Οι σημαντικότερες συμπλοκές και συγκρούσεις του ΔΣΕ Κεφαλλονιάς- Μέρος 2ο

Οι μεγαλύτερες συμπλοκές και μάχες

Η μάχη στη θέση Αη- Λευτέρης του Μεγάλου Βουνού (Αίνου)

Η μάχη αυτή ανάμεσα σε ομάδα του ΔΣΕ με επικεφαλής τον ηγέτη του Φώτη Σγούρο και σε καταδιωκτικά αποσπάσματα Χωροφυλακής, ενισχυμένα από ενόπλους τρομοκράτες και ΜΑΥ υπήρξε πολύωρη και αιματηρή. Πραγματοποιήθηκε πάνω από τη χαράδρα που οδηγεί από το προσεισμικό χωριό Βαλσαμάτα προς το Μεγάλο Βουνό και συγκεκριμένα στη θέση Αη- Λευτέρης, όπου και στα χρόνια της Κατοχής, είχε διεξαχθεί συμπλοκή ανάμεσα σε γερμανικές και ΠΟΚικές δυνάμεις και σε μαχητές του ΕΛΑΣ, υπό το ηγετικό του στέλεχος Αγ. Μηλιαρέση, από τις 9 έως τις 12 Ιουλίου 1944. Πριν από τη μάχη αυτή είχε προηγηθεί στις 6 Φλεβάρη 1947 επίθεση ομάδας επτά ανδρών του ΔΣΕ, ξανά με επικεφαλής το Σγουρό, οπλισμένων με αυτόματα ενάντια σε λεωφορείο που πραγματοποιούσε τη συγκοινωνία ανάμεσα στο Αργοστόλι και το Γιαλό Σάμης.

Με τις ριπές που έριξαν οι άνδρες του ΔΣΕ, το λεωφορείο αναγκάστηκε να σταματήσει και σε συνέχεια, κάνοντας έλεγχο των επιβατών, οι άνδρες του ΔΣΕ συνέλαβαν το γνωστό τρομοκράτη Τρωιάννο. Μετά από δίωρη κράτηση, το λεωφορείο συνέχισε την πορεία του, ενώ ο ίδιος ο Σγουρός εκτέλεσε τον τρομοκράτη. Το πτώμα του βρέθηκε αργότερα στο σημείο της σύλληψης. Μετά το περιστατικό, οι άνδρες του υποχώρησαν προς τα ενδότερα του βουνού.

Ειδοποιημένος στο μεταξύ ο σταθμός της Χωροφυλακής των Βαλσαμάτων κινήθηκε την επόμενη ημέρα, 7 Φλεβάρη 1947 με απόσπασμα δύναμης 12 ανδρών σε καταδίωξη της ομάδας του ΔΣΕ με κατεύθυνση τον Αη- Λευτέρη. Παρόλα αυτά, η κομματική οργάνωση των Βαλσαμάτων είχε ήδη ειδοποιήσει την ομάδα του Σγουρού- Ματιάτου για τις κινήσεις της Χωροφυλακής και οι μαχητές του ΔΣΕ κατέλαβαν ισχυρές θέσεις στήνοντας ενέδρα στο απόσπασμα της Χωροφυλακής. Με την εμφάνιση των ανδρών του αποσπάσματος, οι άνδρες του ΔΣΕ άρχισαν να βάλλουν με ομαδικά πυρά ενάντιά τους και οι χωροφύλακες απάντησαν σε αυτά καταλαμβάνοντας και εκείνοι θέσεις. Η μάχη κράτησε πάνω από δύο ώρες και είχε σαν αποτέλεσμα το θάνατο τεσσάρων χωροφυλάκων, οι οποίο αναγκάστηκαν τελικά σε υποχώρηση. 

Φθάνοντας ξανά στα Βαλσαμάτα, οι χωροφύλακες επιδόθηκαν σε πρωτοφανείς βιαιοπραγίες ενάντια στους ντόπιους και τις περιουσίες τους. Ο ΔΣΕ, στη μάχη αυτή κατέλαβε σημαντικό πολεμικό υλικό που εγκατέλειψαν οι χωροφύλακες επί τόπου και αποσύρθηκαν χωρίς απώλειες στα ενδότερα της δασώδους περιοχής του Μεγάλου Βουνού.

Η επίθεση στα χωριά Δηλινάτα και Δαυγάτα

Μια από τις πιο αιματηρές επιχειρήσεις του τμήματος του ΔΣΕ υπήρξε αυτή που πραγματοποιήθηκε αργά το βράδυ της 31ης Δεκεμβρίου 1947 προς την 1η Γενάρη του 1948, κυρίως ενάντια στο χωριό Δηλινάτα και κατά δεύτερον ενάντια στο χωριό Δαυγάτα. Η ηγεσία του τμήματος πήρε την απόφαση αυτής της επιχείρησης με σκοπό εκπρόσωποί του να μιλήσουν στους χωρικούς για την ανάγκη να αγωνιστούν για την ειρήνευση του τόπου και τη συμφιλίωση και να ενδυναμώσουν το αγωνιστικό ηθικό τους απέναντι στους τρομοκράτες των διαφόρων παρακρατικών συμμοριών του νησιού.

