KOKKINOΣ ΦΑΚΕΛΟΣ: Oι υγειονομικές υπηρεσίες του ΔΣΕ

Τραυματίες και ιατροί του ΔΣΕ

Από το καλοκαίρι του 1946, όταν το αντάρτικο άρχισε να αναπτύσσεται, είχαν ήδη βγει στο βουνό οι πρώτοι γιατροί, όπως ο Νίκος Παλιούρας ή Κοκολιός και ο Βασίλης Δαδαλιάρης, τους οποίους ακολούθησαν αργότερα και άλλοι, που έφυγαν απ' τους τόπους εργασίας τους για να σωθούν απ' τη μοναρχοφασιστική τρομοκρατία. Τέτοιοι γιατροί ήταν άνθρωποι όπως ο Νώντας Σακελλαρίου και ο Τάκης Σκύφτης, ο οποίος τοποθετήθηκε στη συνέχεια αρχίατρος του Κλιμακίου του Γενικού Αρχηγείου Νότιας Ελλάδας (ΚΓΑΝΕ). Σε αυτούς προστέθηκε αργότερα και ο Γιώργος Τζαμαλούκας, «πατέρας της ανταρτικής χειρουργικής», όπως ονομάστηκε. Επίσης ήρθαν και ξένοι γιατροί απ' τις Λαϊκές Δημοκρατίες, γνωστοί στους αντάρτες με τα ψευδώνυμα Τιμπόρ, από την Ουγγαρία, Μήτσος και Θόδωρος, από τη Βουλγαρία και Ιπποκράτης και Αρης ή Ομηρος, από την Πολωνία. Το ιατρικό προσωπικό το συμπλήρωναν και γιατροί του κυβερνητικού στρατού, που είχαν αιχμαλωτιστεί απ' τους αντάρτες, όπως ο Τ. Πετρόπουλος.

Αναμφίβολα, η εμφάνιση των γιατρών στο βουνό βελτίωσε τις συνθήκες υγειονομικής περίθαλψης των ανταρτών, ανάλογα με τις συνθήκες διεξαγωγής του πολέμου και τις κατά τόπους δυνατότητες. Βεβαίως, πουθενά δεν υπήρξαν και δε θα μπορούσαν να υπάρξουν συνθήκες που θεωρούνται ιδανικές για να προσφέρει ο κάθε γιατρός τις υπηρεσίες που είναι αναγκαίες και απαραίτητες. Οι συνθήκες ήταν οι πιο αντίξοες προκειμένου να μπορεί να οργανωθεί στοιχειώδης περίθαλψη. «Ο γιατρός στο αντάρτικο αντιμετωπίζει και τις πιο στοιχειώδεις ελλείψεις», γράφει ο Νώντας Σακελλαρίου, αρχίατρος του ΔΣΕ. «Στερείται τα πάντα. Εχει μονάχα ένα στηθοσκόπιο. Δεν έχει τη δυνατότητα να προμηθευτεί, να συμπληρώσει καμιά έλλειψή του. Εχει μονάχα τον βουνίσιο αέρα, την ελευθερία και τον ψυχωμένο αντάρτη, που στέκει ατάραχος, τα υποφέρει όλα και με τη συμπεριφορά του δίνει κουράγιο στο γιατρό και τον βοηθά να τραβά μπροστά. Είναι πολύ για ένα γιατρό να βρίσκεται μπροστά σ' έναν τραυματία, που το μάτι του ζητά βοήθεια και μια γάζα, για να τον επιδέσεις - και συ να κάθεσαι, να τον βλέπεις, χωρίς να μπορείς να του προσφέρεις καμιά βοήθεια, να γυρίζεις πίσω σου να δεις κανένα κομμάτι πανί ή πουκάμισο να το σχίσεις και να το χρησιμοποιήσεις για γάζα. Τέτοιες στιγμές στο αντάρτικο ήταν κάθε μέρα».

Επίδεση τραυματία του ΔΣΕ

Χαρακτηριστικά είναι και τα όσα αναφέρει ο γιατρός Γ. Τζαμαλούκας, όταν στα τέλη του 1947 έφτασε στο βουνό και παρέλαβε ένα αντάρτικο νοσοκομείο. «Ρώτησα το συνάδελφο Σακελλαρίου για τη θεραπεία των τραυματιών και των αρρώστων - δηλαδή τι μέσα και τι φάρμακα χρησιμοποιούν. Μου απάντησε με φανερή λύπη ότι για την ώρα τα φάρμακα, που είχαμε στη διάθεσή μας, ήταν ελάχιστα. Με δυσκολία βγάζαμε πότε - πότε από τις πόλεις. Κύριος εφοδιαστής μας και στα φάρμακα, όπως και στα όπλα και στα πυρομαχικά, ήταν ο αντίπαλος, που στις διάφορες συγκρούσεις και μάχες μαζί του τα άφηνε όλα και το 'βαζε στα πόδια. Την ημέρα αυτή άρχιζα να σχηματίζω μια καθαρή και συγκεκριμένη εικόνα για τις δυσκολίες του αντάρτικου. Αφησα για την ώρα στην άκρη τη χειρουργική και άρχισα να ασκώ γενική ιατρική. Εκανα καθημερινή "ψυχολογική" θεραπεία στους τραυματίες και άρρωστους αντάρτες. Ανοιγα μαζί τους συζήτηση πάνω σε πολιτικά θέματα, τους έκανα διάφορες ομιλίες για ιατρικά ζητήματα, τους μιλούσα για την αρρώστια τους και τα τραύματά τους και με ελάχιστα φάρμακα και τη βοήθεια του οργανισμού, σιγά - σιγά, οι άρρωστοι και οι τραυματίες θεραπεύονταν. Αρχισα να προσαρμόζω και την Ιατρική μου στον παρτιζάνικο τρόπο ζωής.

Θυμάμαι ότι σαν θεραπευτικό μέσο για διάφορους πόνους χρησιμοποιούσα μια πέτρα ζεστή. Την έβαζα στη φωτιά, θερμαινόταν αρκετά, την τύλιγα σε ένα πανί και την τοποθετούσα στο μέρος που πονούσε. Η ζέστη ανακούφιζε τον πόνο. Η "θεραπεία" αυτή έγινε πασίγνωστη και οι αντάρτες συχνά αστειεύονταν για τη "σύγχρονη" Ιατρική».

Η έλλειψη, ωστόσο, των μέσων και των κατάλληλων ειδικοτήτων σε ιατρικό προσωπικό, η ανεπάρκεια υγειονομικών και γιατρών όλων των κατηγοριών και ο πόλεμος αντιμετωπίζονταν με την ανθρωπιά και τον ηρωισμό των ανθρώπων που στελέχωναν τις Υγειονομικές Υπηρεσίες του ΔΣΕ. Και δεν είναι λίγες, όπως είδαμε, οι περιπτώσεις εκείνες που οι γιατροί χειρούργησαν τραυματίες με πρωτόγονα μέσα και, σε άλλες περιπτώσεις, χωρίς να έχουν σχετική ειδίκευση. Με την έξοδό τους στο βουνό, οι γιατροί κατέβαλαν υπεράνθρωπες προσπάθειες για τη βελτίωση των συνθηκών υγειονομικής περίθαλψης των ανταρτών. Σε αυτές τους τις προσπάθειες σημαντική ήταν η διεθνιστική βοήθεια, που τους δόθηκε σε ιατρικό και φαρμακευτικό υλικό από τις Λαϊκές Δημοκρατίες.

Οπου ήταν δυνατό, δημιούργησαν μέσα στα δάση ή σε σπηλιές αναρρωτήρια και νοσοκομεία, εκπαίδευσαν νοσηλευτικό προσωπικό, δημιούργησαν κινητές ιατρικές μονάδες με τα πρόχειρα, απαρχαιωμένα μέσα που διέθεταν και ήταν μαζί αντάρτες κι επιστήμονες, οι οποίοι κι αυτοί συμμετείχαν - με το δικό τους τρόπο - στις μάχες, ακολουθώντας τα τμήματα στις πολεμικές επιχειρήσεις.

Νοσοκομείο του ΔΣΕ στον Γράμμο

Μάλιστα, μετά από τις μάχες οι γιατροί προχωρούσαν στην εξαγωγή δικών τους συμπερασμάτων για τη βελτίωση των υπηρεσιών που πρόσφεραν. Χαρακτηριστικά είναι τα όσα γράφει ο Νώντας Σακελλαρίου, για τη μάχη του Γράμμου: «Η μάχη του Γράμμου πολλά μας δίδαξε. Εμπαιναν άμεσα προβλήματα, τα οποία έπρεπε να αντιμετωπιστούν. Χρειαζόταν δηλαδή να δημιουργήσουμε σχολές υγειονομικών στελεχών, που να είναι σε θέση να πλαισιώνουν τις ταξιαρχίες και τα τάγματα, εφόσον δεν ήταν εύκολο να εξασφαλίσουμε γιατρούς, να οργανώσουμε σχολές νοσοκόμων σε ευρεία κλίμακα και να εξασφαλίσουμε τους υγειονομικούς σχηματισμούς, τα νοσοκομεία, τις χειρουργικές μονάδες, τα αναρρωτήρια, το τάγμα τραυματιοφορέων, τους σταθμούς επίδεσης και προώθησης και άλλα, από τον κίνδυνο αεροπορικού βομβαρδισμού. Ολα αυτά έπρεπε γρήγορα να βρουν τη λύση τους και ακόμα να προσαρμόσουμε την οργάνωσή μας, με βάση και το οδικό δίκτυο του χώρου».

Χειρούργοι του ΔΣΕ έξω απο το νοσοκμείο

Ετσι, σταδιακά, άρχισε να αναπτύσσεται η Υγειονομική Υπηρεσία του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Δημιουργήθηκαν αρκετά κινητά ορεινά χειρουργεία και φτιάχτηκαν σχολές μεσαίων υγειονομικών στελεχών, από τις οποίες αποφοίτησαν 152 αντάρτες, που ονομάστηκαν ανθυπολοχαγοί. Από την Υγειονομική Υπηρεσία του Γενικού Αρχηγείου εκδόθηκε ένα βιβλιαράκι πρώτων βοηθειών, με τίτλο «Απλές οδηγίες για το νοσοκόμο και τον αντάρτη», που μοιράστηκε σε νοσοκόμους και αντάρτες. Οργανώθηκε τάγμα τραυματιοφορέων. Φτιάχτηκε, στο χώρο του Βίτσι, άξονας διακομιδής των τραυματιών. Ιδρύθηκε κεντρική φαρμακαποθήκη. Οργανώθηκε η τροφοδοσία των ασθενών, έτσι ώστε να μη σημειώνονται ελλείψεις τροφών, τις οποίες είχαν ανάγκη για τη θεραπεία τους. Τελικά η αποτελεσματικότητα των ιατρών του ΔΣΕ ήταν τέτοια που πεφθασε να συγκρίνεται με αυτή των ιατρών τακτικών στρατιωτικών νοσοκομείων. Χαρακτηριστικά μετρήθηκε ένα ποσοστό 64% επιβίωσης τραυματιών μετά την διακομιδή, ποσοστό πολύ μεγαλύτερο του 40% των συμμαχικών στρατιωτικών νοσοκομείων του ΄Β Παγκόσμιου Πολέμου.