Tα τελευταία γεγονότα του εμφυλίου

Την νύχτα στις 3 Αυγούστου του 1949,  έχοντας στη διάθεσή του δύο μεραρχίες, μια ανεξάρτητη ταξιαρχία, τρία ελαφρά συντάγματα πεζικού, δύο ίλες αναγνωρίσεως και έναν ουλαμό αρμάτων, από το στρατηγείο του στην Κόνιτσα, ο στρατηγός Τσακαλώτος του ΕΣ, έδωσε τη διαταγή για την εφαρμογή της επιχείρησης “Πυρσός Α`”. Ο Πυρσός ως επιχείρηση σκοπό είχε την ολοκληρωτική καταστροφή των δυνάμεων του ΔΣΕ στην περιοχή του Γράμμου και του Βίτσι. Η επιχείρηση θα κρατήσει επτά μέρες και ληγει με επιτυχία του κυβερνητικού στρατού, στην κατοχή του οποίου πέρασαν τα υψώματα 1421 (Ταμπούρια) και 1806, που αποτέλεσαν τις κυριότερες βάσεις των περεταίρω εξορμήσεών του στις κατοπινές επιχειρήσεις στο Γράμμο. Το στελεχικό δυναμικό του ΔΣΕ δεν ελλείπονταν εμπειρίας, ηθικού ή ικανότητας αλλά το παιχνίδι χάθηκε στο αδύνατο σημείο των ανταρτών : Τις εφεδρίες... 

Στις 10 Αυγούστου του ίδιου έτους μπαίνει σε εφαρμογή η επιχείρηση “Πυρσός Β`”. Επρόκειτο για μια ενέργεια στρατηγικά αποφασιστική απο πλευράς του ΕΣ ,με σκοπό την εκκαθάριση της περιοχής Βίτσι και την τελειωτική εξόντωση των ανταρτών. Στην επιχείρηση χρησιμοποιήθηκαν έξι ενισχυμένες μεραρχίες, δώδεκα τάγματα ελαφρού πεζικού, 110 πυροβόλα, πολλά άρματα μάχης παντώς τύπου και τεθωρακισμένα, έξι τάγματα διαβιβάσεων, 87 αεροπλάνα, τρείς διλοχίες μαυροσκούφηδων και ισχυρές δυνάμεις σκαπανέων και ΛΟΚ. Οι δυνάμεις αυτές ήταν στην ουσία υπέρ αρκετές, έως υπερβολικές, σε σύγκριση με τις δυνάμεις του ΔΣΕ, αλλά ο φόβος της στρατιωτικής διοίκησης για το αξιόμαχο των ανταρτών ήταν μεγάλος και τα λάθη του παρελθόντος πολλά. Ο ΔΣΕ δε διέθετε στο Βίτσι παρά μόνο 8.800 περίπου μαχητές, πολλοί από τους οποίους ήταν τραυματίες, ενώ ο οπλισμός γενικά ήταν χαμηλής ικανότητας αν συγκριθεί με τα αμερικανικά όπλα του ΕΣ.

Το αποτέλεσμα της τιτάνιας αυτής σύγκρουσης ήταν η ήττα του Δημοκρατικού Στρατού. Ήττα βέβαια, όχι με την έννοια της παράδωσης, αφού ο ΔΣΕ δεν παραδώθηκε, πέρασε απλά στις χώρες του σοσιαλιστικού κόσμου (Αλβανία, Γιουγκοσλαβία). Οι πανίσχυρες κυβερνητικές δυνάμεις κατάφεραν να διασπάσουν τις γραμμές άμυνας των ανταρτών με την ισχύ πυρός τους, άνοιξαν ρήγμα και στη συνέχεια διείσδυσαν σε βάθος καταλαμβάνοντας το ύψωμα Λέσιτς. Οι δυνάμεις του ΔΣΕ παρά την ηρωική τους αντίσταση απωθήθηκαν βορειοδυτικά και τελικά βρήκαν καταφύγιο στην μικρή χερσόνησο Πηξός που απλώνεται μεταξύ της Μεγάλης και της Μικρής Πρέσπας. Αλλά κι εκεί δεν μπορούσαν να σταθούν πολύ λόγω της περιορισμένης δυνατότητας ελιγμών. Η βασιλική αεροπορία μυδραλιοβολλούσε ακατάπαυστα τις θέσεις του ΔΣΕ και ο ΕΣ ανασυντάσσονταν για να πραγματοποιήσει απόβαση. Ετσι οι δυνάμεις του ΔΣΕ αναγκάζονται να ελιχθούν ξανά στον Γράμμο.

