Εδωσαν τη ζωή τους στην υπόθεση της επανάστασης
 |
Δημοσθένης Λιγδόπουλος - Ωρίων Αλεξάκης. Δυο κομμουνιστές ηγέτες που έλαχε να συναντηθούν και να γνωριστούν στο 2ο Συνέδριο της Γ΄ Κομμουνιστικής Διεθνούς. Ο πρώτος σαν αντιπρόσωπος της ΚΕ του ΣΕΚΕ (ΚΚΕ). Ο δεύτερος σαν στέλεχος των μπολσεβίκων και της Διεθνούς που ανέλαβε το καθήκον του αντιπροσώπου της στα Βαλκάνια.
Ο Δ. Λιγδόπουλος αφού πρωτοστάτησε στο Εθνικό Συμβούλιο του ΣΕΚΕ και στο 2ο Συνέδριο του Κόμματος της εργατικής τάξης της Ελλάδας για να αποφασίσει την ένταξή του στην Κομμουνιστική Διεθνή, πήγε στη Μόσχα, έδρα της Διεθνούς, ως αντιπρόσωπος του Κόμματος στο συνέδριό της προκειμένου να συνδεθεί το Κόμμα με τη Διεθνή και να γίνει ένα από τα τμήματά της.
Ο Ωρίων Αλεξάκης δεν είναι γνωστός στο πλατύ κοινό. Ούτε βεβαίως η σημαντική δράση του στο μικρό χρονικό διάστημα που πρόλαβε να ζήσει. Ηταν ένας νέος σε ηλικία μπολσεβίκος, στέλεχος ικανό, με τόλμη και αποφασιστικότητα, που ανέλαβε δράση σε δύσκολες αποστολές κατά την περίοδο της Οχτωβριανής Επανάστασης από την ΚΕ του Κόμματός του. Αναδεικνύεται έτσι σε πρωτοπόρο επαναστάτη. Ετσι η ΚΕ του Κόμματος των μπολσεβίκων τού ανέθεσε ευθύνη στην Κομμουνιστική Διεθνή από την οποία ανέλαβε το καθήκον του αντιπροσώπου της στα Βαλκάνια μετά το τέλος των εργασιών του 2ου Συνεδρίου της.
Μα, εκτός από τη γνωριμία τους, τη συντροφική σχέση που αναπτύχθηκε μεταξύ τους, υπάρχει άλλο ένα κοινό τους σημείο, ένα τραγικό γεγονός που στέρησε από την εργατική τάξη δυο από τους πρωτοπόρους ηγέτες της: η δολοφονία τους κατά τη μετάβασή τους, μετά το Συνέδριο της Διεθνούς, στα Βαλκάνια. Ο Λιγδόπουλος θα επέστρεφε για να συνεχίσει τη δράση του ως μέλος της ΚΕ του ΣΕΚΕ για την ανάπτυξη της δράσης του Κόμματος και του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα. Ο Αλεξάκης, στο πλαίσιο των καθηκόντων του από τη Διεθνή, είχε ως πρώτο σταθμό την Ελλάδα. Ηταν σε ηλικία μόλις 22 χρόνων ο Λιγδόπουλος και 21 χρόνων ο Αλεξάκης.
 |
Στη Διακήρηξη της ΚΕ του ΚΚΕ για τα 80 χρόνια από την ίδρυση του Κόμματος αναφέρεται: «Κανένα άλλο κόμμα δεν διαπαιδαγώγησε, δεν διαμόρφωσε και δεν ανέδειξε ήρωες και ηρωίδες όπως τον Δημοσθένη Λιγδόπουλο, τον Χρίστο Μαλτέζο, την Ηλέκτρα Αποστόλου, τον Ναπολέοντα Σουκατζίδη, τον Αρη Βελουχιώτη, τον Μήτσο Τατάκη, την Ειρήνη Γκίνη, τον Νίκο Μπελογιάννη, τον Νίκο Πλουμπίδη, τον Διαμαντή, τον Κώστα Βιδάλη, τον Γιάννη Ζεύγο, τον Στέφανο Σαράφη, τον Μήτσο Παπαρήγα, τον Τάκη Φίτσιο και άλλους επώνυμους και πάρα πολλούς ανώνυμους».
Σήμερα θα παρουσιάσουμε σύντομη βιογραφία των δύο αυτών πρωτοπόρων του κομμουνιστικού κινήματος, αλλά και τη σύντομη κοινή ζωή τους, όπως την έχει καταγράψει ο Σοβιετικός Λεβ Γκούρβιτς, μετά από επισταμένη έρευνα, κυρίως στα αρχεία της Γ΄ Διεθνούς, αλλά και σε αρχεία του ΚΚΣΕ, αναζητώντας στοιχεία για τη ζωή του Ωρίωνα Αλεξάκη, ο οποίος συνέγραψε και τη βιογραφία του.
Η τραγική είδηση
Ηταν Πέμπτη 21 Γενάρη του 1921, το πρωί, όταν οι αναγνώστες του «Ριζοσπάστη» διάβασαν στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας μια τραγική είδηση: «ΜΕΓΑ ΠΕΝΘΟΣ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΑΣ Η ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΣΙΣ ΤΗΣ ΧΘΕΣΙΝΗΣ ΔΙΑΔΟΣΕΩΣ ΔΙΑ ΤΗΝ ΤΡΑΓΙΚΗΝ ΑΠΩΛΕΙΑΝ ΤΟΥ ΛΙΓΔΟΠΟΥΛΟΥ». Το ρεπορτάζ που ακολουθούσε ήταν περισσότερο κατατοπιστικό: «Χθεσινά τηλεγραφήματα εκ Κωνσταντινουπόλεως προς τινάς εφημερίδας ανήγγειλαν την εξαφάνισιν του Ελληνος αντιπροσώπου εις την Τρίτην Διεθνή Δημοσθένη Λιγδόπουλου, αρχισυντάκτου του "Εργ. Αγώνος" και γνωστού αγωνιστού του Σοσιαλιστικού Εργατικού (Κομμουνιστικού) Κόμματος. Τα εν λόγω τηλεγραφήματα προσέθετον ότι ο γενναίος σύντροφός μας έπεσε θύμα Τουρκολαζών, φονευθείς μετ' άλλων κομμουνιστών μετά των οποίων συνεταξίδευαν επιστρέφων εκ της Ρωσίας εις την Ελλάδα. |
Η Κεντρική Επιτροπή επεφυλάχθη μέχρι της χθες όπως ανακοινώση το τραγικόν καθ' όσον ανέμενεν επίσημον έκθεσιν εκ του εξωτερικού επιβεβαιούσαν τας ιδιαιτέρας πληροφορίας της. Εφ' όσον όμως η εφημερίς "Νέος Ανθρωπος", η οποία τυγχάνει όργανον του Εργατικού Κέντρου Κωνσταντινουπόλεως, εδημοσίευσε το γεγονός, έπεται ότι ουδεμία πλέον χωρεί επιφύλαξις διά την ακρίβειαν των πληροφοριών της Κεντρικής Επιτροπής, η οποία αύριον θέλει προβή εις επίσημον ανακοίνωσιν».
Στο ίδιο φύλλο του «Ριζοσπάστη» υπήρχε επίσης η είδηση ότι σε τηλεγραφήματα που ο τότε Γραμματέας του Κόμματος Ν. Δημητράτος είχε στείλει στις τοπικές κομματικές οργανώσεις αναφερόταν ότι «Η Κεντρική Επιτροπή αποφάσισε την αναβολή της εορτής, η οποία θα εγένετο εις όλας τας πόλεις της Ελλάδος επ' ευκαιρία της δεύτερης επετείου του Κόμματος, λόγω του θανάτου του συντρόφου Λιγδόπουλου και του βαρύτατου πένθους του Κόμματος». Ο γιορτασμός της κομματικής επετείου είχε οριστεί για τις 24 Γενάρη του 1921.
Την επομένη της δημοσίευσης της παραπάνω δήλωσης, το φύλλο του «Ριζοσπάστη» ήταν αφιερωμένο στην προσωπικότητα και στον τραγικό θάνατο του κορυφαίου κομμουνιστή, ενώ στο κέντρο της πρώτης σελίδας της εφημερίδας δέσποζε η ανακοίνωση της ΚΕ του Κόμματος, την οποία αξίζει να παραθέσουμε ολόκληρη:
«Η Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος μετά βαθυτάτης θλίψεως αναγγέλλει την τραγικήν απώλειαν του αντιπροσώπου του Κόμματος εις την Τρίτην Διεθνή και πολυτίμου αγωνιστού και συντρόφου Δημ. Λιγδόπουλου (Α. Βρούτου).
Κατά τας υπάρχουσας πληροφορίας, ο σύντροφος Λιγδόπουλος, περατώσας την αποστολήν του εν Ρωσία, ανεχώρησεν εκείθεν κατά τας αρχάς του παρελθόντος 8/βρίου συνοδευόμενος από δύο άλλους συντρόφους, μετά των οποίων θ' απεβιβάζετο εις Βουλγαρίαν διά να επιστρέψη εις την Ελλάδα. Τη δευτέραν νύχτα του ταξειδίου οι αποτελούντες το πλήρωμα του μοτέρ (ιστιοφόρου μετά βενζινομηχανής), επί του οποίου επέβαινον τέσσαρες Τουρκολαζοί (πλοίαρχος και ναύται) και εις μηχανικός αγνώστου εθνικότητος, επετέθησαν κατά του συντρόφου Λιγδόπουλου και των δύο συνοδών του διά να τους ληστεύσουν και τους εφόνευσαν. Το αποτρόπαιον έγκλημα των ληστών εγνώσθη αργότερον εξ ομολογίας του μηχανικού του μοτέρ προς Ρώσους ναυτικούς της Μαύρης θαλάσσης. Τοιουτοτρόπως εγνώσθη το γεγονός εις την Ρωσίαν και εις το Κόμμα μας.
Αι συνθήκαι υπό τας οποίας έπεσεν ο νεαρός και γενναίος αγωνιστής του Κόμματός μας δε μειώνουν την ευθύνην των πεπολιτισμένων ληστών οι οποίοι εμποδίζουν την κανονικήν επικοινωνίαν των προλεταριακών κομμάτων των διαφόρων χωρών με την έδραν της Κομμουνιστικής Διεθνούς και την χώραν της πρώτης Σοβιετικής Δημοκρατίας του κόσμου.
Οι πεπολιτισμένοι λησταί της συνηνωμένης κεφαλαιοκρατικής και ιμπεριαλιστικής αντιδράσεως και οι εν Ελλάδι πράκτορές των, οι οποίοι μετήλθον παν μέσον, κατά το παρελθόν έτος διά να εμποδίσουν τον σύντροφον Λιγδόπουλον να φθάση διά κανονικών διαβατηρίων εις την Σοβιετικήν Ρωσίαν, είναι οι πραγματικοί αυτουργοί του στυγερού εγκλήματος της Μαύρης Θαλάσσης.
