KOKKINOΣ ΦΑΚΕΛΟΣ: To έπος του Στάλινγκραντ (μέρος 3ο)

"Σύντομα θα γιορτάσουμε και στο δικό μας δρόμο"

48 ώρες μετά το τηλεγράφημα του Τσουίκοφ, η απάντηση της Stavka έφθασε με τρομακτικό τρόπο. Το βαρύ πυροβολικό και τα ρουκετοβόλα "κατιούσα" του Κόκκινου Στρατού σφυρηλάτησαν της γερμανικές θέσεις. Οι υπερασπιστές της πόλης σύντομα θα ανακουφίζονταν. Το σχέδιο της σοβιετική ηγεσίας ήταν εξαιρετικά τολμηρό και πανούργο. Επί δύο μήνες καταστρώνονταν με επιμέλεια και κάθε μικρή λεπτομέρεια είχε διερευνηθεί. Με την εκπλήρωσή του, ο Κόκκινος Στρατός θα αποσπούσε κάθε πρωτοβουλία από τις ναζιστικές δυνάμεις. Κεντρικοί εγκέφαλοι πίσω από τον σχεδιασμό ήταν ο στρατηγός Βασιλιέφσκι και ο στρατηγός Ζούκοφ. Το βράδυ του Σαββάτου της 19ης Σεπτεμβρίου εξέθεταν στον Στάλιν λεπτομερώς το σχέδιο σωτηρίας της πόλης. Η σοβιετική διοίκηση είχε αποφασίσει να καταφέρει ένα συντριπτικό χτύπημα ανατροπής στις γερμανικές δυνάμεις, ακριβώς τη στιγμή που η σοβιετική αεροπορία ενισχύονταν με νέα αεροσκάφη. Αναλαμβάνοντας τη διοίκηση της 62ης Στρατιάς, οι δύο στρατηγοί, θα άφηναν σε αυτήν μόνο τις απαραίτητες δυνάμεις για να επιβιώσει. Εξασφαλίζοντας εκτεταμένες εφεδρείες θα επιχειρήσουν μια εξωτερική κύκλωση της πόλης του Στάλινγκραντ και αποκοπή της 6ης Στρατιάς από τα γερμανικά μετόπισθεν. Η κίνηση αυτή θα δημιουργούσε ένα καθεστώς πολιορκίας στους πολιορκητές. Για να ενεργήσουν όμως οι στρατηγοί περίμεναν την έλευση του παγετού ώστε να σκληρύνει το έδαφος και να διευκολυνθεί η κίνηση των αρμάτων. Οι ελπίδες των στρατηγών για την επίτευξη του σχεδίου βασίζονταν σε δύο παράγοντες:

Στην απουσία σοβαρών εφεδρειών για τη Wehrmacht
Στην ικανότητα της 52ης Στρατιάς να καθηλώνει τους Γερμανούς μέσα στο Στάλινγκραντ

Σύμφωνα με το σχέδιο, η 62η Στρατιά θα αποτελούσε δέλεαρ για τον εχθρό, προσελκύοντας όσες περισσότερες δυνάμεις εφόδου ήταν δυνατό. Στην επιχείρηση αυτή ο Τσουίκοφ πέτυχε θριαμβευτικά κατά το δίμηνο Σεπτεμβρίου-Οκτωβρίου παρασύροντας τον Πάουλους σε ένα ατελείωτο πόλεμο οδομαχιών. Έτσι με τους ισχυρούς σχηματισμούς της 6ης Στρατιάς να είναι απασχολημένοι, ο Κόκκινος Στρατός θα διενεργούσε μια κίνηση λαβίδας που θα ενώνονταν σε κλοιό στο 70 χιλιόμετρο από το Στάλινγκραντ, στην περιοχή Καλάτς επί του Ντόν. Ο Στάλιν ζήτησε από τον Ζούκοφ να μεταφερθούν οι επιθέσεις πιο κοντά στην πόλη, πράγμα που ο στρατηγός απέρριψε για να μην επιταχυνθεί η κίνηση εφεδρειών της 6ης Στρατιάς. Κωδική ονομασία της επιχείρησης ήταν η λέξη "Ουρανός". Στα μέσα του Νοέμβρη και με την τρομακτικής κλίμακας κινητοποίηση του Κόκκινου Στρατού, οι αριθμοί του έφθασαν δυσθεώρητα ύψη: 1000000 μαχητές, 13541 πυροβόλα και όλμοι, 894 άρματα μάχης και 1156 αεροσκάφη κάθε τύπου.