Τελευταίες Μάχες

 

Το Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ, στις 20 Αυγούστου συζήτησε για την πορεία και την εξέλιξη των επιχειρήσεων στο Βίτσι και το Γράμμο και κατέληξε ότι η βασική αιτία της ήττας των δυνάμεων εκεί οφειλόταν στο γεγονός ότι η διοίκηση της XI Μεραρχίας απέσυρε τις δυνάμεις της πολύ γρήγορα από το ύψωμα Λέσιτς, με αποτέλεσμα να το καταλάβει ο εχθρός. Τέλος, το Γενικό Αρχηγείο εκτιμούσε ότι “στο Γράμμο έχουμε όλες τις δυνατότητες να καταφέρουμε θανάσιμο πλήγμα στον εχθρό” και επέμενε στο σύνθημα “ο Γράμμος θα γίνει ο τάφος του Μοναρχοφασισμού”. Ασφαλώς επρόκειτο για υπερβολές που είναι σαφώς εξηγήσιμες αν τις δει κανείς σ’ εκείνες τις συνθήκες κι αν λάβει υπόψη του ότι ο ΔΣΕ είχε ανάγκη από την εμψύχωση των μαχητών του μπροστά στην τελική μάχη.

Μετά τη νίκη του στο Βίτσι ο κυβερνητικός στρατός έθεσε σε εφαρμογή, με πομπώδη τρόπο, την επιχείρηση “Πυρσός Γ`”. Την επιχείρηση κλήθηκαν να παρακολουθήσουν από την περιοχή Αμούδας ο Γλύξμπουγκ και ο Βαν Φλιτ με όλο τους το επιτελείο. Επικεφαλής της επιχείρησης τέθηκε ο στρατηγός Τσακαλώτος και ο στρατηγός Λάσκαρης, έχοντας στη διάθεσή τους 5 μεραρχίες (I, VIII, IX, XV, III) καταδρομών, μια ενισχυμένη ανεξάρτητη ταξιαρχία, 8 ελαφρά συντάγματα πεζικού, 120 πυροβόλα τελευταίας τεχνολογίας, 37 τεθωρακισμένα και το σύνολο της βασιλικής αεροπορίας που αριθμούσε τότε περί τα 170 αεροσκάφη όλα αμερικανικής κατασκευής (Spitfire, Helldiver, Harvard, Hurricane, Martin Baltimore).O ΔΣΕ διέθετε δύναμη 6.500 περίπου μαχητών και μαχητριών, στους οποίους προστέθηκαν άλλοι 5.000 προερχόμενοι από το Βίτσι. Σύνολο: περί τους 11.500 μαχητές. Επίσης για να γίνει δυνατή η απαγκίστρωση δυνάμεων του εχθρού από το Γράμμο και να αλαφρύνει η πίεσή του, λίγο πριν την πτώση του Βίτσι, το Γενικό Αρχηγείο διέταξε τις δυνάμεις της της 1ης Μεραρχίας με διοικητή τον Χ. Φλωράκη και Πολιτικό Επίτροπο τον Ν. Μπελογιάννη να διεισδύσουν στη Θεσσαλία. Τον ίδιο καιρό δυνάμεις με επικεφαλής τον Α. Πετρίτη (Πολυχρόνη Βάη) στάλθηκαν στη Λάκκα Σούλι. Οι δυνάμεις του ΔΣΕ διέθεταν ελάχιστα μυδράλια και πολυβόλα και γενικότερα παλαιού τύπου εξοπλισμό.

