H μεγάλη μάχη του Αλμυρού- 1943

Βρισκόμαστε στον Αύγουστο του 1943, όπου το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα σε ολόκληρη τη Βοιωτία βρίσκεται σε ανάπτυξη. Μια πανστρατιά λαϊκών στρωμάτων βρίσκεται ενταγμένη στο πλευρό του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και της ΕΠΟΝ. Στο ορεινό Τσουρνάτ, ο ΕΛΑΣ λειτουργεί το δικό του "εργοστάσιο" παραγωγής βλημάτων, πιο ψηλά βρίσκεται το αντάρτικο αεροδρόμιο και στην Όθρη λειτουργεί μια μεγάλη ελεύθερη περιοχή με τους δικούς της λαογέννητους θεσμούς.

Την περίοδο εκείνη, το αρχηγείο του ΕΛΑΣ Ρούμελης, παίρνει την απόφαση να οργανώσει επίθεση στην πόλη του Αλμυρού. Όλοι γνωρίζουν ότι η επιχείρηση θα είναι δύσκολη και ο σχεδιασμός της πρέπει να γίνει με μεγάλη λεπτομέρεια. Το αρχηγείο Ρούμελης διέθετε βέβαια ορισμένες πληροφορίες για τη σύνθεση των κατοχικών δυνάμεων στον Αλμυρό, αρκετές από τις οποίες αποδείχθηκαν όμως λανθασμένες. Οι πληροφορίες ανέφεραν ότι οι Ιταλοί δεν επρόκειτο να δώσουν μάχη εάν ο ΕΛΑΣ εμφανιζόταν στην πόλη, όμως η οργάνωση του ΕΑΜ στην πόλη και το αρχηγείο της Όθρυος διαφωνούσαν υποστηρίζοντας ότι οι ιταλικές δυνάμεις θα πρόβαλλαν αντίσταση. Η οργάνωση του ΕΑΜ Αλμυρού μάλιστα υποστήριζε ότι αν η επιχείρηση στον Αλμυρό αποτύγχανε, ο ανεφοδιασμός και το δίκτυο του ΕΛΑΣ θα διακινδυνεύονταν, όπως ακριβώς είχε συμβεί το 1942. Τελικά το σχέδιο έτυχε έγκρισης του ΓΑ του ΕΛΑΣ και όλες οι οργανώσεις τάχθηκαν στη διάθεση του αρχηγείου της Ρούμελης για το σχεδιασμό της επιχείρησης.

Η αιτιολογία του αρχηγείου της Ρούμελης  για την αναγκαιότητα της επιχείρησης στον Αλμυρό εδραζόταν στη λογική ότι αφού το μέτωπο της Σικελίας είχε δημιουργηθεί, μια τέτοια επιχείρηση θα έδινε την εντύπωση ότι προετοιμάζεται ακόμα μια αποβατική επιχείρηση των Συμμάχων στην Ελλάδα, θα μετακινούσαν σημαντικές δυνάμεις και θα έτσι οι συμμαχικές δυνάμεις στην Ιταλία θα ανακουφίζονταν. Ενδεχομένως δε μια τέτοια πίεση θα οδηγούσε στην ταχύτερη συνθηκολόγηση των Ιταλών. Σημαντικός παράγοντας υπήρξε επίσης και το γεγονός ότι επειδή ο Αλμυρός φυλασσόταν μόνο από ιταλικές δυνάμεις, μια επιτυχία του ΕΛΑΣ εκεί θα του εξασφάλιζε πολεμικό υλικό ώστε να εξοπλιστεί άρτια και να μπορεί να επιχειρεί και εντός κατοικημένων περιοχών.

Έτσι η το ΕΑΜ Αλμυρού ξεκίνησε να καταρτίζει ένα σχέδιο με τα φυλάκια και τις θέσεις των Ιταλών εντός και γύρω από την πόλη. Όρισαν επίσης τους συνδέσμους που θα οδηγούσαν τον ΕΛΑΣ εντός της πόλης και η επιχείρηση ορίστηκε για τις 12/08/1943.

Η μάχη

Προς τη μία τα ξημερώματα, στο εκκλησάκι του Αη-Γιάννη στο χωριό Πλάτανος συγκεντρώθηκαν τα μάχιμα τμήματα του ΕΛΑΣ και συναντήθηκαν με τους συνδέσμους που θα τους μετέφεραν στις θέσεις για την επίθεση. Οι Ιταλοί είχαν τις περισσότερες δυνάμεις τους συγκεντρωμένες στο Γυμνάσιο της πόλης, στο δημοτικό σχολείο του Αγ. Δημητρίου και στο κέντρο της πόλης, έδρα της Καραμπιναρίας. 

Η επίθεση ξεκίνησε κατά το ξημέρωμα, με τον ΕΛΑΣ να αιφνιδιάζει αρχικά τον αντίπαλο, να διαλύει τις μικροεστίες αντίστασής του στην πόλη και να εξαπολύει αλλεπάλληλες επιθέσεις στις τρεις βασικές έδρες των Ιταλών, καμιά από τις οποίες δεν είχε καταληφθεί ως τις πρώτες πρωινές ώρες. Παρά το γεγονός ότι η υποδειγματική ΕΠΟΝ του Αλμυρού είχε από την προηγούμενη καταλάβει θέσεις και κτήρια απέναντι από τις νευραλγικές θέσεις των Ιταλών, ωστόσο δεν έγινε κατορθωτό να βοηθηθεί σημαντικά η επίθεση του ΕΛΑΣ. Έως περίπου τις 10 το πρωί, οι Ιταλοί συνέχιζαν την άμυνά τους πεισματικά και ο ΕΛΑΣ αναγκάστηκε να υποχωρήσει στρατηγικά από την πόλη, ανενόχλητος, αφού οι Ιταλοί δεν πραγματοποίησαν αντεπίθεση.

Η παρακάτω περιγραφή προέρχεται από τον Γ. Κουτμάνη, από το χωριό Σούρπη που υπηρετούσε στον ΕΛΑΣ ως αξιωματικός:

"Η δύναμη της φρουράς του Αλμυρού εκείνη την εποχή ήταν περίπου 1300 Ιταλοί συν 80 λεγεωνάριοι Βλάχοι, που ήταν ντόπιοι και γνώριζαν καλά πρόσωπα και πράγματα στην πόλη. Διέθεταν βαρύ και σύγχρονο οπλισμό και ήταν καλά οχυρωμένοι στα βασικότερα τμήματα της πόλης. Είχαν χτιστά πολυβολεία σχεδόν σε κάθε σταυροδρόμι και συρματοπλέγματα. Ο ΕΛΑΣ διέθεσε περίπου 800 αντάρτες, εκ των οποίων 600 θα προχωρούσαν σε σχήμα βεντάλια στο εσωτερικό της πόλης και θα εξουδετέρωναν τα φυλάκια. Διαθέταμε επίσης δύο ιταλικούς όλμους και αρκετά βλήματα. Στην επιχείρηση συμμετείχε το 136 τάγμα του ΕΛΑΣ με επικεφαλής τον Αλέκο Ραχούτη και καπετάνιο τον Κώστα Κονταγκώνα και το 111/36 τάγμα Όθρυος με διοικητή τον Χριστόφορο Τσιγαρίδα (Γερακοβούνη). Στη δύναμη του 111/36 προστέθηκε και το τμήμα του εφεδρικού ΕΛΑΣ Αλμυρού. 