Το σχέδιο της όλης επιχείρησης προέβλεπε την είσοδο στο χωριό Δηλινάτα, μιας ομάδας 7-8 ανδρών με επικεφαλής τους τον Γεράσιμο Ματιάτο (Ρήγα), η οποία είχε το κύριο βάρος της επιχείρησης και της πραγματοποίησης του στόχου της, την ταυτόχρονη είσοδο στο πλησιέστερο χωριό, Δαυγάτα, μιας δεύτερης ομάδας 3-4 ανδρών με επικεφαλής τον Μ. Κουλουμπή και την εγκατάσταση μιας άλλης, τρίτης ομάδας 5 ανδρών, με επικεφαλής τον Φώτη Σγουρό σε επίκαιρη θέση, έξω από τα Δηλινάτα, με εντολή να ειδοποιήσει τις δύο άλλες ομάδες σε περίπτωση κινήσεων από τη Χωροφυλακή προς τα δύο χωριά.

Και οι τρεις ομάδες του ΔΣΕ βρίσκονταν τις πρώτες βραδινές ώρες της 31ης Δεκέμβρη στην πορεία προς πραγματοποίηση των εντολών και των στόχων τους. Από αυτές η ομάδα του Κουλουμπή κατόρθωσε να μπει αιφνιδιαστικά στο χωριό Δαυγάτα και χωρίς να σημειωθεί καμιά αντίδραση ενάντιά της, πέτυχε να στρατολογήσει τον Διονύσιο Γασπαρινάτο, να συλλάβει αναίμακτα τον παρακρατικό τρομοκράτη του χωριού Δ. Βαγγελάτο, υπεύθυνο μαζί με άλλους για τη σφαγή των οκτώ συγχωριανών του στο Μονοδένδρι της Φάλαρης, το Μάρτιο του 1946. Στη συνέχεια, η ομάδα αποσύρθηκε στο προκαθορισμένο μέρος συνάντησης όλων των ομάδων μετά το τέλος της επιχείρησης. Η άλλη και σημαντικότερη ομάδα, αυτή του Ματιάτου πέτυχε και αυτή ανενόχλητα να μπει στο χωριό Διληνάτα και να φτάσει στο καφενείο του Κυριάκη Σουπιωνά, ιδιοκτησίας του ενόπλου τρομοκράτη Αριστοτέλη Τζωρτζάτου, βασικών και αυτών των δυο υπευθύνων της σφαγής των οκτώ Δαυγάδων στο Μονοδένδρι.

Η είσοδος των πρώτων ανδρών της ομάδας στο καφενείο αιφνιδίασε τους χωρικούς που βρίσκονταν εκεί, ενώ  ο αρχηγός της ομάδας, Γεράσιμος Ματιάτος δήλωνε την ταυτότητα των ανδρών του. Ακριβώς εκείνη τη στιγμή, ο εγκληματίας Αρ. Τζωρτζάτος έριξε αιφνιδιαστικά χειροβομβίδες αδιάκριτα και αδιαφορώντας για τα αποτελέσματα. Επακολούθησαν τότε πυροβολισμοί και ρίψη νέας χειροβομβίδας με αποτέλεσμα να επακολουθήσει σύγχυση και πανικός και από τα θραύσματα των χειροβομβίδων και τα ωστικά τους αέρια να πέσουν τέσσερις νεκροί από τους χωρικούς και οκτώ τραυματίες, από τους οποίους ένας αργότερα υπέκυψε στα τραύματά του. Από τους άνδρες της ομάδας του Γεράσιμου Ματιάτου έπεσε βαριά τραυματισμένος ο Παναγής Γαλιατσάτος, νέος 22 χρονών, από το χωριό Βλασαμάτα, τον οποίο αποτελείωσαν οι παρακρατικοί που διασώθηκαν, ενώ ελαφρύτερα τραυματισμένοι ήταν οι Γεράσιμος Ματιάτος, Διονύσης Μαρκουλάτος και ο Κωνσταντίνος Χριστοφοράτος. 

Οι άνδρες της ομάδας του Ματιάτου, εκτός από τον Παναγιώτη Γαλιατσάτο, κατόρθωσαν τελικά να αποσυρθούν από το χωριό, να φτάσουν στην ομάδα-φυλάκιο του Σγούρου, να ενωθούν και με τους άνδρες του Κουλουμπή και όλοι μαζί διαμέσου μονοπατιών να κατευθυνθούν προς το βουνό Ρούδι, από εκεί στα Ζερβάτα-Μουζακάτα, για να καταλήξουν στην Αντίσαμο και ειδικότερα στην Παχειά Πούντα, όπου ήταν και το κύριο καταφύγιο του ΔΣΕ Κεφαλλονιάς.

Η επιχείρηση στο Αργοστόλι

Ασφαλείς πληροφορίες που είχαν φτάσει στην ηγεσία του τμήματος του ΔΣΕ Κεφαλλονιάς έφερναν τον εγκληματία προδότη και συνεργάτη των Γερμανών, ηγέτη των ενόπλων παρακρατικών στο νησί, Φωκίωνα Αλυσανδράτο (Γάκια) να διαμένει στο προσεισμικό ξενοδοχείο "Τουριστικόν" στην πλατεία Καμπάνας. Για αυτό συνέλαβε το παράτολμο σχέδιο του εγχειρήματος της εισόδου στην πόλη και την επίθεση εναντίον του ξενοδοχείου, τη σύλληψη του εγκληματία και την εκτέλεσή του. 

Σύμφωνα με το σχέδιο, μια δύναμη ανδρών του ΔΣΕ θα εγκαθίστατο στη θέση Μύλοι, πάνω από τη γέφυρα του Αργοστολιού με επικεφαλής τον Γεράσιμο Μαραβέγια, άλλη δύναμη με επικεφαλής τον Κωνσταντίνο Χριστοφοράτο θα εγκαθίστατο στη νερομάνα του Κουτάβου, τρίτη δύναμη με επικεφαλής τον Φώτη Σγουρό θα τροφοδιόταν στη διασταύρωση του χωριού Τραυλιάτα προς το Κάστρο και μια τέταρτη δύναμη που θα αποτελούσε και την ομάδα κρούσης με επικεφαλής της το Γεράσιμο Ματιάτο και τον Παναγή Χριστοφοράτο θα έμπαινε στην πόλη, θα κατευθυνόταν προς την πλατεία Καμπάνας και με αιφνιδιαστική ενέργεια θα εφορμούσε στο ξενοδοχείο για να συλλάβει το Γάκια. Για την κάλυψη αυτής της τελευταίας ομάδας κρούσης, ο Ορέστης Μποζάς θα παρέμενε φρουρός στη γωνία της διασταύρωσης του Λιθόστρωτου με την οδό Δεβοσέτου, ενώ παράλληλα, ο μαχητής Βενιζέλος από τη Λακήθρα θα παρέμενε φρουρός στην περιοχή του Αγίου Νικολάου, έξω από το Αργοστόλι προς την Κρανιά.

Το σχέδιο πραγματοποιήθηκε όπως είχε καθοριστεί και όλοι οι άνδρες του τμήματος του ΔΣΕ βρέθηκαν στην προκαθορισμένη τους θέση, αργά προς τα μεσάνυχτα της 20ης προς 21η Φλεβάρη 1948. Σύνθημα για όλους, όπου και αν βρίσκονταν ήταν να αρχίσουν πυκνούς πυροβολισμούς στον αέρα που θα σηματοδοτούσαν την επίτευξη του στόχου, με σκοπό τη δημιουργία σύγχυσης και πανικού. Όμως, ενώ η ομάδα κρούσης κοντά στα μεσάνυχτα βάδιζε ανεμπόδιστα στο Λιθόστρωτο με κατεύθυνση το ξενοδοχείο και είχε πλησιάσει στην πλατεία Καμπάνας, ο 23χρονος χωροφύλακας Παντελής Πενταράκης, που βάδιζε εκείνη τη νύχτα σκοπός-ανιχνευτής στην περιοχή του Αγίου Νικολάου, άκουσε γαβγίσματα σκύλων και θέλοντας να εξακριβώσει την προέλευση του θορύβου και μπήκε στο στενό μονοπάτι απέναντι από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου, όπου όμως ενέδρευε ο μαχητής Βενιζέλος. Ο τελευταίος πίστεψε ότι είχε γίνει αντιληπτός και πυροβόλησε το χωροφύλακα σκοτώνοντάς τον επί τόπου.

Με το άκουσμα των πυροβολισμών αυτών, οι ομάδες του τμήματος του ΔΣΕ που βρίσκονταν στους Μύλους και στη νερομάνα του Κουτάβου, σύμφωνα με το προκαθορισμένο σύνθημα, άρχισαν πυκνούς πυροβολισμούς στον αέρα, ενώ οι άνδρες της ομάδας κρούσης εξαιτίας αυτών των πυροβολισμών θορυβήθηκαν, εγκατέλειψαν την επίθεση ενάντια στο ξενοδοχείο και υποχώρησαν προς την ομάδα του Σγουρού, όπου συγκεντρώθηκαν και οι άνδρες των άλλων ομάδων, για να αναχωρήσουν όλοι χωρίς απώλειες.