Στις 25 Αυγούστου, στις 5.15 το πρωί, ο ΕΣ άρχισε μαζικά την επίθεση του στο Γράμμο. Η αντίσταση των ανταρτών υπήρξε σκληρή και ηρωική, ο ΕΣ πισογυρίζει σε αρκετά μέτωπα αρκετές φορές. Σε πολλά σημεία η μάχες γίνονται σώμα με σώμα. Ο αγώνας ήταν φυσικά άνισος. Στις 26 Αυγούστου η IX μεραρχία του κυβερνητικού στρατού καταφέρνει να διασπάσει την γραμμή άμυνας των ανταρτών και εισχωρεί στα μετόπισθεν του ΔΣΕ κατά μήκος των αλβανικών συνόρων. Ο κίνδυνος πλήρους κυκλώσεως χωρίς έξοδο διαφυγής ήταν πλέον ορατός. Ετσι, από το μεσημέρι της 28ης Αυγούστου άρχισε η σύμπτυξη των δυνάμεών του ΔΣΕ προς το κέντρο του μετώπου και η οργάνωση της υποχώρησης με τακτικό τρόπο προς την Αλβανία. Στις 29 με 30 Αυγούστου έπεσε και το ύψωμα Κάμενικ, το Κάστρο του Γράμμου. Το τίμημα του αίματος για τον ΕΣ στο ύψωμα είναι μεγάλο. Αργότερα ο Τσακαλώτος θα σχολιάσει "Οι κομμουνιστές είχαν πραγματικά μια σχεδόν παράλογη επιθυμία να διατηρήσουν το ύψωμα του Κάμενικ".  Η μάχη του Γράμμου είχε τελειώσει και μαζί της  και ο τρίχρονος ηρωικός αγώνας του Δημοκρατικού Στρατού για την εθνική ανεξαρτησία της Ελλάδας απο τον ξενόφερτο κατακτητή, την κοινωνική δικαιοσύνη και τον σοσιαλισμό.

Μαρτυρίες απο την μνήμη του αντάρτη Θανάση Ανάγνου

(Βιβλίο : «Στα κάστρα του αγώνα»)

Την ανακατάληψη του Γράμμου την άνοιξη του 1949 πραγματοποίησαν με διαταγή του Γενικού Αρχηγείου (ΓΑ) η ΙΧ Μεραρχία, με τις δύο ταξιαρχίες της (16η και 108η) και η Σχολή Αξ/κων του ΓΑ, διεισδύοντας από το Βίτσι στο Γράμμο (η Σχολή Αξ/κων στις 23.3.49 και η ΙΧ Μεραρχία στις 1.4).

Με σκληρές μάχες, μέσα σε άσχημες καιρικές συνθήκες κι ένα μέτρο χιόνι, η 108η ταξιαρχία καταλαμβάνει την Πυρσόγιαννη, με αιφνιδιαστικό δυναμικό. Η 16η ανακαταλαμβάνει την κορυφογραμμή Ψωριάρικα – Τσάρνο Βήτο – Τσαγκός – Καραούλι – Ανθρωπάκο, η δε Σχολή Αξ/κών δίνει σκληρές μάχες στο Ταμπούρι Φούρκας, όπου τραυματίζεται ο διοικητής της Κόλιας και υποκύπτει λίγο αργότερα στα χέρια των ανδρών του. Στη συνέχεια, καταλαμβάνονται τα Πατώματα Λυκόραχης όπου δόθηκαν σφοδρές μάχες και η Οξυά Θεοτόκου. Στο Γράμμο είχε διεισδύσει πρωτύτερα η Διλοχία του Κ. Παλαιολόγου και ορισμένα τμήματα της 8ης Μεραρχίας, που κατέλαβαν τον Πύργο Στράτσανης. Ετσι διαμορφώθηκαν στο Γράμμο συνθήκες αντιμετώπισης των μελλοντικών εχθρικών επιχειρήσεων.

2.8.49: Ο κυβερνητικός στρατός εξαπολύει σφοδρή επίθεση στον Ανατολικό Γράμμο. Εισβάλλοντας στο αλβανικό έδαφος χτυπά πισώπλατα το Λόχο, που υπερασπιζόταν την “Γκίνοβα” και τον κυκλώνει. Ο Λόχος γλιτώνει την αιχμαλωσία του χάρη στην αυτοθυσία του. Ο στρατός, όμως, καταλαμβάνει την “Γκίνοβα” και στη συνέχεια καταλαμβάνει το “Ταμπούρι – Καψάλια”. Οι νεκροί είναι πολλοί και στα δύο στρατοπεδα.
3.8.49: Η αεροπορία σφυροκοπάει τις θέσεις μας με μυδράλια και κάθε είδους βόμβες. Ολόκληρος ο Γράμμος φλέγεται. Μας ρίχνουν ώρες ολόκληρες.