Tην ανατολική σφήνα θα στελέχωναν οι παρακάτω δυνάμεις: Η 5η τεθωρακισμένη στρατιά του Ρομανένκο με τα ολοκαίνουρια άρματά της, η 21η στρατιά του Τσιστιακόφ, η 65η στρατιά του Μπάτοφ και θα περίμεναν την υποστήριξη αεροσκαφών. Το χώρο ανάμεσα στον Ντόν και τον Βόλγα θα κάλυπτε η 24η στρατιά του Γκαλάνιν και η 66η στρατιά του Ζντάνοφ. Νοτιότερα θα λάμβανε θέση η 51η στρατιά του Τρουφάνοφ και η 57η στρατιά του Τολμπούχιν. Την βόρεια σφήνα θα αναλάμβανε ο Νικολάι Βατούτιν με την 34 στρατιά. Η όλη επιχείρηση θα υποστηρίζονταν από αέρος με την 16η αεροπορική στρατιά του Ρουντένκο και την παλαίμαχη αλλά ανανεωμένη με νέα σκάφη 8η αεροπορική στρατιά του Χριούκιν. Απέναντί τους βρίσκονταν η 3η Ρουμανική στρατιά, η 8η ιταλική στρατιά και λίγο μακρύτερα η 2η ουγγρική. Μέσα στην πόλη παρέμενε ο Τσουίκοφ με την ηρωική 62η στρατιά και η 64η του Σουμίλοφ.

Στις 6 Νοεμβρίου όλα ήταν έτοιμα και το επιτελείο της Stavka αποχώρησε από το Στάλινγκραντ. Την επόμενη ημέρα ο Στάλιν με την ευκαιρία της 25η επετείου της επανάστασης θα δηλώσει: "Σύντομα θα έχουμε γιορτή και στον δικό μας δρόμο".

Επιχείρηση "Ουρανός"

Την αυγή της 19ης Νοεμβρίου 3500 ρώσικα όπλα σφυρηλατημένα από τον σοβιετικό λαό χτυπούν ανελέητα τις ρουμανικές θέσεις. Η Stavka δίκαια έχει υποθέσει ότι οι Ρουμάνοι και οι Ιταλοί αποτελούν αδύναμο κρίκο άμυνας. Η περιοχή των Ρουμάνων Κλετσκάγια φλέγεται και σύγχυση προκαλείται στις ναζιστικές δυνάμεις. Χιλιάδες λευκοντυμένοι με παραλλαγή χιονιού Ρώσοι προελαύνουν σε κύματα. Σύντομα τα άρματα Τ-34 θα διασπάσουν τη γραμμή των Ρουμάνων. Ακολουθεί το χάος. Η 3η στρατιά των Ρουμάνων διαλύεται άτακτα. Ασύντακτες ομάδες Ρουμάνων ρέουν νότια. Το κοζάκικο ιππικό τους θερίζει. Η ημέρα χαρακτηρίζεται από σφοδρή κακοκαιρία και έχει επιλεγεί ορθά για να αποτρέψει μια πιθανή παρέμβαση της γερμανικής αεροπορίας. Μέχρι το βράδυ το γερμανικό επιτελείο δεν έχει πλήρη γνώση του τι έχει συμβεί. Η 5η τεθωρακισμένη στρατιά και η 21η στρατιά έχουν δημιουργήσει ένα τεράστιο ρήγμα στο μέτωπο που εκτείνεται σε 75 χιλιόμετρα. Στις 10:00 το πρωί της επόμενης, ο Βατούτιν ανταπαντά στο βορρά της πόλης. Ο Πάουλους στρέφει τα πυρά του εκεί. Παράλληλα ο Γιερεμένκο εξαπολύει την 57η, την 64η και την 51η στρατιά νότια της πόλης. Ελάχιστοι Γερμανοί φυλούν το μέτωπο μαζί με στοιχεία της 4η ρουμανικής στρατιάς. Σε 3 ώρες ο Γιερεμένκο μετρά 10.000 αιχμαλώτους. Οι σοβιετικές στρατιές διαρρηγνύουν το μέτωπο σε μήκος 45 χιλιόμετρα και κινούνται με μια αστραπιαία κίνηση προς το Καλάτς. Η 22η Panzer προσπαθεί να παρεμβληθεί έξυπνα στο δρόμο του στρατηγού Ρουμανένκο. Θα χάσει 19 από τα 22 άρματά της. Στις 21 Νοεμβρίου οι δύο σφήνες ενώνονται στο Καλάτς και γεμίζουν τον νυχτερινό ουρανό με πράσινες φωτοβολίδες.

Παράλληλα μια βροχή από πυραύλους Κατιούσα βομβαρδίζει τις γερμανικές θέσεις μέσα στην πόλη. Ο κλοιός έχει ολοκληρωθεί και ο Πάουλους έχει πιαστεί στην θανάσιμη παγίδα. Τις αμέσως επόμενες ημέρες ο Κόκκινος Στρατός εκκαθαρίζει συστηματικά γερμανικούς θύλακες σε όλη την περίμετρο. " Θέλουμε την περίμετρο καθαρή και τακτική" είναι η εντολή του Ζούκοφ. Η επιχείρηση φθάνει στο τέλος της στις 24 Νοεμβρίου. Ο Κόκκινος Στρατός έχει εξοντώσει 95.000 Γερμανούς, έχει αιχμαλωτίσει 75.000 και έχει απελευθερώσει 213 χωριά και κωμοπόλεις. Μέσα στο Στάλινγκραντ η Stavka πιστεύει ότι έχει εγκλωβίσει 85.000 Γερμανούς. Οι πληροφορίες της δεν είναι σωστές. Οι Γερμανοί ανέρχονται σε 330.000 ! Ο Κόκκινος Στρατός έχει αρπάξει κυριολεκτικά την ναζιστική τίγρη από την ουρά.

Το επιτελείο της 6ης Στρατιάς δέχεται τα νέα της επίθεσης με δυσπιστία. Η διαπίστωση της τραγικότητας θα έρθει όταν ένα σύνταγμα της 6ης Στρατιάς θα δοκιμάσει μια ανιχνευτική αποστολή στο νότο της πόλης και θα εξολοθρευτεί κυριολεκτικά ολόκληρο. Στις 26 Νοεμβρίου ο Πάουλους θα στείλει μια απελπισμένη έκθεση της κατάστασης στον Χίτλερ που ταξιδεύει προς το Ομπερσάλτσμπεργκ. Σε αυτό ο δικτάτορας θα απαντήσει σε δύο γραμμές: " Το μέτωπο στο Βόλγα πρέπει να κρατηθεί, έρχονται εφόδια από τον αέρα". Ο Ριχτχόφεν διέθετε 5 αεροδρόμια μέσα στην πόλη και ακόμα 10 σε όλη την περίμετρο, όμως η 6η Στρατιά χρειάζονταν 750 τόνους εφοδίων ημερησίως για να επιβιώσει, κάτι που σαφώς υπερέβαινε τις δυνατότητες της Luftwaffe. Στους κόλπους της διοίκησης της 6ης Στρατιάς που τώρα είχαν προστεθεί και τα ερείπια από 2 ρουμανικές μεραρχίες και ένα κροατικό σύνταγμα (369) οι διχογνωμίες είχαν ήδη ξεκινήσει. Επικρατούσε απελπισία και ήδη ορισμένοι επιτελείς μιλούσαν για παράδοση. Σε αυτό θα προστεθεί και ένα μεγάλο κλίμα κακοκαιρίας που θα κατεβάσει τη θερμοκρασία στους -40 βαθμούς. Οι άνδρες της 6ης Στρατιάς είχαν τώρα να αντιμετωπίσουν και το κρύο.

