Aφιέρωμα: Έλληνες στον Ισπανικό Εμφύλιο - μέρος 3ο

Oι Έλληνες ναυτεργάτες της ΕΝΕ στον Ισπανικό Εμφύλιο

Θα ήταν ασφαλώς μεγάλη παράλειψη να μην αναφέρουμε μερικά λόγια για τους Έλληνες αντιφασίστες και κομμουνιστές, στην πλειοψηφία τους ναυτεργάτες, που πολέμησαν το φρανκικό φασισμό στη θάλασσα.

Από τις πρώτες κιόλας ημέρες η Ισπανική Δημοκρατία είχε αποκλειστεί όχι μόνο από το στόλο του Φράνκο αλλά και τους στόλους άλλων φασιστικών δυνάμεων, της χιτλερικής Γερμανίας, της φασιστικής Ιταλίας και της δικτατορίας του Σαλαζάρ στην Πορτογαλία. Σοβαρό ρόλο έπαιζαν στον αποκλεισμό αυτό τα υποβρύχια των φασιστικών δυνάμεων, γιατί βύθιζαν καθημερινά τα εμπορικά σκάφη, με τα οποία μεταφέρονταν πολεμοφόδια και τρόφιμα για τους Ισπανούς από διάφορες χώρες και πρώτα από όλα από την ΕΣΣΔ. 

Ανάμεσα σε αυτά βρισκόταν και το υποβρύχιο που είχε προσωπικά αγοράσει ο Φράνκο. Τα περισσότερα από τα εμπορικά σκάφη - μεγάλα και μικρά- ήταν ελληνικά. Τα πληρώματά τους αποτελούνταν κυρίως από Έλληνες ναυτεργάτες. 

Τα πολεμοφόδια και τρόφιμα μεταφέρονταν αρχικά σε διάφορα λιμάνια της Βόρειας Αφρικής κι από εκεί με ελληνικά σκάφη κυρίως, στέλνονταν στη μαχόμενη Ισπανία, στα λιμάνια της Βαρκελώνης, της Καρθαγενής, του Αλικάντε και της Αλμέρια. 

Να τι αναφέρει σχετικά ο Έλληνας ναυτεργάτης Γ. Αλκιδάμας στις 15/10/1937:

"Είναι ήδη γνωστό ότι τα ελληνικά καράβια, κάτω από την καθοδήγηση της ΕΝΕ (Ελληνική Ναυτεργατική Ένωση), από καιρό τώρα μεταφέρουν στην αγωνιζόμενη Ισπανία τεράστιες ποσότητες αναγκαίων εφοδίων. Τέτοια φορτία φεύγουν τακτικά από τη Μασσαλία και τα γειτονικά λιμάνια. Προσφέροντας με αυταπάρνηση τις υπηρεσίες τους, αυτοί οι Έλληνες ναυτεργάτες διακινδυνεύουν τη ζωή τους. Τα ελληνικά καράβια που φέρνουν ομηρικά ονόματα όπως "Νεφεληγερέτης", "Πολυφλοίσβιος" και "Ναυκρατούσα" και άλλα, παράλληλα με τον τίμιο αγώνα που κάνουν στα διάφορα μέτωπα στο ισπανικό έδαφος οι Έλληνες αντιφασίστες, δοξάζουν το ελληνικό όνομα συνεχίζοντας τις δημοκρατικές μας παραδόσεις. Επίσης, το ελληνικό καράβι "Ιόνιον" που επρόκειτο να πάει με μεγάλο φορτίο όσπρια για τη Βαλένθια την τελευταία στιγμή η διοίκησή του θέλησε να τραβήξει για την Ιταλία του Μουσολίνι, για το λιμάνι της Γένουα. Οι ναυτεργάτες όμως μυρίστηκαν το κόλπο της διοίκησης του πλοίου και με την οργάνωσή τους κατάφεραν να ξεφορτωθεί το φορτίο του, που η αξία του έφτανε το ένα περίπου εκατομμύριο, εκεί που έπρεπε. Οι ναυτεργάτες βρέθηκαν σε δύσκολη θέση, αλλά ύστερα από μεσολάβηση της Ισπανικής Δημοκρατίας, το ζήτημα βρήκε τη λύση του υπέρ των ναυτεργατών."