6.8.49: Ο κυβερνητικός στρατός επιτίθεται με δύο Ταξιαρχίες στο ύψωμα “Τσάρνο”. Η σθεναρή αντίσταση των τμημάτων μας και οι σοβαρές απώλειες του στρατού, τον υποχρεώνουν να σταματήσει τις επιθέσεις του. Εκατοντάδες οι νεκροί και εδώ. Στη μάχη αυτή από βλήμα πυροβολικού σκοτώνεται ο Ταξίαρχος της 16ης Ταξιαρχίας Σ. Παπαδημητρίου. Αποδείχτηκε ότι οι ενέργειες αυτές του κυβερνητικού στρατού ήταν παραπλανητικές, που απόβλεπαν να καλύψουν την αιφνιδιαστική συγκεντρωτική επίθεσή του στο Βίτσι.

10.8.49: Εξαπολύεται κεραυνοβόλα και με όλα τα μέσα (τανκς, τεθωρακισμένα και μηχανοκίνητα, πεδινά και ορειβατικά πυροβόλα, αεροπλάνα και χιλιάδες στρατιώτες) μαζική επίθεση των μοναρχοφασιστικών δυνάμεών του στο Βίτσι. Παρά την ηρωική αντίσταση των τμημάτων μας στην άνιση αυτή μάχη, ο κυβερνητικός στρατός σε τέσσερις μέρες καταλαμβάνει το Βίτσι, προξενώντας εξοντωτικές απώλειες στα τμήματά μας, που το υπεράσπιζαν και, ταυτόχρονα, καθοριστικό πλήγμα στη συνέχιση του αγώνα μας. Τα μισοδιαλυμένα τμήματα του ΔΣΕ, όσα κατόρθωσαν να περισωθούν, άλλα μπήκαν στην Αλβανία και άλλα με αυτοθυσία κατόρθωσαν να περάσουν στο Γράμμο.

Τη δ/νση της ΙΧ Μεραρχίας αποτελούσαν οι Δημ. Ζυγούρης (Παλαιολόγος) διοικητής Μεραρχίας, Δήμος Σιδηρόπουλος ΠΕ, Ζήσης Ζωγράφος επιτελάρχης, Γ. Τσερβελής δ/τής Β` Γραφείου Πληροφοριών, Θ. Ανάγνου δ/τής Γ` Γραφείου, Στ. Τέμπος Γραφείο Διαβιβάσεων, Γ. Καραμπίλιας επιμελητής και Β. Οικονόμου δικαστικός. Η έδρα της Μεραρχίας ήταν στην “Αρένα” και μετά την πτώση του Βίτσι, στο “Φλάμπουρο”, στη χαράδρα “Μπαρούκα”.

23.8.49, ώρα 17.30: Ο κυβερνητικός στρατός με μαζικούς κανονιοβολισμούς δεκάδων πυροβόλων και αεροπορικούς βομβαρδισμούς επί τρεις ώρες σφυροκοπεί τις θέσεις μας και σμπαραλιάζει τις οχυρώσεις μας.

24.8.49: Από τις πρωινές ώρες με μαζικούς βομβαρδισμούς επί ώρες εξαπολύει με όλες του τις δυνάμεις την τελική γενική επίθεση εναντίον των τμημάτων μας που υπερασπίζονταν το Γράμμο. Η επίθεση, που ολημερίς υποστηριζόταν από δεκάδες πυροβόλα, όλμους και αεροπλάνα κατευθύνθηκε σε δύο άξονες: Η μία προς Μονόπυλο – Πουριά – Φούσια – Πέτρα Οσμάν, με τελικό σκοπό την κατάληψη του 2522 υψώματος και η άλλη προς Ανθρωπάκο – Τσάρνο Βήτο – Ψωριάρικα. Στόχος, ο εγκλωβισμός και η εξόντωση όλων των δυνάμεων του ΔΣΕ και το κλείσιμο της συνοριακής γραμμής με την Αλβανία.

Λαμπαδιασμένος ο Γράμμος τραντάζεται από τις μαζικές εκρήξεις των ολοήμερων βομβαρδισμών. Μια απερίγραπτη γιγαντομαχία διεξάγεται. Τα τμήματά μας μάχονται σκληρά με αφάνταστο ηρωισμό και αυτοθυσία, με άνισους όρους, πολλές φορές κυκλωμένα και μεμονωμένα, πολλές φορές με δέκα είκοσι άνδρες μέσα σε μια λάβα φωτιάς και σίδερου. Δεν παραδίνονται, όμως, πολεμάνε, σπάζουν κλοιούς και συμπτύσσονται μέσα από τις εχθρικές δυνάμεις.

25.8.49: Ο κυβερνητικός στρατός βγαίνει με τα τανκς στη συνοριακή γραμμή και καταλαμβάνει το Μονόπυλο.