Ο Μανσταιν

Στις 9 Δεκεμβρίου την περίοδο που η Luftwaffe με πολύ κόπο κατάφερνε να μεταφέρει κατά μέσο όρο 84 τόνους εφόδια την ημέρα στους πολιορκημένους σημειώθηκε ο πρώτος θάνατος Γερμανού στρατιώτη από ασιτία, θα ακολουθήσουν σύντομα πολλοί άλλοι. Ο θάνατος αυτός σημείωνε τραγικά ότι η 6η Στρατιά είχε αφεθεί σε υποσχέσεις ενός επιτελείου που δεν μπορούσε να δράσει αποτελεσματικά. Μερικές ημέρες μετά ο Πάουλους θα ζητήσει επίσημα την άδεια να παραδοθεί και θα αντιμετωπίσει την αναλγησία του Γερμανού δικτάτορα. Ο Χίτλερ θα στραφεί στον έμπειρο στρατάρχη τεθωρακισμένων Mανστάιν για τον απεγκλωβισμό των στρατιωτών του Πάουλους. Ο Μανστάιν βρίσκονταν νότια του Ντον με ασαφής εντολές για το τι έπρεπε να κάνει. Η εντολή έλεγε αόριστα: " να ανακαταλάβετε τις θέσεις που κατέχονταν παλαιότερα από εμάς και να ακινητοποιήσετε τις εχθρικές μονάδες". Ο ρεαλιστής Μανστάιν θα αντιληφθεί άμεσα το ανεφάρμοστο των εντολών του Χίτλερ. Έτσι θα επικεντρώσει όλες του τις δυνάμεις σε μια μόνο επιχείρηση απεγκλωβισμού της 6ης Στρατιάς με τον κωδικό "Χειμερινή Θύελλα". Οι δυνάμεις του όμως υπολείπονταν κατά πολύ αυτών του Κόκκινου Στρατού. Έχοντας στη διάθεσή του 800 φορτηγά με 3.000 τόνους εφόδια για την 6η Στρατιά. Ο Μανστάιν εκδήλωσε αρχικά μια πρώτη επιθετική ενέργεια στα δυτικά του Κόκκινου Στρατού και μετέπειτα μια γενική επίθεση στο νότο. Παράλληλα δόθηκε εντολή διείσδυσης και στον Χοτ που βρίσκονταν εκτός κλοιού με 13 μεραρχίες panzer. H μεν δυτική επίθεση των Γερμανών είχε αρκετή επιτυχία διαλύοντας 45 σοβιετικά άρματα, η επίθεση όμως στον νότο κινούνταν αργά αφού ο Κόκκινος Στρατός αμύνονταν σθεναρά και η κακοκαιρία εμπόδιζε την προέλαση. Ο Χοτ από τη δική του μεριά βρέθηκε απέναντι στον αριστοτέχνη Τρουφάνοφ που χρησιμοποίησε κατάλληλα το έδαφος ώστε να καθυστερήσει σοβαρά τα τεθωρακισμένα.

Την τρίτη ημέρα της επιχείρησης ο γερμανικός στρατός είχε προχωρήσει μόλις 85- 90 χιλιόμετρα. Κοντά στον ποταμό Μίσκβα, ο γερμανικός στρατός βρέθηκε αντιμέτωπος με 300 σοβιετικά άρματα και ευέλικτες καλά εφοδιασμένες δυνάμεις πεζικού. Η μάχη που ακολούθησε υπήρξε φονική. Τελικά μερικά μόνο στοιχεία του Μανστάιν θα πλησιάσουν τις γραμμές του Μαλινόσφκι κοντά στην πόλη. Τώρα η 6η Στρατιά έπρεπε να πραγματοποιήσει έξοδο. Από την 6η Στρατιά όμως μονάχα ένα 25% μπορούσε να θεωρηθεί πια αξιόμαχο, ενώ στον εσωτερικό δακτύλιο σοβιετικής άμυνας, ο Κόκκινος Στρατός είχε ενισχυθεί με 5η Στρατιά Κρούσης του Ποπόφ. Η καταστροφή ξεκίνησε με την μεγάλη αντεπίθεση του Μαλινόφσκι στον Χοτ. Ο Χοτ αναγκάστηκε να υποχωρήσει 95 χιλιόμετρα πίσω από τις θέσεις του ενώ η σοβιετική αεροπορία διέλυε με πείσμα τα οχήματά του. Παράλληλα η 8η Ιταλική στρατιά στο Βορονέζ δέχονταν τώρα ανελέητη επίθεση και ο Κόκκινος Στρατός πίεζε προς το Τσιρ όπου στάθμευαν τα εφοδιαστικά αεροσκάφη της Luftwaffe. Ο Μανστάιν κινδύνευε τώρα με κατάρρευση του μετώπου. Μια απελπισμένη επίθεση της 6ης Στρατιάς πριν τα Χριστούγεννα βρήκε του στρατιώτες του Τσουίκοφ αποφασισμένους και συνετρίβη. Τα Χριστούγεννα έβρισκαν την 6η Στρατιά αποκλεισμένη και σε απελπισία.