Από την έναρξη του Ισπανικού Εμφυλίου, τα φασιστικά υποβρύχια και τα άλλα πολεμικά πλοία έκαναν το παν για να μην ενισχύεται από τη θάλασσα η μαχόμενη Ισπανική Δημοκρατία. Ο παλιός ναυτεργάτης Παναγιώτης Σκευοφύλακας γράφει σε επιστολή του: 

"Το 1936 μπαρκάραμε με το ατμόπλοιο "Πόλι" και ταξιδεύαμε στη Μεσόγειο. Ο Φράνκο είχε γραμμένο το πλοίο στο μαύρο του κατάλογο. Για αυτό και το παρακολουθούσε με πολεμικά νύχτα-μέρα. Ένα πρωί εμφανίστηκε μπροστά στην πλώρη μας το φασιστικό ισπανικό πολεμικό πλοίο "Μπαλεάρες". Μας έκανε σήμα να σταματήσουμε. Μας πλησίασε μια βενζινάκατος. Ένας αξιωματικός και δύο ναύτες με τα όπλα τους ανέβηκαν στο κατάστρωμα και μίλησαν με τον πλοίαρχο και έφυγαν. Ύστερα από 15 λεπτά της ώρας μας χτύπησαν με τα κανόνια τους. Αμέσως άρχισαν να μπαίνουν το πλοίο νερά. Ανεβήκαμε στη ναυαγοσωστική λέμβο όλο το πλήρωμα - 19 Έλληνες κι ένας Αλβανός- και απομακρυνθήκαμε από το "Πόλι". Οι Ισπανοί μας πήραν στο πολεμικό και μας έβαλαν σε μια μεγάλη δεξαμενή νερού άδεια, που δεν είχε καθαρό αέρα και με τα κανόνια τους βούλιαξαν έπειτα το πλοίο μας. Ένα πρωί μας κουβάλησαν στο λιμάνι Σούτα κι από εκεί με λεωφορείο μας ανέβασαν στα γύρω βουνά και μας έκλεισαν σ' ένα στρατόπεδο που κρατούσαν πολλούς δημοκράτες. Δυο ή τρεις φορές την εβδομάδα κουβαλούσαν χαράματα δημοκράτες και τους τουφέκιζαν. Εμάς, χάρη στις ενέργειες που έγιναν από τους Ιταλούς δημοκράτες μας μετέφεραν στη Γένουα και από εκεί πήγαμε στην Ελλάδα."

Το πολεμικό "Μπαλεάρες" πριν βυθιστεί στις 6/3/1938 από το "Lepanto" που πολεμούσε με τις δυνάμεις της Δημοκρατικής Ισπανίας.

Μερικές από τις ειδήσεις που δημοσιεύτηκαν στα δημοκρατικά έντυπα σωματείων και ενώσεων των ΗΠΑ και του Καναδά εκείνη την εποχή επιβεβαιώνουν την εγκληματική δράση των φασιστικών υποβρυχίων και αεροπλάνων, ενάντια σε εμπορικά πλοία:

"Βαρκελώνη, 10 Σεπτέμβρη. Βεβαιούται ότι το σοβιετικό φορτηγό "Τεμιριάζεφ" βυθίστηκε κοντά στις αφρικανικές ακτές, πλάι στο Δελίς, με πλήρωμα που αποτελούταν από 29 άνδρες και 3 γυναίκες. Το πειρατικό υποβρύχιο αγνώστου εθνικότητας που το τορπίλισε ανήκε στην Ιταλία ή στη Γερμανία."

"Λονδίνο, 15 Σεπτέμβρη. Σχεδόν ταυτόχρονα με τον τορπιλισμό του αγγλικού καταδρομικού "Χάβοκ" κοντά στο Αλικάντε, τα φασιστικά αεροπλάνα βομβάρδισαν το ελληνικό φορτηγό ατμόπλοιο "Τσέπος" κοντά στη Βαρκελώνη. Σκότωσαν τον πηδαλιούχο και τραυμάτισαν έναν ναύτη."

"Πορτ Βαντέ, Γαλλία, 4 Μάρτη. Το ελληνικό πετρελαιοφόρο "Λουκάς" έπεσε πάνω σε μια νάρκη και βούλιαξε ανοιχτά στο Καπ ντε Κρες, στην ανατολική ακτή της Ισπανίας. Είκοσι ένα άτομα από το πλήρωμα πνίγηκαν. Ισπανοί ψαράδες περισυνέλεξαν τρεις ναύτες με σοβαρά εγκαύματα. Αργότερα, η θάλασσα ξέβρασε δύο καμένα πτώματα. Όπως γράφει η παρισινή εφημερίδα "Παρί Σουάρ", το "Λουκάς" μετέφερε 3.000 τόνους βενζίνη και επακολούθησε τρομερή έκρηξη όταν το πλοίο έπεσε σε νάρκη. Είχε φορτώσει στην Κωστάντζα της Ρουμανίας και πήγαινε για τη Βαρκελώνη."