Το εγχείρημα αυτό του τμήματος του ΔΣΕ Κεφαλλονιάς αν και δεν πέτυχε τον αντικειμενικό του στόχο, προκάλεσε ωστόσο ενθουσιασμό στους δημοκρατικούς πολίτες του Αργοστολίου και τους φυλακισμένους πατριώτες, σύγχυση όμως αναταραχή και πανικό τους κρατικούς υπεύθυνους παράγοντες και στους παρακρατικούς συμμάχους τους, ενώ συνιστά και μια από τις σημαντικές επιχειρήσεις του τμήματος του Δημοκρατικού Στρατού Κεφαλλονιάς στη διάρκεια του Εμφυλίου.

Η μάχη στον Καραβόμυλο της Σάμης

Φονικότατη από την πλευρά της απώλειας ανδρών της Χωροφυλακής υπήρξε η μάχη που πραγματοποιήθηκε στις 17 Μάη 1948 στην οδική αρτηρία Αγίας Ευφημίας- Γιαλού Σάμης κοντά στον Καραβόμυλο. Τη μέρα αυτή, ο υπομοίραρχος Αντώνιος Μαρούδας, διοικητής του μεταβατικού αποσπάσματος της περιφέρειας της Πυλάρου, πήρε εντολή να μεταβεί στο Αργοστόλι, για να συναντήσει τον υπαρχηγό της Χωροφυλακής υποστράτηγο Μ. Μπριλλάκη, που είχε φτάσει στο νησί και να πάρει σχετικές οδηγίες για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των ανδρών του ΔΣΕ. Σε εκτέλεση αυτής της εντολής, ο υπομοίραρχος κατέβηκε στο Αργοστόλι με πέντε άνδρες του αποσπάσματός του και μετά τον τερματισμό της εκεί αποστολής του, γύρισε στην έδρα του Αγία Ευφημία.

Εκεί, την ίδια ημέρα στις πρώτες απογευματινές ώρες παρέλαβε την υπόλοιπη δύναμη του αποσπάσματός του, που την αποτελούσαν 13 άνδρες και με αυτοκίνητο ακολουθώντας τον παραλιακό δρόμο κατευθυνόταν από την Αγία Ευφημία προς το Γιαλό Σάμης. Στο μεταξύ, έπειτα από σχετικές ασφαλείς πληροφορίες για τις κινήσεις του υπομοίραρχου και των ανδρών του, μια ομάδα του τμήματος του ΔΣΕ, από πέντε άνδρες με επικεφαλής τον Γεράσιμο Γρηγοράτο (Αστραπόγιαννο), πήρε την απόφαση να στήσει ενέδρα έξω από το Γιαλό της Σάμης, κοντά στον Καραβόμυλο, εκεί όπου ο Αστραπόγιαννος είχε χτυπήσει αποτελεσματικά με νεκρούς και τραυματίες, το τελευταίο κλιμάκιο των Γερμανών που αποχωρούσε το νησί.

Στο ίδιο αυτό σημείο ακροβόλισε τους άνδρες του τοποθετώντας τους σε επίκαιρες θέσεις και με την άφιξη στο σημείο της ενέδρας του αυτοκινήτου με τον Μαρούδα, τους άνδρες του και παρακρατικούς διέταξε ενάντιά τους καταιγιστικά πυρά οπλοπολυβόλων, αυτόματων και χειροβομβίδων. Οι χωροφύλακες και οι παρακρατικοί με τον υπομοίραρχο αιφνιδιάστηκαν από τα πυρά που δέχθηκαν, ενώ το αυτοκίνητο, που τους μετέφερε παρεξέκλινε ένεκα του θανάτου του οδηγού του και έπεσε στη θάλασσα. Τα πυρά των ανδρών του ΔΣΕ ενάντια στο απόσπασμα συνεχίστηκαν πυκνά και η συμπλοκή που ακολούθησε κράτησε περίπου πέντε ώρες και έληξε με ήττα της Χωροφυλακής. 

Στο πεδίο μάχης έπεσαν οκτώ νεκροί χωροφύλακες, ανάμεσά τους και ο υπομοίραρχος Μαρούδας, ενώ σημειώθηκαν και τραυματισμοί πέντε ακόμα. Οι άνδρες του Αστραπόγιαννου, που δεν είχαν καμιά απώλεια πήραν άφθονο οπλισμό και άλλα είδη και αναχώρησαν προς το μόνιμο καταφύγιο του τμήματος του ΔΣΕ στην Παχειά Πούντα.

Πηγή: Σπύρος Λουκάτος, Τα χρόνια της Απελευθέρωσης και του Εμφυλίου Πολέμου στην Κεφαλλονιά και Ιθάκη 1945-1950, Νόβολι, Αθήνα 2012.