Η απώλεια του συντρόφου Λιγδόπουλου, όστις ως συνεργάτης εις την ίδρυση του Κόμματος, ως μέλος της Κεντρικής Επιτροπής, ως αρχισυντάκτης του "Εργ. Αγώνος" κι ως αντιπρόσωπος του Κόμματος εις την Διεθνή υπήρξεν ο κυριώτερος εργάτης του κομμουνιστικού κινήματος, βυθίζει δικαίως εις βαθύτατον πένθος το Κόμμα ολόκληρον.
Ιδιαιτέρως η Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος της οποίας ο θυσιασθείς σύντροφος υπήρξεν, από της συστάσεως του Κόμματος, πιστός και δεξιός συνεργάτης εις το δύσκολον έργον της, αισθάνεται βαθύτατα το κενόν που αφήνει η τόσον πρόωρος και τραγική απώλεια του αφοσιωμένου αγωνιστού.
Η πεποίθησις ότι το έργον το οποίον ο θυσιασθείς σύντροφος επραγματοποίησε διά της επισήμου εισόδου του Κόμματος εις την Τρίτην Διεθνήν και το οποίον επεσφράγισε διά του τιμίου του αίματος, θ' αποτελέση διά το Κόμμα ιεράν παρακαταθήκην εκ της οποίας θα αντλήση τούτο νέας δυνάμεις διά ν' αγωνισθή και να πραγματοποιήση τη μεγάλην αποστολήν του, συγκρατεί την οδύνην της Κεντρικής Επιτροπής και ενθαρρύνει αυτήν εις τας προβλέψεις της διά το παρόν και το μέλλον του Κόμματος.
Η μεγάλη θυσία του αλησμόνητου συντρόφου μας, ενώ καθιστά ανεξάλειπτον τον δεσμόν του Κόμματός μας μετά της Κομμουνιστικής Διεθνούς, προσδίδει εξ άλλου αθάνατον αίγλην εις τον θυσιασθέντα υπέρ της υποθέσεως της Κομμουνιστικής Διεθνούς πρώτον μάρτυρα του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ελλάδος».
Πέρα από την ανακοίνωση της ΚΕ του Κόμματος, ο Γραμματέας της Ν. Δημητράτος έδωσε στον Τύπο μια ολοκληρωμένη αφήγηση με τις λεπτομέρειες που συνθέτουν το θέμα: «Η Κεντρική Επιτροπή - είπε - από του παρελθόντος Νοεμβρίου ήρχισε ν' ανησυχή ζωηρώς περί της τύχης του συντρόφου Λιγδόπουλου από τον οποίον δεν είχε καμμίαν είδησιν από της αφίξεώς του εις Ρωσίαν. Υπελογίζαμεν ότι ο σύντροφος Λιγδόπουλος θα έπρεπε περί τα τέλη Οκτωβρίου ή το πολύ τας αρχάς Νοεμβρίου να είχε επιστρέψη εις την Ελλάδα. Επλησίαζεν όμως να λήξη ο Νοέμβριος και ουδεμίαν ένδειξιν είχαμε εάν ούτος ανεχώρησε διά την Ελλάδα. Διά τούτο αναγκάσθημεν ν' απευθυνθώμεν εις Βουλγαρίαν, Αυστρίαν και Γερμανίαν ζητούντες πληροφορίας περί της αναχωρήσεώς του εκ Ρωσίας και παρακαλούντες να ειδοποιηθή, εάν ευρίσκεται ακόμη εν Ρωσία, όπως επιταχύνη την επιστροφήν του. Από παντού όμως επληροφορήθημεν ότι ουδεμία είδησις υπήρχε διά τον σύντροφόν μας. Τότε ανησυχήσαμεν περισσότερον υποπτευθέντες ότι πιθανότατα εάν δεν ευρίσκετο εις τη Ρωσίαν, θα είχεν συλληφθή κάπου και δε θα ηδύνατο να επικοινωνήση με τους συντρόφους.
Τας αρχάς Ιανουαρίου εμάθαμεν εξαίφνης ότι ο σύντροφος Λιγδόπουλος ανεχώρησεν εκ Ρωσίας συνοδευόμενος υπό του γνωστού εν Ρωσία Ελληνος Κομμουνιστού Αλεξάκη και ότι κατά την αντίληψιν της Διεθνούς θα έπρεπε αμφότεροι να ευρίσκονται εις την Ελλάδα. Είχαμε μάλιστα και την λεπτομέρειαν ότι αμφότεροι αναχωρήσαντες εκ Ρωσίας τας αρχάς Οκτωβρίου επεβιβάσθησαν ενός Ρωσικού μοτέρ διά ν' αποβιβασθούν εις την Βουλγαρίαν και προφθάσουν να συμμετάσχουν της συνδιασκέψεως των συνομοσπονδιών της Βαλκανικής η οποία θα εγίνετο εν Σόφια την 1η Νοεμβρίου. Η λεπτομέρεια αυτή απετέλεσε την πρώτην βάσιν διά την απογοήτευσίν μας διότι εγνωρίζαμεν καλώς ότι ο σύντροφος Λιγδόπουλος δεν είχεν αποβιβασθή μέχρι τέλους Δεκεμβρίου εις Βουλγαρίαν.
Εσπεύσαμεν αμέσως να ειδοποιήσωμεν εις το εξωτερικόν περί της εξαφανίσεως του συντρόφου μας και παρακαλέσαμεν να γίνη έρευνα παντού όπου ήτο δυνατόν να υπάρξουν υπόνοιαι ότι ευρίσκεται κρατούμενος ως αιχμάλωτος ή φυλακισμένος εφ' όσον δεν εξηκριβούτο ότι εχάθη εις την θάλασσαν.
Παρά την αποκαρδίωσίν μας, διετηρήσαμεν ακόμη ελπίδας τινάς περί της σωτηρίας του συντρόφου μας, αναμένοντες πάντοτε ειδήσεις εκ Ρωσίας περί της τύχης του όπου θα ηδύνατο να έχουν πληροφορίας περί της τύχης του μοτέρ το οποίον πιθανώς να είχε συλληφθή υπό των Ρουμανικών ή Βουλγαρικών αρχών ή υπό τινός συμμαχικού πολεμικού πλοίου. Αλλά και αι ελάχιστοι αυταί ελπίδες μας ήρχισαν να χάνωνται σχεδόν εντελώς διότι αργότερον εμανθάνομεν ότι υπήρχε κίνδυνος να είχε συλληφθή το μοτέρ από πειρατάς Τουρκολαζούς και ότι είναι πιθανόν οι σύντροφοί μας να εφονεύθησαν. Η νέα αυτή πληροφορία συνδυαζόμενη εκ μέρους μας με τη διάδοσιν η οποία είχε φθάσει εις Κωνσταντινούπολιν και κατά την οποίαν εις τον Εύξεινον συνελήφθη εν ρωσικόν μοτέρ από Τουρκολαζούς οι οποίοι ελήστευσαν και εφόνευσαν τους επιβαίνοντας "δύο Ρώσους και ένα Βούλγαρον" μας εγέννησε την υποψίαν ότι πιθανότατα επρόκειτο περί του μοτέρ του οποίου επέβαινεν ο σύντροφος Λιγδόπουλος. Είχομεν μάλιστα μάθη ότι διά το μοτέρ αυτό επενέβη και η Σοβιετική Κυβέρνησις και ότι οι Κεμαλικοί, οι οποίοι κάνουν τους φίλους εις τα Σοβιέτ, εθορυβήθησαν και συνέλαβον εις το Ζουγκουλδάκ το πλήρωμα ενός πλοίου του Αβδουραχμάν καπετάν ως ενδεχόμενον διά τον φόνον των δύο Ρώσων και του Βούλγαρου του ρωσικού μοτέρ. Οι δράσται όμως εδωροδόκησαν τους φύλακας και απελύθησαν.
Οι σύντροφοι όμως, που μας εχορήγουν τας πληροφορίας αυτάς, επίστευον ότι δεν επρόκειτο περί του μοτέρ του οποίου επέβαινεν ο Λιγδόπουλος διότι εσκέπτοντο ότι εάν οι Τουρκολαζοί εφόνευον έναν Ελληνα θα το διεκήρυττον. Αλλ' η υπόθεσις αυτή ουδόλως εκλόνισε τας υποψίας μας εφ' όσον η επέμβασις της Σοβιετικής Κυβερνήσεως εις τους Κεμαλικούς υπεδήλωνεν ότι οι "δύο Ρώσοι και ο Βούλγαρος" του ρωσικού μοτέρ ήσαν επίσημα πρόσωπα απολαμβάνοντα ασυλίας και ότι το ταξείδι των διά του μοτέρ εγένετο μετά την έγκρισιν των σοβιετικών αρχών. Επίσης, δεν απεκλείετο ότι εις την αντίληψιν των Τουρκολαζών ο Λιγδόπουλος εθεωρείτο ως "Ρώσος" εφ' όσον συνωδεύετο από τον Αλεξάκην ζώντα πολλά χρόνια εις την Ρωσίαν και ομιλούντα την ρωσικήν. Εξ άλλου επληροφορήθημεν ότι και εις την Ρωσία ανησύχουν συγκεκριμένως διά το μοτέρ του οποίου επέβαινεν ο Λιγδόπουλος. Η νεωτέρα αυτή πληροφορία έκαμε την Κεντρικήν Επιτροπήν να χάνη πάσαν ελπίδα πλέον. Προφανώς ο σύντροφός μας είχε χαθεί, ευρεθείς πιθανότατα εις το μοτέρ των "δύο Ρώσων" και του Βούλγαρου διά τους οποίους είχε, ως είπαμεν, διαδοθεί ότι τους εφόνευσαν Τουρκολαζοί.
Απηλπισμένη πλέον η ΚΕ εμάνθανε μετά τινάς ημέρας το τραγικόν γεγονός. Πράγματι επεβεβαιούτο ότι το μοτέρ εις το οποίον ήσαν "οι δύο Ρώσοι και ο Βούλγαρος" ήτο το μοτέρ επί του οποίου ευρίσκετο ο Λιγδόπουλος, αλλά με την διαφοράν ότι το μοτέρ τούτο δεν είχε πέσει εις χείρας Τουρκολαζών, αλλ' οι αποτελούντες το πλήρωμα του μοτέρ ήσαν Τουρκολαζοί οι οποίοι εφόνευσαν τον σύντροφον Λιγδόπουλον και τους συνοδεύοντας αυτόν συντρόφους, τον Αλεξάκην και τον Βούλγαρον, του οποίου δεν εγνώσθη ακόμη το όνομα. Η αποκάλυψις του γεγονότος οφείλεται εις τον μηχανικόν του μοτέρ, όστις το ανεκοίνωσεν εις Ρώσους ναυτικούς της Μαύρης Θαλάσσης, οι οποίοι έφερον την είδησιν εις τα Σοβιέτ. Ισχυρίζεται μάλιστα ο μηχανικός ότι αυτός ήτο κατά του εγκλήματος.
