Ο ΕΔΕΣ και οι Γερμανοί - Μέρος 2ο

Όνειδος

Προς τα τέλη του Οκτώβρη 1943, ο ΕΛΑΣ έχει αποκαταστήσει σε σημαντικό βαθμό τον επιχειρησιακό έλεγχο και τη συνεργασία μεταξύ των τμημάτων του στην Ήπειρο. Ο Άρης Βελουχιώτης καταργεί την ανεξαρτησία δράση του Εθνικού Συμβουλίου Ηπείρου και της τοπικής VIII Mεραρχίας εντάσσοντας όλες τις ηπειρώτικες δυνάμεις σε ένα νέο όργανο διοίκησης που συστήνει: το κλιμάκιο του Γενικού Στρατηγείου στην Ήπειρο. Παράλληλα, ο Ζέρβας ακροβατεί επικίνδυνα. Από τη μια μεριά διαβεβαιώνει τους Βρετανούς και ιδιαίτερα το συνταγματάρχη Μπαρνς για την πίστη του στο Στρατηγείο Μέσης Ανατολής και τους Συμμάχους, ενώ από την άλλη στέλνει εμπίστους του, στο στρατηγό Λαντς για να ζητήσει εκ νέου ανακωχή. Προφανώς, ο Ζέρβας γνωρίζει ότι ο ΕΔΕΣ μπορεί να επιβιώσει μόνο με την ανοχή των Γερμανών.

Παράλληλα, ο ΕΛΑΣ διαλύει τις δυνάμεις του ΕΔΕΣ σε πολλαπλά σημεία.

Στις 30 Οκτωβρίου σε σύσκεψη που συμμετέχουν οι Τζήμας, Παπασταματιάδης και Βελουχιώτης αποφασίζεται να δοθεί το τελειωτικό χτύπημα στις δυνάμεις του ΕΔΕΣ που έχουν καταφύγει στο Βουργαρέλι. Καθώς ο ΕΛΑΣ καταλαμβάνει το ύψωμα της Νεράιδας κοντά στο Βουργαρέλι και ετοιμάζεται να επιτεθεί στον ΕΔΕΣ θα συμβεί το αναπάντεχο: Οι Γερμανοί χτυπούν κατά λάθος τον ΕΔΕΣ, παρά το γεγονός ότι η νέα διαταγή του Λαντς όριζε ότι "όλες οι δυνάμεις έπρεπε να στραφούν ενάντια στον ΕΛΑΣ γιατί ο Ζέρβας είχε συμφωνήσει σε προσωρινή ανακωχή". (Χάγκεν Φλάισερ, Στέμμα και Σβάστικα, τόμος 2, Παπαζήσης, Αθήνα 1988 και Διονύσης Χαριτόπουλος, Άρης ο αρχηγός των ατάκτων, τόμος 3, Τόπος, Αθήνα 2013).

Ο ΕΔΕΣ υποχωρεί άτακτα από το Βουργαρέλι και είναι τώρα η σειρά του Ζέρβα να περάσει κάτω από τα πολυβόλα του ΕΛΑΣ, με 79 άνδρες που απομένουν. Ο Άρης Βελουχιώτης θα ανταποδώσει τη στάση του Πυρομάγλου και δεν θα χτυπήσει τον ΕΔΕΣ, στρεφόμενος αποκλειστικά ενάντια στους Γερμανούς που επιχειρούν στο Βουργαρέλι. Αργότερα, ο Άρης θα πει στον Πυρομάγλου:

"Για τους Μελισσουργούς πατσίσαμε στη Νεράιδα. Δεν του χρωστάω τίποτα".