Ο Πάουλους έχανε έναν άνδρα κάθε 7 λεπτά από ασιτία ή σοβιετικά πυρά. Στις 8 Ιανουαρίου και ενώ ο Μανστάιν αδυνατούσε να κινηθεί, το σοβιετικό επιτελείο απεύθυνε έκκληση για παράδοση στους Γερμανούς. Ο κομισάριος Σταβένκο με μια λευκή σημαία μετέφερε το μήνυμα της Stavka στον Πάουλους. Η άνευ όρων παράδοση θα αντιμετωπίζονταν με επιείκεια εκ μέρους των σοβιετικών. Η πρόταση ίσχυε τόσο για τους άνδρες της 6ης Στρατιάς όσο και για τους αξιωματικούς της. Ο Πάουλους δεν απάντησε ποτέ.

Ακολούθησε η αεροπορική επίθεση κατά των γερμανικών θέσεων και η μαζική επίθεση από τον Ροκοσόφσκι που πια είχε στη διάθεσή του την 57η, 62η και 64η Στρατιά. Με την πρώτη μαζική επίθεση, οι δυνάμεις της 6ης στρατιάς διασπάστηκαν και διαλύθηκαν. Ένα τμήμα της παρέμεινε στον βόρειο και κεντρικό τομέα όπου εξοντώθηκε κυριολεκτικά ενώ ένα άλλο υποχώρησε νότια. Τα υπολείμματα της 6ης Στρατιάς τώρα στοιβάζονταν σε 100 χιλιόμετρα της κεντρικής και νότιας πόλης. Χιλιάδες πέθαναν από το κρύο, τον τύφο και τα τραύματά τους τις επόμενες ημέρες. Ο Παόυλους μετά από 3 ημέρες ζήτησε εκ νέου άδεια συνθηκολόγησης. Σε αυτό τον υποστήριξε και ο Μανστάιν ο οποίος τηλεφώνησε προσωπικά στον Χίτλερ. Η απάντηση υπήρξε οργισμένα αρνητική. Στις 30 Ιανουαρίου ο Χίτλερ προήγαγε τον Πάουλους σε στρατάρχη προσπαθώντας να τον εμποδίσει από το να παραδοθεί. Μερικές ημέρες μετά, ο Πάουλους και το αποδεκατισμένο επιτελείο του θα παραδοθεί άνευ όρων σε έναν σοβιετικό δεκανέα.

Η σοβιετική διοίκηση θα τους παρέχει τις πρώτες βοήθειες και θα τους μεταφέρει στη Μόσχα όπου θα τύχουν της φιλοξενίας που δεν άξιζαν από ένα έθνος που κατακρεούργησαν.

Η πόλη

Όσον αφορά το Στάλινγκραντ, δεν είχε απομείνει παρά η σκιά της πόλης που άλλοτε θεωρείτο υπόδειγμα των σοβιέτ. Το 99% της οικοδομικής ζώνης καταστράφηκε ολοσχερώς. Υπολογίζεται ότι 1.250 φυσίγγια, χειροβομβίδες και βλήματα κάθε είδους είχαν πλήξει κάθε μέτρο της πόλης. 300 εργοστασιακά κτίρια, 41.500 κατοικίες και 113 σχολεία και νοσοκομεία είχαν μετατραπεί σε ένα άμορφο σωρό ερειπίων. Από τις 500.000 κατοίκων μόνο 2.515 έκαναν δειλά δειλά την εμφάνισή τους μετά την λύση της πολιορκίας. Οι υπόλοιποι είτε ήταν νεκροί, είτε επιστρατευμένοι είτε πρόσφυγες. Η πόλη με την χρήση και των Γερμανών αιχμαλώτων ξαναχτίστηκε επιβλητικότερη και ομορφότερη από πριν σε διάστημα 5 ετών. Το ντροπιαστικό 20ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ άλλαξε αργότερα το όνομά της σε Βόλγκογκραντ.

Φωτογραφικό υλικό