Οι σημαντικότερες συμπλοκές και συγκρούσεις του ΔΣΕ Κεφαλλονιάς- Μέρος 3ο

Οι μεγαλύτερες συμπλοκές και μάχες

Η μάχη στη θέση Γραδού της περιοχής του χωριού Ασπρογέρακα και στη θέση Αυγό της περιοχής Μουζακάτων

Μια από τις σημαντικότερες από κάθε πλευρά μάχες, που δόθηκαν ανάμεσα στο ΔΣΕ Κεφαλλονιάς και αποσπάσματα Χωροφυλακές ενισχυμένα με παρακρατικούς, ήταν αυτή που ξεκίνησε στη θέση Γραδού στην περιοχή του χωριού Ασπρογέρακα και πάνω από το προσεισμικό χωριό Σκάλα και τελείωσε στη θέση Αυγό, σε υψόμετρο 900 μέτρων, στην ορεινή περιοχή των Μουζακάτων. Αυτή η μάχη, στις δύο τις φάσεις πραγματοποιήθηκε στις αρχές του Μάρτη του 1948. 

Την εποχή αυτή η στρατιωτικο-πολιτική ηγεσία του τμήματος του ΔΣΕ συγκρότησε μια ομάδα δύναμης 10 ανδρών, στην οποία έδωσε εντολή να μεταβεί στην περιοχή των χωριών Αγία Ειρήνη- Ασπρογέρακα- Σκάλα, στο νοτιότατο άκρο του νησιού, να σκορπίσει προκηρύξεις, με τις οποίες θα δηλώνονταν οι σκοποί του ΔΣΕ και να καλέσει τους χωρικούς σε ενίσχυσή του και σε καθημερινό αγώνα για συμφιλίωση, λαϊκή ενότητα και ειρήνευση του τόπου.

Η ομάδα αυτή, έχοντας επικεφαλής της το Διονύση Μαρκουλάτο και πολιτικό επίτροπο τον Φώτη Σγουρό προχώρησε στην εκτέλεση της εντολής που της ανατέθηκε και έφτασε ανεμπόδιστα στον προορισμό της. Αιφνιδιαστικά, όμως, τότε και ενώ βρισκόταν στη θέση Γραδού του χωριού Ασπρογέρακα, δέχθηκε επίθεση με πυρά από απόσπασμα Χωροφυλακής του σταθμού Χωροφυλακής στο χωριό Σκάλα, ενισχυμένου με στρατολογημένους πολίτες και παρακρατικούς. Με τα πρώτα πυρά που δέχθηκαν, οι αντάρτες ακροβολίστηκαν και ανταπάντησαν και επακολούθησε εκτεταμένη συμπλοκή. Με συνεχή ανταλλαγή πυρών, η ομάδα του ΔΣΕ τελικά αναγκάστηκε να υποχωρήσει αφήνοντας στο πεδίο της μάχης έναν νεκρό, τον Κοσμά Γαλιατσάτο. Συνεχώς υποχωρώντας, πέρασε από τα στενά του Πόρου και τράβηξε προς το μοναστήρι της Άτρου, με κατεύθυνση το κρησφύγετο του ΔΣΕ στην Παχειά Πούντα της Αντισάμου.

Παρόλα αυτά, το απόσπασμα της Χωροφυλακής συνέχισε την καταδίωξη με ανταλλαγή πυρών κατά διαστήματα. Ο θόρυβος της μάχης κινητοποίησε άμεσα, μια άλλη ομάδα του ΔΣΕ, που βρισκόταν στην Παχειά Πούντα, με επικεφαλής της το Γεράσιμο Γρηγοράτο (Αστραπόγιαννο), η οποία έσπευσε προς ενίσχυση της ομάδας Μαρκουλάτου- Σγουρού που καταδιωκόταν από το απόσπασμα.

Ταυτόχρονα όμως και ο σταθμός Χωροφυλακής της Σάμης κινητοποιήθηκε και έδωσε εντολή στα τμήματά του στο Πυργί και στο χωριό Τζαννάτα να δραστηριοποιηθούν και μαζί με ομάδα παρακρατικών της περιοχής ξεκίνησαν να διενεργούν μια μεγάλη κυκλωτική κίνηση ενάντια σε όλες τις ομάδες του ΔΣΕ. Ένα απόσπασμα Χωροφυλακής θα ξεκινούσε από το Γιαλό Σάμης με στόχο το χωριό Μουζακάτα, τη θέση Αυγό και τελικό προορισμό την Παχειά Πούντα, δεύτερο απόσπασμα θα βάδιζε με στόχο το μοναστήρι των Αγριλίων πάνω από το Γιαλό και τελικό του προορισμό θα είχε και αυτό την Παχειά Πούντα, ενώ τέλος ένα τρίτο απόσπασμα χωροφυλάκων και παρακρατικών θα κινιόταν από τον Πόρο και παραλιακά προς την Παχειά Πούντα.

