Η εξόντωση της ηγεσίας του ΔΣΕ Κεφαλλονιάς

Η άφιξη δυνάμεων του κυβερνητικού στρατού στην Κεφαλλονιά, όπως αναφέρθηκε και σε προηγούμενο άρθρο, αλλά και η ένταση των επιχειρήσεων και της δραστηριότητας της Χωροφυλακής, των ΜΑΥ και των διαφόρων παρακρατικών συμμοριών, έφερε εντός του 1949, το τμήμα του ΔΣΕ Κεφαλλονιάς σε ιδιαίτερα δύσκολη θέση. Τελικό αποτέλεσμα των επιχειρήσεων αυτών υπήρξε η αναπόφευκτη ήττα και διάλυση του τμήματος του ΔΣΕ στο νησί και η σταδιακή εξόντωση των ηγετών του.

Η εξόντωση αυτή πραγματοποιήθηκε σταδιακά, με τη χρονική αλληλουχία που περιγράφεται παρακάτω.

Το τμήμα του Φώτη Σγουρού

Πρώτο καίριο πλήγμα ενάντια στο ΔΣΕ Κεφαλλονιάς ήταν η εξόντωση του ηγέτη του Φώτη Σγουρού από το χωριό Μιχάτα των Ομαλών, εθνοσύμβουλου της Κρανιάς στο Εθνικό Συμβούλιο της ΠΕΕΑ, στα χρόνια της Κατοχής και διοικητή της Εθνικής Πολιτοφυλακής στο νομό, αμέσως μετά την Απελευθέρωση. Υπήρξε ένας από τους αγνότερους και πολλαπλώς καταξιωμένους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης στο νομό. Η εξόντωσή του πραγματοποιήθηκε τις πρώτες πρωινές ώρες της 5ης Σεπτεμβρίου 1949.

Τότε οι κυβερνητικές δυνάμεις είχαν στήσει ενέδρα στη θέση Μελίσσια του οροπεδίου της Μολούς, προφανώς έπειτα από πληροφορίες τους ότι η ομάδα του ΔΣΕ θα μετακινούνταν από το οροπέδιο, όπου ήταν η έδρα της, με κατεύθυνση τη Σάμη. Πράγματι η ομάδα με επικεφαλής το Σγουρό, πολύ πρωί στις 05/09 κατέβηκε στον κάμπο της Σάμης για να μαζέψει καλαμπόκι για δική τροφοδοσία, αλλά επιστρέφοντας στην έδρα της έπεσε στην ενέδρα στη θέση "στου Πιτσιλιά το λιοστάσι".

Ακολούθησε μάχη ανάμεσα στις δύο αντίπαλες δυνάμεις, στην οποία σκοτώθηκε ο μαχητής του ΔΣΕ Γιώργος Φιοραβάντες. Στη συνέχεια, οι άνδρες του ΔΣΕ αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν προς τη δασώδη περιοχή του Μεγάλου Βουνού (Αίνου), όπου, ενώ εκεί αναπαύονταν, απόσπασμα Χωροφυλακής και ΜΑΥ τους πλησίασε σε μικρή απόσταση, χωρίς να γίνει αντιληπτό. Επακολούθησε ανταλλαγή πυρών ανάμεσα στα δύο μέρη, κατά τη διάρκεια της οποίας μια ριπή πολυβόλου τραυμάτισε θανάσιμα το Φώτη Σγουρό, ο οποίος πέφτοντας αιμόφυρτος από τη μια παρακαλούσε τους συντρόφους του να τον αποτελειώσουν, χωρίς κανείς να τολμήσει να εκτέλεση την παράκλησή του, και από την άλλη τους διέταξε να υποχωρήσουν. 

Καθώς εκείνοι υποχωρούσαν, ενώ ο ίδιος έβγαλε το πιστόλι του για να χτυπήσει τους αντιπάλους του, μια νέα ριπή πολυβόλου τον αποτελείωσε. Οι χωροφύλακες και οι ΜΑΥ πλησίασαν το νεκρό και του απέκοψαν το κεφάλι. Το έμπηξαν σε ένα ξύλο και το μετέφεραν στο Αργοστόλι, όπου το εξέθεσαν με αλαλαγμούς σε κοινή θέα, στην κεντρική πλατεία της πόλης. Οι άλλοι άνδρες του Σγουρού, τρεις στον αριθμό κατόρθωσαν να διαφύγουν, όταν το απόσπασμα ήταν απασχολημένο με τον αποκεφαλισμό. 

