To Άγιο Όρος στην Κατοχή

Το 1941 η τριπλή κατοχή σκιάζει την Ελλάδα. Ξεκινά μια σειρά δύσκολων ετών, πείνα, εκτελέσεις και καταστροφή για όλο τον ελληνικό λαό. Μέρος της ελληνικής υπαίθρου αποτελεί και η χερσόνησος του Άθω, το γνωστό Άγιο Όρος, όμως εκεί η κατάσταση είναι διαφορετική.

Την στιγμή που ο Αδόλφος Χίτλερ κατασφάζει και κατακαίει την Ευρώπη, οι Αγιορείτες μοναχοί, άγιοι πρόγονοι του σημερινού Εφραίμ, αποφασίζουν να πάρουν κι αυτοί, πολιτική θέση στο πλευρό της ναζιστικής Γερμανίας. Ακολουθεί το πρώτο συγχαρητήριο τηλεγράφημα στον Αδόλφο Χίτλερ:

"Εν Αγίω Όρει τη 13/26 Απριλίου 1941

Προς την Αυτού Εξοχότητα τον Αρχικαγκελλάριον του ενδόξου Γερμανικού Κράτους Κύριον Αδόλφον Χίτλερ εις Βερολίνον.

Εξοχότατε,

Οι βαθυσεβάστως υποσημειούμενοι Αντιπρόσωποι των Είκοσιν Ιερών Βασιλικών Πατριαρχικών και Σταυροπηγιακών Μονών του Αγίου Όρους Αθω, λαμβάνομεν την εξαιρετικήν τιμήν ν' απευθυνθώμεν προς την Υμετέραν Εξοχότητα και παρακαλέσωμεν Αυτήν θερμώς, όπως, ευαρεστημένη, αναλάβη υπό την Υψηλήν προσωπικήν Αυτής προστασίαν και κηδεμονίαν τον Ιερόν τούτον Τόπον, του οποίου Ηγούμενοι και αντιπρόσωποι τυγχάνομεν, διαδεχομένη εν τούτω τους ιδρυτάς και Ευεργέτας του Ιερού τούτου Τόπου Βυζαντινούς Αυτοκράτορας και διαδόχους τούτων.

Το Αγιον Όρος, Εξοχώτατε, συνέστη εις Πανορθόδοξον μοναχικήν πολιτείαν, εις ήν ανέκαθεν διαβιούν εν αγαστή ομονοία μοναχοί ακωλύτως προσερχόμενοι από διάφορα ορθόδοξα Έθνη, κατά τον Θ΄ μ.Χ. αιώνα, πνευματικώς μεν εξαρτωμένων από του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, πολιτικώς δε αυτοδιοικούμενον υπό της Ιεράς Συνάξεως των Αντιπροσώπων των Είκοσιν Ιερών και Κυριάρχων Μονών και πολιτειακώς υπαγομένων υπό την προστασίαν και κηδεμονίαν των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων και των διαδόχων Αυτών.

Το Αυτονομιακόν τούτο πολίτευμα περιεθριγκώθη δι' αλλεπαλλήλων τυπικών και Χρυσοβούλων των ιδρυτών και ευεργετών των Ιερών μονών Βυζαντινών Αυτοκρατόρων Βασιλείου του Μακεδόνος (882), Ιωάννου Τσιμισκή (972), Κωνσταντίνου Μονομάχου (1046), Στεφάνου Δουσάν (1346) και άλλων Σλαύων, Ουγγροβλάχων Ηγεμόνων και των μετέπειτα Σουλτανικών Φιρμανίων τελευταίως δε υπό του Καταστατικού Χάρτου του 1926, ούτινος δύο αντίτυπα εσωκλείομεν.

Το ουτωσί καθιερωθέν προνομιακόν και αυτοδιοίκητον καθεστώς του Ιερού τούτου Τόπου, αποτελέσαν αντικείμενον συζητήσεων και επικυρώσεων διαφόρων διεθνών συνθηκών περιεθριγκώθη τέλος, διά του 62ου άρθρου της Βερολινείου συνθήκης του έτους 1878, έχοντος ούτω, οι μοναχοί του Όρους Αθω οθενδήποτε και αν κατάγωνται θα διατηρήσωσι τα κτήματα και τα πρότερα αυτών δικαιώματα και θ'; απολαύωσιν, άνευ ουδεμιάς εξαιρέσεως, πλήρους ισότητος δικαιωμάτων και προνομίων.

Των εν Αγίω Όρει ενασκουμένων Μοναχών, ανεξαρτήτως τόπου προελεύσεως και Εθνικότητος, σκοπός και αποστολή καθ' όλον τον υπερχιλιετή βίον του Αγίου Όρους, υπήρξεν η διατήρησις, προαγωγή και εξασφάλισις των Ιερών αυτού σκηνωμάτων, η διά της ακαταπονήτου φιλεργίας των εν αυτώ ενασκουμένων μοναχών καλλιέργεια της τε εκκλησιαστικής και κλασσικής φιλολογίας και καλλιτεχνίας, ο ασκητικός βίος και η διηνεκής προσευχή υπέρ του σύμπαντος κόσμου.

Την διατήρησιν του καθεστώτος τούτου της αυτονόμου μοναχικής πολιτείας, ικανοποιούντος πλήρως άπαντας τους εν Αγίω Όρει ενασκουμένους ανεξαρτήτως εθνικότητος Ορθοδόξους μοναχούς και εναρμονιζόμενοι προς τον σκοπόν και την αποστολήν αυτών, παρακαλούμεν και ικετεύομεν θερμώς την Υμετέραν Εξοχότητα όπως αναλάβη υπό την υψηλήν προστασίαν και κηδεμονίαν Αυτής.

Τον Βασιλέα των Βασιλευόντων και Κύριον των Κυριευόντων εξ όλης ψυχής και καρδίας ικετεύοντες, όπως επιδαψιλεύση τη Υμετέρα Εξοχότητι υγείαν και μακροημέρευσιν επ' αγαθώ του ενδόξου Γερμανικού Έθνους.

Υποσημειούμεθα βαθυσεβάστως"

Πηγή: Ιστορικόν Διπλωματικόν Αρχείον του Υπουργείου Εξωτερικών.
Αναδημοσίευση: περιοδικόν Ελληνικόν Πάνθεον, τεύχος 13, Ιουνίου-Αυγούστου 2001, σελίδα 18.

Οι Αγιορείτες μοναχοί μάλιστα δεν θα σταματήσουν εκεί. Σύντομα θα αναρτήσουν και πορτραίτο του δικτάτορα στο ρώσικο μοναστήρι στην αίθουσα των πορτραίτων. Εκεί αργότερα θα δειπνήσει και γερμανική αντιπροσωπεία που θα γίνει δεκτή με τιμές από τους μοναχούς. Αργότερα το ίδιο έτος θα αποσταλεί και δεύτερο τηλεγράφημα προς τον Αδόλφο Χίτλερ:



"«Ανοικτή Επιστολή Ιεράς Επιστασίας

Προς την Αυτού Εξοχότητα

Αρχηγόν του Γ΄ Ράιχ

Αδόλφον Χίτλερ

Ημείς οι 20 εκλεγμένοι αντιπρόσωποι των ισάριθμων ιερών μονών των αποτελουσών την Μοναστικήν Πολιτείαν του Αγιωνύμου Όρους Άθω δημοσιεύομεν εις επήκοον πάντων την ανοικτήν ταύτην συγχαρητήριον επιστολήν διά τάς κατά των Σοβιετικών νίκας σας. Καί αγαλλόμενοι κραυγάζομεν εν θαυμασμώ: Έπεσεν το Ζιτομίρ καί εσώθη η Χριστιανοσύνη.

Κύριος ο Θεός κρατύνη την υμετέραν εξουσίαν εις έτη πλείστα.

Οι 20 αντιπρόσωποι της ενιαυσίου συνάξεως των 20 κυριάρχων μονών της Αθωνικής Πολιτείας.

Α΄ ΤΕΤΡΑΔΟΣ: Λαύρας, Δοχειαρίου, Ξενοφώντος, Εσφιγμένου.

Β΄ ΤΕΤΡΑΔΟΣ: Βατοπεδίου, Κουτλουμουσίου, Καρακάλου, Σταυρονικήτα.

Γ΄ ΤΕΤΡΑΔΟΣ: Ιβήρων, Παντοκράτορος, Φιλοθέου, Σίμωνος Π¨ετρας.

Δ΄ ΤΕΤΡΑΔΟΣ: Χιλιανδαρίου, Ξηροποτάμου, Αγ. Παύλου, Οσίου Γρηγορίου.

Ε΄ΤΕΤΡΑΔΟΣ: Αγ. Διονυσίου, Ζωγράφου, Αγ. Παντελεήμονος, Κωνσταμονίτου»."

Γιατί όμως μια τέτοια βιασύνη των μοναχών απέναντι στο πρόσωπο του Χίτλερ; Η απάντηση στο ερώτημα δεν είναι απλή και για να την εντοπίσουμε πρέπει  να κατεβούμε στο βαθύ άδυτο της παρασκηνιακής πολιτικής των αγιορείτικων μονών. Το βουλγαρικό μοναστήρι κατά μιαν ιστορική άποψη επιχειρούσε μέσω της συμμαχίας των Βούλγαρων με την Γερμανία να αποσχίσει την χερσόνησο από την ελληνική επικράτεια. Έτσι με την αποστολή των επιστολών αυτών, οι άλλες μονές επιχειρούσαν να στρέψουν τον γερμανό δικτάτορα προς το μέρος τους. Μια διαφορετική ιστορική άποψη, θεωρεί το γεγονός τμήμα της πάγια πολιτικής των αγιορειτών σε ότι αφορά τους κατακτητές. Η απόλυτη υποτέλεια εξασφάλισε και εξασφαλίζει την ακεραιότητα της θέσης τους και του αμύθητου πλούτου τους. Η ίδια άποψη τονίζει ότι και κατά την τουρκική κατοχή, το Άγιο Όρος παραδόθηκε ολοκληρωτικά και μετά βαΐων και κλάδων στον Τούρκο κατακτητή και έλαβε από αυτόν τεράστιο ποσό για την συνέχιση της λειτουργίας του.

 

Όποια κι αν είναι η ιστορική αλήθεια, ένα παραμένει αδιάψευστο γεγονός: Την στιγμή που ο ελληνικός λαός μάχονταν τον κατακτητή, θυσίαζε τα παιδιά του και δέχονταν βαρύ το τίμημα της ελευθερίας, το Άγιο Όρος παρέθετε δείπνα και συνέχαιρε τον κατακτητή για τις νίκες του στον σοβιετικό λαό.

 

Ας δούμε όμως και ένα ακόμα ενδιαφέρον θέμα, σχετικό με τις σχέσεις των Γερμανών και των μοναχών του Άθω.

Με την κατάρρευση του μετώπου, οι αγιορείτες μοναχοί θεώρησαν σωστό να εξοπλίσουν με τα χρήματα των μονών τους ένα στρατιωτικό σώμα, για την προστασία τους. Το σώμα αυτό που έφερε παραδοσιακή φορεσιά με φουστανέλα, έτυχε της αναγνώρισης και της έγκρισης των τοπικών γερμανικών αρχών, οι οποίες δεσμευτήκαν να το συνδράμουν σε περίπτωση ανάγκης, από την Ιερισσό, στην οποία εδράζονταν μικρή γερμανική δύναμη. Το σώμα αυτό αντικαταστάθηκε από την τακτική χωροφυλακή (υπό την γερμανική διοίκηση πάντα) που απέστειλε, τον Μάιο του 1941, μικρή δύναμη φρουράς στο Άγιο Όρος. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει για μια ακόμη φορά την αγαστή σύμπνοια των μονών του Άγιου Όρους με τους χασάπηδες της Βέρμαχτ.



Είναι όμως ξέχωρα όλα αυτά από την γενικότερη στάση της Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ;

Σαφέστατα όχι. Πάμπολλα είναι τα παραδείγματα σύμπνοιας και συνεργασίας της επίσημης ορθοδόξου εκκλησίας με τον Γερμανό κατακτητή. Για να μην μακρηγορήσουμε θα αναφερθούμε μόνο σε μερικά (μιας που θα παραθέσουμε αργότερα άρθρο για το θέμα).

1.      Το 1941 ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός, ορκίζεται σε μια νύχτα από τους ναζί, και με την σειρά του ορκίζει την κυβέρνηση των Ναζί.

2.      Ο επίσκοπος Ιωαννίνων Σπυρίδων, με επιστολή του στο ποίμνιό του, το προτρέπει να εμπιστεύεται τις γερμανικές αρχές κατοχής και να μην βοηθά τους αντάρτες

3.      Ο επίσκοπος Μεσολογγίου Ιερόθεος, συνεργάτης των ναζί, που με την βοήθειά τους καταλήστευσε το ποίμνιο του και άνοιξε, το 1944, με την βοήθειά τους τον τάφο του προκατόχου του για να του κλέψει την χρυσή ράβδο.

Αυτές είναι μόνο μερικές από τις αυθαιρεσίες και δεν είναι καθόλου μεμονωμένες ή άσχετες από την κατάσταση στο Άγιο Όρος.

Φθάνοντας στο τέλος του άρθρου μας αναρωτιόμαστε: Ποίος ονόμασε την περιοχή αυτή άγια και γιατί;



Από την γερμανική επίσκεψη στο Άγιο Όρος

Το πορτραίτο του Αδόλφου



Παράθεση γεύματος στην γερμανική αντιπροσωπεία στο ρώσικο μοναστήρι

Γερμανοί και ιερείς στις Καρυές

Από την γερμανική επίσκεψη στο Άγιο Όρος

Η επιστολή του Σπυρίδωνος