Ενώ εφαρμοζόταν αυτή η πλατιά κυκλωτική κίνηση, με συγκλίνοντα στόχο την Παχειά Πούντα της Σάμης, η ομάδα Μαρκουλάτου- Σγουρού είχε φτάσει πρώτη στη θέση Αυγό, όπου σύντομα ενώθηκε με την ομάδα των 15-20 ανδρών του ΔΣΕ που με επικεφαλής της τον Αστραπόγιαννο είχε κινηθεί προς ενίσχυσή της από την Παχειά Πούντα. Στη θέση αυτή, 25-30 άνδρες του ΔΣΕ ετοιμαζόταν να αντιμετωπίσει 50-60 παρακρατικού και χωροφύλακες που έφτασαν εκεί σε εκτέλεση της κυκλωτικής τους κίνησης. Επακολούθησε έτσι σκληρή μάχη ανάμεσα στις δύο αντίπαλες δυνάμεις που κράτησε συνολικά 24 ώρες με ακμή ένα 6ωρο, η οποία υπήρξε και η φονικότερη μάχη του Εμφυλίου στην Κεφαλλονιά.

Τελικά, στο πεδίο της μάχης επικράτησαν οι δυνάμεις του ΔΣΕ, καθώς κατά τη διάρκεια της μάχης, ένα ακόμα τμήμα του ΔΣΕ, αυτό του Μ. Κουλουμπή, έσπευσε από το χωριό Κουλουράτα και προσέλαβε από τα νώτα του το απόσπασμα χωροφυλάκων-παρακρατικών, το οποίο αναγκάστηκε σε άτακτη υποχώρηση. Στο πεδίο της μάχης είχε πέσει ο υπομοίραρχος Χωροφυλακής Βασίλης Κουρέας, τρεις χωροφύλακες και ένας παρακρατικός, ενώ αρκετοί ήταν και οι τραυματισμένοι χωροφύλακες και παρακρατικοί. Από την πλευρά του ΔΣΕ στο Αυγό τραυματίστηκε ελαφρά ο Γεράσιμος Μαραβέγιας.

Θέση Αυγό Κεφαλλονιάς.

Παχειά Πούντα Κεφαλλονιάς.

Η μάχη στη θέση Έζα του Μεγάλου Βουνού (Αίνου)

Η μάχη αυτή πραγματοποιήθηκε τις πρώτες πρωινές ώρες της 2ας Αυγούστου 1948 και εκτός από το θάνατο του χωροφύλακα Γιώργου Μιχαλόπουλου μνημονεύεται για την τεράστια περιβαλλοντική καταστροφή που προκλήθηκε στο νησί, από την αλόγιστη βία των χωροφυλάκων.

Την εποχή εκείνη η Χωροφυλακή του νησιού, σε σύμπραξη με τις παρακρατικές συμμορίες είχε αποφασίσει τη διενέργεια μεγάλων εκκαθαριστικών επιχειρήσεων ενάντια στο τμήμα του ΔΣΕ Κεφαλλονιάς. Μέρος του σχεδίου τους ήταν η λεπτομερείς εξερεύνηση του Μεγάλου Βουνού (Αίνος) και η εξόντωση των εκεί ομάδων του ΔΣΕ. Με βάση σχέδιο που είχε καταστρωθεί, δύναμη Χωροφυλακής και παρακρατικών τρομοκρατών, με επικεφαλής τον ανθυπομοίραρχο Αλεξανδρή ξεκίνησε από το χωριό Βαλσαμάτα προς εκτέλεση των εντολών που είχε πάρει.

Στο Μεγάλο Βουνού υπήρχε τότε ομάδα του τμήματος του ΔΣΕ με επικεφαλής τους Φώτη Σγουρό και Γεράσιμο Ματιάτο (Ρήγα), οι οποίοι ήταν καλά πληροφορημένοι για τις κινήσεις του Αλεξανδρή και της Χωροφυλακής και έλαβαν κατάλληλες θέσεις για την αντιμετώπισή τους, στη θέση Έζα του Αίνου, εκεί που σήμερα έχει εγκατασταθεί το ραντάρ. 