Η εξόντωση του Ματθαίου Κουλουμπή και του Ηλία Κουγιανού

Λίγες ημέρες μετά την εξόντωση του Φώτη Σγουρού ακολούθησε η εξόντωση των Μ. Κουλουμπή, από τη Θηνιά και του Ηλία Κουγιανού από την Πύλαρο. Λόγω των δυσχερέστατων συνθηκών που είχαν δημιουργηθεί, αυτοί είχαν αποσυρθεί σε ασφαλές κρησφύγετο στη Φάλαρη. Προδομένοι, οι δύο αγωνιστές κυκλώθηκαν από απόσπασμα χωροφυλάκων και ΜΑΥ στις 22 Σεπτέμβρη 1949, με αποτέλεσμα να επακολουθήσει μάχη, κατά τη διάρκεια της οποίας αντιμετώπισαν με θάρρος τους αντιπάλους τους, έως ότου έπεσαν και οι δύο νεκροί.

Στη συνέχεια, οι χωροφύλακες και οι ΜΑΥ έκοψαν τα κεφάλια τους, τα μετέφεραν στο Αργοστόλι και τα εξέθεσαν στην κεντρική πλατεία καταματωμένα, με φωνές και πανηγυρισμούς. Λίγο αργότερα, ο ταξίαρχος Γεώργιος Πολυκράτης εξέδωσε προκήρυξη με την οποία γνωστοποιούσε την εξόντωση των Κουλουμπή και Κουγιανού και επέτρεπε τον επαναπατρισμό των χωρικών στα χωριά τους. 

Το μακάβριο θέαμα απαθανατίστηκε από τοπικό φωτογράφο. Η φωτογραφία έφθασε στον Κόκκινο Φάκελο από το φίλο Μ. Παπανικολάου.

Αριστερά ο Ματθαίος Κουλουμπής και δεξιά ο Ηλίας Κουγιανός.

Η εξόντωση του Γεράσιμου Ματιάτου (Ρήγα) και της ομάδας του

Ανάμεσα στις ομάδες του τμήματος του ΔΣΕ Κεφαλλονιάς που στη συνέχεια εξοντώθηκαν υπήρξε και η ομάδα του Γεράσιμου Ματιάτου (Ρήγα) από τα Βαλσμαμάτα, επίσης παλιού και καταξιωμένου αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης στα χρόνια της Κατοχής, τραυματία της μάχης στο Λεσίνι της Αιτωλοακαρνανίας (19 Ιουλίου 1944). Η ομάδα αυτή βρισκόταν στην ορεινή περιοχή των χωριών Βλαχάτα και Πουλάτα Σάμης, όταν ο Γεράσιμος Ματιάτος με τους άνδρες της ομάδας του Κωνσταντίνο Χριστοφοράτο και Αριστείδη Μερκούρη επιχείρησαν να προμηθευτούν τρόφιμα από κάποιον εκεί βοσκό.

Αυτός τους βεβαίωσε ότι θα πάει στα Πουλάτα να μαζέψει τρόφιμα, μόλις όμως έφτασε στο χωριό, ειδοποίησε τον εκεί σταθμό Χωροφυλακής, του οποίου οι άνδρες έσπευσαν ενάντια στους τρεις άνδρες του ΔΣΕ. Αυτοί, κυκλώθηκαν στις 11 Οκτώβρη 1949 από όλες τις μεριές με αποτέλεσμα να επακολουθήσει μάχη, στη διάρκεια της οποίας και λόγω της εξάντλησης των πυρομαχικών τους, ο επικεφαλής Γ. Ματιάτος και οι δύο άνδρες του προτίμησαν να αυτοκτονήσουν παρά να παραδοθούν. Επιτόπου κατέφθασε ο διοικητής Χωροφυλακής, ο οποίος πρόλαβε τον αποκεφαλισμό των τριών νεκρών για την αποφυγή δυσμενών εντυπώσεων, καθώς εκείνες τις ημέρες στο λιμάνι του Αργοστολιού ναυλοχούσε μοίρα του βρετανικού στόλου.

