Στα βήματα της Ιστορίας: Η εκκλησία Παναγιά Κιουρά στη Λέρο

Ο επισκέπτης στο όμορφο νησί της Λέρου δεν πρέπει να παραλήψει  μια βόλτα στην εκκλησία Αγία Ματρώνα-Κιουρά, πίσω από τον κόλπο του Παρθενίου, λίγο πιο κάτω από το αεροδρόμιο. Εδώ οι εξόριστοι της περιόδου της Χούντας είχαν τη δική τους εκκλησιά, μια εκκλησιά διαφορετική: Ένα ξεχασμένο ερημοκλήσι σε μικρή απόσταση από το στρατόπεδο δίπλα στη θάλασσα, που το 'δερναν ο αέρας κι η βροχή το χειμώνα και το 'ψηνε ο ήλιος το καλοκαίρι. 

Η Αγία Ματρώνα, σύμφωνα με τη θρησκευτική παράδοση ήτανε μια αρχοντοπούλα της Χίου που πριν 550 περίπου χρόνια έφυγε κρυφά από τους δικούς της και έγινε μοναχή. Αγία Κιουρά την ονόμασαν οι κάτοικοι της Λέρου (παραφθορά της κυράς) και έτσι την ξέρουνε όλοι πάνω στο νησί. Μέσα στο εκκλησάκι σώζεται και η εικόνα της που σύμφωνα με την παράδοση έχει φιλοτεχνηθεί κι αυτή στη Χίο. Οι εικόνες ξεφεύγουν από την κλασική ορθόδοξη αισθητική. Ο Χριστός είναι θυμωμένος σε μια από τις τοιχογραφίες που έφτιαξαν οι εξόριστοι πολιτικοί κρατούμενοι και τα συναισθήματα που σου προξενεί η διαφορετική αυτή αγιογράφηση του ναού είναι ανάμεικτα, σε άλλη εικόνα ο Χριστός δεν εμφανίζεται στον κήπο της Γεσθημανής αλλά κοιτά τη φουρτουνιασμένη θάλασσα όπως οι εξόριστοι. Η Αγία Κιουρά αγιογραφήθηκε στα χρόνια '69-'70, από τον Σαλονικιό Αντώνη Καραγιάννη και τους Τάκη Τζανετέα, Γιάννη Ρίτσο και Κυριάκο Τσακίρη. 

Ανάμεσα στους κρατούμενους της Λέρου στελέχη του ΚΚΕ, της Αριστεράς και άλλων πολιτικών χώρων, αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, επιστήμονες, διανοούμενοι και καλλιτέχνες, ανάπηροι, ηλικιωμένοι, μωρομάνες. Στο νησί τους φέρανε το καλοκαίρι του 1967 κι αμέσως τους κλείσανε στα δύο στρατόπεδα που είχαν ετοιμαστεί. Το ένα στρατόπεδο - φυλακή βρίσκονταν στο Λακκί, λίγα χιλιόμετρα πέρα απ' το λιμάνι. Πρόκειται για μερικά κτίρια τετραώροφα, που οι Ιταλοί τα είχαν χτίσει για στρατώνες. Το δεύτερο στρατόπεδο βρισκότανε στην άλλη άκρη του νησιού, δίπλα στο χωριό Παρθένι. Εδώ οι εξόριστοι ζούσαν μέσα σε μεγάλους τσίγκινους θαλάμους, σ' ένα χώρο περιφραγμένο με συρματοπλέγματα και ελεγχόμενο αυστηρά από το στρατό και τη Χωροφυλακή. Μέσα σ αυτές τις δύσκολες συνθήκες πολλοί κρατούμενοι διανοούμενοι και καλλιτέχνες συνέχισαν μ' όποιον τρόπο μπορούσαν να δημιουργούν. Στο Παρθένι πρωτοεμπνεύστηκε ο Γιάννης Ρίτσος τα «18 Λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας», που μελοποιημένα από το Μίκη Θεοδωράκη έγιναν από τα πιο αγαπημένα τραγούδια εκείνης της εποχής.