Ωστόσο, το χτύπημα του ΕΔΕΣ από τους Γερμανούς δεν φαίνεται ικανό να διαλύσει την ειρηνική συνύπαρξη των κατακτητών με τον ΕΔΕΣ. Οι όποιες ελάχιστες μικροσυγκρούσεις υπήρξαν μεταξύ των δύο τερματίζονται οριστικά στις 10 Νοέμβρη, οπότε συμφωνείται και νέα ανακωχή. Χαρακτηριστικά, ο στρατηγός Λαντς γράφει στις 7 Νοεμβρίου: "Οι εθνικιστικές συμμορίες των οποίων ο αρχηγός Ζέρβας επιδιώκει να παίξει στο μέλλον πολιτικό ρόλο τήρησαν σε γενικές γραμμές ουδέτερη στάση κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων των στρατευμάτων μας με τις κομμουνιστικές συμμορίες". (Χάγκεν Φλάισερ, Στέμμα και Σβάστικα, τόμος 2, Παπαζήσης, Αθήνα 1988)

Κάπου εδώ τελειώνει και η όποια συνεισφορά είχε ο ΕΔΕΣ στην Εθνική Αντίσταση.

Πλειάδα ντοκουμέντων

Τα πολυάριθμα στοιχεία και ντοκουμέντα που υπάρχουν σήμερα δεν περιορίζουν τη σχέση μεταξύ Ζέρβα και Γερμανών σε μια απλή μεταξύ τους ανακωχή. Η συμφωνία περιλάμβανε εκτός της ανακωχής και όρους για κοινό αγώνα κατά του ΕΛΑΣ (Sekendorf). Κατά την άποψη του Mazower "Ο Ζέρβας είχε πράγματι έρθει σε συνεννόηση με τους Γερμανούς στα Γιάννενα". Παρά τις όποιες αντίθετες απόψεις έχουν κατά καιρούς αρθρωθεί και γραφεί, χωρίς να έχουν τεκμηριωθεί, την παραπάνω σχέση αναγκάζονται να παραδεχτούν και οι Βρετανοί.

Γράφει για παράδειγμα ο Woodhouse: "Είναι φανερό από τα γερμανικά έγγραφα ότι ο Ζέρβας έκανε μυστική ανακωχή με τις δυνάμεις κατοχής ανάμεσα στο Νοέμβριο του 1943 και τον Αύγουστο του 1944". Παράλληλα, ο Clive συμπληρώνει: "Οι παλιότερες υποψίες μου ότι υπήρχε κάποια μορφή συνεργασίας επιβεβαιώνονται τώρα εγγράφως από τα γερμανικά αρχεία. Ο Λαντς είχε συγκεκριμένους λόγους να θεωρεί τον Ζέρβα ως άνθρωπο εμπιστοσύνης για μια συνεργασία εναντίον των κομμουνιστικών ομάδων. Ο Ζέρβας τους κρατάει συνεχώς ενήμερους για τα διάφορα σχέδιά του".

Εκτός των δεκάδων ντοκουμέντων στα γερμανικά ομοσπονδιακά αρχεία, οι μαρτυρίες για τη συνεργασία αυτή είναι πραγματικά πάμπολλες:

Η ένορκη κατάθεση του φον Λέντε, του επιτελείου του Λαντς, στις 27/09/1947 στο στρατοδικείο της Νιρεμβέργης αναφέρει:

"Μετά από επανειλημμένες προσπάθειες πέτυχα να πάρω επαφή με τους εθνικιστές αντάρτες και στις αρχές Οκτώβρη του 1943 να αποκαταστήσω σύνδεση με τον στρατηγό Ζέρβα. Με αυτό το δρόμο κλείστηκε αργά το 1943 μια σιωπηρή συμφωνία να γίνονται αμοιβαία εχθροπραξίες στην περιοχή των εθνικών ανταρτών. Μια και οι εθνικοί αντάρτες βρίσκονταν σε συνεχή αγώνα με τους κομμουνιστές, ο στρατηγός Ζέρβας την άνοιξη του 1944 παρακάλεσε επανειλημμένα να τον βοηθήσει ο στρατός μας και να συμπράξει μαζί του. Μια και ο Λαντς ήταν ειλικρινά υπέρ της συνεργασίας, ανταποκρίθηκε σε κάθε τέτοια παράκληση και υποστήριξε τους εθνικιστές σε αυτόν τον αγώνα. Υπενθυμίζω εδώ προπαντός τον κοινό αγώνα κατά των κομμουνιστών το Μάη 1944 στο μέτωπο του Αράχθου".

Την αφοπλιστική κατάθεση του φον Λέντε συμπληρώνει αυτή του Άουγκουστ Βίντερ, επιτελάρχη της Ομάδας Στρατιών Ε, στις 22/09/1947, στο στρατοδικείο της Νιρεμβέργης:

"Όταν το Μάη του 1944 επισκέφθηκα υπηρεσιακά τον στρατηγό Λαντς στα Γιάννενα και πήγαμε με το αυτοκίνητο στο δρόμο Ιωαννίνων- Άρτας χωρίς συνοδεία, ο στρατηγός Λαντς, σε ερώτησή μου για την ασφάλεια των Γερμανών, παρατήρησε ότι αυτή δεν είναι πια εδώ αναγκαία, μια και ο στρατηγός Ζέρβας έχει αναλάβει την ασφάλεια του δρόμου κι από πολύ καιρό δεν έχει συμβεί καμιά επίθεση. Ο στρατηγός Λαντς εξέφρασε την ικανοποίησή του ότι πέτυχε μια σιωπηρή συμφωνία, πράγμα που εδώ ήταν φανερό". (...)

" Η συμφωνία αυτή προχωρούσε τόσο πολύ που την άνοιξη του 1944 πραγματοποιήθηκε ένας κοινός επιχειρησιακός συνδυασμός μεταξύ του 22ου Ορεινού Σώματος Στρατού και του Ζέρβα. Θυμάμαι ότι για αυτό, μονάδες της 104ης Μεραρχίας Κυνηγών ανάλαβαν στον χώρο βορειοανατολικά της Άρτας, την κάλυψη μιας επιθετικής επιχείρησης που θα έκανε ο Ζέρβας κατά των κομμουνιστών".

Ξανά σε επίπεδο ιστοριογραφίας, οι έρευνες των Mazower, Φλάισερ και Μαθιόπουλου, στα γερμανικά στρατιωτικά αρχεία συγκλίνουν στην άποψη ότι η παραπάνω συμφωνία ΕΔΕΣ-Γερμανών έγινε πάνω στην ακόλουθη βάση:

1) Την κατάπαυση των εχθροπραξιών.

2) Τη συνεργασία στον αγώνα κατά του ΕΛΑΣ με συνεχή ενημέρωση των Γερμανών για τις θέσεις, τις προθέσεις και τη διάταξη των εχθρικών δυνάμεων.

Όμως, τονίζει εύστοχα ο Χαριτόπουλος, εάν ο Ζέρβας συνεργάστηκε με τον κατακτητή της χώρας, δεν ισχύει το ίδιο για το σύνολο των αξιωματικών και ανταρτών του ΕΔΕΣ, οι οποίοι είχαν πλήρη άγνοια των συμφωνιών του αρχηγού τους. Αυτές οι σκιώδεις συνεργασίες παρέμεναν πάντα μεταξύ ενός κύκλου στενών συνεργατών του Ζέρβα, για την αποφυγή του κινδύνου της ανταρσίας.

Παράλληλα, αυτό που είναι δύσκολο να δεχθεί κανείς σήμερα, είναι η ολοκληρωτική άγνοια των Μπαρνς, Woodhouse και των υπολοίπων αξιωματικών της ΣΣΑ, όπως αυτοί ισχυρίζονται στις αναφορές και τις αυτοβιογραφίες τους. Όσο τα σχετικά αρχεία δεν έχουν ανοιχθεί από τις βρετανικές υπηρεσίες, οι παραπάνω εικασίες παραμένουν ωστόσο, εύλογες μεν, εικασίες δε.

Συνεχίζεται