Οι αντιστασιακές οργανώσεις στο νομό Λασηθίου πριν την Απελευθέρωση

ΕΑΜ-ΕΠΟΝ-ΚΚΕ

Το ΕΑΜ και το ΚΚΕ απλώνονται σε όλα τα χωριά του νομού Λασηθίου, με εξαίρεση μερικά χωριά στο ανατολικότερο μέρος της επαρχίας Σητείας, η οποία βρισκόταν κάτω από την αγγλική επιρροή. Η νομαρχιακή επιτροπή λειτουργούσε το 1944 ως συλλογικό όργανο με επικεφαλής της τον Ρούσσο Κούνδουρο, πρώην βουλευτή των Φιλελευθέρων και γραμματέα το Μανόλη Πιτυκάκη, απότακτο συνταγματάρχη του 1935, που είχε πάρε μέρος στη Μάχη της Κρήτης. Άλλα σημαντικά μέλη των ΕΑΜικών οργανώσεων υπήρξαν οι: Μανόλης Μυλωνάκης, ταγματάρχης, απότακτος του 1935 και αλβανομάχος, Περικλής Χατζηανδρέου, πρωτοδίκης, Στέφανος Λαζαρίδης επιθεωρητής δημοτικής εκπαίδευσης και Γιώργος Μηλιαράς, πρώην στρατιωτικός διοικητής του νομού Λασηθίου.

Οι Μανόλης Πυτικάκης και ο πρωτοδίκης Περικλής Χατζηανδρέου υπήρξε από τα πιο δραστήρια στελέχη του ΕΑΜ, ενώ κατά καιρούς στις συνεδριάσεις της ΝΕ του ΕΑΜ λάμβανε μέρος και ο Μιλτιάδης Πορφυρογένης εκ μέρους του ΚΚΕ, ο Νίκος Συμβουλάκης, ο Αντώνης Δουραχαλής και ο Μάρκος Ζουριδάκης. Μόνιμα λάμβανε μέρος στις συνεδριάσεις της ΝΕ του ΕΑΜ, ο Μανόλης Καλλιατάκης, επιφανής κομμουνιστής δικηγόρος. 

Σε όλο το νομό λειτουργούσαν Επαρχιακές Επιτροπές του ΕΑΜ, με βάση τις οργανώσεις των τεσσάρων πολιτειών του οροπεδίου Λασηθίου. 

Παράλληλα, ο τεχνικός μηχανισμός του ΕΑΜ είχε βελτιωθεί σημαντικά. Υπήρχαν σταθεροί σύνδεσμοι, γιάφκες, παράνομα σπίτια και κρησφύγετα των καταδιωκόμενων. Το ΕΑΜ διέθετε ποδήλατα και σημαντικό εκδοτικό μηχανισμό, ο οποίος εξέδιδε σειρά από εφημερίδες όπως τη μηνιαία "Εθνικό Εγερτήριο". Συνεχίζει παράλληλα να εκδίδεται η εφημερίδα του ΚΚΕ "Μάχη", όργανο της Περιφερειακής Επιτροπής Λασηθίου. Το Δεκέμβριο του 1943 ξεκινά να εκδίδεται επίσης, η εφημερίδα "Η φωνή των νέων", όργανο της Νομαρχιακής Επιτροπής της ΕΠΟΝ του νομού Λασηθίου.

Οι εφημερίδες αυτές γράφονταν σε στένσιλ, με γραφομηχανές που είχαν κλαπεί από διάφορες υπηρεσίες και ήταν παράνομες και κατόπιν τυπώνονταν σε πολύγραφο. Το "Εθνικό Εγερτήριο" εκδίδονταν στα σπίτια του Ανδρές Τσιχλή και του Γιάννη Παυλάκη. Στο σπίτι του Γιώργη Χατζηδάκη, στον Άγιο Νικόλαο εκδιδόταν η "Μάχη" και η "Η φωνή των νέων". Οι γραφομηχανές είχαν παρθεί από τη Νομαρχία και την Εισαγγελία του νομού. Η εφημερίδα "Εμπρός" των νέων του ΕΑΜ Νεάπολης, καθώς και ο "Επαναστάτης" όργανο του ΚΚΕ Νεάπολης εξακολουθούσαν να εκδίδονται πιο "πρωτόγονα", με ζωική πηκτή. Οι μεμεβράνες, μετά το χτύπημα της γραφομηχανής, πήγαιναν στον πολύγραφο που είχε εγκατασταθεί στο χωριό Λακκώνια, στο σπίτι του Κώστα Σταυρακάκη, πέντε χιλιόμετρα έξω από τον Άγιο Νικόλαο. Στη συντακτική επιτροπή των εφημερίδων βρισκόταν ο χημικός Γιώργης Τσαμπαρλάκης και ο ποιητής και φιλόλογος Γιάννης Μενεγάκης.