Το απόσπασμα Αλεξανδρή ενώ προχωρώντας είχε φτάσει σε απόσταση βολής από τους αντάρτες, δεν φαίνεται πως είχε αντιληφθεί την παρουσία τους και ξαφνικά δέχθηκε καταιγιστικά πυρά από πολλές κατευθύνσεις. Οι χωροφύλακες ανταπάντησαν και επακολούθησε μάχη που κράτησε περίπου όλη την ημέρα της 2ας Αυγούστου. Το τελικό αποτέλεσμα της μάχης υπήρξε ο βαρύτατος τραυματισμός δύο χωροφυλάκων, εκ των οποίων ο ένας, ο Γιώργος Μιχαλόπουλος υπέκυψε στα τραύματά του. Οι άνδρες του ΔΣΕ υποχώρησαν με το πρώτο σκοτάδι στα ενδότερα του Μεγάλου Βουνού χωρίς καμιά απώλεια.

Από την άλλη μεριά, οι χωροφύλακες και οι παρακρατικοί της ΠΟΚ που τους συνόδευαν ξεχύθηκαν μανισμένοι στο οροπέδιο της Μολούς και έκαψαν ξύλινα καλύβια, αρπάζοντας είδη ρουχισμού, πυρομαχικά και τυπογραφικά υλικά που είχε αποθηκεύσει εκεί ο ΔΣΕ. Η φωτιά από τις καλύβες μεταδόθηκε τη νύχτα της 3ης Αυγούστου στις ανατολικές πλαγιές του Μεγάλου Βουνού απειλώντας να αποτεφρώσει μεγάλες εκτάσεις και στην ανατολική πλευρά του Ρουδίου. Οι περιοχές αυτές καίγονταν για περίπου έναν μήνα, ενώ η αποτυχία του αποσπάσματος το ανάγκασε τελικά να επιστρέψει άπραγο στην έδρα του, στα Βαλσαμάτα. Εκεί ξέσπασαν τη μανία τους στους ντόπιους κατοίκους, προχωρώντας σε ξυλοδαρμούς, συλλήψεις και άλλες αγριότητες. 

Η επίθεση του ΔΣΕ Κεφαλλονιάς στο Αργοστόλι

Εντυπωσιακή αλλά και εκπληκτικά παράτολμη για τα δεδομένα της εποχής υπήρξε η επίθεση που πραγματοποίησε ο ΔΣΕ Κεφαλλονιάς ενάντια στην πόλη του Αργοστολίου και η ριψοκίνδυνη είσοδος μερικών από αυτούς μέσα στην ίδια την πόλη, στις 28 Μάη του 1949. Η επίθεση πραγματοποιήθηκε με βάση λεπτομερές σχέδιο των στελεχών του ΔΣΕ και στόχος της ήταν η προσβολή της έδρας της Χωροφυλακής του νομού που βρισκόταν στην κεντρική πλατεία της πόλης.

Το σχέδιο σε γενικές γραμμές ακολούθησε ότι είχε καταστρωθεί και εκτελεστεί κατά το παρόμοιο εγχείρημα του ΔΣΕ στο Αργοστόλι στις 21/02/1948 για την εκτέλεση του αρχιτρομοκράτη Γάκια. Συγκεκριμένα, το σχέδιο προέβλεπε τα εξής: Μια ομάδα τριών ανδρών με επικεφαλής τον Γεράσιμο Μαραβέγια θα εγκαθίστατο στη θέση Μύλοι, πάνω από τη γέφυρα του Αργοστολιού, με εντολή να προκαλέσει σύγχυση και πανικό με πυκνούς πυροβολισμούς, όταν θα έπεφταν οι πρώτοι πυροβολισμοί κατά το συμφωνημένο σύνθημα. Μια δεύτερη ομάδα τεσσάρων ανδρών με επικεφαλής τον Κωνσταντίνο Χριστοφοράτο, θα προσέβαλλε τη στιγμή που θα έπεφταν οι πρώτοι πυροβολισμού το φυλάκιο της Χωροφυλακής που βρισκόταν στη νερομάνα του Κουτάβου, με εντολή να το εξουδετερώσει και με πυκνούς πυροβολισμούς να επαυξήσει τη σύγχυση. Τρίτη ομάδα οκτώ ανδρών με επικεφαλής τον Φώτη Σγουρό θα βρισκόταν στη διασταύρωση του χωριού Τραυλιάτα και Κάστρο με εντολή την κάλυψη της υποχώρησης της ομάδας που θα έμπαινε στην πόλη, ενώ τέλος, μια τέταρτη ομάδα, με επικεφαλής τον Γεράσιμο Ματιάτο (Ρήγα) πήρε εντολή να ενεργήσει ως ομάδα κρούσης, να διεισδύσει στην πόλη και να χτυπήσει την έδρα της Χωροφυλακής του νομού.

