KOKKINOΣ ΦΑΚΕΛΟΣ: Aφιέρωμα: Έλληνες στον Ισπανικό Εμφύλιο

Ο Ελληνικός λόχος

Από το 1937 η παρουσία ξένων αντιφασιστών εθελοντών στην Ισπανία ήταν πια γεγονός. Ο προλεταριακός διεθνισμός έπαιρνε για ακόμα μια φορά στην ιστορία υλική μορφή. Η κατάσταση του ισπανικού μετώπου, σε όλο το μήκος του οποίου δίνονταν σκληρότατες μάχες επέβαλλε τη γρήγορη οργάνωση και συγκρότηση μάχιμων μονάδων για αποστολή των εθελοντών στην πρώτη γραμμή.

Αυτό το έργο ανέλαβε μια επιτροπή απαρτιζόμενη από εξέχουσες προσωπικότητες του κινήματος της εποχής. Ανάμεσά τους ήταν οι εξής: Ο Πολωνός αντιφασίστας στρατηγός Κάρολ Σφιερτσέφσκι που είχε περάσει στην ιστορία με το ψευδώνυμο "στρατηγός Βάλτερ", ο Γιόζεφ Μπροζ Τίτο, κατοπινός ηγέτης του Γιουκσλάβικου αντάρτικου και πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Λαϊκής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας, ο Λουίτζι Λόνγκο, ηγετικό στέλεχος του ΚΚ Ιταλίας, ο Πιέτρο Νένι, αρχηγός του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ιταλίας, ο Γάλλος κομμουνιστής Αντρέ Μαρτί, καθώς και πολλές άλλες προσωπικότητες και εργατικά κι επαναστατικά στελέχη του παγκόσμιου κινήματος.

Η εκπαίδευση στα έμπεδα της Διεθνούς Ταξιαρχίας στο Αλμπαθέτε δεν κρατούσε πολύ λόγω των άμεσων αναγκών σε στρατιώτες. Το πολύ ένα μήνα. Σταδιακά λοιπόν, από τα τμήματα των εθελοντών ξεκίνησαν να σχηματίζονται οι πρώτοι λόχοι, μετέπειτα τάγματα και τέλος ταξιαρχίες. Διοικητές τους ήταν οι Κάρολ Σφιερτσέφσκι (γενικός διοικητής), Λουίτζι Λόνγκο (πολιτικός επίτροπος) και ο Αντρέ Μαρτί στη θέση του στρατιωτικού στελέχους. Η αριθμητική δύναμη της κάθε ταξιαρχίας κυμαίνονταν ανάλογα με τις διαθέσιμες εφεδρείες και την ανάγκη του μετώπου όπου υπηρετούσε.

Στη 15η Ταξιαρχία ανήκαν τα τάγματα "Αβραάμ Λίνκολν", "Ουάσινγκτον" και "Μακένζι" στα οποία υπηρετούσαν Αμερικάνοι και Έλληνες που είχαν έρθει στην Ισπανία μέσω των ΗΠΑ και του Καναδά. Η 13η Ταξιαρχία που είχε το όνομα "Γκεόργκι Ντιμιτροφ" είχε δημιουργηθεί από σλαβόφωνους αγωνιστές και σε αυτή υπηρετούσαν στον ξεχωριστό λόχο "Νίκος Ζαχαριάδης" οι Έλληνες που κατέφθαναν από τα Βαλκάνια, την Ελλάδα και την Κύπρο. Φυσικά υπήρχαν και διάσπαρτοι Έλληνες σε άλλες ταξιαρχίες που είχαν έρθει στην Ισπανία πολύ πριν δημιουργηθεί ο Ελληνικός λόχος.

Ας δούμε τώρα την ανταπόκριση ενός Έλληνα στην εφημερίδα Εμπρός του Σικάγο:

"Έπειτα από σχετική ανάπαυση πήραμε διαταγή για να πάμε στο μέτωπο. Μόλις φτάσαμε εκεί γύρισα να δω εάν είναι και άλλοι Έλληνες στα χαρακώματα. Εκεί που ρωτούσα, ένας Βούλγαρος που μίλαγει λίγα ελληνικά μου είπε: "Έλληνες; Παντού!" Και πραγματικά στην άλλη πτέρυγα άκουσα να μιλούν ελληνικά. Τους πλησίασα αμέσως και βρήκα 5-6 μαζί. Σφίξαμε τα χέρια και προχώρησα για να ανταμώσω με ακόμα 25 Έλληνες που είχαν έρθει μαζί από την Αμερική. (Αργυράκης, Χαλέπης, Βρεττός, Πάγκαλος, Φωτεινάκης και άλλοι). "Μα εδώ έχουμε Ελληνική διμοιρία ", τους λέω. "Βέβαια" μου απαντάνε "και περιμένουμε κι άλλους". Αφού τα είπαμε λιγάκι, πήγα πίσω στο τάγμα μου. Βρίσκω το διοικητή μου και του ζητώ να μεταφερθώ στο άλλο τάγμα μαζί με τους Έλληνες. Μου δόθηκε αμέσως η άδεια και έτσι τώρα είμαι με τους συμπατριώτες μας. Στα μασιγκάνια (αυτόματα) έμαθα ότι υπηρετούν ακόμα ο Τόμας και ο Τσερμέγκας."

Ο εθελοντής Κατσούνης σε ένα γράμμα του που έστειλε από την Ισπανία στις 23/07/1937 γράφει επίσης:

"Πάνω από 400 Έλληνες αντιφασίστες παλεύουν στην Ισπανία, σκορπισμένοι σε διάφορα μέτωπα. Από την Ελλάδα, την Κύπρο, την Αμερική και τον Καναδά, τη Γαλλία και την Αγγλία. Ξεπερνώντας κάθε εμπόδιο βρέθηκαν στην Ισπανία με ένα σκοπό: Να προσφέρουν όλες τις δυνάμεις τους για το τσάκισμα της φασιστικής οχιάς. Πολεμώντας εδώ στην Ισπανία πολεμούν και το Μεταξικό φασισμό στην Ελλάδα. Όλοι σχεδόν έχουν πάρει μέρος σε αποφασιστικές μάχες: Στη Μαδρίτη, στη Χαράμα της Γκουανταλαχάρας. Πολλοί έχουν τραυματιστεί δύο και τρεις φορές και γύρισαν αμέσως στο μέτωπο μόλις βγήκαν από το νοσοκομείο. Μερικοί έπεσαν στο πεδίο της μάχης. Χθες αντάμωσα και τον Λούη Αργίτη, τραυματία από τις τελευταίες μάχες. Πολλοί Έλληνες στα διάφορα μέτωπα διευθύνουν ομάδες κι έχουν διακριθεί. Μερικοί μάλιστα προβιβάστηκαν. Πριν λίγες μέρες έφυγε για το μέτωπο ο σύντροφος Καραγιαννάκης μαζί με πολλούς άλλους που ανάρρωσαν από τα τραύματά τους."

Η δυσκολία της δημιουργίας ξεχωριστού ελληνικού λόχου από την αρχή βρισκόταν στο γεγονός ότι δεν υπήρχαν Έλληνες επαγγελματίες αξιωματικοί που θα μπορούσαν να πλαισιώσουν μια τέτοια στρατιωτική μονάδα. Αυτό όμως μπόρεσε να γίνει στους πρώτους κιόλας μήνες του πολέμου όταν έφτασε στην Ισπανία μια ομάδα από επτά Έλληνες αντιφασίστες αξιωματικούς από τις φυλακές της Μεταξικής Δικτατορίας. Πολλοί από αυτούς ήταν και μέλη του ΚΚΕ, ανάμεσά τους και ο Δημήτρης Πέτρου που αρχικά υπηρετούσε ως ανθυπολοχαγός στο τάγμα Βαλκανίων "Γιάγκοβιτς".

Γράφει σχετικά ο Δημήτρης Πέτρου:

"Eδώ όπως θα ξέρετε βρίσκονται επτά Έλληνες αξιωματικοί αντιφασίστες. Ίσως να είναι και άλλοι που δεν γνωρίζουμε γιατί τους αποσπούν σε διάφορα καινούργια τάγματα που οργανώνονται κάθε λίγο και λιγάκι. Ο Γλενός είναι οργανωτής στην ισπανική μπριγάδα 112 και ο Νίκος Πέτρου στη μπριγάδα 113. Ο Αλέξανδρος Νικολαϊδης βρίσκεται με το Βερνό στο τάγμα "Δημητρόφ" 15 και οι υπόλοιποι τρεις, Γιάννης Μαργαρίτης, Γιάννης Σιγανός και ο υποφαινόμενος βρισκόμαστε στο τάγμα των Βαλκανίων "Γιάγκοβιτς"."

Στις 6 Ιουλίου 1937, ένας Έλληνας εθελοντής γνωστός μόνο ως "Γ.Β." γράφει:

"Αυτές τις μέρες προετοιμαζόμαστε για την οργάνωση δικού μας Ελληνικού τάγματος, που θα φέρει το όνομα του Νίκου Ζαχαριάδη. Εδώ στο μέτωπο είμαστε κάπου 400 Έλληνες εθελοντές από όλες τις ηπείρους αλλά σκορπισμένοι σε διάφορους λόχους. Η επιθυμία είναι επειδή συναντάμε γλωσσικές δυσκολίες να οργανώσουμε το δικό μας λόχο, με δικά μας στρατιωτικά στελέχη. Κάναμε αίτηση και πήραμε άδεια σχετικά. Χωρίς άλλο θα ακούσετε πολλά για το λόχο μας, για τους άνδρες του, όλοι πιστοί απόγονοι των ηρώων του 1821."

Τελικά, ο Ελληνικός λόχος οργανώθηκε το καλοκαίρι του 1937 στην τοποθεσία Μαρτίν Ντε λα Βένγκα, νότια της Μαδρίτης κοντά στον ποταμό Χαράμα. Στην ιδρυτική του συνεδρίαση πήραν μέρος οι εξής:

Δημήτρης Σακαρέλος, στέλεχος του ΚΚΕ
Δημητρίου Αϊβατζής
Γιώργος Παπακώστας
Πρωταγόρας
Λαπαθιώτης
Καπίτης
Καίσαρης
Γ. Παππάς

Επίσης συμμετείχαν οι εξής Έλληνες ναυτεργάτες της ΟΕΝΟ:

Ν. Ψηλός
Τριαντάφυλλος
Δήμας
Κυπριωτάκης
Ν. Πάρης
Σ. Γεωργίτης
Καραβέλος
Παροσιάδης
Αθανασιάδης
Κιούκης
Ζουμπινάκης

Η συνεδρίαση που κατέληξε στη δημιουργία του λόχου "Νίκος Ζαχαριάδης" και όρισε τους εξής αντιφασίστες ως διοίκηση του λόχου:

Αναγνώστης Δεληγιάννης (διοικητής)
Δημήτρης Σακαρέλος (πολιτικός επίτροπος και εκπρόσωπος του λόχου στο Κομισαριάτο)
Κυριάκος Στεφανόπουλος (υποδιοικητής)
Παντελής Παντελιάς (αξιωματικός λόχου)
Νίκος Πέτρου (αξιωματικός λόχου)
Κώστας Βέρνος (αξιωματικός λόχου)
Αλέξανδρος Νικολαϊδης (αξιωματικός λόχου)

Οι Κυριάκος Στεφανόπουλος, Παντελής Παντελιάς και Νίκος Πέτρου διετέλεσαν και αυτοί με αυτή τη σειρά διοικητές του λόχου. Στην αρχή, ο λόχος "Νίκος Ζαχαριάδης" αποτελούνταν από 40 εθελοντές, ενώ μετέπειτα η αριθμητική του δύναμη κυμαίνονταν ανάλογα με την κατάσταση. Ο λόχος εντάχθηκε στην 13η Ταξιαρχία "Γκεόργκι Ντιμιτροφ".

Μετέπειτα, ο Ελληνικός λόχος μετονομάστηκε σε "Ρήγας Φεραίος" γιατί όλοι οι λόχοι και τα τάγματα έπρεπε να φέρουν ονόματα εθνικών ηρώων και όχι πολιτικών ηγετών.

Ο Ελληνικός λόχος πήρε μέρος σε μάχες σχεδόν σε όλα τα μέτωπα του πολέμου και σημείωσε μεγάλες νίκες. Κυριότερες μάχες που δόθηκαν από το λόχο ήταν η μάχη του Μπελτσίτε, η μάχη του ποταμού Χαράμα, η μάχη της Μοράτα Ντε Ταγιούνα, η μάχη του ποταμού Μαζανάρα και η υπεράσπιση των υψωμάτων Σαν Μαρτίν και Πενγκαρόν.

(συνεχίζεται)

Αφίσες των Διεθνών Ταξιαρχιών