια της νεότερης ελληνικής ιστορίας, έναν τόπο εξορίας πόνου και θανάτου.

Το στρατόπεδο του θανάτου της Μακρονήσου κατασκευάσθηκε απο τον πρωθυπουργό του κέντρου Θ. Σοφούλη. Σκοπός του νησιού θα ήταν να εκτοπισθούν εκεί πολιτικοί κρατούμενοι απο όλη την Ελλάδα καθώς και ύποπτοι πολίτες με φιλοαριστερές ροπές. Το στρατόπεδο ξεκίνησε να λειτουργεί το 1947. Οι σκοποί του στρατόπεδου ήταν δύο: Η πολιτική αναμόρφωση και η φυλακή των αμετανόητων. Στην Μακρόνησο βρέθηκαν διάφορες κατηγορίες φυλακισμένων: Πολιτικοί κρατούμενοι του ΚΚΕ, μέλη του ΕΑΜ -ΕΛΑΣ, ύποπτοι για φιλοκομμουνιστική δράση καθώς και στρατιώτες που λιποτακτούσαν απο τις γραμμές του ΕΣ ή αρνούνταν την στράτευση. Χίλιάδες ψυχές βασανίσθηκαν , πόνεσαν και πέθαναν.

Τον Οκτώβριο του 1949 ιδρύθηκε ο αυτόνομος Οργανισμός Αναμορφθωτηρίων Μακρονήσου ή Ο.Α.Μ. που όμως σε πολύ μικρό σχετικά χρονικό διάστημα, μετά την επίσκεψη στο νησί της Βασίλισσας Φρειδερίκης, διαλύθηκε. Οι εξορίσεις στην Μακρόνησο συνεχίστηκαν από τις κυβερνήσεις που ακολούθησαν (Σ. Βενιζέλου, Ν. Πλαστήρα) κυβερνήσεις κεντρώες , τουλάχιστον στα χαρτιά και φυσικά με την πολιτική υποστήριξη των κομμάτων της δεξιάς. Ο εγκλεισμός συνεχίζεται κατά την διάρκεια όλων αυτών των κυβερνήσεων, μέχρι την σταδιακή κατάργησή τους την περίοδο 1951-1952 επί κυβερνήσεων Ν. Πλαστήρα (κυβέρνηση συνασπισμού) και Αλ. Παπάγου . Εξ αυτών των λόγων, το νησί κρίθηκε, στα νεώτερα χρόνια, με απόφαση της Υπουργού Πολιτισμού Μερκούρη, μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς της εποχής του εμφυλίου, οπότε σήμερα νησί και κτίσματα των επιμέρους στρατοπέδων σε αυτό προστατεύονται από παρεμβάσεις. Γενικότερα, απο την εποχή της δικτατορίας που πολλά απο τα κτίσματα του νησιού κατεδαφίσθηκαν, καμία κίνηση δεν έχει γίνει απο μεριάς της πολιτείας για συντήρηση ή αναστύλωση του μνημείου αυτού.

Η σφαγή των 300 στο Α΄ Τάγμα

 Τον Μάρτιο του 1947 σημειώθηκε απόπειρα απόδρασης 7 κρατουμένων απο την Μακρόνησο και το Α΄Τάγμα, οι οποίοι εξολοθρεύτηκαν από τους φρουρούς.  Τραγικότερο όμως αποκορύφωμα της ανθρώπινης κτηνοδίας αποτέλεσε η σφαγή 300 και πλέον στρατιωτών και εκατοντάδων τραυματιών στο Α' Τάγμα (επίσημα ανακοινώθηκαν 17 νεκροί και 61 τραυματίες του διημέρου 29 Φεβρουαρίου/1 Μαρτίου 1948) που όπως όλα τα στοιχεία δείχνουν, σχεδιάσθηκε προκειμένου να εξασθενήσει το υψηλό φρόνημα των εγκλείστων.

Η σφαγή έλαβε χώρα δύο μήνες μετά την ανακήρυξη από τους αντάρτες της προσωρινής "κυβέρνησης του βουνού". Ηθική και ίσως πολιτική ευθύνη για αυτή την πρακτική αποδίδεται σε πολιτικούς της εποχής, όπως ο Τσαλδάρης, ο Σοφούλης, ο Παπανδρέου και ο Κανελλόπουλος. Κι αυτό διότι αφενός ανέχθηκαν ή και εκθείαζαν με τις δηλώσεις τους το "αναμορφωτήριο", αφετέρου ουδείς εκ των προαναφερομένων έπραξε οτιδήποτε με πολιτική του παρέμβαση προκειμένου οι υπεύθυνοι του εγκλήματος να λογοδοτήσουν. Αντιθέτως, σε δίκη παραπέμφθηκαν τα θύματα.
Οι πλήρεις λεπτομέρειες που αφορούν στο αιματηρό αυτό περιστατικό δεν έχουν γίνει γνωστές, πέρα απο μεμονομένες αφηγήσεις εγκλήστων, ενώ κάποιοι θεωρούν ότι έχουν αποσιωπηθεί από το επίσημο κράτος. Ωστόσο, ο Νίκος Μάργαρης στο δίτομο έργο "Ιστορία της Μακρονήσου" παραθέτει πολλές ιδιαίτερες μαρτυρίες που φέρουν σαν πιθανότερη την εκδοχή του προμελετημένου εγκλήματος και πρόσχημα την άρνηση 700 σκαπανέων να μεταφερθούν από το Α' (ή "κόκκινο" Τάγμα) στο Γ' ("γαλάζιο"). Λεπτομέρειες απο προφορικές μαρτυρίες αναφέρουν γεμάτα ανναρρωτήρια για μήνες.
Από την άλλη πλευρά, οι εφημερίδες της κεντρο-δεξιάς παράταξης του Σοφούλη, έκαναν λόγο για "στάση" που αναγκάσθηκαν να καταστείλλουν με τα όπλα οι φρουροί και οι αλφαμίτες.
Μάλιστα βάσει ενός αισχρού κατηγορητηρίου -που προκάλεσε τη δυσφορία ακόμη και του στρατοδικείου- παραπέμφθηκαν σε δίκη 155 "πρωταίτιοι", με αποτέλεσμα πέντε από αυτούς να καταδικαστούν σε θάνατο και να εκτελεσθούν λίγο αργότερα. Χαρακτηριστικό του κλίματος που επικράτησε στη δίκη ήταν η ευχή που διατύπωσαν οι ίδιοι οι δικαστές ώστε οι ποινές αυτές να μετατραπούν από το βασιλέα σε ισόβια.

Στην Αθήνα λειτουργεί μουσείο πολιτικών κρατουμένων Μακρονήσου με πλούσιο φωτογραφικό και όχι μόνο, υλικό.

Πολιτικοί κρατούμενοι του ΣΦΑ, Κρίκος Δημήτριος Σαφακάς Γιάννης, Ρολάνδος Μανισάλης Παναγιώτης

Πολιτικοί κρατούμενοι του ΣΦΑ, Κρίκος Δημ. Καμούτσης Δημήτριος (εκτελέσθηκε το 1949), Δαλαβάνγκας Αλέξανδρος, Βότσης Νίκος, Σαφακάς Ιωάννης, Γιουσουρουμ Πέτρος, Ραφαήλ , Μαναρούλας



Μακρόνησος 1950. Διακρίνονται από αριστερά: Ο ηθοποιός Γ. Γιολδάσης, ο λογοτέχνης Μενέλαος Λουντέμης, ο ιστορικός Δημήτρης Φωτιάδης, ο ηθοποιός Μάνος Κατράκης, ο ηθοποιός Τζαβαλάς Καρούσος, ο λογοτέχνης Νίκος Παπαπερικλής, ο Γιάννης Ιμβριώτης και ο ηθοποιός Κώστας Ματσακάς



Πολιτικοί κρατούμενοι του ΣΦΑ, πρώτος αριστερά ο Νίκος Βότσης

Ομάδα κρατουμένων απο το Πολύγωνο

Κρατούμενοι απο την Μυτιλήνη

Αναμορφωτικός λόγος του παπα - Κορνάρου που στοίχειωσε με τις φρικαλεότητες που δίεπραττε το κολαστήριο της Μακρονήσου

Ανάπηροι του αλβανικού και άλλοι κρατούμενοι στην μακρόνησο

Το στρατόπεδο της Μακρονήσου

Η ταυτότητα εξορίας του Γιάννη Ρίτσου (Μουσείο Μακρονήσου)

Κάρτες απο την Μακρόνησο μαζί με ένα κομμάτι συρματόπλεγμα. Δίπλα τετράδιο με τραγούδια που τραγουδούσαν οι γυναίκες στις γυναικείες φυλακές του νησιού (Μουσείο Μακρονήσου)

Γυναίκες πλένουν στην θάλασσα το βαρέλι του φαγητού. Μακρόνησος

Παιδάκι δροσιζεται σε μια λεκάνη με νερό βροχής στην κάψα του Καλοκαιριού (Μουσείο Μακρονήσου)

Κέντημα απο γυναίκες της Μακρονήσου (Μουσείο Μακρονήσου)

Γυναίκες στην Μακρόνησο

Μακρονησιότες

Γλυπτό απο κοχύλια  (Μουσείο Μακρονήσου)

Κάρτα με τις γνωστές δέκα γραμμές λογοκρισίας απο κρατούμενο στην Μακρόνησο (Μουσείο Μακρονήσου)

Γυναίκες της Μακρόνησου

Καραβάκια απο ξύλο (Μουσείο Μακρονήσου)



Προσωπικά αντικείμενα εξορίστων (Μουσείο Μακρονήσου)

Γράμμα απο την Μακρόνησο (Μουσείο Μακρονήσου)

Το ποίημα μιας άγνωστης φυλακισμένης στην Μακρόνησο

Τεχνουργήματα απο κοχύλια και σταχια  (Μουσείο Μακρονήσου)

Το σκάκι του Στέφανου Σαράφη

Τεχνουργήματα απο την Μακρόνησο, ανάμεσά τους ένα κομπολόι ψαράκι και ένα αυτοσχέδιο ραδιόφωνο  (Μουσείο Μακρονήσου)

Γιάννης Κομινάτος ΕΛΑΣ 2/39 , σε φωτογραφία του στην Μακρόνησο

Κάρτες απο την Μακρόνησο  (Μουσείο Μακρονήσου)

Καρτα απο την Μακρόνησο  (Μουσείο Μακρονήσου)



Κάρτα απο την Μακρόνησο  (Μουσείο Μακρονήσου)

Κάρτα απο την Μακρόνησο  (Μουσείο Μακρονήσου)



Κάρτα απο τις φυλακές Κέρκυρας  (Μουσείο Μακρονήσου)

Κάρτα απο την Μακρόνησο με μακάβριο σχέδιο  (Μουσείο Μακρονήσου)

Ταυτότητα ελληνοσοβιετικού συνδέσμου του Νίκου Πανταζή  (Μουσείο Μακρονήσου)

Έγγραφο με τα συγχαρητήρια του Βαν- Φλιτ στον Κανελλόπουλο για την Μακρόνησος