Κατά τας ιδίας πληροφορίας οι σύντροφοί μας εφονεύθησαν την δευτέραν νύχταν του ταξειδίου. Οι δράσται, εκτός του μηχανικού, ήσαν τέσσαρες, τρεις ναύται και ο πλοίαρχος, οι αποτελούντες το πλήρωμα του μοτέρ. Είχαν αποφασίσει να τους φονεύσουν εις τον ύπνον και δι' αυτό φαίνεται παρέτειναν και το ταξείδι διά να τους αναγκάσουν να κοιμηθούν. Ο Βούλγαρος σύντροφος, κατά τας βεβαιώσεις του μηχανικού γνωρίζων από πυξίδα, έκαμεν από ενωρίς την παρατήρησιν ότι δεν κατηυθύνοντο εις την Βουλγαρίαν. Αλλ' οι σύντροφοί μας δεν υπωπτεύθησαν φαίνεται τίποτε περί των διαθέσεων του πληρώματος και την έπαθαν.
Δεν αποκλείεται επίσης οι ναύται να είχαν συστηθή ως μπολσεβίκοι και οι σύντροφοί μας να μην επεφυλάχθησαν απέναντί των καθόλου. Τέτοιαι περιπτώσεις υπάρχουν πολλαί αφ' ότου με την επικράτησιν της μπολσεβικικής επαναστάσεως εις το μπολσεβικικόν κόμμα, εισέδυσαν πολλά ύποπτα στοιχεία μεταξύ των οποίων θα υπάρχουν και οι εισελθόντες διά να επωφελούνται των αναγκών της επαναστάσεως.
Πληροφορούμεθα επίσης ότι το μοτέρ των ενόχων όπως και οι ίδιοι οι ένοχοι ευρίσκονται εις την Κωνσταντινούπολιν, αποβλέποντες εις την προστασίαν αυτών υπό των συμμαχικών αρχών. Εις Ρωσίαν επίσης συνελήφθη ο ιδιοκτήτης του μοτέρ «Νιαζή», όστις ωδηγήθη εις Χάρκοβον όπου θα δικασθεί. Οι Κεμαλικοί φοβούμενοι νέαν επέμβασιν των Σοβιέτ δεικνύουν επίσης εξαιρετικήν δραστηριότητα διά την σύλληψιν των δραστών, οι οποίοι όμως έχουν καταφύγει εις την Κων/πολιν. Οπωσδήποτε διά της συλλήψεως των δραστών, το έγκλημα δεν επανορθούται και τον αγαπητόν σύντροφον, του οποίου ολοέν αισθανόμεθα την ανάγκην, δεν πρόκειται πλέον να επανίδωμεν. Η απώλειά του αποτελεί διά το Κόμμα γενικώς και την Κεντρικήν Επιτροπήν ιδιαιτέρως, πλήγμα φοβερόν. Χάνομεν τον καλύτερον των συντρόφων και τον δυνατότερον των αγωνιστών. Οιοσδήποτε και αν εχάνετο από ημάς, θα ηδύνατο ν' αντικατασταθή, αλλ' ο Λιγδόπουλος δεν αντικαθίσταται. Η δημιουργία ενός νέου Λιγδόπουλου δεν είναι εύκολος. Οι ολίγοι σύντροφοι, οι οποίοι ιδιαιτέρως συνέζησαν μετ' αυτού εις τον αγώνα του Κόμματος, είναι οι μόνοι ίσως οι οποίοι εγνώρισαν κατά βάθος τον Λιγδόπουλον, και οι οποίοι δύνανται να εκτιμήσουν τον άνθρωπον και τον αγωνιστήν.
Πονεί όλο το Κόμμα διά τον αγαπητόν σύντροφον, αλλ' η οδύνη εκείνων οι οποίοι διατηρούν ζωηρώς την ανάμνησιν της σχέσεώς του γνωρίζουν τας λεπτομέρειας της φωτισμένης ζωής του δε δύναται ποτέ να εξαλειφθή».
Δημοσθένης Λιγδόπουλος
Ο Δημοσθένης Λιγδόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1898. Σε ηλικία 18 ετών, στα 1916, γράφεται στο Πανεπιστήμιο, φοιτητής των Μαθηματικών. Την ίδια χρονιά, μαζί με τους συμφοιτητές και ομοϊδεάτες του Σπ. Κομιώτη, Φρ. Τζουλάτη και τους αδελφούς Δούμα, ίδρυσε τη «Σοσιαλιστική Νεολαία» Αθήνας. Οι σοσιαλιστικές ιδέες, το εργατικό κίνημα, από τότε ταυτίστηκαν με τη ζωή του. Η Μεγάλη Οχτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση, την οποία και υπερασπιζόταν μ' όλες του τις δυνάμεις, φούντωσε τη φλόγα της επαναστατικής δράσης του Λιγδόπουλου.Η οργάνωση αυτή, σύμφωνα με το καταστατικό της, είχε τους εξής σκοπούς:
«α) Να υποδείξη τας αρχάς του διεθνούς σοσιαλισμού, β) να διοργανώση και εκπαιδεύση τα μέλη της με μαθήματα σοσιαλιστικά, εγκυκλοπαιδικά, φιλολογικά, καλλιτεχνικά, επίσης να βοηθήση την σωματικήν ανάπτυξιν των νέων με γυμναστικάς ασκήσεις, εκδρομάς, παιδιάς κ.λπ., προς τον σκοπόν να δημιουργηθή νεολαία υγιής το σώμα και το πνεύμα και ικανή ν' αναλάβη τον σοσιαλιστικόν αγώνα, γ) να διαδώση σοσιαλιστικάς και συνδικαλιστικάς ιδέας μεταξύ των εργατών και δ) να εργασθή δραστηριώτατα κατά του αλκοολισμού που αποκτηνώνει την εργατικήν τάξιν».
Η «Σοσιαλιστική Νεολαία» ξεδίπλωσε γρήγορα πρωτοποριακή δράση που αναπτύχθηκε ακόμη περισσότερο υπό το φως της Μεγάλης Οχτωβριανής Επανάστασης. Οπως αναφέρει ο Κορδάτος6 «μέσα στο Εργατικό Κέντρο της Αθήνας τη μεγαλύτερη επιρροή την ασκούσε η Σοσιαλιστική Νεολαία της Αθήνας, που ενθουσιασμένη με τη ρώσικη επανάσταση έδειχνε αριστερές τάσεις».
Η «Σοσιαλιστική Νεολαία» ανέπτυξε σημαντική δράση ιδιαίτερα αμέσως μετά την Οχτωβριανή Επανάσταση, ενώ συμμετείχε στις διεργασίες για την πραγματοποίηση του πρώτου πανελλαδικού Σοσιαλιστικού Συνεδρίου, με σκοπό τη συνένωση όλων των τότε σοσιαλιστικών οργανώσεων σε ενιαίο κόμμα. Διεργασίες που ευοδώθηκαν με την ίδρυση του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας (ΣΕΚΕ), το μετέπειτα ΚΚΕ.
Στο ιδρυτικό συνέδριο του Κόμματος, στις 4 - 10 (17 - 23 με το νέο ημερολόγιο) του Νοέμβρη του 1918, ο Λιγδόπουλος θα προβάλει μαχητικά τις ταξικές διεθνιστικές θέσεις επιμένοντας στο μαρξιστικό - λενινιστικό χαρακτήρα που έπρεπε να έχει το κόμμα της εργατικής τάξης, κόντρα στο «δυτικό σοσιαλισμό», όπως χαρακτήριζε τη Β΄ Διεθνή, παρά το γεγονός ότι η μαρξιστική μόρφωση στην Ελλάδα δεν ήταν στο επίπεδο που θα επέτρεπε να ξεκαθαρίσει κανείς εύκολα τα σχετικά με τις διάφορες τάσεις στο διεθνές εργατικό κίνημα.
Στο Συνέδριο είχαν εμφανιστεί βασικά τρεις ιδεολογικοπολιτικές τάσεις: Η δεξιά με βασικούς εκπροσώπους τον Ν. Γιαννιό και τον Αριστ. Σίδερη, η κεντρίστικη - συμβιβαστική με επικεφαλής τον Α. Μπεναρόγια και η αριστερή με επικεφαλής τον Δ. Λιγδόπουλο και τους εκπροσώπους της «Σοσιαλιστικής Νεολαίας». Μαζί τους συντάχτηκε και ο Ν. Δημητράτος.
Παρ' όλ' αυτά ο Λιγδόπουλος, επηρεασμένος από τους μπολσεβίκους, έκανε το παν ώστε να επικρατήσουν στο Συνέδριο συνεπείς ταξικές θέσεις και να εκφραστούν στις αποφάσεις του. Και τα κατάφερε μαζί με τους συντρόφους του από τη «Σοσιαλιστική Νεολαία».
Η ίδρυση του ΚΚΕ, γέννημα της εργατικής τάξης, αποτέλεσε την ενσάρκωση της συνένωσης του εργατικού κινήματος με τη θεωρία του επιστημονικού σοσιαλισμού. Η ανάπτυξη των πρώτων συνδικαλιστικών αγώνων της εργατικής τάξης, καθώς και η απήχηση των κομμουνιστικών ιδεών είχαν οδηγήσει στις αρχές του 20ού αιώνα στη δημιουργία μιας σειράς σοσιαλιστικών ομίλων και οργανώσεων, που αποτέλεσαν και την οργανική σύνθεση του 1ου, ιδρυτικού, Συνεδρίου (17 - 23 Νοέμβρη 1918) του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας (ΣΕΚΕ), όπως ονομαζόταν μέχρι το 1924 (3ο έκτακτο Συνέδριο) το ΚΚΕ. Την προοδευτική αυτή σκέψη η δημιουργία του ΚΚΕ τη συνέθεσε και την ανέβασε σε ανώτερο, επιστημονικό επίπεδο.
Η δημιουργία του ΚΚΕ σήμαινε την αφετηρία χειραφέτησης της εργατικής τάξης από το κεφάλαιο και τα αστικά κόμματα. Για πρώτη φορά εμφανίστηκε στην ελληνική κοινωνία ένα κόμμα που ανέγραψε στη σημαία του την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Το πρόγραμμα του 1ου Συνεδρίου του ΣΕΚΕ υπογράμμιζε ανάμεσα σε άλλα:
«(...) Αι παραγωγικαί δυνάμεις της σημερινής κοινωνίας ηυξήθησαν δυσαναλόγως δι' αυτήν την κοινωνίαν και ότι η ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής κατήντησεν ασυμβίβαστος προς την πλήρη και σκόπιμον χρησιμοποίησιν και ανάπτυξιν αυτών των παραγωγικών μέσων. (...) Η μεταβολή της παραγωγής από πλουτοκρατικής εις σοσιαλιστικήν, διενεργουμένην διά της κοινωνίας και προς το καλόν ολοκλήρου της κοινωνίας δύναται να καταστήση την μεγάλην παραγωγήν με την οσημέραι αυξάνουσαν παραγωγικότητα της κοινωνικής εργασίας, από πηγήν αθλιότητος και δουλείας των λαϊκών τάξεων, εις πηγήν υψίστης ευημερίας και ατελείωτου και πολυειδούς τελειοποιήσεως. Η κοινωνική αύτη μεταβολή σημαίνει την απελευθέρωσιν όχι μόνον των προλεταρίων, αλλά και ολοκλήρου της ανθρωπότητος που υποφέρει σήμερον. Εν τούτοις δύναται να πραγματοποιηθή μόνον από την εργατικήν τάξιν (...) Αλλ' ο αγών των εργατών είναι αναγκαστικώς και πολιτικός αγών. Η εργατική τάξις δεν ημπορεί να διεκδικήση τα οικονομικά της συμφέροντα ούτε ν' αναπτύξη την οικονομικήν της οργάνωσιν χωρίς πολιτικά δικαιώματα. Δεν δύναται να πραγματοποιήση την ιστορικήν της αποστολήν χωρίς να γίνη κάτοχος της πολιτικής εξουσίας (...)».