26.8.49: Ο κυβερνητικός στρατός καταλαμβάνει τα Πουριά – Φούσια και επιτίθεται στην κατεύθυνση “Πέτρα Οσμάν”, που την υπεράσπιζε ένα ενισχυμένο τάγμα της 8ης Μεραρχίας, με επικεφαλής τον Μέραρχο Βαγγέλη Φωκά.

27.8.49: Ολες τις μέρες άυπνοι, νηστικοί, εξαντλημένοι, διψασμένοι, μπαρουτοκαπνισμένοι οι μαχητές και οι μαχήτριες πολεμούν σκληρά, με αυταπάρνηση, πιστοί στο δίκιο του αγώνα μας. Ο κυβερνητικός στρατός στις 12.30 το μεσημέρι σπάζει την αμυντική γραμμή και καταλαμβάνει την “Πέτρα Οσμάν”, ανοίγοντας το δρόμο για την κατάληψη του 2522. Ενα τμήμα του κινείται τις απογευματινές ώρες προς το Φλάμπουρο, όπου βρισκόταν ο Σταθμός Διοίκησης της ΙΧ Μεραρχίας.

Εκείνες τις στιγμές, η κεραυνοβόλα ενέργεια του γιατρού Σακελαρίου και του Σπύρου Πεσεξίδη (Φωκάς) (διοίκηση του Νοσοκομείου του ΓΑ) και του Διοικητή της Μονάδας Εφοδιασμού και Μεταφορών του Γράμμου Πετρόμπεη (Σακαλή Αλέκο), έσωσαν από την αιχμαλωσία δεκάδες τραυματίες, προωθώντας τους στην Αλβανία. Το Νοσοκομείο βρισκόταν στη χαράδρα “Μπαρούκα”.

Στη 1 το μεσημέρι, φτάνει στην έδρα της Μεραρχίας ο διοικητής Παλαιολόγου, που βρισκόταν τρεις μέρες στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Δίνει εντολή με επικεφαλής τον ίδιο να συμπτυχθούν οι σχηματισμοί της Μεραρχίας στην κατεύθυνση Πλεκάτη. Επιχειρείται μέσα σ’ ένα πανδαιμόνιο και κάτω από το συνεχές σφυροκόπημα των αεροπλάνων. Δημιουργήθηκε, όμως, σύγχυση ανάμεσα στους σχηματισμούς, με αποτέλεσμα άλλοι να προλάβουν και να περάσουν προς Πλεκάτη και άλλοι να κλειστούν στον κλοιό, που πραγματοποίησε ο κυβερνητικός στρατός, καταλαμβάνοντας το Φλάμπουρο.

28.8.49: Τις πρωινές ώρες συμπτύσσεται και η 16η Ταξιαρχία που όλες τις μέρες αμυνόταν σκληρά στα Ψωριάρικα – Τσάρνο – Ανθρωπάκο.

Ο κυβερνητικός στρατός τελικά τις βραδινές ώρες της 28ης Αυγούστου 1949 καταλαμβάνει το 2522, κλείνει τη συνοριακή γραμμή και μαζί κυκλώνει τα τμήματα του ΔΣΕ του Γράμμου. Καταλαμβάνει ολοκληρωτικά το Γράμμο. Τις πρωινές ώρες της 29ης όλα τα τμήματα που συγκεντρωθήκαμε στην Πλεκάτη με κάλυψη οπισθοφυλακής περνάμε τα σύνορα και μπαίνουμε στην Αλβανία.

Αυτό ήταν ουσιαστικά το τέλος της εποποιίας του ΔΣΕ. Εγκαταλείποντας τα ποτισμένα με το αίμα μας χώματα της πατρίδας μας, οι σκέψεις μας πετούσαν στους συντρόφους μας, που πολεμούσαν σε Πελοπόννησο, νησιά, Ρούμελη, Θεσσαλία, στους συντρόφους μας που βρίσκονταν σε φυλακές και εξορίες. Οσο κι αν αυτά τα σκληρά πικρά συναισθήματα πλημμύριζαν τις σκέψεις μας και την καρδιά μας, κατά βάθος νιώθαμε τιμή και υπερηφάνεια για τον αγώνα μας.

Ο στρατιώτης Τζίμας πανηγυρίζει την νίκη του Γράμμου

 

 

 

 

Στρατιώτες στο Γράμμο

Ο τραυματισμός του παραπάνω στρατιώτη στον Γράμμο