Τα σώματα των τριών μαχητών μεταφέρθηκαν στο Αργοστόλι, όπου ενταφιάσθηκαν στο Δημοτικό νεκροταφείο της πόλης, μέριμνα του εκεί νεκροθάφτη.

Η εξόντωση του Γεράσιμου Γρηγοράτου (Αστραπόγιαννου), του Διονύση Μαρκουλάτου και της ομάδας τους

Τελευταία πολυμελής ομάδα του ΔΣΕ Κεφαλλονιάς, η οποία ακόμα δρούσε στο νησί ήταν αυτή του Γεράσιμου Γρηγοράτου (Αστραπόγιαννου) και του Δ. Μαρκουλάτου, καταξιωμένων ηγετικών στελεχών του ΕΛΑΣ και του ΕΑΜ στα χρόνια της Κατοχής. Ο πρώτος υπήρξε ο στρατιωτικός διοικητής του ΔΣΕ Κεφαλλονιάς και ο δεύτερος ο πολιτικός του επίτροπος. Η ομάδα αυτή, λόγω των επικρατουσών συνθηκών στο νομό, είχε καταφύγει στο ορμητήριο της Παχειάς Πούντας, στην περιοχή της Αντίσαμου.

Προδομένη και αυτή, δέχθηκε στις 11 Οκτώβρη του 1949 αιφνιδιαστική επίθεση από καταδιωκτικό απόσπασμα, με αποτέλεσμα να επακολουθήσει πολύνεκρη μάχη. Στη διάρκειά της εξοντώθηκε όλη η ομάδα του ΔΣΕ, με τους ηγέτες της, Αστραπόγιαννο, Μαρκουλάτο και Λεωνίδα Ζαχαράτο, καθώς και οι καταξιωμένες αγωνίστριες Διονυσία Γρηγοράτου (αδελφή του Αστραπόγιαννου) και Αντζουλέτα Μερκούρη, αδελφή του αντάρτη Φειδία. 

Από την πλευρά του αποσπάσματος, έπεσε νεκρός ο χωροφύλακας Αντώνης Γεράκης από την Κρήτη. Όλοι οι άνδρες και οι δύο γυναίκες αγωνίστηκαν ηρωικά, ενώ οι αντίπαλοί τους δεν τόλμησαν να τους αποκεφαλίσουν και να τους εκθέσουν σε κοινή θέα, έπειτα από την κατακραυγή που προκάλεσε η έκθεση των κεφαλιών των Σγουρού, Κουλουμπή και Κουγιάνου. Ωστόσο, άλλες μαρτυρίες από νησί αναφέρουν ότι το κεφάλι του Αστραπόγιαννου δεν γλίτωσε της διαπόμπευσης και εξετέθη στην πλατεία του Αργοστολίου. Κατά την επικρατούσα έρευνα, οι νεκροί αναφέρεται ότι μεταφέρθηκαν από τους συγγενείς τους στο χωριό Μουζακάτα και ενταφιάσθηκαν εκεί.

Με την εξόντωση και της ομάδας του Γεράσιμου Γρηγοράτου- Μαρκουλάτου, τερματίζεται και η δράση του τμήματος του Δημοκρατικού Στρατού Κεφαλλονιάς, με τελευταίο επεισόδιο την εξόντωση και δύο ακόμη ανταρτών που είχαν απομείνει, του Γεράσιμου Κασιμάτη- Τσίμπα και του νεαρού Ορέστη Μποζά, στις 2 Δεκεμβρίου 1949, στην ορεινή περιοχή πάνω από το χωριό Βαλσαμάτα.

Πηγή: Σπύρος Λουκάτος, Τα χρόνια της Απελευθέρωσης και του Εμφυλίου Πολέμου στην Κεφαλλονιά και Ιθάκη 1945-1950, Νόβολι, Αθήνα 2012.