Όλοι οι άνδρες του ΔΣΕ έλαβαν τις θέσεις τους την προκαθορισμένη ώρα και μέρα. Σύνθημα για όλους τους άνδρες, όπου κι αν βρίσκονταν είχε καθοριστεί οι συνεχείς στον αέρα πυροβολισμοί, μόλις θα έπεφταν οι πρώτες ριπές που θα χτυπούσαν την έδρα της Χωροφυλακής. Όμως, ενώ αυτή η ομάδα είχε μπει στην πόλη και βάδιζε ανενόχλητα προς την κεντρική πλατεία, η ομάδα του Κ. Χριστοφοράτου που έπαιρνε τις θέσεις της στη νερομάνα του Κουτάβου, έγινε αντιληπτή από τους άνδρες του εκεί φυλακίου της Χωροφυλακής, από τους οποίους δέχθηκε πυρά και ανταπάντησε. Με το άκουσμα των πυροβολισμών αυτών, η ομάδα Μαραβέγια στους Μύλους θεωρώντας αυτούς ως το σύνθημα άρχισε να βάλλει και αυτή πυρά, ενώ βλήματα, που προέρχονταν από αυτή την ομάδα χτυπούσαν ακατάπαυστα την προκυμαία του Αργοστολιού και μερικά σπίτια, ενώ άλλα έπεφταν στο λιμάνι και στο εκεί ευρισκόμενο επιβατικό ατμόπλοιο. 

Με τους πυροβολισμούς αυτούς κινητοποιήθηκαν αμέσως τμήματα της Χωροφυλακής με επικεφαλής το διοικητή τους, ταγματάρχη Σταυριανόπουλο, ενώ η ομάδα του Γεράσιμο Ματιάτου αναγκάστηκε να ματαιώσει την πορεία της προς την έδρα της Χωροφυλακής και να υποχωρήσει προς τις θέσεις της ομάδας του Σγουρού, κάτω από το Κάστρο, όπου κατέφθασαν και οι ομάδες των Μύλων του Μαραβέγια και του Κούταβου, του Χριστοφοράτου. Οι ομάδες, όλες μαζί και μετά από δίωρο υποχώρησαν συντεταγμένα χωρίς απώλειες προς τα κρησφύγετά τους. 

Αυτή η επίθεση των ανδρών του ΔΣΕ Κεφαλλονιάς και η είσοδός τους στο Αργοστόλι, παρά την αποτυχία του κύριου στόχου της προκάλεσε μεγάλο ενθουσιασμό στο δημοκρατικό λαό της πόλης και ταυτόχρονα ένα χωρίς προηγούμενο πανικό στις αστικές δυνάμεις του νησιού. Τον πανικό αυτό εξέφρασε την επόμενη από την επίθεση ημέρα, με τηλεγράφημά του προς τον υπουργό Στρατιωτικών, προς τον αντιστράτηγο Αλ. Παπάγο και προς τους βουλευτές του νομού, ο δημαρχεύων Ιωάννης Λοβέρδος, με το οποίο ζητούσε επειγόντως την αποστολή στρατού, ο οποίος κατέφθασε στο νησί στις 01 προς 02 Ιουνίου 1949.

Από το σημείο αυτό και μετά, το τμήμα του ΔΣΕ Κεφαλλονιάς θα έρθει αντιμέτωπο με υπέρτερες και κατά πολύ ισχυρότερες στρατιωτικές δυνάμεις, από ότι θα μπορούσε να αντιμετωπίσει. Ο κυβερνητικός στρατός θα διενεργήσει κατόπιν προετοιμασίας μεγάλες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στο νησί, διαλύοντας σταδιακά τις ομάδες του ΔΣΕ εκεί. Σημαντικό είναι να ειπωθεί εδώ ότι ο ΔΣΕ Κεφαλλονιάς επιβίωσε περίπου 4 μήνες εντός των συγκρούσεων με τον κυβερνητικό στρατό, ακόμα και κατά την περίοδο που ο ΔΣΕ στο Γράμμο είχε ολοκληρωτικά ηττηθεί και υποχωρήσει εκτός συνόρων. Για την εξόντωση των τελευταίων ανδρών του ΔΣΕ Κεφαλλονιάς θα αναφερθούμε σε ξεχωριστό και τελευταίο άρθρο, από το αφιέρωμά μας στο ΔΣΕ Κεφαλλονιάς.

Αργοστόλι.

Πηγή: Σπύρος Λουκάτος, Τα χρόνια της Απελευθέρωσης και του Εμφυλίου Πολέμου στην Κεφαλλονιά και Ιθάκη 1945-1950, Νόβολι, Αθήνα 2012.