Στις 12 το βράδυ ξεκίνησε η μάχη με ριπές αυτομάτων και χειροβομβίδες που έριξαν οι αντάρτες που αποβραδίς είχαν περάσει και πιάσει ορισμένες θέσεις μέσα στην πόλη. Στην αρχή οι Ιταλοί αιφνιδιάστηκαν και έτρεξαν προς τους στρατώνες τους, ενώ ο ΕΛΑΣ ξεκινούσε την έφοδο. Τα ακριανά φυλάκια της πόλης έπεσαν σύντομα και οι Ιταλοί συμπτύχθηκαν σύντομα στο εσωτερικό της πόλης, Δημοτικό, Καραμπιναρία και στο Γυμνάσιο και από εκεί άρχισαν να βάλουν αδιακρίτως προς τους αντάρτες αλλά και τον ντόπιο πληθυσμό. Έτσι γκρεμίστηκαν πολλά σπίτια και σκοτώθηκαν πολλοί άμαχοι. Οι βολές όλμων του ΕΛΑΣ ήταν μεν εύστοχες, αλλά παρά τις ζημιές δεν κατάφεραν να διευκολύνουν την έφοδο των τμημάτων ενάντια στα κτήρια. Οι όλμοι των Ιταλών κόντεψαν να μας σακατέψουν. Ήταν καλά οχυρωμένοι και με βαρύ οπλισμό. Τον μόνο στόχο που καταφέραμε να κυριεύσουμε και να ανατινάξουμε ήταν το νοσοκομείο. Εκεί είχαν καταφύγει Ιταλοί και από τα πολλά πυρά που ρίξαμε πήραν φωτιά παραπλήσια οικήματα, όπου στεγάζονταν ιταλικές υπηρεσίες.

Κυριεύτηκαν δύο πολυβόλα και μερικά βαριά όπλα, πυροβόλα, άλλα όμως τα αχρηστεύσαμε γιατί ήταν αδύνατο να μεταφερθούν. Οι Ιταλοί παρά τον αιφνιδιασμό ανασυντάχθηκαν με επιτυχία, ενώ εμείς λόγω της έλλειψης σε βαριά όπλα και εφεδρείες όλο και λιγοστεύαμε την ένταση των επιθέσεων. Ύστερα από αυτή την κατάσταση και ενώ πλησίαζε το ξημέρωμα, άρχισαν να καταφθάνουν ενισχύσεις του εχθρού από τις γύρω περιοχές, που το πολύ απείχαν 8 χιλιόμετρα από την πόλη. Τότε διατάχθηκε η υποχώρησή μας που έγινε κανονικά και με οπισθοφυλακή. Τα τμήματά μας αποσύρθηκαν προς την Όθρυ. Πήραμε μαζί μας και τους τραυματίες και θάψαμε τους νεκρούς. Τον αριθμό δεν τον γνωρίζω."

Απώλειες

Κατά τον Δ Κολοβό, ο ΕΛΑΣ είχε 15 νεκρούς και βαριά τραυματίες, ενώ οι Ιταλοί δεν ανακοίνωσαν τους νεκρούς τους, οι οποίοι κατά τους υπολογισμούς του ήταν περίπου 100- 140, αριθμός μάλλον μεγάλος. Ο Στέφανος Σαράφης υπολογίζει τους νεκρούς των Ιταλών σε περίπου 50 και τους τραυματίες σε περίπου 150. Ο πρόεδρος της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ Αλμυρού Μιχάλης Χρυσόπουλος, ανταρτοεπονίτης τότε, παραθέτει την εγκυρότερη ίσως καταγραφή υπολογίζοντας τις απώλειες ως εξής: Ιταλοί νεκροί και τραυματίες: 170, πεσόντες του ΕΛΑΣ: 20, άμαχοι νεκροί: 32.

Οι διαπιστωμένοι πεσόντες του ΕΛΑΣ και της υποδειγματικής ΕΠΟΝ ήταν οι εξής:

• Χρήστος Παπαγιάννης.
• Βαγγέλης Χρήστου, του Τριαντάφυλλου, ετών 35 από τον Πτελεό Μαγνησίας.
• Δημήτρης Ντάτης, του Κώστα από τη Μάκρη Φθιώτιδας.
• "Απόλλωνας", από την υποδειγματική ΕΠΟΝ, 19 ετών από τον Προυσό Ευρυτανίας.
• Βασίλης Κεχαγιάς, από την ΕΠΟΝ Αλμυρού, σύνδεσμος του ΕΛΑΣ για την επιχείρηση.
• Δημήτρης Αλεξανδρής, από τη Νέα Αγχίαλο Μαγνησίας.
• Κώστας Γιαννακόπουλος, του Γεωργίου, ετών 38, από τους Κοκκωτούς Αλμυρού.

Αντίποινα

Ως αντίποινα για την επιχείρηση του ΕΛΑΣ στον Αλμυρό, οι Ιταλικές κατοχικές δυνάμεις και οι Βλάχοι λεγεωνάριοι συνέλαβαν και εκτέλεσαν στις επόμενες ημέρες 35 κατοίκους του Αλμυρού ως αντίποινα. Η εκτέλεση έγινε σε πεντάδες στο νεκροταφείο της πόλης. Ανάμεσα στους εκτελεσθέντες ήταν και ο Γιώργος Καρατσώκης, ΕΠΟΝίτης και σύνδεσμος των ανταρτών για τη μάχη. Στις 15/08/1943, οι Ιταλοί κατέκαψαν επίσης πολλά από τα δημόσια κτήρια της πόλης.

Στις 14/08/1943 μετά τη μάχη του Αλμυρού, οι Γερμανοί βομβάδρισαν το χωριό Πλάτανος ως αντίποινα χρησιμοποιώντας αεροπλάνα "Stukas" που έριξαν εμπρηστικές βόμβες στα σπίτια. Μια ημέρα μετά, τμήμα των Ιταλικών δυνάμεων του Αλμυρού επικουρούμενο από έναν λόχο της λεγεώνας των Βλάχων εισήλθαν στον Πλάτανο και ξεκίνησαν να καίνε αδιακρίτως και να πλιατσικολογούν τα σπίτια του χωριού. 

Οι εκτελεσθέντες από τους Ιταλούς στο νεκροταφείο της πόλης του Αλμυρού ήταν οι εξής:

• Βαλουξής Γεώργιος, ετών 28
• Βαλσάμης Μηνάς, ετών 31
• Βασιλάκος Παναγιώτης, ετών 28
• Βλάχος Νίκαρδος, ετών 33
• Βούλγαρης Γιάννης, ετών 37
• Γκρούγιας Θεμιστοκλής, ετών 29
• Δημητρέλος Παυσανίας, ετών 49
• Δάρας Λευτέρης, ετών 30
• Ευθυμίου Νίκος, ετών 22
• Ευσταθιάδης Χαράλαμπος, ετών 56
• Ζιώγας Χαράλαμπος, ετών 40
• Καπής Στέργιος, ετών 38
• Κοσμάς Γιάννης, ετών 34
• Καρατσώκης Γεώργιος, ετών 31
• Κουτρούμπας Γεώργιος, ετών 59
• Κολοβός Χρήστος, ετών 37
• Κολοβός Κώστας, ετών 35
• Κούργιας Δημήτρης ετών 35
• Κρικελάς Παύλος, ετών 43
• Κοντομάνος Κώστας, ετών 48
• Κανελόπουλος Στάθης, ετών 45
• Κυπαρίσης Γεώργιος, ετών 28
• Λαλόπουλος Δημήτριος, ετών 26
• Μανταδιώτης Κώστας, ετών 45
• Μαραγκός Σπύρος, ετών 47
• Μπαγλατζής Μιχάλης, ετών 30
• Παπαδόπουλος Στάθης, ετών 40
• Παπάς Σπύρος, ετών 43
• Σπανός Γιάννης, ετών 43
• Σιδέρης Βαγγέλης, ετών 50
• Σιδέρης Χρήστος, ετών 55
• Σαρρής Θανάσης, ετών 41
• Τσικρικάς Αποστόλης, ετών 27
• Φράγγος Γεώργιος, ετών 47
• Φώτης Αθανάσιος, ετών 50.

Φωτογραφίες

Αντάρτες του ΕΛΑΣ Όθρυος, τέταρτος από αριστερά ο Παντελής Παπαζήσης "Φουρτούνας" από τον Αλμυρό.

Ο Γ. Κουτμάνης έφιππος.

Εικόνα κατεστραμμένου σπιτιού στον Αλμυρό, αμέσως μετά τη μάχη.

Κτήριο στην πλατεία του Αλμυρού, αμέσως μετά τα αντίποινα των Ιταλών στις 15/08/1943, με εμφανή τα σημάδια της πυρπόλησης του.