Η μάχη της Καρδίτσας

Αν ο Δημοκρατικός Στρατός ήθελε να αξιοποιήσει προς όφελός του την, τακτικής σημασίας, νίκη του στο Βίτσι, αλλά και τη σύγχυση και κρίση που σκόρπισε στις τάξεις των αντιπάλων του, όφειλε να δράσει γρήγορα και προς τις πόλεις, οργανώνοντας επιχειρήσεις για την κατάληψή τους, σύμφωνα με την απόφαση του ΠΓ το Νοέμβρη. Στο πλαίσιο αυτό οργανώθηκε και εκτελέστηκε η επιχείρηση για την κατάληψη της Καρδίτσας. Η δραστηριότητα αυτή δεν αποσκοπούσε στη διατήρηση κάτω από την κυριαρχία των ανταρτικών δυνάμεων των αστικών κέντρων που θα καταλαμβάνονταν.
Σύμφωνα με τον Κ. Καραγιώργη, ιδιαίτεροι σκοποί της επιχείρησης της Καρδίτσας ήταν να δημιουργηθεί αντιπερισπασμός στο καθ' αυτό μέτωπο στο Βίτσι και στις επιχειρήσεις του κυβερνητικού στρατού στην Πελοπόννησο, να επιτευχθεί ορισμένη αναδιάταξη των δυνάμεων του εχθρού ωφέλιμη για τις γενικότερες προθέσεις του ΔΣΕ, να λυθεί είτε να προωθηθεί η λύση του προβλήματος ανεφοδιασμού των ανταρτών σε πολεμικό και υγειονομικό υλικό, σε υλικό ιματισμού και υπόδησης καθώς και η λύση του χειμερινού επισιτισμού τους.

Οι δυνάμεις

Η επιχείρηση πραγματοποιήθηκε τη νύχτα 11 προς 12/12/1948 από δυνάμεις του ΔΣΕ αποτελούμενες από την 1η Μεραρχία με διοικητή τον Χ. Φλωράκη (Γιώτη) και την 2η Μεραρχία με διοικητή τον Γιάννη Αλεξάνδρου (Διαμαντή). Στην επιχείρηση πήρε επίσης μέρος και η ταξιαρχία ιππικού του ΔΣΕ με διοικητή τον Στ. Μανάκα (Στέφο) που ανήκε στην 1η Μεραρχία, ενώ διατέθηκαν και 3 ορειβατικά πυροβόλα. Τη γενική διεύθυνση της επιχείρησης είχε ο Κ. Καραγιώργης, διοικητής του ΚΓΑΝΕ. Ο Δ. Βλαντάς αναφέρει ότι η συνολική δύναμη του ΔΣΕ που χρησιμοποιήθηκε στην επιχείρηση ήταν περίπου 4.000 μαχητές. Αντίθετα οι πηγές του κυβερνητικού στρατού κάνουν λόγο άλλοτε για 3.000 μαχητές (εκτίμηση της Χωροφυλακής) και άλλοτε για 2.250 πεζούς και 300 έφιππους (εκτίμηση της Εθνοφρουράς).Απέναντι στις δυνάμεις του ΔΣΕ υπήρχαν οι δυνάμεις της φρουράς της πόλης, δυνάμεις Χωροφυλακής και των ΜΕΑ που, με τις επίσημες πηγές, στο σύνολό τους υπολογίζονται σε 50 αξιωματικούς και 840 οπλίτες. Επίσης κοντά στην πόλη βρίσκονταν και μπορούσαν να επέμβουν άμεσα η 76η Ταξιαρχία, τα 50 και 51 Ελαφρά Τάγματα Πεζικού από την περιοχή Τρικάλων, το 25ο Ελαφρύ Τάγμα Πεζικού από την περιοχή Σοφάδων και το 59ο Ελαφρύ Τάγμα Πεζικού από τη Λάρισα. Η συνολική δύναμη όλων αυτών των στρατιωτικών μανάδων ήταν περίπου 3.000 άνδρες.

Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στα δημοσιευμένα αρχεία του Στρατού, από τις πρώτες ώρες που εκδηλώθηκε η επίθεση του ΔΣΕ εναντίον της πόλης δυνάμεις του κυβερνητικού στρατού με άρματα μάχης και τεθωρακισμένα από τη Λάρισα, το Τσιότι, τα Τρίκαλα και το Μουζάκι κινήθηκαν προς την Καρδίτσα κι έφτασαν εκεί την επομένη της επίθεσης, οπότε και πήραν μέρος στις μάχες.
Η επίθεση των ανταρτών για την κατάληψη της Καρδίτσας ήταν - όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Γ. Μαργαρίτης- «μια ιδιαίτερα σύνθετη επιχείρηση», που όμως στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία. Ο αντίπαλος υπέστη πολλές απώλειες και ο ΔΣΕ κατάφερε να αποκομίσει πολλά λάφυρα και να πραγματοποιήσει αρκετές στρατολογίες. Η επίθεση ξεκίνησε απο τα γύρω υψώματα για το κεντρικό σώμα στρατού του ΔΣΕ, ενώ περίπου 600 άνδρες του είχαν περάσει στο εσωτερικό της πόλης απο την προηγούμενη της επίθεσης με ρούχα πολιτών. Το κεντρικό σώμα στρατου΄διενέργησε κυκλωστική επίθεση στα εξωτερικά φυλάκια της πόλης και το σώμα του ΔΣΕ που βρίσκονταν ήδη μέσα στην πόλη ενέργησε απο πίσω τους απομονώνοντάς τα και εξουδεταιρώνοντάς τα ένα ένα. Πάνω απο 18 φυλάκια καταστράφηκαν. Οι δυνάμεις του ΕΣ που έφθασαν στο σημείο ως ενίσχυση απο τις γύρω περιοχές είχαν να κάνουν με μια κατάσταση κομφούζιου αφού οι εντολές ήταν ασαφείς, οι θέσεις των φίλιων μονάδων απομονωμένες και δεν υπήρχε σταθερό σημείο δράσης ή αναφοράς της επιχείρησης. Τα άρματα φάνηκαν αναξιόπιστα στην δράση τους αφού δράση τους σε κατοικημένη περιοχή ήταν απο την φύση της δύσκολη και δει μάλιστα όταν η πόλη βρίσκεται στα χέρια των εμπειροπόλεμων ανταρτών του ΔΣΕ. Η αεροπορία του ΕΣ χρησιμοποιείται τακτικά αλλά και εδώ δεν υπάρχει μεγάλο νόημα αφού η άμυνα της πόλης στάθηκε ανίκανη να αντισταθεί.

Ο Καραγιώργης για την μάχη της Καρδίτσας

Στη μάχη της Καρδίτσας ρίξαμε τη μεγαλύτερη δύναμη, που μπορέσαμε ποτέ να χρησιμοποιήσουμε στη Νότια Ελλάδα, για συγκεντρωτικό χτύπημα. Χρησιμοποιήθηκαν οι κυριότερες πεζές ταξιαρχίες κρούσης της I και της II Μεραρχίας, καθώς και η Ταξιαρχία Ιππικού. Αλλά και οι εκπαιδευτικοί σχηματισμοί (σχολή αξιωματικών και ουλαμός στελεχών).

Η μάχη μέσα στην πόλη πήρε από την πρώτη στιγμή εξαιρετική σφοδρότητα. Οσες αντιστάσεις δεν έπεφταν, απομονώθηκαν και τα τμήματα προχωρούσαν προς το κέντρο. Ο σιδηροδρομικός σταθμός κράτησε την πρώτη νύχτα και την ημέρα, ως το απόγευμα.

Ο σταθμός επιβητόρων έπεσε, αλλά ξαναπάρθηκε από τον εχθρό, χάρη στα τανκς που έφερε επιτόπου. Αλλά στο νότιο τομέα τα τμήματα προχώρησαν προς το κέντρο και έφτασαν στα πιο οχυρωμένα σημεία του εχθρού (Παυσίλυπο - Πυροβολικό). Την ημέρα η μάχη συνεχίστηκε μέσα στην πόλη, πολύ εντατικά στον βόρειο τομέα και κάπως χαλαρότερη στο νότιο. Επεσαν κι άλλες σοβαρές αντιστάσεις.

Λίγο μετά τα μεσάνυχτα στάλθηκε η διαταγή για τη συνέχιση της επιχείρησης και το ερχόμενο 24ωρο. Τη διαταγή αυτή πήρε η I Μεραρχία και τα τμήματα της πλαγιοφυλακής από τα Τρίκαλα και το Μουζάκι, αλλά δεν πήρε η II Μεραρχία, γιατί δε δούλεψαν οι διαβιβάσεις της με τη διεύθυνση της επιχείρησης και ούτε είχε διατηρήσει κανονικά πλάγια επαφή με την I Μεραρχία.

Ετσι τα ξημερώματα της 13ης του Δεκέμβρη αποχώρησε από την πόλη η II Μεραρχία με όλα τα τμήματα που είχε στις διαταγές της. Η διεύθυνση της επιχείρησης διέταξε τότε τα τμήματα της II Μεραρχίας να πάρουν διάταξη μέσα στον κάμπο και ένα τμήμα της να βαδίσει και πάλι προς το ανάχωμα της Καρδίτσας. Παράλληλα, έβγαλε τα τμήματα της I Μεραρχίας έπειτα από μια ψεύτικη επίθεση και άφησε οπισθοφυλακή μέσα στον κάμπο, στα κανονικά τους δρομολόγια προς τα ριζά.

Το μεσημέρι είχε συμπληρωθεί η υποχώρηση. Ο εχθρός στάθηκε ανίκανος να αντιληφθεί έγκαιρα τι ακριβώς συνέβαινε. Οταν το κατάλαβε (στις 4 το απόγευμα) ήταν πια πολύ αργά για οποιαδήποτε ενέργεια με τα μηχανοκίνητα και το πυροβολικό του. Χρησιμοποίησε μόνο εντατικά την αεροπορία, αλλά χωρίς κανένα απολύτως αποτέλεσμα για τα τμήματά μας. Και χρειάστηκε μέρες να περιμαζέψει τις εκατοντάδες των νεκρών και των τραυματιών του και να λογαριάσει τι ακριβώς πήραμε από τις αποθήκες ανεφοδιασμού".



Εκτιμήσεις αντιπάλων του ΔΣΕ για την επιχείρηση

Στις 13/12 οι ανταρτικές δυνάμεις αποσύρθηκαν από την πόλη, έχοντας πραγματοποιήσει μία από τις πιο δύσκολες επιχειρήσεις του ΔΣΕ και μία από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του. Να τι λέει σχετικά ο στρατηγός Ζαφειρόπουλος: «Η επίθεση κατά της Καρδίτσης είναι η μεγαλυτέρα επιθετική ενέργεια των τμημάτων του ΚΓΑΝΕ και ταυτοχρόνως η μεγαλυτέρα επιθετική ενέργεια του ΔΣΕ κατά κατωκημένου τόπου εις ολόκληρον την Ελλάδα. Η προπαρασκευή της επιχειρήσεως υπήρξεν επιμελημένη και προηγήθη εκτέλεσις πολλών ασκήσεων υπό των τμημάτων κατά κατωκημένων τόπων. Η διαταγή επιχειρήσεων υπήρξε πλήρης, μετά λεπτομερεστάτων σχεδιαγραμμάτων της πόλεως και των εχθρικών αντιστάσεων. Αι πληροφορίαι περί των δυνάμεων και της οργανώσεως της φρουράς Καρδίτσης υπήρξαν ακριβείς και νωπαί και τούτο κατέδειξε την αξίαν των Π.Ε. (σ.σ. Πολιτικών Επιτρόπων) των πόλεων.
Η ορμητικότητης των τμημάτων ήτο πολύ καλή και διακρίθησαν αι μαχήτριαι γυναίκες, αίτινες έδρασαν με φανατισμόν μεγαλύτερον του ανδρικού. Τα στελέχη απέδειξαν μεγάλην βελτίωσιν εις την τεχνικήν του αγώνος. Η αποχώρησις των συμμοριακών τμημάτων εν ημέρα και επί εδάφους πεδινού υπό την άμεσον επίδρασιν της Αεροπορίας έγινε με συνοχήν και τάξιν».
Ο Ευ. Αβέρωφ χαρακτηρίζει την επιχείρηση της Καρδίτσας ως «μία από τις πιο τολμηρές και τις πιο συγκλονιστικές επιδρομές του ΔΣΕ». Και προσθέτει: «Οι επιτεθέντες παρέμειναν οι αδιαμφισβήτητοι κύριοι της πόλεως επί 18 ώρες. Επειτα από αυτές, χρειάσθηκε αγώνας δέκα ωρών για να εγκαταλείψουν την πόλη. Ο ψυχολογικός αντίκτυπος ήταν τρομερός. Ηταν η πρώτη φορά που μια πόλη που βρισκόταν σε πεδιάδα κατελαμβάνετο και εδηούτο από τους αντάρτες. Δεν αισθανόταν πλέον κανείς ασφαλής παρά μόνον στις μεγάλες πόλεις. Το χειρότερο ήταν ότι αυτά συνέβαιναν μετά τη νικηφόρο επίθεση του θέρους, μετά από τις επικίνδυνες αποτυχίες του Φθινοπώρου».

Χωρίς αμφιβολία, οι ομολογίες των αντιπάλων του ΔΣΕ επιβεβαιώνουν την υπεροχή των ανταρτών απέναντι των αντιπάλων τους σε όλα τα ζητήματα εκτός ενός, που επέδρασε αποφασιστικά στην τελική έκβαση του πολέμου, τις εφεδρείες. Αλλά ανεξάρτητα απο την τελική έκβαση, η τρίχρονη δράση του ΔΣΕ είναι εποποιία του επαναστατικού μας κινήματος στις τότε συνθήκες ενάντια στον ιμπεριαλισμό και το ντόπιο μοναρχοφασιστικό κατεστημένο για τη λαϊκή εξουσία στην Ελλάδα.

Πηγή : Ριζοσπάστης, ΑΣΚΙ