Από τις αρχές του 1944, ξεκίνησαν να εκδίονται και οι εφημερίδες "Ελευθερία" της ΕΠΟΝ Αγίου Νικολάου, σε γραφομηχανή, "Ο ΕΠΟΝίτης" όργανο της ΕΠΟΝ Ιεράπετρας, πολυγραφημένη και "Η φωνή του λαού" όργανο του ΕΑΜ Ιεράπετρας, που επίσης εκδιδόταν σε πολύγραφο. Σε καθεμιά από τις τέσσερις πολιτείες του νομού Λασηθίου υπήρχαν παράνομα ραδιόφωνα και καθημερινά κυκλοφορούσε δελτίο ειδήσεων για πλήρη ενημέρωση του λαού. 

Στο τέλος του 1943, η δύναμη μόνο των κομματικών οργανώσεων της Αχτιδικής Επιτροπής Ιεράπετρας ξεπερνούσε τα 600 μέλη. Στην επαρχεία Σητείας το ΚΚΕ διέθετε 70 μέλη, στην Αχτιδικής του οροπεδίου Λασηθίου 50 μέλη, ενώ η Αχτιδική Επιτροπή του Αγίου Νικολάου, μαζί με τα γύρω χωριό οργάνωνε περίπου 250 μέλη. Τέλος, η Αχτιδική Επιτροπή της Νεάπολης, με τα γύρω χωριά οργάνωναν περί τα 250. Σύνολο κομματικών μελών, περίπου 1200. Παράλληλα, η ΕΠΟΝ οργάνωνε περίπου 600 μέλη και άλλα τόσα περίπου το ΕΑΜ, χωρίς να μετρούνται σε αυτά τα μέλη του ΚΚΕ. 

ΕΛΑΣ

Μετά τα γεγονότα της Βιάννου, ο ΕΛΑΣ Λασηθίου είχε ανασυγκροτηθεί. Η ομάδα των Λασηθιώτικων βουνών, με επικεφαλής το Νίκο Σαμαρείτη διέθετε τώρα περισσότερα λημέρια, όπλα και διασυνδέσεις σε όλο το νομό και τα ορεινά χωριά. Δεκάδες άνθρωποι βοήθησαν στη συγκέντρωση οπλισμού, που προερχόταν κυρίως από τους Ιταλούς, όπως και σε ιματισμό, άρβυλα και άλλα εφόδια. Ο ΕΛΑΣ Κρήτης είναι καλύτερα εξοπλισμένος και πιο μαζικός από κάθε άλλη οργάνωση της Κρήτης. 

Τα μάχιμα τμήματα του ΕΛΑΣ στο Λασήθι, αλλά και σε όλη την Κρήτη περιβάλλονται πια από ένα πυκνό δίκτυο μαζικότατων οργανώσεων και επισιτιστικών συνεταιρισμών. Μέλη του ΕΑΜ δρουν μέσα στις γερμανικές και αγγλικές υπηρεσίες πληροφοριών και παρέχουν σημαντικές πληροφορίες στον ΕΛΑΣ, για τη διεξαγωγή των επιχειρήσεών του.

