To έπος του Στάλινγκραντ (μέρος 2ο)

Ante Portas

Κατά την πρώτη της επίθεση στο Στάλινγκραντ, η Wehrmacht είχε την αυταπάτη ότι θα πετύχαινε μια άνετη νίκη σε διάστημα ωρών. Το 14ο Σώμα Panzer του Βίτερσχαιμ εξορμούσε στην ανατολική όχθη του Ντόν σκοπεύοντας  πάντα στο Στάλινγκραντ. Οι διοικητές της 16ης Μεραρχίας Panzer εξορμούσαν μαζικά προς τον Βόλγα σε μια θερμοκρασία 45 βαθμών που θύμιζε την εκστρατεία στην Αφρική. Το θέαμα των εκατοντάδων οχημάτων συμπλήρωνε επάξια η πολεμική αεροπορία των Γερμανών που πετούσε σε σχηματισμούς των 100 αεροσκαφών προς την πόλη. Η Luftwaffe διάθεσε την πρώτη ημέρα βομβαρδισμών 600 αεροπλάνα κάθε τύπου.

Σύντομα στην γερμανική διοίκηση προκάλεσε έκπληξη ότι τα απομεινάρια της 63ης Σοβιετικής Στρατιάς δεν φαίνονταν πουθενά. Η υποχώρησή της είχε ολοκληρωθεί και μόνο προγεφύρωμα άμυνας έμενε η λεγόμενη "τάφρος των Τατάρων" στο μέσον της απόσταση Βόλγα και Ντον, όπου μια επίλεκτη σοβιετική φρουρά ανέλαβε την αποστολή ανακοπής των γερμανικών δυνάμεων. Η αντίσταση κάμφθηκε σύντομα από την μεγάλη ισχύ πυρός των γερμανικών τεθωρακισμένων.

Τη στιγμή που τα πρώτα τεθωρακισμένα των Γερμανών πλησίαζαν την πόλη, ολόκληρη η περιοχή δονούνταν από τον ανελέητο βομβαρδισμό της αεροπορίας υπό τη διοίκηση του Βόλφραμ Φον Ριχτχόφεν. Ο Ριχτχόφεν ήταν ο ίδιος άνθρωπος που ισοπέδωσε το Βελιγράδι δολοφονώντας 17.000 αμάχους και που ένα μήνα μετά κατέστρεψε μεγάλο μέρος των Χανίων και του Ηρακλείου. Η πρώτη σφοδρή επίθεση προκάλεσε ανυπολόγιστες καταστροφές. Γλώσσες φωτιάς υψώνονταν έως και 500 μέτρα πάνω από την πόλη μετατρέποντας τη νύχτα σε μέρα. 300 χιλιόμετρα μακριά οι τουλούπες καπνού ήταν ακόμα ορατές. Η πρώτη επίθεση στοίχισε τη ζωή σε 40.000 πολίτες και ο Ριχτχόφεν δήλωνε ικανοποιημένος. Η σοβιετική αεροπορία ήταν κι αυτή παρούσα στη σύγκρουση. Οι απόπειρες της 8ης Αεροπορικής Στρατιάς του στρατηγού Χριούκιν να παρέμβει είχαν μικρό αποτέλεσμα. Στο τέλος της ημέρας τα σκάφη της είχαν αποδεκατισθεί.

Καθώς τα άρματα των ναζί πλησίαζαν στο προάστιο Ρύνοκ, ήρθαν αντιμέτωπα με πυκνά πυρά πυροβολικού από το δεξιό τους πλευρό. Η οδομαχία συνεχίστηκε για ώρες και τελικά η γερμανική μηχανή διάλυσε και τις 37 θέσεις των σοβιετικών μαχητών. Ήταν όλοι εργάτες και εργάτριες. Το βράδυ τα γερμανικά άρματα έφθαναν στις όχθες του Βόλγα όπου τα περίμενε μια δυσάρεστη έκπληξη. Οι σοβιετικές φορτηγίδες κυκλοφορούσαν ακόμα μεταφέροντας εφόδια και στρατιώτες σε πείσμα της αεροπορίας.

Την επόμενη ημέρα τα γερμανικά τεθωρακισμένα αποπειράθηκαν να προχωρήσουν προς το εργοστάσιο τρακτέρ αλλά έφθασαν μόνο σε απόσταση 700 μέτρων από αυτό. Τα πυρά των σοβιετικών ήταν καθηλωτικά. Έβαλαν τόσο μέσα από το κτίριο όσο και από τον απέναντι λόφο. Οι αμυνόμενοι μέσα σε μια μόνο νύχτα κατόρθωσαν να δημιουργήσουν μια νέα ζώνη προστασίας της πόλης επιστρατεύοντας όλους τους διαθέσιμους μαχητές της 62ης Στρατιάς η οποία δεν είχε ούτε 48 ώρες που είχε περάσει ολόκληρη στην πόλη. Στην άμυνα μετείχαν και χιλιάδες πολίτες. Ότι δυνάμεις εξαπέλυσαν οι ναζί την 25η Αυγούστου είχαν την ίδια τύχη, καθηλώθηκαν και αποδυναμώθηκαν σημαντικά. Τις επόμενες ημέρες ο Κόκκινος Στρατός θα διενεργήσει και επιθετικές ενέργειες απειλώντας τις γραμμές συγκοινωνιών της 6ης Στρατιάς. Ο "πόλεμος με κάθε μέσο" είχε ξεκινήσει. Αποκομμένος από την υπόλοιπη 6η Στρατιά ο στρατηγός Πάουλους ανησυχούσε. Μετά από 5 ημέρες αδιάκοπων μαχών κατείχε μόνο μια λωρίδα 5 χιλιομέτρων από τη δυτική όχθη του Βόλγα. Η επίθεση του Χοτ συναντούσε παρόμοια προβλήματα. Όμως και η Stavka βρίσκονταν σε αναβρασμό. Ο συντονισμός ήταν δύσκολος και το πρόβλημα της ναζιστικής αεροπορίας άλυτο. Τα νέα μοντέλα σοβιετικών αεροπλάνων δεν ήταν ακόμα σε φάση μαζικής παραγωγής και αλληλοαντικρουόμενες αναφορές έφθαναν από όλη την πόλη.

Μερικές ημέρες αργότερα και οι δυνάμεις τεθωρακισμένων του Χοτ προσέκρουσαν σε σοβαρά εμπόδια. Μια μεγάλη δύναμη αρμάτων της 64ης Στρατιάς τεθωρακισμένων του υποστράτηγου Σουμίλωφ είχε δημιουργήσει ένα απροσπέλαστο τοίχος. Η μάχες στον θύλακα του Χοτ κράτησαν αρκετές ημέρες. Ο διοικητής της 24ης Ταξιαρχίας Panzer έχασε τη ζωή του και χιλιάδες ακόμα Γερμανοί στρατιώτες. Οι σοβιετικοί μαχητές είχαν αποφασίσει να κρατήσουν. Ο Χοτ επέλεξε να αποσύρει τις δυνάμεις του επτά ημέρες μετά και να χτυπήσει 45 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά από όπου θα μπορούσε να υπερφαλαγγίσει τους λόφους. Αυτή τη φορά ο Χοτ στάθηκε πιο τυχερός. Το οχυρό της Γαβρίλοφκα υπερασπίζονταν μονάδες πεζικού και πολίτες, αλλά δεν μπορούσαν να κρατήσουν περισσότερο από μερικές ώρες τα γερμανικά τανκ. Έτσι διασπάστηκε ο εξωτερικός δακτύλιος άμυνας του Στάλινγκραντ και απομονώθηκε η 64η από την 62η Στρατιά. Πίσω στο σοβιετικό επιτελείο τα στελέχη της Stavka προσπαθούσαν να κρατήσουν την ψυχραιμία τους και το ηθικό των στρατιωτών ψηλά. Η σφήνα που θα μπορούσε να δημιουργήσει η 6η Στρατιά του Πάουλους στο κενό που άνοιξε ο Χοτ, θα μπορούσε να αποβεί μοιραία. Αυτό το γνώριζε η σοβιετική διοίκηση που διέταξε να καθυστερηθεί ο Πάουλους όσο γίνονταν. " Κρατήστε τις δυνάμεις της 6ης Στρατιάς μακριά με κάθε κόστος". Ήταν η εντολή προς όλες τις μάχιμες μονάδες.