Δεν ήταν λίγοι οι Έλληνες αντιφασίστες εθελοντές που υπηρέτησαν σε πολεμικούς ναυστάθμους και στα λιγοστά μικρά πολεμικά σκάφη της Ισπανικής Δημοκρατίας. Παρακάτω παραθέτουμε ένα γράμμα του εθελοντή ναυτεργάτη Στέργιου Προκοπιώτη, που στάλθηκε στις 6/1/1937:

"Εγώ ήμουνα στο μέτωπο της Μαδριτης, στο Κάσο ντε Κάμπο και τραυματίστηκα στην αντεπίθεση που κάναμε στις 16 Νοέμβρη 1936. Η δικιά μας ομάδα Ελλήνων εθελοντών, πολλοί εκ των οποίων ναυτεργάτες, ήταν πάντα στην πρώτη γραμμή. Εκεί με βρήκε ένα βόλι πάνω από το δεξιό μου μάτι. Τη γλίτωσα όμως. Έτσι, μια που είχα ειδικές γνώσεις για τη θάλασσα, έπειτα από μια 27ήμερη νοσήλευση με μεταθέσανε στον πολεμικό ναύσταθμο της Καρθαγένας. Τώρα είμαι αξιωματικός του ναυτικού σε μια κανονιοφόρο που φυλάει την είσοδο του λιμανιού." 

Ο Προκοπιώτης αναφέρει σε επόμενο γράμμα του στις 29/1/1937: 

"Εδώ στην Καρθαγένα, ετοιμαζόμαστε για αγώνα στη θάλασσα. Οι φασίστες τορπίλισαν το καταδρομικό "Μιγκουέλ Θερβάντες". Ευτυχώς σε λίγες βδομάδες θα είναι και πάλι έτοιμο για δράση. Στο μεταξύ, έπειτα από πρότασή μας για δραστηριοποίηση των υποβρυχίων της Ισπανικής Δημοκρατίας, μου ανατέθηκε να βρω Έλληνες εθελοντές, που έχουν σχετική πείρα. Βρήκα κιόλας μερικούς ναυτεργάτες, όπως το σύντροφο Μάρκο και άλλους. Για τους γνωστούς λόγους δεν αναφέρω ονόματα, όπως και σε άλλες περιπτώσεις, μια που στην Ελλάδα οργιάζει ο μεταξικός φασισμός. Χθες αναχώρησε για το μέτωπο και ο σύντροφος ΣΜΓ." 

Δύο άλλοι ναυτεργάτες, μέλη της Ελληνικής Ναυτεργατικής Ένωσης (ΕΝΕ), σε ένα γράμμα τους από το Καμπούρου της Ισπανίας, το Μάρτη του 1937, ανάμεσα σε άλλα γράφουν:

"Σήμερα πρόκειται να μεταφερθούμε  στο Αλμπαθέτε για τον ισπανικό στόλο. Κάνουμε αρκετά γυμνάσια. Προετοιμαζόμαστε. Και εδώ στο ναυτικό, όπως και στο στρατό ξηράς, αξιωματικοί και απλοί στρατιώτες είμαστε ίσοι. Ο σύντροφος Αντώνης είναι μαζί μας, ναύτης. Στα γυμνάσια τον βοηθάει και η γλώσσα. Μιλάει ρώσικα."

Εκτός από την εμφανή και ενάντια σε κάθε συνθήκη συμμετοχή των ναυτικών δυνάμεων των δύο μεγάλων φασιστικών κρατών της Ισπανίας και Ιταλίας και άλλες δυνάμεις φασιστικές και μη, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην υπονόμευση της Ισπανικής Δημοκρατίας. Παρά το γεγονός ότι οι αστικές κυβερνήσεις πολλών χωρών είχαν υπογράψει το Σύμφωνο της Διεθνούς Επιτροπής μη Επέμβασης, ο ρόλος τους ήταν σαφώς σκιώδης, αφού ενεργά υποστήριξαν τον Φράνκο. Το σύμφωνο αυτό φέρει και την υπογραφή του Έλληνα δικτάτορα Μεταξά, όμως το τμήμα εξωτερικού της Ελληνικής Ναυτεργατικής Ένωσης (ΕΝΕ), με επίσημη ανακοίνωσή του το 1938 καταγγέλλει τα εξής: 

"Η κυβέρνηση του Μεταξά διαθέτει πλοία για τη μεταφορά πολεμικού υλικού στους φασίστες την Ισπανία."