Σπουδαίο παράλληλα, είναι και το δίκτυο των οπλαποθηκών του ΕΛΑΣ. Μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, στον ΕΛΑΣ Λασηθίου έφθασαν πάνω από 60 όπλα και δεκάδες κάσες με εφόδια και πυρομαχικά. Από τη δική τους πλευρά, οι αγγλικές αποστολές δεν δίνουν στον ΕΛΑΣ ούτε ένα ζευγάρι αρβύλες. Το ΕΑΜ θέτει ως καθήκον του τη συλλογή οπλισμού των Ιταλών και ο ΕΛΑΣ οργανώνει αποθήκες σε δεκάδες σπηλιές, φαγώματα και μιτάτα. Με τον τρόπο αυτό, η οπλική και επιχειρησιακή υπεροχή του ΕΛΑΣ Λασηθίου είναι στα μέσα του 1944 αδιαμφισβήτητη έναντι κάθε άλλης οργάνωσης.

Τα σπίτια 

Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω το ΕΑΜ, το ΚΚΕ και ο ΕΛΑΣ διέθεταν στο νομό εκατοντάδες ασφαλή σπίτια στη διάθεσή τους. Οικογένειες του Λασηθίου, με μεγάλο κίνδυνο της ζωής τους άνοιγαν πρόθυμα τα σπίτια τους, στον αγωνιστή, τον αντάρτη και τον κομμουνιστή, προσφέροντας τεράστιες υπηρεσίες στον αγώνα. Μερικές από αυτές τις οικογένειες υπήρξαν οι εξής:

Στην Ιεράπετρα: Οι οικογένειες Κοπανάκη Μαρίας, Χρυσοφάκη Ευδοκίας, Δασκαλάκη Άννας, Φραγκάκη Λευτέρη, Γαϊτάνου Λευτέρη και Χριστοφιδάκη Γιώργη.

Στις Μάλες: Η οικογένεια του γιατρού Χουρδάκη.

Στο Κάτω Χωριό Ιεράπετρας: Οι οικογένειες Φραγκούλη, Νίκου Καζαντζάκη, Ανδρέα Φλουράκη και Γράσσου.

Στη Σητεία: Οι οικογένειες του Σπύρου Ντούλη, του Πλωμαρίτη και το ξενοδοχείο "Μύσσων".

Στη Νεάπολη: Οι οικογένειες του Μανόλη Φρουδά, του Γιάννη Παυλάκη, της Μαρίας Κοκολάκη, του Πατσιδιώτη, του Ανδρέα Τσιχλή, του Κωστή Λουμπούνη, του Τσιχλανδρέα, και το εργοστάσιο του Κωστή Λουμπούνη.

Στη Λατσίδα: Οι οικογένειες του Δημήτρη Φραγκάκη, του Δινεράκη και η οικογένεια Τζαγκουρνή.

Στο Βραχάσι: Οι οικογένειες του Μιχάλη Κοσμαδάκη, της Μαρίας Ψαλλιδάκη, της Δώρας Φθενάκη και του Μίχαλου. 

Στη Φουρνή: Οι οικογένεια του Γραμματικάκη.

Στην Ελούντα: Η οικογένεια του Κατρίνη

Στον Άγιο Νικόλαο: Τα σπίτια των Παναγιωτάκη, Χατζηπαναγιώτου, Γιώργη Χατζηδάκη, Μανόλη Κατσούλη, Γιώργη Δεσποτάκη, Σπύρου Μεθυμάκη και Νίκου Στεφανάκη.

Στην Κριτσά: Τα σπίτια των Σήφη Νερατζούλη και του Γιάννη Κουτάντου.

Στον Κρούστα: Οι οικογένειες Σωρού, Γεροντάκη, Λασηθιωτάκη και του Γιάννη Ρουκουνάκη.

Στο οροπέδιο Λασηθίου: Η οικογένεια του Ζαχαριά Κυριακάκη

Στο Καμινάκι: Το σπίτι της Ελευθερίας Σκυβαλάκη.

Το δίκτυο των συνδέσμων 

Στο δίκτυο των συνδέσμων του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-ΚΚΕ Λασηθίου, οι παρακάτω άνδρες και γυναίκες αγωνίστικαν σε συνθήκες επικίνδυνες και κοπιαστηκές, για την επικοινωνία των οργανώσεων του νομού: Βιργινία Σαμαρείτη, Μαρίκα Κοκκινάκη, Γιώργης Καραγιάννης και Μανόλης Φρουδάς.

Πηγή: Μιχάλης Κοκολάκης, Ανατολική Κρήτη- Κατοχή, Αντίσταση, Εμφύλιος, Γνώσεις, Αθήνα 1980.