Το βάρος αυτής της ενέργειας ανέλαβε η 1η Στρατιά της Φρουράς (γνωστή για την εξαιρετική της πειθαρχία) και η 24η Στρατιά. Χιλιάδες σοβιετικοί στρατιώτες μάχονταν μανιασμένα για να κρατήσουν το άνοιγμα. Η εντολή ήταν να κρατηθεί για τουλάχιστον 24 ώρες προκειμένου να συμπτυχθούν οι 40.000 άνδρες που βρίσκονταν μπροστά στον Χοτ και που τώρα υποχωρούσαν στην πόλη. Οι σοβιετικοί καθυστέρησαν τον Πάουλους και την 6η Στρατιά για 3 ολόκληρες ημέρες! Έτσι η 6η Στρατιά έφθασε πολύ αργά για να εκμεταλλευτεί οποιαδήποτε επιτυχία στο μέτωπο.


Αύγουστος στο Στάλινγκραντ


Οι μάχες μαίνονταν ολόκληρο τον Αύγουστο στο Στάλινγκραντ. Ο Γιερεμένκο είχε τώρα μεταφέρει το επιτελείο του στο φαράγγι Τσαρίτσα 10 μέτρα κάτω από το έδαφος και στη διοίκηση είχε προστεθεί ο πολιτικός κομισάριος Νικίτα Χρουστσόφ (ο μετέπειτα γ.γ. του ΚΚΣΕ). Η κατάσταση ήταν εξαιρετικά πιεστική για το σοβιετικό επιτελείο. Οι Γερμανοί αν και δεν κατάφεραν την προέλαση- σφήνα, κατάφεραν να προωθηθούν στο νοτιοδυτικό τομέα της πόλης, η Luftwaffe συνέχιζε να καταστρέφει υδραγωγεία, και εγκαταστάσεις υποδομής της πόλης, της οποίας το μεγαλύτερο κομμάτι είχε παραδοθεί στις φλόγες. Το κέντρο της πόλης είχε ισοπεδωθεί και τουλάχιστον 100 οικοδομικά τετράγωνα καίγονταν νύχτα- μέρα. Οι μαζικοί βομβαρδισμοί εμπόδιζαν τις γρήγορες προελάσεις τεθωρακισμένων αλλά μετέτρεψαν την πόλη σε έναν τέλειο χώρο ενέδρας τον οποίο οι σοβιετικοί θα χρησιμοποιούσαν αριστοτεχνικά προκειμένου να ανακόψουν την πορεία της 6ης Στρατιάς. Ο Γιερεμένκο συνέχισε απτόητος την προσπάθεια για την άμυνα της πόλης. Διατάχθηκε η μεταφορά 6.000 στρατιωτών στο βόρειο τομέα της πόλης και κλήθηκαν επειγόντως πεζοναύτες από το Στόλο Άπω Ανατολής για την ενίσχυση του αγώνα.  Έτσι όταν η 16η Ταξιαρχία Panzer επανέλαβε την επίθεσή της στο βορρά της πόλης αποκρούστηκε θεαματικά. Πλέον το μέτωπο είχε διασπαστεί ολοκληρωτικά.  Στον βορρά ο Κόκκινος Στρατός είχε την ικανότητα να αντεπιτεθεί ενώ στο νότο μάχονταν σε μια έκταση από την πόλη έως τις εξωτερικές στέπες των Καλμούχων.

Μέσα στην πόλη οι οδομαχίες ήταν καθημερινές. Ομάδες εργατών, στρατιωτών και εθνοφρουρών μάχονταν σπίτι με σπίτι με τον εχθρό. Η κατάτμηση σε μικρές ομάδες, αν και αρχικά έγινε αντικειμενικά χωρίς εντολή από τη Stavka, αποτέλεσε αργότερα πάγια τακτική του Κόκκινου Στρατού στο Στάλινγκραντ. Οι ομάδες αυτές πετύχαιναν σε ορισμένες περιπτώσεις εντυπωσιακά αποτελέσματα χρησιμοποιώντας από μολότοφ μέχρι καδρόνια ενάντια στους Γερμανούς. Αν και η δράση τους ήταν αποφασιστική ο συντονισμός τους απαιτούσε τιτάνια προσπάθεια από την διοίκηση. "Οι ασυρματιστές μας ήταν άυπνοι μέρες." αναφέρει ο λοχαγός Γιεβγκένι Λιούτκιν "πολλές φορές χάναμε την επαφή με τις μικροομάδες. Άλλες μας ξαναμίλαγαν μέρες μετά αφού με κάποιο μαγικό τρόπο είχαν επιτύχει το στόχο τους, ενώ άλλες χάνονταν για πάντα από τους Γερμανούς". Χιλιάδες είναι οι γνωστές ιστορίες ηρωισμού του σοβιετικού λαού στο Στάλινγκραντ κι ακόμα χιλιάδες είναι οι άγνωστες.


Ο πόλεμος των ποντικών

Η δεύτερη εβδομάδα του Σεπτεμβρίου άνοιξε με νέες επιτυχίες για τους Γερμανούς. Η 4η Στρατιά Panzer στις 10 του μηνός έφθασε και αυτή στο Βόλγα στο ύψος της σιταποθήκης. Το γεγονός αυτό συνεπάγετο ότι η σοβιετική 62η Στρατιά είχε πια τελείως αποκοπεί μέσα στο κέντρο της πόλης. Μόνη δίοδος επικοινωνίας ήταν το πορθμείο που όμως βρίσκονταν διαρκώς κάτω από τα πυρά της γερμανικής αεροπορίας. Ο Χότ παρά τις όποιες του προσπάθειες προσέκρουε πάντα στα εμπόδια του σοβιετικού μηχανικού και δεν κατάφερε να προωθήσει σημαντικά τις δυνάμεις του μέσα στην πόλη. Στατική ήταν και η κατάσταση στο βορρά. Η 6η Στρατιά που πια είχε μπει ολόκληρη στο Στάλινγκραντ βιάζονταν να καταλάβει την πόλη με έφοδο. Ο Ιωσήφ Στάλιν το Σεπτέμβριο του 1942 πραγματοποίησε μια σημαντική αλλαγή στο επιτελείο του. Τοποθέτησε ως γενικό συντονιστή της άμυνας του Στάλινγκραντ τον στρατηγό Γκεόργκυ Ζούκοφ, τον νικητή του Χαλχίν Γκολ και της Μόσχας. Η καταπληκτικές ικανότητες του Ζούκοφ θα διαφαίνονταν σύντομα. Ο Ζούκοφ αρχικά περιορίστηκε στον έλεγχο των εφεδρειών του Στάλινγκραντ. Συγκέντρωνε δυνάμεις για το επερχόμενο σχέδιο δράσης του.

Στο στρατηγείο του Στάλινγκραντ πραγματοποιούνταν κι εκεί αλλαγές. Ο Γιερεμένκο απάλλαξε από τα καθήκοντά του τον υπασπιστή του Γκολίκοφ και τον διοικητή της 62ης Στρατιάς Αλεξάντρ Λοπάτιν, ο οποίος επιθυμούσε την υποχώρηση του Κόκκινου Στρατού από την πόλη. Στη θέση του τοποθετήθηκε ο ως τότε άγνωστος Βασίλι Τσουίκοφ, οι ικανότητες του οποίου σύντομα θα εντυπωσίαζαν εχθρούς και συντρόφους. Ο Τσουίκοφ διέθετε 6 εξαντλημένες μεραρχίες, 55.000 άνδρες, 60 άρματα, 700 όλμους και πυροβόλα με τα οποία έπρεπε να κρατήσει 30 χιλιόμετρα μετώπου. Απέναντί του οι Γερμανοί διέθεταν 100.000 ξεκούραστους και άρτια εξοπλισμένους άνδρες, 500 άρματα και πάνω από 1000 αεροσκάφη. Ο Τσουίκοφ έδωσε το παρακάτω σύνθημα: " Κάθε Γερμανός στο Στάλινγκραντ πρέπει να νιώσει ότι ζει κάτω από την κάννη ενός ρωσικού όπλου", αυτήν ακριβώς την τακτική θα εφάρμοζε. Την επόμενη της ανάληψης καθηκόντων από τον Τσουίκοφ, ο Πάουλους άνοιξε το νέο κύμα επιθετικών του ενεργειών με μια καταιγιστική επίθεση του πυροβολικού. Μια νέα επιδρομή των αεροπλάνων της ναζιστικής μηχανής ισοπέδωσε ότι έμενε όρθιο στον νότιο τομέα και ο Πάουλους εξαπέλυσε αυτό που νόμιζε ότι θα ήταν  η "τελική επίθεση". Τρεις μεραρχίες πεζικού και δύο συντάγματα panzer επέδραμαν στο εργοστάσιο τρακτέρ. Όμως οι σοβιετικοί κράτησαν αμετακίνητες τις θέσεις τους. 3000 Γερμανοί θα έβρισκαν το θάνατό τους εκείνη τη μέρα. Ο Τσουίκοφ από τη δική του μεριά εκκένωνε 3.500 τραυματίες στην ανατολική όχθη του Βόλγα.  Από την 19η Οκτώβρη και για τις επόμενες τρεις ημέρες οι Γερμανοί εξαπέλυαν λυσσαλέες επιθέσεις σε όλα τα μέτωπα. Το εργοστάσιο Κόκκινος Οκτώβρης που είχε μετατραπεί σε θέρετρο σοβαρών συγκρούσεων, πέρασε κατά 20% στα ναζιστικά χέρια. Στα τέλη του μήνα οι σοβιετικοί μαχητές βρίσκονταν στα όριά τους. Ένα 90% της δυτικής όχθης κατέχονταν από τους Γερμανούς. Οι σοβιετικοί διατηρούσαν τον έλεγχο στο εργοστάσιο Κόκκινος Οκτώβρης, το πορθμείο και τις ανατολικές εξόδους των εργοστασίων Οδοφράγματος και Ντζερζίνσκυ. Μέσα στην εχθρική ζώνη μεμονωμένες αλλά πολλές ομάδες στρατιωτών του Τσουίκοφ πολεμούσαν μέτρο το μέτρο, σπίτι το σπίτι, μέρα τη μέρα.

Ο πόλεμος των ποντικών, όπως αναφέρει η γερμανική διοίκηση, είχε ξεκινήσει. Οι σοβιετικοί έμειναν με 20.000 άνδρες και ελάχιστα εφόδια σε τρόφιμα. Ο Τσουίκοφ εάν δεν ανεφοδιάζονταν σύντομα θα είχε μόνο σοκολάτες να ταΐσει το στρατό του. Παράλληλα μέσα στην πόλη, οι οδομαχίες μαίνονταν. Σοβιετικοί στρατιώτες διενεργούσαν έναν ανταρτοπόλεμο θέσεων με τους ελεύθερους σκοπευτές τους να έχουν το πάνω χέρι. Τα τετραγωνισμένα στρατιωτικά τους φτυάρια μετατράπηκαν σε φονικά όπλα ( Ο στρατιωτικός κανονισμός προέβλεπε τη χρήση του ακονισμένου φτυαριού ως όπλο). Οι Γερμανοί αιμορραγούσαν για να εκκαθαρίσουν έναν τομέα μόνο και μόνο για να βρουν τους σοβιετικούς στις ίδιες θέσεις το άλλο πρωί. Οι σοβιετικοί στρατιώτες φρόντιζαν να ανοίγουν τρύπες στους τοίχους για να περνούν εύκολα από κτίριο σε κτίριο.

Από την άλλη η γερμανική διοίκηση βρίσκονταν σε σύγχυση. Ο Πάουλους προσπαθούσε να σταθεροποιήσει τις γερμανικές θέσεις και παράλληλα να εξαπολύσει μια γενική αποφασιστική επίθεση. Η επίθεση αυτή πραγματοποιήθηκε στις 10 Νοεμβρίου του 1943 ώρα 3:30. Τέσσερα ειδικευμένα τάγματα μηχανικού με 2.400 άνδρες επιτέθηκαν μετά από προπαρασκευή πυροβολικού στο εργοστάσιο χημικών. Μετά από 8 ώρες συγκρούσεων, οι Γερμανοί βρέθηκαν εντός του εργοστασίου και ξήλωσαν το πάτωμα για να εντοπίσουν τα υπόγεια όπου υποχωρούσαν οι σοβιετικοί στρατιώτες. Δοκίμασαν να πυρπολήσουν το σύνολο των υπογείων με βενζίνη όμως δέχτηκαν τα πυρά μιας ομάδας πεζοναυτών του πλοίου "Κρονστάνδη" την οποία συνόδευαν και οπλισμένοι εργάτες. Σε μερικές ακόμα ώρες οι γερμανικές επιχειρήσεις είχαν πάψει αφήνοντας ακόμα 3.500 νεκρούς. Ο Τσουίκοφ κρατούσε ακόμα την πόλη με ψυχραιμία. Διέθετε τυπικά 9 ταξιαρχίες και μια μεραρχία όμως σε άθλια κατάσταση. Ο ίδιος είχε βγάλει ένα περίεργο εξάνθημα στα χέρια από την αφόρητη πίεση και το άγχος. Στις 14 Νοέμβρη θα στείλει ένα θυμωμένο τηλεγράφημα στον Γιερεμένκο: " Κανένα πλοίο δεν έχει φτάσει σε εμάς. Οι παραδόσεις εφοδίων μειώθηκαν σταθερά και δεν έχουμε λάβει ενισχύσεις σε ανθρώπους ή πυρομαχικά". Ο Ζούκοφ όμως και η Stavka δεν είχαν εγκαταλείψει τους υπερασπιστές του Στάλινγκραντ....

Συνεχίζεται 

Φωτογραφικό υλικό 

Σοβιετικοί με χειμερινή στολή σε μέτωπο της πόλης 

Ένα πεσμένο γερμανικό Χένγεκλ. Οι σοβιετικοί το αποκαλούσαν "σκελετό" 

Γερμανοί μάχονται σε οδομαχία στο Στάλινγκραντ

Σοβιετικοί στα συντρίμμια ξύλινης οικίας του Στάλινγκραντ

Σοβιετικοί στρατιώτες διασχίζουν τον Βόλγα κολυμπώντας ή σε ξύλινες βάρκες για να περάσουν εν τω μέσω βομβαρδισμού στην δυτική όχθη 

Ο στρατηγός Τσουίκοφ 

Γυναίκες μέλη της μοίρας ελεύθερων σκοπευτών του Κόκκινου Στρατού στο Στάλινγκραντ

Ο γνωστός ελεύθερος σκοπευτής Βασίλι Ζάιτσεφ. Αν και γνωστός από το χολιγουντιανό τερατούργημα έρχεται τρίτος στην κατάταξη του Στάλινγκραντ με πρώτο τον Ζέπκα και τον Σιμόν Χάιχα