Παράλληλα, η Ελληνική Ναυτεργατική Ένωση είχε ανοιχτά καταγγείλει και τον σκιώδη ρόλο των ΗΠΑ που εφοδίαζαν το Φράνκο με καύσιμα για το στόλο και τα μηχανοκίνητά του μέσω της Πορτογαλίας του δικτάτορα Σαλαζάρ. 

Ναυτικές δυνάμεις της φασιστικής Ιταλίας και ναζιστικής Γερμανίας στην Ισπανία

• Το ιταλικό υποβρύχιο "Ίριδα" με διοικητή τον Χούνιο Βαλέριο Μποργκέζε συμμετείχε σε 7 επιθέσεις ενάντια σε εμπορικά πλοία, ενώ στις 30 Αυγούστου 1937, προκάλεσε διπλωματικό επεισόδιο ανάμεσα στην Ιταλία και τη Μ. Βρετανία όταν άνοιξε πυρ ενάντια στο βρετανικό πολεμικό "Χάβοκ", περνώντας το για πλοίο της Ισπανικής Δημοκρατίας. Το "Χάβοκ" απέφυγε την τορπίλη και ανταπάντησε με υποβρύχιες βόμβες κατά υποβρυχίων, όπως και ακόμα τέσσερα βρετανικά πολεμικά. Το "Ίριδα" μετά από 9 ώρες κατάφερε να διαφύγει σε μεγάλο βάθος.

• Το ιταλικό υποβρύχιο "Όνιτσε" επιχείρησε δύο επιθέσεις έξω από την Ταραγόνα ενάντια σε βενζινόπλοια, χωρίς σοβαρές επιτυχίες.

• Το ιταλικό υποβρύχιο "Γκαλιλέο Γκαλιλέι" επιχείρησε δύο επιθέσεις έξω από το νησί Soller κοντά στις ισπανικές ακτές.

• Το ιταλικό υποβρύχιο "Γκαλιλέο Φεράρις" βρισκόταν σε περιπολία ως το 1938  έξω από το νησί Soller κοντά στις ισπανικές ακτές.

• To γερμανικό υποβρύχιο U-34 περιπολούσε τις ακτές της Καρταγένα και βύθισε 6 εμπορικά πλοία ως το 1938.

• To γερμανικό υποβρύχιο U-35 περιπολούσε τις ακτές του Αλικάντε και βύθισε 5 εμπορικά πλοία ως το 1938.

• Ακόμα, τα γερμανικά υποβρύχια U-25, U-26, U-27, U-28, U-31 και U-35 βρίσκονταν στην υπηρεσία του Φράνκο προκαλώντας τεράστιες ζημιές στον στόλο της Ισπανικής Δημοκρατίας και άλλα εμπορικά πλοία.

• Το γερμανικό θωρηκτό "Admiral Scheer" περιπολούσε τα στενά του Γιβραλτάρ και υποβοήθησε την διαπεραίωση στρατευμάτων του Φράνκο από το Μαρόκο. Βομβάρδισε επίσης σφοδρά το λιμάνι της Αλμέρια προκαλώντας εκατοντάδες θανάτους.

• Το γερμανικό θωρηκτό "Deutschland" περιπολούσε τα στενά του Γιβραλτάρ και υποβοήθησε την διαπεραίωση στρατευμάτων του Φράνκο από το Μαρόκο. Χτυπήθηκε σοβαρά από τη σοβιετική αεροπορία στην Ίμπιζα και για μεγάλο διάστημα δέχονταν επισκευές.

• Το γερμανικό θωρηκτό "Admiral Graf Spee" αντικατάστησε σε υπηρεσία στο Γιβραλτάρ το αδελφό πλοίο του "Admiral Scheer" το 1938.

• Ακόμα, τα ελαφρά καταδρομικά  "Köln", "Leipzig"και "Nürnberg" συμμετείχαν μαζί με 9 τορπιλάκατους σε διάφορες επιχειρήσεις του Ισπανικού Εμφυλίου.