Με αυτή την τοποθέτηση το Κόμμα μας ανέδειξε το πέρασμα στο σοσιαλισμό ως αποτέλεσμα της μόνης πάλης που οδηγεί σε αυτόν, της επαναστατικής, σε αντίθεση με το ρεφορμισμό, που διακηρύσσει ότι στο σοσιαλισμό η εργατική τάξη θα φτάσει μέσω των μεταρρυθμίσεων.
Σημαντική ήταν η ομιλία του Λιγδόπουλου στο Συνέδριο για το χαρακτήρα της Κοινωνίας των Εθνών, που είναι, τηρουμένων των αναλογιών, επίκαιρη αφού ουσιαστικά αναδεικνύει το ρόλο των ιμπεριαλιστικών κρατών και της συνένωσής τους ενάντια στους λαούς.
Ας την παρακολουθήσουμε:
«Κοινωνία των εθνών: Είναι κίνδυνος, όχι εγγύησις.
Εδώ και εκατόν κάτω χρόνια τρεις αυτοκράτορες μαζεύτηκαν οι οποίοι με άλλους βασιλείς συνεννοήθηκαν να κυβερνούν στο μέλλον τους λαούς των εν πνεύματι χριστιανικώ και πατρικώ. Τι ωραίος σκοπός για τους αστούς, τουλάχιστον για τους ανθρώπους που 'θελαν ένα βασιλέα. Μα ο σκοπός αυτός έκρυβε άλλα, ο κατά βάθος σκοπός ήτο να καταπνίξουν κάθε ελευθερωτικό πνεύμα των λαών, που ποτισμένοι από την Γαλλική Επανάσταση είχαν αρχίσει να αισθάνονται τον βαθύ αυταρχικό ζυγό. Και εάν η Ελληνική Επανάσταση δεν έτυχε βοηθείας από τας ευρωπαϊκάς κυβερνήσεις μ' όλο το φιλελληνισμό που βασίλευε τότε στην Ευρώπη, ένας λόγος ήταν η ιερή αυτή συμμαχία. Στις αρχές του αιώνα μας ιδρύθηκε και ένα μέγαρο στη Χάγη για την ειρήνη από μερικούς αστούς και μερικούς βασιλείς. Δυστυχώς, τα ωραία λόγια και τα καλλιμάρμαρα κτίρια δεν ίσχυσαν για να εμποδίσουν τον τρομερό πόλεμο.
Αυτό έγινε γιατί οι πόλεμοι εξάπαντος δεν κηρύχτηκαν, αλλά δημιουργούνται από οικονομικούς όρους. Μ' αυτά τα προηγούμενα θα παρακαλέσω τους αντιπροσώπους να σκεφθούν για το ζήτημα της Κοινωνίας των εθνών. Για μας ο σημερινός πόλεμος ήτο μια ένταση του βιομηχανικού ανταγωνισμού, μια κρίση, ένας τσακισμός για αποικίες.
Η αστική τάξη, τρομαγμένη από τ' αποτελέσματα, ζητάει να συγκρατηθεί στην αρχή με κοινωνιολογικά ευαγγέλια. Δε θα 'χουμε πια νέους πολέμους, θα 'χουμε κοινωνία των εθνών. Αυτή θα αποφασίζει για όλες τις διαφορές. Α! Τώρα πια έπαψαν να μας λένε ότι οι πόλεμοι είναι κακά αναγκαία, ότι πάντοτε θα γίνονται πόλεμοι, ότι είναι ένα καλό ο πόλεμος. Μα τώρα θα τους πούμε μεις. Ναι, οι πόλεμοι είναι ένα κακό αναγκαίο, ένα κακό επακολούθημα της καπιταλιστικής μορφής της παραγωγής. Δεν θα λείψουν παρά μόνον όταν λείψουν αι αιτίες που είναι η κατασκευή, ο τρόπος της παραγωγής της σημερινής κοινωνίας. Αλλά ποίος θα είναι ο σχηματισμός της κοινωνίας των εθνών; Ποίοι θα λάβουν μέρος σ' αυτήν; Αστοί μόνον; Αστοί και εργάτες; `Η εργάτες; Αλλά οι αστικές τάξεις των διαφόρων κρατών έχουν εντελώς αντίθετα συμφέροντα. Εάν έγινε πόλεμος έγινε γι' αυτό και η αντίθεσις αυτή των συμφερόντων δεν θα παύσει. Το να θέλουμε να νομίζουμε ότι μπορεί να πάψει είναι το ίδιο σαν να νομίζουμε ότι μπορούμε να σταματήσουμε την πάλη των τάξεων. Αλλά θα μας ειπούν ότι οι εργάτες, οι αντιπρόσωποι των εργατικών οργανώσεων που θα είναι στην κοινωνία των εθνών, αυτοί θα εμποδίσουν τους μέλλοντας πολέμους. Σύμφωνοι. Αλλά τις η ανάγκη της κοινωνίας των εθνών; Η εργατική τάξη είναι η μόνη που έχει διεθνή συμφέροντα τα ίδια. Είναι συνεπώς η μόνη που μπορεί να έχει συμφέροντα τα ίδια. Και η κοινωνία αυτή των εθνών, η διεθνής εργατική οργάνωσις είναι η μόνη που μπορεί να επιβληθεί. Εάν αυτή δεν μπορέσει να επιβληθεί, κάθε ελπίδα από κάθε άλλη κοινωνία των εθνών είναι ουτοπία.
Δεν πιστεύω να μας ρωτήση κανείς τι μας βλάπτει. Σε κείνον όμως που θα ρωτήση, θα του πω. Φοβούμαι ότι μία διεθνής αστική ένωσις στο μόνο σημείο στο οποίο μπορεί και εξάπαντος να συμφωνήση τελείως είναι το να επιβληθή και να πολεμήση κάθε εκδήλωση επαναστατικών κινημάτων στον κόσμο. Προσέξετε, σύντροφοι, η κοινωνία των εθνών που μας υπόσχονται μπορεί να παίξει ρόλο ιεράς συμμαχίας.
Αλλωστε, βλέπετε την αρχή της κοινωνίας των εθνών καθαρά πια. Προσπαθεί να διαστρεβλώσει τους πολύ ελαστικούς αλήθεια όρους του Ουίλσωνος, την ελευθερία των θαλασσών, την ελευθερία των εθνοτήτων, προσπαθούν να κάμουν μυστικές τις συνεδριάσεις της ειρήνης. Και φαντασθήτε η πρώτη πράξις της κοινωνίας των εθνών να είναι μια άγρια επέμβαση, όπως άλλως τε άρχισε ή πρόκειται ν' αρχίση εναντίον της Ρωσσικής επαναστάσεως, εναντίον του ιερού αγώνος των Ρώσσων και Γερμανών εργατών. Θέλει να δημιουργήση Βαλκανική ομοσπονδία σε συντηρητικούς όρους εναντίον της κοινωνικής επαναστάσεως που ολοένα ξαπλώνεται. Αυτή είναι η κοινωνία των εθνών. Συγκεφαλαιώνω, σύντροφοι. Νομίζω ότι η κοινωνία των εθνών, που θα 'χει αστούς που κήρυξαν τον πόλεμο, είναι ένας κίνδυνος για την παρεμπόδιση της κοινωνικής επαναστάσεως. Νομίζω γι' αυτό έχουμε καθήκον να πολεμήσουμε αυτή την κοινωνία των εθνών και να τονίσουμε ότι μόνο η εργατική τάξις, που είναι η μόνη που έχει τα ίδια συμφέροντα, μπορεί να είναι η ασφαλής για τον κόσμο κοινωνία των εθνών».
Ο Δ. Λιγδόπουλος στο ιδρυτικό Συνέδριο του Κόμματός μας εκλέγεται μέλος της ΚΕ, ενώ το Συνέδριο του ανέθεσε τη διεύθυνση του κομματικού δημοσιογραφικού οργάνου, που ήταν η βδομαδιάτικη εφημερίδα «Εργατικός Αγών», η οποία εκδιδόταν έως τότε από τη «Σοσιαλιστική Νεολαία».
Ο Λιγδόπουλος είχε ανοιχτό ιδεολογικοπολιτικό μέτωπο με το ρεφορμισμό και τον οπορτουνισμό, κατανοώντας ότι χωρίς την πάλη ενάντιά τους δεν μπορεί να μπολιαστεί το εργατικό κίνημα με την κομμουνιστική ιδεολογία και πολιτική. Σε ένα από τα τελευταία άρθρα του - με τίτλο «Ο Αγών των Κομμουνιστών» - γράφει σχετικά: «Ολοι οι αγώνες για καλλιτέρευση της θέσεως της εργατικής τάξεως δεν είνε παρά ένας αμυντικός αγών, ένας αγών υπερασπίσεως της υπάρξεως της εργατικής τάξεως, η οποία τότε μόνο θα μπορέση πραγματικά να καλλιτερέψη τη θέση της, όταν γίνη κυρία της τύχης της, όταν γκρεμίσει το αστικό καθεστώς, όταν κάνει την επανάστασή της. Αυτό είνε ανάγκη σήμερα να μάθουν καλά οι εργατικές μάζες και όχι απλώς να το αναγράψουν στα καταστατικά των οργανώσεών των, αλλά να το αισθανθούν και να κανονίσουν σύμφωνα με αυτό τον τρόπο της οργάνωσής τους τη δράση τους... Πολλές φορές η αστική τάξις, με την κυβέρνηση, με το κράτος, με τα όργανά της δηλαδή, θα προσφέρη ακόμα και μερικά ωφελήματα προσωρινά σε μία ή σε άλλη μερίδα της εργατικής τάξεως και θα προσπαθήση να πείση την εργατική τάξη ότι πρέπει να μην ακολουθήση τον επαναστατικό δρόμο, αλλά να παραπλανηθή σ' ένα δρόμο ψευτομεταρρυθμίσεων. Οι καταδιώξεις ακόμη που διεξάγει και που θα εξακολουθήση η αστική τάξις με το κράτος της, εις βάρος των πιο επαναστατικών στοιχείων της τάξεώς μας και οι φιλοφρονήσεις προς τους προδότες του αγώνος, θα είνε μερικά απ' αυτά πολλά εξάπαντος δολώματα που η αστική τάξις θα μεταχειριστή για να διαφθείρη τον αγώνα της εργατικής τάξεως. Η αστική τάξις βεβαίως θα ευνοήση έναν μεταρρυθμιστικόν αγώνα και θα δεχθή εξάπαντος με χαρά και στα κοινοβούλιά της ακόμα τους ψευδοαντιπροσώπους των εργατών που θάνε διατεθειμένοι να κάνουν ένα μεταρρυθμιστικόν αγώνα, να σκύβουν τη ράχη τους και να γλείφουν τα κόκαλα που πετά η μπουρζουαζία. Για μας όμως όλα αυτά δε σημαίνουν τίποτα. Ισως θα βρεθούμε λίγοι για μια στιγμή. Ισως άλλοι πλανώμενοι εργάτες θα παρασυρθούν. Εμείς όμως θα προχωρήσουμε με την πεποίθηση ότι αυτά τα γεγονότα θ' ανοίξουν τα μάτια και των πιο πλανωμένων εργατών και ότι πολύ γλήγορα θα προστεθούν και αυτοί στον αγώνα μας, στον επαναστατικό αγώνα... Ο πολιτικός μας αγών είνε αγών επαναστατικός. Αγωνιζόμαστε για τα Σοβιέτ και για την καταστροφή όλων αυτών των θεσμών και των κοινοβουλίων της αστικής τάξεως, νομίζουμε πως αυτός είνε ο αγών που πρέπει η εργατική μας τάξη να διεξάγη και έχουμε την πεποίθηση, που βγαίνει απ' αυτά τα γεγονότα, πως ο αγώνας μας αυτός θα θριαμβεύση και πως γρήγορα η κόκκινη σημαία των Σοβιέτ θα στηθή νικηφόρα σ' όλον τον κόσμο, απελευθερώνοντας οριστικά την εργατική τάξη. Αυτός είνε ο σκοπός των κομμουνιστών και έτσι εμείς αντιλαμβανόμαστε τον αγώνα της εργατικής τάξεως».
Το Μάρτη του 1919 ιδρύεται η Κομμουνιστική Διεθνής. Η ίδρυσή της επιδρά στο ΣΕΚΕ, που αποφασίζει στην πρώτη Σύνοδο του Εθνικού Συμβουλίου του, το Μάη του 1919, την αποχώρηση από τη Β΄ Διεθνή και την ένταξή του στην Κομμουνιστική Διεθνή. Η απόφαση ήταν αποτέλεσμα αντιπαράθεσης ανάμεσα σε δύο τάσεις. Οι Δ. Λιγδόπουλος, Ν. Δημητράτος και Μ. Σιδέρης υποστήριξαν την προαναφερόμενη απόφαση σε αντίθεση με τους Α. Μπεναρόγια, Αριστ. Σιδέρη, που υποστήριζαν τη σύνδεση με τη Β΄ Διεθνή. Η συζήτηση για καταδίκη της Β΄ Διεθνούς είχε ανοίξει από το ιδρυτικό Συνέδριο, αλλά τότε δεν είχε δημιουργηθεί η Γ΄ Διεθνής. Η σύνδεση δε του ΣΕΚΕ με τη Β΄ Διεθνή έγινε μέσω της Φεντερασιόν (σοσιαλιστική οργάνωση της Μακεδονίας με έδρα τη Θεσσαλονίκη, που συμμετείχε στην ίδρυση του Κόμματος), η οποία συνδεόταν με τη Β΄ Διεθνή, πριν ακόμη την ίδρυση του ΣΕΚΕ, και συμμετείχε στην ίδρυση του Κόμματος.
Το Γενάρη του 1920, ο Δ. Λιγδόπουλος θα εκπροσωπήσει το ΣΕΚΕ στη συνδιάσκεψη των Βαλκανικών Κομμουνιστικών και Σοσιαλιστικών Κομμάτων στη Σόφια, όπου θα ιδρυθεί η Βαλκανική Κομμουνιστική Ομοσπονδία.
Το 2ο Συνέδριο του ΣΕΚΕ, που συνήλθε τον Απρίλη, 5-12 (18-25), του 1920, αποφάσισε την προσχώρησή του στην Τρίτη Κομμουνιστική Διεθνή, αποδεχόμενο την απόφαση του Εθνικού Συμβουλίου του Κόμματος. Ετσι, το ΣΕΚΕ αποφασίζει την εκπροσώπησή του στο Β΄ Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς που έγινε στην Πετρούπολη και στη Μόσχα, τον Ιούνη του 1920, από τον Δ. Λιγδόπουλο.
Στη Μόσχα ο Λιγδόπουλος παρακολούθησε το Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς (ΚΔ) και φρόντισε να εντάξει το ΣΕΚΕ στις γραμμές της, όπως άλλωστε όριζε η αποστολή που του είχε αναθέσει το Κόμμα. Υστερα απ' αυτή την εξέλιξη η ΚΔ όρισε αντιπρόσωπό της για τα Βαλκάνια - και φυσικά για την Ελλάδα - τον Ελληνορώσο Ωρίωνα Αλεξάκη. Ετσι μετά τη λήξη των εργασιών του Συνεδρίου ο Λιγδόπουλος πήρε το δρόμο της επιστροφής στην Ελλάδα και μαζί - όπως αποδεικνύουν τα ιστορικά στοιχεία - συνταξίδεψε και ο αντιπρόσωπος της Διεθνούς. Εκείνο, όμως, το ταξίδι έμελλε να 'χει τραγικό τέλος. Οι δύο κομμουνιστές ηγέτες - Λιγδόπουλος και Αλεξάκης - και μαζί τους ο Βούλγαρος Οϊκίν δολοφονήθηκαν στη Μαύρη Θάλασσα.
Ο Λιγδόπουλος δεν ήταν μόνο ηγετικό στέλεχος του νεαρού τότε επαναστατικού κόμματος της εργατικής τάξης στην Ελλάδα, αλλά και από τα ηγετικά στελέχη της νεολαίας της εποχής. Κι αυτό όχι μόνο για το λόγο ότι χάθηκε στα 22 του χρόνια, αλλά και γιατί πρωταγωνίστησε στην οργάνωση του νεολαιίστικου κινήματος, το οποίο είχε τη δική του ξεχωριστή συμβολή στη γέννηση του ΣΕΚΕ. Για την ξεχωριστή του αυτή σχέση με το κίνημα της νεολαίας θα αφήσουμε να μιλήσει η ανακοίνωση που εξέδωσε για το θάνατό του η Κεντρική Επιτροπή της Ομοσπονδίας Σοσιαλιστικών Εργατικών Νεολαιών Ελλάδας (ήταν η οργάνωση της νεολαίας του Κόμματος πριν την ίδρυση της ΟΚΝΕ):
«Η Κεντρική Επιτροπή της Ομοσπονδίας των Σοσιαλιστικών Εργατικών Νεολαιών της Ελλάδος εκφράζει τη βαθιά θλίψη που αισθάνονται οι νέοι σοσιαλιστές όλης της Ελλάδος στο άκουσμα του τραγικού θανάτου του συντρόφου Λιγδόπουλου, αντιπροσώπου του Κόμματός μας στην Κομμουνιστική Διεθνή. Η Ομοσπονδία των Νεολαιών χάνει στο πρόσωπό του έναν από τους καλύτερους αγωνιστές της. Η Κεντρική Επιτροπή δεν μπορεί να ξεχάση αλήθεια ότι χρόνια ολόκληρα ο σύντροφος Λιγδόπουλος αγωνίστηκε μέσα στη Νεολαία Αθηνών, παίρνοντας για ανταμοιβή της δράσεώς του προς απελευθέρωση του προλεταριάτου το κλείσιμό του στις φυλακές της Κρήτης από τους εκμεταλλευτάς του σημερινού ανήθικου κοινωνικού καθεστώτος. Η Κεντρική Επιτροπή δεν ξεχνάει επίσης ότι ο σύντροφος Λιγδόπουλος είνε εκείνος που εγνώρισε στο εξωτερικό το κίνημα των Σοσιαλιστικών Νεολαιών της Ελλάδος και ότι χάρις σ' αυτόν η Ομοσπονδία των Νεολαιών μπόρεσε να έλθη σε μόνιμες σχέσεις με τη Διεθνή των Κομμουνιστικών Νεολαιών.
Ο σύντροφος Λιγδόπουλος αν και δεν ανήκε πια στη Νεολαία, είχε μείνει πάντοτε νέος και εχάθηκε μέσα σε περιστάσεις που θ' αφήσουν το όνομά του χαραγμένο για πάντα στη μνήμη του προλεταριάτου της χώρας μας. Η μεγάλη του διάνοια, η ακλόνητη πίστη του για το σκοπό της Εργατικής τάξεως, το αδάμαστο θάρρος που έδειχνε στην εκτέλεση των πιο επικίνδυνων αποστολών που του ανετίθεντο, τον εξέθεταν περισσότερο από κάθε άλλον στα χτυπήματα των εχθρών μας. Με χαρά, ήταν έτοιμος να δώση τη ζωή του για τον αγώνα, στον οποίο είχε αφοσιωθή από τα μικρά του χρόνια. Και είχε ήδη κάμει τη θυσία της ζωής του, δεχόμενος να ταξιδέψη στην Πρώτη Εργατική Δημοκρατία, παρά τον άτιμον αποκλεισμό που οι λησταί ιμπεριαλισταί εφαρμόζουν αμείλικτα εναντίον των Ρώσων αδελφών μας.
Μπροστά σ' αυτό το πρώτο θύμα του αγώνος για την απελευθέρωση του ελληνικού προλεταριάτου, η Κεντρική Επιτροπή της Ομοσπονδίας των Σοσιαλιστικών Εργατικών Νεολαιών της Ελλάδος σκύβει με σεβασμό και υπόσχεται να εκτείνη τις προσπάθειές της για τη γλήγορη επιτυχία του αγώνος στον οποίο ο Λιγδόπουλος έδωσε τη ζωή του. Ας είνε για πάντα ανεξάλειπτη η μνήμη του ηρωικού αυτού μάρτυρος και ας μας σπρώχνη να ακολουθήσουμε το παράδειγμά του για την πραγματοποίηση της Προλεταριακής Επαναστάσεως».
Σε άρθρο του για τον ένα χρόνο από τη δολοφονία του Δημοσθένη Λιγδόπουλου στην ΚΟΜΕΠ τον Οκτώβρη του 1921, ο Κώστας Παρορίτης γράφει ανάμεσα σε άλλα και τα εξής:
«Στις 14 του Οχτώβρη κλείνει ακριβώς ένας χρόνος από τότε που Λαζοί ληστοπειρατές δολοφόνησαν στη Μαύρη Θάλασσα ενώ γύριζε απ' τη Σοβιετική Ρωσσία, τον αντιπρόσωπο του Κόμματός μας στην Κομμουνιστική Διεθνή Δημοστένη Λιγδόπουλο. Το παρακάτω άρθρο του Κώστα Παρορίτη αποτελεί το μνημόσυνο που η "Κομμουνιστική Επιθεώρηση" κάνει στην επέτειο του μαρτυρικού του θανάτου:
Το νεαρό κομμουνιστικό μας κίνημα γράφει σιγά σιγά την αιματηρή του παράδοση με το αίμα των πιο διαλεχτών του μελών. Είναι καιρός πια που βγήκε οριστικά από την περίοδο της παιδικής του ηλικίας και τώρα βαδίζει με βήμα σταθερό κι αντρίκειο τον αγκαθόσπαρτο δρόμο των ιστορικών του πεπρωμένων. Απέχουμε πολύ σήμερα από την ειδυλλιακή εκείνη περίοδο όπου ολάκερη η σοσιαλιστική δράση περιοριζότανε σε αθώες συγκεντρώσεις έξω σ' εξοχικά καφενεδάκια ή πάνω σε πατάρια συνοικιακών ταβερνών και όπου η σοσιαλιστική συζήτηση έπαιρνε το χαραχτήρα μιας φιλολογικής ή ακαδημαϊκής διαμάχης με σκοπό πιο πολύ την επίδειξη μιας εύκολης και χτυπητής εκκεντρικότητας, τόσο αρεστής σ' εγκέφαλους όχι αυστηρά ισορροπημένους, παρά την επιδίωξη μιας πραχτικής εφαρμογής της σοσιαλιστικής θεωρίας και μιας στενής προσαρμογής και του τόπου μας στη σοσιαλιστική ζύμωση των πιο προχωρημένων χωρών. Αν η εποχή εκείνη σήμερα από μακρυά κοιταγμένη παρουσιάζει τη χάρη μιας αθώας ειδυλλιακής εικόνας, μα και ο σημερινός αγώνας με τις απαραίτητες τραχύτητές του έχει κι αυτός να παρουσιάσει την ξεχωριστή του ομορφιά.
Φτάσαμε, δηλαδή, πια στο ευχάριστο σημείο όπου και η κοινωνία και η πολιτεία πάψανε ν' αποδίδουνε φιλολογική απλά σημασία στο ζήτημα του σοσιαλισμού κι αντιμετωπίζουν το κίνημά μας σα μιαν ενοχλητική και πολύ επικίνδυνη πραγματικότητα που είναι υποχρεωμένοι να την αντιμετωπίσουνε με όλα τα μέσα που το αστικό τους καθεστώς τους επιτρέπει να διαθέσουνε. Δεν είμαστε οι απλοϊκοί, οι αθώοι, οι ποιητικοί ονειροπόλοι μιας φανταστικής ποιητικής πολιτείας, στους κόσμους της άρρωστης φαντασίας μας δημιουργημένης, που δεν είναι προορισμένη ποτέ να πραγματοποιηθεί, σα μια απλή ποιητική νοσηρή σύλληψη. Σήμερα στεκόμαστε απέναντί τους ο πιο απειλητικός οχτρός που ξέρει τι θα επιδιώξει και ξέρει ακόμα και με ποιον τρόπον θα το επιδιώξει. Γι' αυτό όλη τους η προσοχή συγκεντρώνεται αποκλειστικά σ' εμάς και είναι εύκολο κάτω από την ψεύτικη αδιαφορία που υποκρίνουνται, σα μιλούνε για μας, να διακρίνει κανείς όλη τη σκοτεινή ανησυχία τους, όλη την αμφιβολία τους για την τύχη που περιμένει γλήγορα το κοινωνικό τους καθεστώς.
Μα για να φτάσουμε στο σημείο αυτό όπου να μας υπολογίζουνε σαν ένα παράγοντα κοινωνικό που δίχως τη συγκατάθεσή μας δεν είναι δυνατό κανένα ζήτημα πολιτικό ή κοινωνικό να λυθεί, χρειάστηκε να περάσουμε από μια περίοδο σκληρών αγώνων, να δημιουργηθεί μια φάλαγγα θυμάτων που στέκεται μπροστά μας σαν ο πνευματικός καθοδηγητής στο δρόμο που έχουμε ακόμα να διατρέξουμε όσο ν' ανατείλει η χρυσή μέρα της τελειωτικής νίκης. Οταν ένας αγώνας φτάσει στο σημείο να παρουσιάσει θύματα, η τύχη του αγώνα αυτού πρέπει τότε να θεωρηθεί εξασφαλισμένη. Το κίνημά μας όσο κι αν είναι νεαρό, έχει όμως σήμερα κι αυτό να επιδείξει τους γενναίους αγωνιστές του, τους ηρωικούς μαχητές του, τα τραγικά του θύματα στη σύγκρουση προς το σάπιο αστικό καθεστώς που το εκπροσωπεί το κράτος. Είναι η πρωτοπορία των μαρτύρων που άνοιξε το δρόμο προς τις μεγάλες θυσίες, που μας έδειξε τη ματωμένη Πύλη που φέρνει στη νίκη. Είναι οι ήρωές μας, τα θύματα του ιερού αγώνα μας που το παράδειγμά τους θα φρονηματίζει και θα εμπνέει το κίνημά μας. Οι άνθρωποι που γράψανε με το αίμα τους την αιματηρή του παράδοση.(...)
Οι Λιγδόπουλοι όλου του κόσμου θ' αποτελέσουνε στο μέλλον τα ευγενικά παραδείγματα που η κομμουνιστική πολιτεία θα προβάλλει στις τρυφερές ψυχές των παιδιών της για μίμηση. Οχι πια βασιλιάδες που στρατεύουνε χιλιάδες ανθρώπους για εκδίκηση στα πεδία των μαχών, παρά ανθρώπους σαν το Λιγδόπουλο, που εννοήσανε τον ανώτερο προορισμό του ανθρώπου και θυσιαστήκανε όχι για εφήμερες δόξες και ψεύτικα στρατιωτικά μεγαλεία, όχι για να κοσμήσουνε με βρεγμένες από το αίμα του λαού δάφνες τα μέτωπα των μεγάλων εγκληματιών ή των μεγάλων μωρών με την πορφύρα και την κορώνα στο κεφάλι που καταδυναστεύουνε σήμερα τους λαούς της γης, παρά για να φέρουνε στους ανθρώπους τη βασιλεία της Δικαιοσύνης και της Ειρήνης.
Το νεαρό κομμουνιστικό κίνημά μας γράφει σιγά σιγά την αιματηρή του παράδοση με το αίμα των πιο διαλεχτών του μελών.
Ο Λιγδόπουλος πρόσφερε τις θείες στάλες από το κόκκινο αίμα του με την απόφαση και την αταραξία των ανθρώπων που ξαίρουνε πως άμα το αίμα του ανθρώπου δε βρέξη τις ρίζες, το δέντρο της Ιδέας δε μπορεί να υψωθεί και να καρπίσει.
Σήμερα, λίγες μέρες πριν απ' τη θλιβερή επέτειο του τραγικού του θανάτου, γυρίζουμε όλοι το νου μας στον άτυχο σύντροφό μας. Οχι για να κλάψουμε το Λιγδόπουλο. Τα δάκρυα θα ήταν αταίριαστα σε τέτοιους ηρωικούς και μεγάλους αγώνες. Να τον ευχαριστήσουμε θέλουμε μόνο. Να τον ευχαριστήσουμε γιατί μας έδωκε το δικαίωμα να υπερηφανευόμαστε για το κίνημά μας που γεννάει τόσο γενναίους αγωνιστές, γιατί πλούτισε την παράδοση, γιατί μας επιτρέπει να διακηρύξουμε πως στην παγκόσμια συμβολή των αιματηρών θυσιών που προσφέρνουνται πλούσια για την απελευθέρωση των λαών, έχει και το δικό μας κίνημα να επιδείξει τον πρώτο του μάρτυρα: Το Δημοστένη Λιγδόπουλο».
Ωρίων Αλεξάκης
Ο Ωρίων Αλεξάκης γεννήθηκε στην Μπαλακλάβα της Σεβαστούπολης το 1899. Μπήκε στην επαναστατική δράση στη μαθητική ηλικία των 14 ετών. Ο ίδιος αναφέρει σε βιογραφικό του ότι: «Από το 1913 έπαιρνα μέρος στους κύκλους των μαθητών, των εργατών και ναυτών», ενώ σ' αυτή την ηλικία διάβαζε ήδη παράνομη φιλολογία σχετική με την πάλη για την ανατροπή του Τσάρου και μαρξιστικά βιβλία. Είχε οργανώσει μάλιστα κύκλο για τη μελέτη του μαρξισμού στη Σεβαστούπολη και τον καθοδηγούσε, ενώ έπαιρνε μέρος στο κίνημα νεολαίας της συγκεκριμένης περιοχής. Μάλιστα, στα 1916, το Φλεβάρη, παρακολουθούνταν από χαφιέδες της τσαρικής Ασφάλειας, λόγω ενός γράμματος που έλαβε από την Πετρούπολη για να το μεταβιβάσει σε άλλο πρόσωπο. Το περιεχόμενο του γράμματος έλεγε: «Το σήμερα για μας είναι ο παγκόσμιος πόλεμος. Η επανάσταση θα 'ρθει και θα 'ρθει τώρα... τώρα πρέπει να γίνει η ανατροπή στη Ρωσία». Προφανώς επρόκειτο για γράμμα που απευθυνόταν από μπολσεβίκους της Πετρούπολης σε συντρόφους τους στη Σεβαστούπολη.Η αστικοδημοκρατική επανάσταση του Φλεβάρη του 1917 ανεβάζει τη δραστηριότητα των λαϊκών μαζών και της νεολαίας της Ρωσίας. Η Σεβαστούπολη δεν μπορούσε να μείνει έξω από την επαναστατική δράση. Ετσι οργανώθηκε ένωση μαθητών στην πόλη και ο Αλεξάκης έγινε μέλος της και αμέσως μετά αντιπρόεδρός της.
Με τις θέσεις του Απρίλη του Λένιν, (εκφωνήθηκαν στην Πετρούπολη τον Απρίλη του 1917), που καθόριζαν τη μετεξέλιξη της επανάστασης σε σοσιαλιστική, ο Αλεξάκης τάσσεται με τους μπολσεβίκους και αρχίζει να παίρνει δραστήρια μέρος στην οργανωμένη επαναστατική πάλη από τις γραμμές τους. Η επαναστατική του δράση αναπτύσσεται στις γραμμές της νεολαίας της Σεβαστούπολης ιδιαίτερα στην εργατική νεολαία.
Το Μάη του 1917 πηγαίνει στη Μόσχα στο συνέδριο των μαθητών, ως αντιπρόσωπος της Σεβαστούπολης. Στη Μόσχα αναζητά υλικά των μπολσεβίκων και όταν επιστρέφει στη Σεβαστούπολη στρατολογεί νεολαίους, προκειμένου να μετατρέψει την ένωση νεολαίας της Σεβαστούπολης σε οργάνωση προσκείμενη στους μπολσεβίκους. Το πετυχαίνει τον Ιούλη, ιδρύοντας σοσιαλιστική οργάνωση νεολαίας, ρίχνοντας το κύριο βάρος στους νέους εργάτες, ενώ συνδέεται με την Κομματική Επιτροπή της Σεβαστούπολης.
Η Οχτωβριανή Επανάσταση επιταχύνει τις εξελίξεις, αλλά δεν επικρατεί μονομιάς σ' όλη την επικράτεια της τότε τσαρικής Ρωσίας. Ο Αλεξάκης δρα θυελλώδικα, μαχητικά για να επικρατήσει η επανάσταση στην περιοχή του. Συμμετέχει στην επαναστατική επιτροπή της Σεβαστούπολης ως γραμματέας της το Γενάρη του 1918.
Το Μάρτη του 1918 παίρνει μέρος στη Μόσχα στο 4ο πανρωσικό συνέδριο των Σοβιέτ σαν αντιπρόσωπος της Σεβαστούπολης.
Στη συνέχεια παίρνει μέρος στις μάχες κατά των Γερμανών στην Κριμαία, ενώ αργότερα στάλθηκε στη Μόσχα, στην έδρα της ΚΕ των μπολσεβίκων, για να αναλάβει κεντρικότερα καθήκοντα.
Στη Σεβαστούπολη θα ξαναγυρίσει με την όξυνση του Νότιου μετώπου στον εμφύλιο, με την αντεπανάσταση των λευκοφρουρών, ως αντιπρόσωπος της ΚΕ των μπολσεβίκων. Για λίγο διάστημα, γίνεται πολιτικός επίτροπος σε τμήμα του Κόκκινου Στρατού, αλλά σύντομα επανέρχεται στην «ειρηνική» κομματική δουλειά, αναλαμβάνοντας κυρίως δράση στη διαφώτιση και την οργάνωση κομματικών σχολών.
Εκλέγεται στην Κομματική Επιτροπή του κυβερνείου Βλαντιμίρ το Σεπτέμβρη του 1918, συμμετέχει στο 6ο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ ως αντιπρόσωπος του κυβερνείου Βλαντιμίρ, ενώ στα 1919 αναλαμβάνει δράση στο κατεχόμενο από τους αντεπαναστάτες του Ντενίκιν και τους ιμπεριαλιστές εισβολείς της Αντάντ, τμήμα της Ουκρανίας.
Αλλά, ήδη ήταν γνωστός και δύσκολο να μείνει για πολύ καιρό παράνομος. Ετσι επιστρέφει στη Μόσχα, όπου δημιουργείται το Κομμουνιστικό Πανεπιστήμιο και ο Αλεξάκης έγινε μέλος του διδακτικού του προσωπικού. Ξαναφεύγει για λίγο στην Κριμαία, αρχές του 1920, όταν συγκροτήθηκε η προσωρινή κομματική επιτροπή και προετοιμαζόταν η επίθεση του Κόκκινου Στρατού για το τσάκισμα του τελευταίου στηρίγματος της αντεπανάστασης. Αλλά λίγο πριν το 2ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς καλείται από την ΚΕ των μπολσεβίκων στη Μόσχα για να αναλάβει καθήκοντα στα πλαίσια της Διεθνούς. Ετσι συναντιέται με τον Δ. Λιγδόπουλο, έχοντας ήδη ενημερωθεί ότι προετοιμάζεται για αντιπρόσωπος της Διεθνούς στα Βαλκάνια. Ηταν μόλις 21 χρόνων.
Ο Λεβ Γκούρβιτς γράφει γι'αυτόν.
«Υπάρχουν άνθρωποι που ζουν πολλά χρόνια, χρόνια ολόκληρα συσσωρεύουν γνώσεις, πείρα και σοφία και δαπανούν τις δυνάμεις τους, τα αισθήματα και το ταλέντο τους στη διάρκεια πολλών χρόνων. Η ιστορία όμως διατηρεί τη μνήμη και εκείνων που η ζωή τους μοιάζει με τη στιγμιαία βροντή μιας θύελλας.
Η καρδιά του Ωρίωνα Αλεξάκη έπαψε να χτυπά τον Οκτώβρη του 1920, όταν δεν είχε ακόμα συμπληρώσει τα 21 χρόνια του.
Η σύντομη βιογραφία του περιέχει τόσα γεγονότα, που θα αρκούσαν να γεμίσουν με το παραπάνω κάμποσες ζωές. Η ορμητικότητα και η πληρότητά της προκαλούν κατάπληξη.
Δεκαοχτάχρονος ο Αλεξάκης γίνεται μέλος της Κομματικής Επιτροπής του Κιέβου, γίνεται ένας από τους καθοδηγητές της επαναστατικής Σεβαστούπολης, εκλέγεται αντιπρόσωπος του 4ου έκτακτου συνεδρίου των Σοβιέτ, μετέχει στις μάχες κατά των Γερμανών, ορίζεται αντιπρόσωπος της ΚΕ του ΡΚΚ(μπ.) στη Βιάτκα. Και όλα αυτά μέσα σε ένα χρόνο.
Ο Ωρίων Αλεξάκης έγινε μπολσεβίκος όταν ήταν δεκαεφτά χρόνων και από τότε είχε ένα και μόνο σκοπό: να τα δώσει όλα για τη νίκη της επανάστασης. Ζούσε με τις χαρές και τις λύπες της, που έβρισκαν απήχηση στην καρδιά του, κι αυτό ήταν τόσο φυσικό, όσο κι η ίδια η ζωή.
Αλλά για να γίνεις ηγέτης των μαζών, χρειάζεται ακόμα ταλέντο, εκείνο το ιδιαίτερο κράμα των ανθρώπινων αρετών, που χωρίς αυτές δεν μπορεί να υπάρξει πραγματικός καθοδηγητής. Ηγέτες γίνονταν, αναδείχνονταν και αναπτύσσονταν άνθρωποι που διακρίνονταν για το ταλέντο τους, την αυτοθυσία τους και την ιδεολογική τους πίστη. Ενας από αυτούς ήταν και ο Ωρίων Αλεξάκης.
Δεν αναφέρθηκε τυχαία το όνομά του στο 3ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς μαζί με τα ονόματα του Τζον Ριντ, της Ινέσα Αρμάντ και άλλων επιφανών αγωνιστών της επανάστασης».
Η σύντομη κοινή τους πορεία
«Ο Αλεξάκης κλήθηκε στη Μόσχα. Τον κάλεσαν στην Εκτελεστική Επιτροπή της Κομμουνιστικής Διεθνούς να παρουσιαστεί στον Μ. Β. Κομπέτσκι (σ.σ. στέλεχος των μπολσεβίκων και της Διεθνούς), που διηύθυνε τα οργανωτικά ζητήματα. Μετά τη συνομιλία με τον Ωρίωνα, ο Κομπέτσκι είπε:"Μελετήστε την κατάσταση στα Βαλκάνια, τη σχετική φιλολογία και τα υλικά των κομμάτων. Στη Βουλγαρία υπάρχει ήδη γερό κόμμα, στις άλλες χώρες κάνουν μόνο τα πρώτα βήματα. Τα Βαλκάνια είναι ένας πολύπλοκος εθνικός κόμβος. Στη θέση της αυστροουγγρικής μοναρχίας εμφανίστηκαν νέα κράτη. Εθνικές αντιθέσεις υπάρχουν εκεί περισσότερο από αρκετές...".
Πλησίαζε το 2ο συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς και στη Μόσχα έρχονταν αντιπρόσωποι από πολλές χώρες. Ο Ωρίων έγινε φίλος του αντιπροσώπου της Ελλάδας Δημοσθένη Λιγδόπουλου.
Ο Λιγδόπουλος έλεγε στον Αλεξάκη:
"Αλλά, στην ουσία, το κόμμα πρέπει να δημιουργηθεί. Η εργατική τάξη στη χώρα μας είναι διασκορπισμένη και μαρξιστική φιλολογία δεν υπάρχει καθόλου".
Οι δυο τους συναντιόνταν σχεδόν κάθε μέρα, συχνά έκαναν περίπατο στους δρόμους της Μόσχας.
Σε ένα από τα σπίτια της παρόδου Πουτίνκοβσκι, απέναντι από το μοναστήρι Στράστνι, όπου ζούσαν ακόμα καλόγριες, την προσοχή του Λιγδόπουλου την τράβηξε ένα μικρό ανάγλυφο που παρίστανε έναν γεροδεμένο εργάτη.
"Ολη μας η ελπίδα στηρίζεται στους ανθρώπους που οι ίδιοι τρέφουν τον εαυτό τους", του μετέφρασε ο Αλεξάκης το κείμενο της επιγραφής του ανάγλυφου.
Πόσα μνημεία υπάρχουν στην Ελλάδα, είπε ο Λιγδόπουλος, υπέροχα έργα της ανθρώπινης ιδιοφυίας! Δεν υπάρχει όμως ούτε ένα που να είναι αφιερωμένο στους ανθρώπους της δουλeιάς. Αυτό το σπίτι ήταν του τραπεζίτη Ριαμπουσίνσκι, ενός από τους πιο πλούσιους ανθρώπους της παλιάς Ρωσίας, απάντησε ο Ωρίων. Είναι συμβολικό που ένα τέτοιο ανάγλυφο τοποθετήθηκε εδώ ακριβώς.
Ο Ωρίων βοήθησε τον Λιγδόπουλο να μελετήσει το βιβλίο του Λένιν "Ο αριστερισμός παιδική αρρώστια του κομμουνισμού", του μιλούσε για την ιστορία της επανάστασης, του εξηγούσε την ουσία του μπολσεβικισμού.
Το 2ο συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς άρχισε τις εργασίες του στην Πετρούπολη, όπου οι αντιπρόσωποι πήγαν με ειδικό τρένο. Στο ίδιο κουπέ με τον Ωρίωνα και το Λιγδόπουλο ήταν και ο Μουσταφά Σουμπχή (σ.σ. αντιπρόσωπος του ΚΚ Τουρκίας στη Διεθνή). Ο Μουσταφά ήταν χαρούμενος και ενθουσιασμένος. Στην Τουρκία την εξουσία την ανέλαβε νέα κυβέρνηση (σ.σ. η αστικοδημοκρατική κυβέρνηση του Κεμάλ Ατατούρκ), που υποσχέθηκε να χαλαρώσει το καθεστώς των διώξεων και να επιτρέψει την επιστροφή των πολιτικών προσφύγων.
Πραγματικά, ύστερα από μερικούς μήνες στον Σουμπχή και μια ομάδα Τούρκων κομμουνιστών επέτρεψαν την επιστροφή τους στην Τουρκία. Αλλά μόλις βγήκαν απ' το πλοίο και πάτησαν την πατρική γη, τους έπιασαν, τους έβαλαν μέσα σε σακιά και τους πέταξαν στη θάλασσα...
Οι εργασίες του συνεδρίου συνεχίστηκαν στη Μόσχα... Οι εισηγήσεις του Λένιν στο συνέδριο, οι ομιλίες του στις επιτροπές βοήθησαν τον Ωρίωνα να καταλάβει τα καθήκοντα του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος. Μελέτησε με προσοχή τους όρους εισδοχής στην Κομμουνιστική Διεθνή που τους είχε επεξεργαστεί ο Λένιν, τις θέσεις για το εθνικό και το αγροτικό ζήτημα.
Στις 27 του Ιούλη η Μόσχα οργάνωσε γιορτή προς τιμήν του συνεδρίου. Ο Αλεξάκης και ο Λιγδόπουλος πήγαν μαζί στην Κόκκινη Πλατεία...
Τον γκρίζο όγκο των μεγάλων εμπορικών καταστημάτων τον στόλιζαν σημαίες και συνθήματα σε ξένες γλώσσες. Και απέναντι, σχεδόν μπροστά στους τάφους των αγωνιστών της επανάστασης, είχε ανυψωθεί ένας μεγάλος πράσινος "λοφίσκος". Τον είχαν φτιάσει σχεδόν σε μια νύχτα οι μαθητές της σχολής στρατιωτικού καμουφλάζ. Στις πλαγιές του "λοφίσκου", στο "χόρτο" από χρωματισμένο σφουγγάρι, βρίσκονταν κομμάτια από ρόδες κανονιών, από συρματοπλέγματα, ένα σπασμένο τύμπανο, σαν δείγματα της νίκης του Κόκκινου Στρατού στα μέτωπα του εμφυλίου πολέμου. Στο εσωτερικό του "λοφίσκου" είχαν τοποθετήσει έναν ραδιοσταθμό και οι ραδιοτηλεγραφητές, που ήταν υπηρεσία, εξηγούσαν περήφανα: "Μπορούμε να πάρουμε ραδιοτηλεγράφημα ακόμα κι από το εξωτερικό".
Κατά μήκος του τείχους του Κρεμλίνου υπήρχε έκθεση των πολεμικών τροπαίων. Οι αντιπρόσωποι παρατηρούσαν τα αγγλικά και γαλλικά κανόνια διαφόρου διαμετρήματος, τα φλογοβόλα, τα θωρακισμένα οχήματα και τους προβολείς που είχε κυριεύσει ο Κόκκινος Στρατός.
Την έναρξη της διαδήλωσης την ανήγγειλε ένας κανονιοβολισμός. Εξι ώρες περνούσαν οι φάλαγγες των Μοσχοβιτών από την Κόκκινη Πλατεία, χαιρετίζοντας τους αντιπροσώπους. Μετά άρχισε ή στρατιωτική παρέλαση. Από τον τόπο των εκτελέσεων της τσαρικής Ρωσίας σηκώθηκε ένα αερόστατο. Οι προκηρύξεις που έριχνε έμοιαζαν με άσπρη βροχή.
Το βράδυ σε όλες τις συνοικίες έγιναν συγκεντρώσεις, συναυλίες όπου μιλούσαν αντιπρόσωποι. Γιορταστικά πυροτεχνήματα φώτισαν τη Μόσχα...
Λίγο μετά το τέλος των εργασιών του συνεδρίου ο Κομπέτσκι είπε στον Ωρίωνα ότι το ζήτημα της αποστολής του στο εξωτερικό λύθηκε. Μέσω Βουλγαρίας θα κατέβαινε στην Ελλάδα.
"Να είστε έτοιμος κάθε μέρα και να μη χάνετε τον καιρό σας άσκοπα".
Ο Ωρίων ρωτούσε τον Λιγδόπουλο για τη ζωή των εργατών και αγροτών στην Ελλάδα, συγκρατούσε στη μνήμη του τα χαρακτηριστικά των διάφορων κομμάτων και πολιτικών παραγόντων.
Οι συζητήσεις με τον Λιγδόπουλο επιβεβαίωσαν το ότι οι Ελληνες κομμουνιστές χρειάζονταν πείρα, την οποία οι μπολσεβίκοι είχαν συγκεντρώσει στη μακρόχρονη παρανομία, μια πείρα των τριών επαναστάσεων (σ.σ. η επανάσταση του 1905, η αστικοδημοκρατική το Φλεβάρη 1917 και η Μεγάλη Οχτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση) και του εμφυλίου πολέμου...»
Η τελευταία συνάντηση του Κομπέτσκι με τον Ωρίωνα στην έδρα Κομμουνιστικής Διεθνούς έγινε για τις τελευταίες οδηγίες.
«Σ' αυτήν ο Ωρίων άκουσε μια αναπάντεχη ερώτηση:
-- Τι είναι "λεβεντιά";
-- Ελληνική λέξη, απάντησε με αμηχανία ο Ωρίων.
-- Αυτό το ξέρω πια. Μα τι σημαίνει;
-- Είναι μια έννοια που δε μεταφράζεται. Είναι λαϊκό ιδανικό δύναμης και ομορφιάς, του καλού και του δίκαιου. Ταυτόχρονα και αγνή αγάπη, και σεβασμός στη μητέρα, στη σύζυγο, στο φίλο, σεβασμός όλων των ανθρώπων. Και στοργή για τα παιδιά. Ολα αυτά μαζί και ακόμα κάτι περισσότερο.
Με δυο λόγια: η λεβεντιά είναι ιδανικό του πραγματικού ανθρώπου και της πραγματικής ζωής. Υπάρχει ακόμα και η λέξη "λεβέντης", έτσι λένε οι Ελληνες τους ανθρώπους που θυσιάζουν τον εαυτό τους για τη γενική ευτυχία. Πέστε, μου όμως, γιατί ρωτήσατε γι' αυτό;
-- Ο Λιγδόπουλος βεβαιώνει πως ο Ωρίων είναι λεβεντιά!
-- Αυτό πάει πολύ!, είπε ο Αλεξάκης, συγκινημένος και σαστισμένος.
-- Ο Λιγδόπουλος βλέπει καλύτερα, χαμογέλασε και πάλι ο Κομπέτσκι. Και πρόσθεσε: Αύριο θα πάτε στα Βαλκάνια. Σκοπός σας είναι να δώσετε αντικειμενική εικόνα της κατάστασης επί τόπου. Αύριο θα φύγετε για την Οδησσό, από εκεί από τη θάλασσα θα πάτε στη Βουλγαρία. Ο Λιγδόπουλος θα έρθει μαζί σας. Σας εύχομαι επιτυχία.
Στην Οδησσό όλα ήταν έτοιμα για το ταξίδι. Με ένα μικρό πλεούμενο έπρεπε όχι μόνο να διασχίσουν τη Μαύρη Θάλασσα, που αυτό τον καιρό ήταν τρικυμισμένη, αλλά να μπορέσουν να ξεγλιστρήσουν με τέτοιον τρόπο, που να μη τους δούνε τα πλοία του Βράγγελ, που είχαν αποκλείσει τις σοβιετικές ακτές. Ο Ωρίων ήξερε ότι δυο Βούλγαροι αντιπρόσωποι, ο Κολάροφ και ο Δημητρόφ, δεν μπόρεσαν να πάνε στο συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Τους είχε συλλάβει η Ακτοφυλακή της Ρουμανίας και δυο άλλους, τον Καμπακτσίεφ και τον Μαξίμοφ, τους βρήκε μια θύελλα που έριξε τη βάρκα τους πίσω στις ακτές της Βουλγαρίας. Η δεύτερη απόπειρά τους ήταν πιο καλή, κράτησε όμως έξι μερόνυχτα.
Αποτυχημένη ήταν και η πρώτη προσπάθεια του Ωρίωνα και του Λιγδόπουλου να φύγουν από την Οδησσό: μια αναπάντεχη θύελλα ανάγκασε το μικροσκοπικό πλεούμενο να γυρίσει πίσω. Η αναχώρηση αναβλήθηκε για μερικές μέρες. Το πλήρωμα, που πρόφτασαν να το γνωρίσουν, τους φάνηκε ύποπτο, όχι σίγουρο. Ο χρόνος όμως δεν επέτρεπε να αναζητήσει κανείς άλλο δρόμο για τη Βουλγαρία.
Μόλις βελτιώθηκε ο καιρός, μπήκαν στο μικροσκοπικό πλοιάριο και έφυγαν.
... Από καιρό τώρα, δεν υπάρχει στη ζωή κανένας από κείνους ποy πήραν μέρος στην οργάνωση του ταξιδιού και δεν έχει κανείς ποιον να ρωτήσει για το ταξίδι αυτό. Και δεν υπάρχει ούτε ένα ντοκουμέντο, ούτε ένα στοιχείο. Πάντως, στα αρχεία δεν έγινε δυνατό για την ώρα να βρεθεί τίποτα. Διατηρήθηκε όμως μια ανακοίνωση που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Κομμουνιστική Διεθνής", όργανο της Εκτελεστικής Επιτροπής της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Η ανακοίνωση, στηριγμένη στον δυτικοευρωπαϊκό κομμουνιστικό Τύπο, έλεγε ότι οι σύντροφοι Λιγδόπουλος και Αλεξάκης επιβαίνοντες σε ένα μικρό πλοίο κατευθύνθηκαν στη Βουλγαρία, όπου έπρεπε να είχαν φτάσει την 1η του Νοέμβρη 1920... Μόνο τώρα οι αρχές του Κεμάλ - πασά ανακοίνωσαν ότι στο Ζουγκουλντάν συνέλαβαν τον καπετάνιο Αμπντουραχμάν και το πλήρωμα ενός πειρατικού πλοίου, οι οποίοι ομολόγησαν το φόνο των δύο σοσιαλιστών, καθώς και δύο Ρώσων και ενός Βούλγαρου. Οι Ελληνες σοσιαλιστές διαμαρτύρονται έντονα για τον αποκλεισμό από τις δυνάμεις της Αντάντ, που είναι υπεύθυνες για τη δολοφονία των συντρόφων.
Πολλά δεν είναι καθαρά σ' αυτή την ανακοίνωση. Αυτό τον καιρό μεταξύ Οδησσού και Βάρνας δεν υπήρχε συγκοινωνία με πλοία και η επικοινωνία γινόταν συνήθως με ψαράδικες βάρκες. Δεν είναι σαφές: επιτέθηκαν οι πειρατές στο "μικρό πλοίο" ή ο Αλεξάκης και οι συνταξιδιώτες του έφυγαν από την Οδησσό με τούρκικο πλοίο;
Σαφές είναι ένα: εκτελώντας αποστολή της Κομμουνιστικής Διεθνούς, ο Αλεξάκης και οι σύντροφοί του χάθηκαν στο δρόμο προς τη Βουλγαρία.
Δημιουργήθηκαν κάμποσες εκδοχές για το χαμό τους.
Σύμφωνα με την πιο διαδεδομένη εκδοχή που αναφερόταν στις περισσότερες νεκρολογίες, τους πρόδωσε κάποιος χαφιές, που βρέθηκε ανάμεσα στους ταξιδιώτες. Αλλά σε ποιον τους πρόδωσε; Γιατί πριν από την άφιξη στη Βουλγαρία; Τι θέλει εδώ ο καπετάνιος Αμπντουραχμάν; Τα ερωτήματα αυτά έμειναν χωρίς απάντηση.
Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, την πρωτοβουλία της δολοφονίας την είχε ένας λευκοφρουρός που ήταν στο ίδιο πλοίο και τυχαία αναγνώρισε τον Ωρίωνα.
Κατά μια τρίτη εκδοχή, ο Ωρίων ταξίδευε σαν έμπορος και είχε μαζί του μήτρες κάποιων εκδόσεων, που τις είχε τυλίξει και τις είχε βάλει σε μικρούς σωλήνες. Ο καπετάνιος του πλοίου υπέθεσε ότι στους σωλήνες είναι κρυμμένα χρυσά νομίσματα. Αποφάσισε να τα πάρει και "έψησε" το πλήρωμα να σκοτώσουν τους ταξιδιώτες που τον εμπιστεύτηκαν. Κι αυτό μπορούσε να συμβεί...
Υπάρχουν και άλλες εκδοχές της τραγωδίας που έγινε στη Μαύρη Θάλασσα τον Οχτώβρη του 1920. Ολες αυτές είναι υποθέσεις...».
Αλλά ο Λιγδόπουλος και ο Αλεξάκης έδωσαν και τη ζωή τους στο επαναστατικό τους καθήκον.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου