Άρθρο του Ριζοσπάστη
Ο ξεσηκωμός του Νοέμβρη 1973 στο Πολυτεχνείο είχε ποιοτικά διαφορετικό περιεχόμενο, πολύ παραπάνω από τη διεκδίκηση μιας τυπικής μορφής αστικής ελευθερίας και δημοκρατίας, όσο κι αν αυτές ήταν τότε στραγγαλισμένες. Στη μνήμη μπορεί να ηχεί ακόμη το σύνθημα «Ψωμί - Παιδεία - Ελευθερία», που και αυτό επίσης σε κάθε εποχή έχει το δικό του συμβολισμό και το δικό του πολιτικό περιεχόμενο, αλλά ο ξεσηκωμός δεν ήταν μόνο αυτό ή μόνο γι' αυτό. Μαζί με το σύνθημα «Ψωμί - Παιδεία - Ελευθερία» προβλήθηκαν και τα συνθήματα - στόχοι «Κάτω η χούντα», «Εξω οι ΗΠΑ και το NATO».
Επομένως, το μήνυμα ήταν καθαρά πολιτικό, ανατρεπτικό, αντιαμερικανικό, αντιιμπεριαλιστικό, όσο βεβαίως μπορούσε τότε αυτό να γίνεται ξεκάθαρο, συγκεκριμένο και, κυρίως, πολιτικά ορατό από την άποψη της ρεαλιστικότητας και της πραγματοποίησης.
Ο ξεσηκωμός του Πολυτεχνείου δεν ήταν μόνο «φοιτητικός» ξεσηκωμός, όπως επίσης προβάλλουν οι απολογητές του συστήματος. Στο φοιτητικό κίνημα, που ήταν συλλογικά οργανωμένο, δρούσαν συγκεκριμένες πολιτικές δυνάμεις και μάλιστα με διαφορετικές και τότε προσεγγίσεις ως προς το σκοπό της αντιδικτατορικής πάλης. Αλλά υπάρχει ένα χαρακτηριστικό που επίσης αποτελεί ποιοτικό στοιχείο και από το οποίο βγαίνει πείρα και για το σήμερα. Στον ξεσηκωμό του Πολυτεχνείου εκφράστηκε η σύνδεση του φοιτητικού κινήματος με το εργατικό κίνημα. Που έπαιξε σημαντικό ρόλο στον ίδιο τον ξεσηκωμό, όπως και στην επίδρασή του στις μετέπειτα εξελίξεις. Ας το δούμε.
Το λαϊκό κίνημα και η κρίση του χουντικού καθεστώτος
Η άνοδος του εργατικού κινήματος ήταν συγκριτικά με τα πρώτα χρόνια της δικτατορίας σημαντική. Το δυνάμωμα του φοιτητικού κινήματος «πατούσε» πάνω στο λαϊκό παράγοντα, στην ανάπτυξη του εργατικού κινήματος. Στην ουσία, ήταν άμεσα συνδεδεμένο με αυτό. Η ανάπτυξη των δυνάμεων του ΚΚΕ και της ΚΝΕ έπαιξε καθοριστικό ρόλο σε αυτήν την εξέλιξη.
Επιπλέον, η κρίση του χουντικού καθεστώτος γίνεται όλο και πιο βαθιά και επιταχύνεται από τις αρχές της δεκαετίας του '70 και ιδιαίτερα την περίοδο 1972 - '73. Μια σειρά από διεθνείς και εσωτερικές εξελίξεις εντείνουν την κρίση και την παράλληλη άνοδο της αντιδικτατορικής πάλης.
