Oι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην Πελοπόννησο - σύντομο χρονικό

Το σχέδιο για την οριστική συντριβή του ΔΣΕ στην Πελοπόννησο με το όνομα "Περιστέρα", είχε καταστρωθεί από το στρατηγό Γιαντζή. Υπεύθυνος για την εκτέλεσή του είχε οριστεί ο στρατηγός Θρασύβουλος Τσακαλώτος διοικητής του Α' Σώματος Στρατού.

Στις 20 Σεπτεμβρίου του 1948 ξεκίνησαν οι επιχειρήσεις του Εθνικού Στρατού. Στις υπάρχουσες δυνάμεις του κυβερνητικού σώματος, προστέθηκαν δυνάμεις που μεταφέρθηκαν από τη Βόρεια Ελλάδα. Συγκεκριμένα στην Πελοπόννησο μεταφέρθηκε η 9η Μεραρχία και δύο μοίρες ορεινών καταδρομών, ένας λόχος μηχανικού και τέσσερα αποσπάσματα χωροφυλακής. Έτσι η συνολική δύναμη του κυβερνητικού στρατού ανήλθε σε 44.000 άνδρες.

Διοικητής της 9ης Μερρχίας ήταν ο υποστράτηγος Μανιδάκης και στρατιωτικός διοικητής Πελοποννήσου ο υποστράτηγος Θωμάς Πετζόπουλος. Ο Τσκαλώτος για να επιτύχει τον σκοπό του, απομόνωσε την Πελοπόννησο από την υπόλοιπη ηπειρωτική χώρα αποκόβοντας κάθε οδική συγκοινωνία. Ακολούθησε η τακτική της καμένης γης. Στις 27 Δεκεμβρίου του 1948 ξεκινά ένα μπαράζ συλλήψεων σε όλη την Πελοπόννησο. Κομμουνιστές και δημοκράτες σε όλο τον Μοριά συλλαμβάνονται, εκτοπίζονται και σε πολλές περιπτώσεις εκτελούνται επί τόπου. 400 είναι οι συλληφθέντες στην Καλαμάτα, 180 στην Πάτρα, 165 στην Τρίπολη και 120 στη Σπάρτη. Στόχος είναι η απομόνωση των αντάρτικων τμημάτων από κάθε δυνατή τροφοδοσία ή επικοινωνία με το λαό. Οι αρχικές συλλήψεις δεν φαίνεται να ικανοποιούν αρχικά το Γενικό Επιτελείο. Τις επόμενες ημέρες οι συλλήψεις εντείνονται και αγγίζουν το τελικό νούμερο των 4.500 πολιτών. Από αυτούς 2.500 χαρακτηρίζονται ως επικίνδυνοι και στέλνονται απευθείας στη Μακρόνησο και το Τρικέρι ενώ οι υπόλοιποι μεταφέρονται σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και φυλακές σε ολόκληρη την Ελλάδα.

Τον Ιανουάριο του 1949, ο παράνομος μηχανισμός του ΚΚΕ στην Πάτρα θα δεχτεί ένα ισχυρό πλήγμα. Μετά από την προδοσία μέλους του κόμματος, συλλαμβάνονται 50 στελέχη του σε ολόκληρη την πόλη. Ο γραμματέας του κόμματος Κώστας Χινόπωρος θα προσπαθήσει να αποφύγει τη σύλληψη και σε συμπλοκή με την αστυνομία θα χάσει τη ζωή του. Η 3η Μεραρχία του ΔΣΕ προσπάθησε με όλες τις δυνάμεις της να προβάλει αντίσταση στα κυβερνητικά σχέδια, αλλά οι δυνάμεις και το πολεμικό της υλικό υστερούσαν σημαντικά. Στις 20 Γενάρη του 1949, το 1ο Τάγμα της 22ης Ταξιαρχίας με διοικητή των Αρίστο Καμαρινό, αντιμετώπισε τις υπέρτερες δυνάμεις της 9ης Μεραρχίας στο Δρακοβούνι Κερπίνης και στην Γλόγοβα. Οι δυνάμεις του αντιπάλου ήταν ισχυρές αλλά οι αντάρτες κατάφεραν να κρατήσουν. Μια ημέρα μετά η 55η Ταξιαρχία με διοικητή τον Θεόδωρο Πρεκεζέ και το Αρχηγείο Πάρνωνα με επικεφαλής τον Γιώργο Ατζακλή καταλαμβάνουν το Λεωνίδιο Κυνουρίας. Οι αντάρτες όμως καταφέρνουν να πάρουν μόνο μέρος των στρατιωτικών αποθηκών της περιοχής και έτσι ο πολύτιμος ανεφοδιασμός δεν επιτυγχάνεται. Μια ημέρα μετά η καταστροφή χτυπά το Τάγμα του Αλέξανδρου Τσουκόπουλου στον Άγιο Βασίλειο Κυνουρίας. Το τάγμα του θα κυκλωθεί από λάθος από μια μοίρα των ΛΟΚ και θα υποστεί σοβαρές απώλειες. Οι νεκροί ανέρχονται στους 70 ενώ συλλαμβάνονται και ακόμα 50 αντάρτες. Μια χούφτα 10-15 ανταρτών με τον Τσουκόπουλο θα καταφέρουν να γλιτώσουν και θα συγκεντρωθούν βορειότερα όπου θα βρουν τον λόχο του Αντρέα Σκάγκου. Ο Τσουκόπουλος θα περάσει από στρατοδικείο του ΔΣΕ στο χωριό Πλατανάκι. Ο ταγματάρχης Κωνσταντίνος Βρεττάκος πρόεδρος του ανταρτοδικείου τον κατηγορεί για "ανευθυνότητα, ελλιπή μέτρα ασφαλείας, έλλειψη ελέγχου και μη έγκαιρη ειδοποίηση της Ταξιαρχίας". Ο Τσουκόπουλος δηλώνει ότι έχει κάθε ευθύνη αλλά ότι δεν είναι ένοχος. Η απόφαση του ανταρτοδικείου είναι αμείλικτη: Θανατική ποινή χωρίς αναστολή. 'Εγιναν πολλές προσπάθειες από αξιωματικούς και αντάρτες να ανασταλεί η ποινή του Τσουκόπουλου αλλά τελικά δεν επικράτησε καμία. Ο Τσουκόπουλος εκτελείται την επομένη.

Στα μέσα του Φλεβάρη του 1949 κατά την 3η προς 4η φάση της Περιστέρας, η 9η Μεραρχία του Ε.Σ. προωθείται προς την Κεντρική και Νότια Πελοπόννησο. Μεγάλες επιχειρήσεις διενεργούνται σε Ταύγετο και Πάρνωνα. Οι αντάρτες θα δώσουν πολλές πολύνεκρες μάχες. Στις αρχές του Απριλίου τμήμα του Αρχηγείου Μαινάλου του ΔΣΠ με επικεφαλής τους Πέρδικα και Σπυρόπουλο χτυπά τους χωροφύλακες στο χωριό Βαλτεσίνικο Αρκαδίας. Οι χωροφύλακες τρέπονται σε φυγή, η νίκη του ΔΣΕ όμως είναι μικρή μπροστά στις απώλειες που συνεχίζουν να αιμορραγούν τους αντάρτες. Στις 13 Απριλίου του 1949, 100 μαχητές του ΔΣΕ με επικεφαλής τους τον Στέφανο Γκιουζέλη και τον Κ. Μπασακίδη ενεπλάκησαν με υπέρτερες κυβερνητικές δυνάμεις στα Καλύβια Κερπίνης. Ο Κ Μπασακίδης θα πέσει μαχόμενος ηρωικά. Μετά την ολοκλήρωση της "Περιστέρας" οι δυνάμεις της 9ης Μεραρχίας μετακινούνται στο μέτωπο του Γράμμου. Οι δυνάμεις του ΔΣΠ ανέρχονται πια σε 350 με 400 μαχητές. Τα εξής τμήματα παραμένουν στην Πελοπόννησο:

1) Στο Μαίναλο, 60 μαχητές με επικεφαλής τους Πέρδικα και Μουλόπουλο
2) Στον Ταύγετο, μια διλοχία 140 μαχητών με επικεφαλής τον Κώστα Ξυδέα και το Γιώργο Παπαδόπουλο. Επίσης ένας λόχος του 1ου Τάγματος και μια ομάδα χώρου με επικεφαλής το Γιώργο Αρετάκη (Σφακιανό)
3) Στον Πάρνωνα, 120 μαχητές με τους Ρογκάκο, Λάτση, Φούρκα, Ατζακλή και Μανδηλάρη.
4) Στην Κορινθία μια μικροομάδα 26 μαχητών με επικεφαλής το Γιάννη Κατσικόπουλο.

Οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις της Περιστέρας συνεχίζονται ολόκληρο το καλοκαίρι του 1949. Στις 12 προς 13 Ιουνίου, ο Κώστας Ξυδέας κυκλώνεται μετά από μάχη ωρών στη θέση "Λάκκα Καρβέλη" από μικτό απόσπασμα στρατού και χωροφυλακής. Ο Ξυδέας πέφτει ηρωικά. Το κορμί του εκτίθεται στην Καλαμάτα και σε άλλες περιοχές της Πελοποννήσου. Ο Ατζακλής έχει ήδη σκοτωθεί τον Απρίλιο. Στην τελική φάση της Περιστέρας κατά τον Ιούλιο-Σεπτέμβριο του 1949, στην Πελοπόννησο έχουν απομείνει μόνο οι παρακάτω μικροομάδες ανταρτών:

1) Στο Μαίναλο 5 μικροομάδες με επικεφαλής τους Πέρδικα, Δουμουλάκη, Μπελά, Βασιλόπουλο και Γιαλαμά.
2) Στον Ταύγετο 3 μικροομάδες με επικεφαλής τους Καμαρινό, Μωράκο και Καστάνη.
3) Στον Πάρνωνα 2 μικροομάδες με επικεφαλής τους Λάτση και Φούρκα υπό την καθοδήγηση του Ρογκάκου.

Ο επίλογος του δράματος γράφεται τον Αύγουστο του 1949 με το θάνατο του Λάτση, του Φούρκα και του Ρογκάκου στον Πάρνωνα και του Πέρδικα στο Μαίναλο. Το Σεπτέμβρη του ίδιου έτους σκοτώνεται και ο Στέφανος Γκιουζέλης σε ενέδρα στον Ευρώτα. Οι αντάρτες του ΔΣΠ εξοντώθηκαν σταδιακά ένας προς έναν έως το τέλος του 1949.

Πέρδικας

Ατζακλής

Ξυδέας