Για τον καπιταλισμό, εκείνη η περίοδος ήταν ιδιαίτερα δύσκολη. Η οικονομική κρίση (που τότε από τους αστούς οικονομολόγους ονομαζόταν «πετρελαϊκή κρίση») μόλις είχε ξεσπάσει, αγγίζοντας και τη χώρα. Οι σκανδαλώδεις συμβάσεις με τα ξένα μονοπώλια γίνονται απροκάλυπτες και γνωστές στο λαό. Παράλληλα, όμως, η αντιαμερικανική, αντιιμπεριαλιστική συνείδηση λαού και νεολαίας βαθαίνει ακόμη περισσότερο και από την επίδραση γεγονότων όπως η επιβολή στρατιωτικής δικτατορίας στη Χιλή, που ανέτρεψε την κυβέρνηση της «Λαϊκής Ενότητας» του Σ. Αλιέντε. Η αγανάκτηση του λαού στρέφεται τόσο ενάντια στον ιμπεριαλισμό, όσο και στη χούντα με τον ελλιμενισμό του 6ου Στόλου στο Φάληρο και την Ελευσίνα. Από την άλλη, θετική επίδραση ασκούσαν στο λαό οι σοσιαλιστικές χώρες, η πάλη του βιετναμέζικου λαού, τα άλλα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα σε Ασία και Αφρική, καθώς και η άνοδος του εργατικού κινήματος των καπιταλιστικών χωρών. Η απομόνωση του χουντικού καθεστώτος διευρυνόταν.
Μπροστά σε αυτή την κατάσταση, οι δυνάμεις του κεφαλαίου στην Ελλάδα εξετάζουν ενδεχόμενη «ομαλή» διαδοχή σε μια «φιλελεύθερη» διακυβέρνηση, η οποία θα είναι αστικοκοινοβουλευτική μεταμφίεση της χούντας. Κάτω από το βάρος των εξελίξεων και την πίεση του λαϊκού παράγοντα, ξεκινά το πείραμα της «φιλελευθεροποίησης», από το 1972 και εντείνεται το 1973, με την αμνηστία των πολιτικών κρατουμένων και εξορίστων, το δημοψήφισμα για την κατάργηση της βασιλείας και την κυβέρνηση Μαρκεζίνη, η οποία υποσχέθηκε τη διενέργεια εκλογών το Φλεβάρη του '74. Σ' αυτήν τη μασκαρεμένη παραλλαγή του στρατιωτικοφασιστικού καθεστώτος, «τσίμπησαν» και ήταν έτοιμοι να λάβουν μέρος, υποστηρίζοντας την ενέργεια αυτή, οι δεξιοί οπορτουνιστές που διέσπασαν το ΚΚΕ, οι του αυτοαποκαλούμενου «ΚΚΕ Εσωτερικού», καθώς και ένα τμήμα των δυνάμεων της Ενωσης Κέντρου και της ΕΡΕ.
Οι αγώνες του λαού
Το 1973 χαρακτηρίζεται από τη σοβαρή αγωνιστική ανάταση του λαού και της νεολαίας. Το χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης των αγώνων της εργατικής τάξης, λόγω και της φασιστικής επιβολής, αρχίζει να ξεπερνιέται και με ωριμότητα από τις στοιχειώδεις μορφές τους (διαβήματα, υπομνήματα κ.λπ.) περνάνε σε ανώτερες - μέχρι τις απεργίες. Στην πρώτη γραμμή τίθενται ζητήματα, όπως: Μεροκάματα, ασφαλιστικά ταμεία, ωράριο, συνδικαλιστικές ελευθερίες, δικαίωμα της απεργίας. Μία μετά την άλλη οι ομοσπονδίες, ένας μετά τον άλλο οι κλάδοι των εργαζομένων καταγγέλλουν τις συμβάσεις εργασίας και ζητούν αυξήσεις των αποδοχών τους κατά 40% - 50%. Ως αποτέλεσμα όλων των προηγούμενων αγώνων, το 1973, σημειώνονται οι απεργίες αλιεργατών Καβάλας, τυπογράφων Αθήνας, τεχνικών «Ολυμπιακής», δημοσιογράφων πρωινών εφημερίδων Αθήνας, εργαζομένων της ΔΕΗ, κινηματογραφιστών Αθήνας. Σε όλες αυτές τις διεργασίες αποφασιστική είναι η συμβολή του ΚΚΕ, το οποίο, παρά την παρανομία τόσων χρόνων, έχει βαθιές ρίζες στο λαό.
Την ίδια χρονιά, αναπτύσσονται και οι πρώτες εκδηλώσεις των αγροτών, διοργανώνοντας μεγάλα συλλαλητήρια, όπως στα Καλύβια Τρικάλων, στα Μέγαρα, στα Σπάτα, στο Μενίδι, στο Σκαραμαγκά. Αρνούνται την παράδοση ή πώληση των προϊόντων τους, μέτρο που επεκτάθηκε σε όλη τη χώρα.
Δυναμώνουν και οι διεκδικήσεις με καθαρά πολιτικό χαρακτήρα. Τέτοιες μέρες δράσης είναι η 28η Οκτώβρη 1972, η επέτειος του πραξικοπήματος (21η Απρίλη 1973), η Πρωτομαγιά του '73, η νυχτερινή διαδήλωση μετά το σχηματισμό της κυβέρνησης Μαρκεζίνη. Ακόμη και στις Ενοπλες Δυνάμεις υπάρχουν παραδείγματα αντιδικτατορικών εκδηλώσεων, με την εγκατάλειψη ΝΑΤΟικής άσκησης στην Αδριατική από το αντιτορπιλικό «ΒΕΛΟΣ».
Επίσης, από τις αρχές ακόμη του 1972, οι αγώνες του φοιτητικού κινήματος εντείνονται. Και αυτοί είναι αποτέλεσμα της προηγούμενης δράσης, που είχε αναδείξει και το μαζικό του φορέα, την «Αντιδικτατορική ΕΦΕΕ» και το παράνομο έντυπό του, την «Πανσπουδαστική». Σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς, γίνονται κινητοποιήσεις, οι φοιτητές απαιτούν γνήσιες εκλογές και συγκρότηση φοιτητικών συλλόγων, προσφεύγουν στα Πρωτοδικεία και προσβάλλουν τη «νομιμότητα» των διορισμένων από τη χούντα εκπροσώπων στις σχολές. Η δράση της ΚΝΕ (που έχει ιδρυθεί από το 1968 με απόφαση της ΚΕ του ΚΚΕ) δυναμώνει, αγκαλιάζει όλο και περισσότερους νέους. Η πάλη των φοιτητών παίρνει όλο και περισσότερο πολιτικά χαρακτηριστικά.
Το 1973 βρίσκει το φοιτητικό κίνημα σε μια κρίσιμη καμπή του. Η χούντα οργανώνει επίθεση εναντίον του. Το Γενάρη δημοσιεύει το λεγόμενο «καταστατικό χάρτη» της Ανώτατης Παιδείας, με τον οποίο θέλει να κάμψει τους φοιτητές. Παρά το μπαράζ διώξεων, που έχει εξαπολύσει η χούντα, στις 14 Φλεβάρη, με τη συγκέντρωση στο Πολυτεχνείο, μπαίνουμε σε μια ανώτερη φάση των αγώνων, κορυφαία στιγμή του έχει την κατάληψη της Νομικής στις 21-22 Φλεβάρη, η οποία και λήγει με μαζική διαδήλωση στους δρόμους της Αθήνας. Το Μάρτη, νέες καταλήψεις στην Ιατρική και ξανά στη Νομική. Οι κινητοποιήσεις απλώνονται και σε άλλες πόλεις, Θεσσαλονίκη, Πάτρα. Στις συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες, το φοιτητικό κίνημα διαθέτει περισσότερα περιθώρια ζύμωσης, νόμιμης ή μισονόμιμης δράσης.
Συμπεράσματα από την εξέγερση
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου, το Νοέμβρη του 1973, πέρασε στην Ιστορία ως κορυφαίο γεγονός της αντιδικτατορικής πάλης του ελληνικού λαού και της νεολαίας του.
Δικαιολογημένα τιμάται και διατηρείται στη μνήμη ως ένα από εκείνα τα αγωνιστικά πετάγματα που εμπνέουν και προβληματίζουν. Με το πέρασμα του χρόνου η εξέγερση αυτή και κυρίως ορισμένα βαθύτερα συμπεράσματα που συνδέονται με την ωρίμανσή της και την ακτινοβολία της επιχειρείται από διάφορες δυνάμεις να διαστρεβλωθούν, να εκφυλιστούν σε ανούσιες περιγραφές ή να αξιοποιηθούν για την προώθηση των σημερινών πολιτικών επιδιώξεων.
Διάφοροι που εύκολα παρασύρονται από τη μικροαστική ανυπομονησία και δε θεωρούν αναγκαίο να βαθαίνουν σε συμπεράσματα, δεν τους κοστίζει τίποτα να βαφτίζουν εξεγέρσεις διάφορες κινήσεις κουκουλοφόρων ή να ονειρεύονται εξεγέρσεις με ηχηρά συνθήματα ή ατομικές πράξεις. Ούτε η χούντα έπεσε από ορισμένες κροτίδες, ούτε και ο καπιταλισμός θα ανατραπεί με ορισμένες μολότοφ.
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου δεν ήταν απλά ένα μαζικό και ξαφνικό μαχητικό ξέσπασμα. Δεν προήλθε από το πουθενά. Δεν ήταν ένα αυθόρμητο γενικά ξέσπασμα ή έργο ορισμένων πρωτοπόρων αγωνιστών. Ηταν αποτέλεσμα της ασίγαστης και πολύμορφης λαϊκής πάλης και σύγκρουσης πολιτικών.
Εξελίχθηκε σε μια αποφασιστική, αιματηρή σύγκρουση με τη στρατιωτικοφασιστική δικτατορία. Είχε θύματα. Η κατάληψη του Πολυτεχνείου ως προωθημένη μορφή πάλης σε εκείνες τις συνθήκες, έγινε πόλος συσπείρωσης και κινητοποίησης ευρύτατων λαϊκών μαζών και νεολαίας. Δεν περιορίστηκε σε φοιτητές.
Η μαζική λαϊκή συμμετοχή είναι ακριβώς εκείνο το καθοριστικό στοιχείο που έδωσε στην κατάληψη τα χαρακτηριστικά μαζικής εξέγερσης. Με την εξέλιξη που έπαιρνε ο αγώνας δεν υπήρχε καμιά αμφιβολία ότι η σύγκρουση με τη χούντα και τους μηχανισμούς της θα ήταν αναπόφευκτη. Παρ' όλα αυτά η λαϊκή κινητοποίηση ήταν πρωτοφανής. Ο φόβος και η ηττοπάθεια που κυριαρχούσαν άρχισαν να υποχωρούν και η κατάληψη του Πολυτεχνείου βρήκε πλατιά στήριξη.
Δύο χρόνια πριν, μια τέτοια ενέργεια με το ίδιο περιεχόμενο και συνθήματα είναι βέβαιο ότι δε θα ήταν ώριμη, δε θα είχε την ίδια απήχηση.
Τι είναι εκείνο που καθόρισε τη μαζική αναγνώριση και μαζική στήριξη της κατάληψης και της έδωσε χαρακτήρα εξέγερσης;
Πρώτο: Είχαν ωριμάσει οι συνθήκες μέσα στα ευρύτερα εργατικά και λαϊκά στρώματα και στη νεολαία, η ανάγκη της απαλλαγής από τη φασιστική δικτατορία. Ηταν ώριμο καθολικό αίτημα.
Δεύτερο: Το αντιδικτατορικό κίνημα άρχισε να αναπτύσσεται πιο οργανωμένα, να δυναμώνει και μάλιστα οι πιο ριζοσπαστικές δυνάμεις, το ΚΚΕ και η ΚΝΕ. Δεν είναι τυχαίο ότι το ΚΚΕ και η ΚΝΕ βγήκαν από το Πολυτεχνείο με μεγάλο κύρος και επιρροή στο λαό και τη νεολαία.
Τρίτο: Είχαν οξυνθεί οι αντιθέσεις στις γραμμές της χούντας, αλλά και στις γραμμές της αστικής τάξης και των πολιτικών της εκπροσώπων.
Δύο γραμμές στο αντιδικτατορικό κίνημα
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Στην κατάληψη του Πολυτεχνείου βεβαίως συνυπήρχαν αυθόρμητες διαθέσεις με το οργανωμένο στοιχείο. Στην πορεία οι κινητοποιήσεις απέκτησαν όλα τα χαρακτηριστικά οργάνωσης, ο χώρος του Πολυτεχνείου μετατράπηκε σε κέντρο μαζικής, παλλαϊκής κινητοποίησης. Υπήρχε, όμως, οργάνωση και δράση με πολλές ελλείψεις και αδυναμίες. Υπήρχε στόχος. Ανατροπή της χούντας. Στο στόχο αυτό συνέκλιναν διάφορες πολιτικές δυνάμεις, με διαφορές όμως στις πολιτικές επιδιώξεις και στα μέσα πάλης.
Δε θα μπορούσε, όμως, σε καμιά περίπτωση να φτάσουμε σε μια τέτοια μορφή πάλης με τα χαρακτηριστικά του ξεσηκωμού, αν δεν είχαν προηγηθεί πολλά μικρά και μεγάλα γεγονότα ατομικής και μαζικής αντίστασης με πολλές θυσίες. Αν, ταυτόχρονα, δεν οξυνόταν και η πολιτική πάλη ανάμεσα στις πολιτικές δυνάμεις.
Τα μεγάλα γεγονότα δεν εμφανίζονται ξαφνικά. Μπορεί να ξεσπάσουν ή να εκδηλωθούν ξαφνικά. Ωριμάζουν, όμως, μέσα στο χρόνο και συμπυκνώνουν πολύμορφες, συχνά ασύνδετες μεταξύ τους επιμέρους δράσεις.
Σε πρώτη φάση, πυρήνας αντίστασης με ευρύτερη ακτινοβολία ήταν τα στρατόπεδα εξορίας και οι φυλακές, όπου στην πλειοψηφία τους οι κρατούμενοι ήταν κομμουνιστές, ανάμεσά τους και ορισμένοι αστοί δημοκράτες.
Στα πρώτα χρόνια της χούντας, όπου κυριαρχούσαν ο φόβος, η υποταγή και η ηττοπάθεια μέσα στο λαό, έπαιξε καθοριστικό ρόλο το γεγονός ότι μια μικρή μειοψηφία δεν υποτάχθηκε στη χούντα και δε συμβιβάστηκε με το καθεστώς της και πολύ περισσότερο με την αντίληψη ότι θα είναι μακροχρόνια η ζωή της, ότι είναι παντοδύναμη. Η σταδιακή αποφυλάκισή τους τροφοδοτούσε με έμπειρες δυνάμεις την οργάνωση της αντιδικτατορικής πάλης. Ο παράγοντας αυτός σήμερα από πολλούς αναλυτές ή, καλύτερα, νεκροθάφτες του Πολυτεχνείου σκόπιμα αποσιωπάται.
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου, που ξεκίνησε με τη μορφή της κατάληψης, έδωσε, χάριν της ενεργητικής συμμετοχής του λαού, μια πληθώρα μορφών πάλης δίπλα και σε συνδυασμό με την κύρια, την κατάληψη. Επέδρασε και μέσα στις Ενοπλες Δυνάμεις, όπου και εδώ δημιουργήθηκαν ρήγματα. Η λαϊκή αυτενέργεια, πρωτοβουλία και ευρηματικότητα έδωσαν δυναμισμό, πρωτοτυπία και πολυμορφία στην εξέγερση και όλα τα χαρακτηριστικά ενός γνήσιου λαϊκού ανατρεπτικού κινήματος. Τα κύρια συνθήματα «Ψωμί - Παιδεία - Ελευθερία», «Κάτω η χούντα», «Εξω οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ» εμπλουτίστηκαν με μια σειρά αυθόρμητα και πολύ εύστοχα συνθήματα.
Αποκάλυψε, επίσης, τη φύση των πολιτικών δυνάμεων.
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου στο ξεκίνημά της και στην εξέλιξή της επέδρασε και στη διάταξη των πολιτικών δυνάμεων. Αποκάλυψε πιο καθαρά τη φύση τους. Οι δυνάμεις που πίστευαν σε μια ομαλή μετάβαση από τη δικτατορία στην αστική νομιμότητα - και ανάμεσά τους οι δυνάμεις του τότε κύριου οπορτουνιστικού φορέα, του «ΚΚΕ εσωτερικού», του οποίου οι πολιτικοί απόγονοι σήμερα αντιπροσωπεύονται στον ΣΥΡΙΖΑ και την ΔΗΜΑΡ - απομονώθηκαν, δέχτηκαν ισχυρό πλήγμα.
Αντίθετα, οι δυνάμεις που πάλευαν ασυμβίβαστα για την ανατροπή της χούντας και στήριζαν την πάλη στην οργανωμένη παρέμβαση του λαϊκού κινήματος ισχυροποιήθηκαν και σε δύναμη και σε κύρος.
Σε όλη τη διάρκεια του αντιδικτατορικού αγώνα συγκρούονταν δύο γραμμές:
Από τη μια μεριά η γραμμή της απομάκρυνσης της χούντας και επαναφορά της προηγούμενης αστικής νομιμότητας, μέσω κυρίως χειρισμών και ελιγμών από τα πάνω, χωρίς να θιχτούν οι αιτίες και οι παράγοντες που οδήγησαν στη δικτατορία με τη στήριξη και των ΗΠΑ και των μηχανισμών τους στο εσωτερικό της χώρας. Γι' αυτό και ποτέ στην ουσία δεν υιοθέτησαν και δε στήριξαν τα κύρια συνθήματα του Πολυτεχνείου και βρέθηκαν υποστηρικτές των ψευτομεταρρυθμίσεων της χούντας.
Και από την άλλη μεριά, η γραμμή που πάλευε όχι μόνο για την ανατροπή της χούντας, αλλά και για τη δημιουργία συνθηκών που θα οδηγούσαν σε ριζικότερες αλλαγές, παρά το γεγονός της ύπαρξης σοβαρών στρατηγικών αδυναμιών που αφορούσαν και το ΚΚΕ, το οποίο έβγαινε από μια περίοδο επικράτησης δεξιάς οπορτουνιστικής στροφής στη γραμμή του με ορόσημα την 6η Ολομέλεια του 1956 και τη διάσπαση του 1968.
Το ΚΚΕ και η ΚΝΕ
Το ΚΚΕ από την πρώτη στιγμή, χωρίς ταλαντεύσεις και καμιά επιφύλαξη, στήριξε με όλες του τις δυνάμεις την εξέγερση του Πολυτεχνείου και άσκησε, στο μέτρο των δυνάμεών του, την επίδρασή του στον προσανατολισμό της πάλης. Είναι άλλωστε το μόνο κόμμα που προχώρησε σε μια ολοκληρωμένη αξιολόγηση αυτού του αγώνα, βγάζοντας γενικότερα συμπεράσματα, χωρίς να παραβλέπει την ανάδειξη αδυναμιών ή παραλείψεων στη δράση του στις συνθήκες εκείνες.
Η κλιμάκωση της αντιδικτατορικής πάλης συμβαδίζει με την ανασυγκρότηση του Κόμματος και της ΚΝΕ. Κάτω από αυτές τις συνθήκες είναι γνωστά τα κατοπινά γεγονότα. Αρχισαν οι διάφορες αγωνιστικές δραστηριότητες να παίρνουν μαζική μορφή, ώσπου έφτασαν στο Πολυτεχνείο και τελικά στην πτώση της χούντας, σε συνδυασμό με τις εξελίξεις στο Κυπριακό.
Το καθοριστικό είναι η ασίγαστη λαϊκή πάλη. Με αυτήν την πεποίθηση και αισιοδοξία αντιμετωπίζουμε και σήμερα την κατάσταση. Οι σημερινοί συσχετισμοί δύναμης δεν είναι παντοδύναμοι, δεν είναι αιώνιοι. Μέσα από τις δυσκολίες ωριμάζει και θα φουντώσει το κύμα της λαϊκής αντεπίθεσης. Η ισχυροποίηση του ΚΚΕ και της ΚΝΕ είναι καθοριστικός παράγοντας που σε συνδυασμό με την ωρίμανση των αντικειμενικών συνθηκών θα μπορέσει να φέρει στην ημερήσια διάταξη το ζήτημα της ανατροπής της αστικής εξουσίας και όχι της μιας ή άλλης μορφής της αστικής διακυβέρνησης και την εγκαθίδρυση της εξουσίας της εργατικής τάξης και των συμμάχων της.
Με αυτή την έννοια, τα συμπεράσματα από το λαϊκό ξεσηκωμό είναι πολύ χρήσιμα για τους μελλοντικούς αγώνες.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου