Η μάχη της Πρέβεζας (1944) - Μέρος 2ο

Οι αντάρτες μπαίνουν στην πόλη

Μετά την αποχώρηση των Γερμανών, το 24ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ και οι άνδρες του ΕΔΕΣ μπαίνουν στην πόλη. Ο ΕΛΑΣ έφτασε στην Πρέβεζα από τα βουνά του Λούρου και από την περιοχή του Ακτίου ενώ ο ΕΔΕΣ έφτασε από την Πάργα και τα ορεινά χωριά της Λάκκας Σουλίου. Την ιστορική στιγμή αυτή, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι έχει προηγηθεί η συνεννόηση για την επιχείρηση του Γοργοπόταμου και το σύμφωνο του Περτουλίου και καμιά από τις δύο δυνάμεις δεν είχε λόγο να πιστεύει σε μεταξύ τους εχθροπραξίες. 

Ο επικεφαλής του ΕΛΑΣ Γεώργιος Κατεμής (Αραχναίος) θα φθάσει στην Πρέβεζα μερικές ώρες μετά μέσω Ακτίου. 

Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ θα καταλάβουν τα φρούρια Αγίου Ανδρέα, Αγίου Γεωργίου, Παντοκράτορα, και επί πλέον το Ενετικό ρολόι, την Εθνική Τράπεζα, και το 1ο Γυμνάσιο Πρεβέζης. Το επιτελείο του ΕΛΑΣ θα τοποθετηθεί στο Φρούριο Αγίου Γεωργίου όπου διαμένει και ο Κατεμής. Μια μικρή μονάδα του ΕΛΑΣ θα τοποθετηθεί και στο φρούριο του Ακτίου.

Ο ΕΔΕΣ καταλαμβάνει το κτίριο του Μονοπωλίου Πρέβεζας στην παραλία, το δημοτικό σχολείο «Θεοφάνειος», την Ντάπια (τάφρο Αλή Πασά) και τοποθετεί δυνάμεις ανταρτών σε οικίες ομοφρονούντων. 

Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ αριθμούν στην πόλη 150- 200 άνδρες χωρίς σε αυτούς να υπολογίζουμε τα μέλη του ΕΑΜ τις οργανώσεις του ΚΚΕ και τους 20 -25 άνδρες του ΕΛΑΝ. Επιπροσθέτως η ΕΠΟΝ διέθετε υποδειγματική ομάδα 14 μαχητών.

Ο ΕΔΕΣ διαθέτει 200 - 250 άνδρες πολλοί από τους οποίους είναι παλιοί ταγματασφαλίτες της Λευκάδας και του Ξηρομέρου και αρκετοί βρίσκονται στον ΕΔΕΣ μισθοφορικά. 

Για 24 ώρες τα πράγματα είναι ήσυχα στην Πρέβεζα.

Οι άφιξη του Δημήτριου Γαλάνη

Την επομένη της απελευθέρωσης στο λιμάνι Αλωνάκι της Πρέβεζας αποβιβάζεται μια δύναμη 100 -150 ανδρών του ΕΔΕΣ με επικεφαλής τον Δημήτρη Γαλάνη. Οι ΕΔΕΣίτες του Γαλάνη θα φθάσουν στην Πρέβεζα με βρετανικό πολεμικό πλοίο και συνοδεία Βρετανών αξιωματικών. Ο αντάρτης του ΕΛΑΣ.

Χριστόφορος Ράπτης αναφέρει στο βιβλίο του «Τα δύσκολα χρόνια 1941-1949»: "Μια αντιπροσωπεία του ΕΔΕΣ με επικεφαλής Βρετανό στρατιωτικό πήγε στο Φρούριο του Αγίου Γεωργίου και απαίτησε από τον Γεώργιο Κατεμή «Αραχναίος) την παράδοση της πόλης στον ΕΔΕΣ και τους Βρετανούς, διότι έπρεπε να γίνει επισκευή του λιμανιού. Ο ΕΛΑΣ είχε καλή διάθεση συνεργασίας για συνύπαρξη στην πόλη, για κοινές περιπόλους για κοινό Φρουραρχείο κλπ, όμως ο Κατεμής δεν ήθελε να παραδώσει την πόλη με τους ταγματασφαλίτες και τους εθνοπροδότες του Ζερβα σε αυτή."

Έτσι ξεκινά η μάχη της Πρέβεζας.

Οι πρώτες ημέρες

Κατά τις πρώτες ημέρες, η μάχη της Πρέβεζας λαμβάνει τη μορφή αψιμαχιών μικρής κλίμακας. Από τις 14 έως και τις 17 Σεπτεμβρίου 1944 σποραδικά πυρά πέφτουν σε περιπολίες του ΕΛΑΣ από σπίτια στα οποία παραμένουν αντάρτες του ΕΔΕΣ. Τραυματίζοται 2 αντάρτες του ΕΛΑΣ. Παράλληλα, μικρή ομάδα 2-3 ανταρτών του ΕΔΕΣ επιχειρεί να ανέβει στο Ενετικό ρολόι και αποθείται από τον ΕΛΑΣ με έναν νεκρό από τους επιτιθέμενους.

Η μάχη γενικεύεται 

Από τις 17 Σεπτεμβρίου 1944 και μετά, οι αψιμαχίες και τα σποραδικά πυρά επεκτάθηκαν και σταδιακά, από τις 18 Σεπτεμβρίου 1944, «η μάχη άναψε σε όλη την Πρέβεζα από Αη-Θωμά μέχρι Αη-Γιώργη», όπως γράφει ο Χριστόφορος Ράπτης στο βιβλίο του. 

Παράλληλα, ο ΕΔΕΣ αρχίζει τις συλλήψεις ανταρτών του ΕΛΑΣ και αριστερών πολιτών, εντός της Πρέβεζας. Τους οδηγούν στον τοπικό σταθμό της Χωροφυλακής που θα χρησιμοποιηθεί και μερικώς ως βάση τους.  Το ΕΛΑΝ θα πάρει με τη σειρά του θέσεις στο κτίριο της Εθνικής Τράπεζας.

Η μάχη αρχίζει με τρεις πυροβολισμούς και ένα βλήμα όλμου στον Αγιο Ανδρέα εκ μέρους του ΕΔΕΣ, του οποίου οι δυνάμεις είχαν ήδη περικυκλώσει τα κάστρο. Το Φρούριο του Αγίου Γεωργίου ο ΕΔΕΣ το σφυροκοπεί από τις σημερινές θέσεις των ταβερνών Αγράμπελη και Πανόραμα. Ενας νεαρός μαθητής του ΕΛΑΣ στέκεται με πολυβόλο στο Ενετικό ρολόι του Αγίου Χαραλάμπους, πυροβολεί και τελικά σκοτώνεται από τον όλμο του ΕΔΕΣ. 

Με την έναρξη των εχθροπραξιών, στις 21 Σεπτεμβρίου 1944, ορισμένοι πολίτες μέλη της ΕΠΟΝ βγαίνουν στο δρόμο διαδηλώνοντας. Συλλαμβάνονται από αντάρτες του ΕΔΕΣ και την επομένη εκτελούνται στην Παργινόσκαλα. Οι άνδρες του ΕΔΕΣ δεν επιτρέπουν στις οικογένειές τους να περισυλλέξουν τα σώματα των συγγενών τους. 

Το Φρούριο του Αγίου Ανδρέα υπήρξε το επίκεντρο των επιχειρήσεων και δέχονταν κατ ευθείαν βολές πυροβολικού από το Ψαθάκι. Στις 24 Σεπτεμβρίου 1944 εισέρχεται εντός του Φρουρίου του Αγίου Ανδρέα ο λόχος Κατσαρού του ΕΔΕΣ. Το θλιβερό είναι ότι εντός και εκτός, δηλαδή μεταξύ επιτιθέμενων και αμυνόμενων υπάρχουν στενοί συγγενείς όπως για παράδειγμα ο Τάκης Μπάλκος (ΕΛΑΣ) και Αναστάσιος Μπάλκος (ΕΔΕΣ) που ήταν αδέλφια.

Η μάχη στην Εθνική Τράπεζα 

Σημαντικές εχθροπραξίες γίνονται στην Εθνική Τράπεζα Πρέβεζας, όπου έχουν οχυρωθεί οι 25 αντάρτες του ΕΛΑΝ. Οι βολές προς την Εθνική Τράπεζα ερρίφθησαν από τα γύρω σπίτια, από το δημοτικό σχολείο Θεοφάνειος, από την παραλία αλλά και από το Ψαθάκι. 

Αρχικά χρησιμοποιήθηκαν αυτόματα, οπλοπολυβόλα, πολυβόλα και χειροβομβίδες. Αργότερα ο ΕΔΕΣ χρησιμοποίησε όλμους και πυροβολικό. Ο Πρεβεζάνος αξιωματικός του Πυροβολικού Κώστας Παπακωνσταντίνου του ΕΔΕΣ, σφυροκοπεί κατευθείαν με βολές πυροβολικού την Εθνική Τράπεζα από το Ψαθάκι. Στην Εθνική Τράπεζα σκοτώνεται ο αντάρτης του ΕΛΑΣ Αβραάμ Λεσπέρογλου  και τραυματίζεται ο Καταραχιάς χειριστής οπλοπολυβόλου. Οι αντάρτες του ΕΛΑΣ πιέζονται, κρατούν το κτίριο της τράπεζας, όμως είναι καθηλωμένοι σε αυτό.

Οπές ριπής αυτομάτου όπλου ή οπλοπολυβόλου από τη Μάχη της Πρέβεζας διασώζονται και σήμερα στα μάρμαρα της Εθνικής Τράπεζας Πρέβεζας, τόσο στο ανατολικό όσο και στο δυτικό τμήμα της.

Δημήτρης Γαλάνης λοχαγός του ΕΔΕΣ, επαγγελματίας στρατιωτικός της Σχολής Ευελπίδων. Στη μάχη της Πρέβεζας παραβίασε βάναυσα τη Συνθήκη της Γενεύης περί αιχμαλώτων, εκτελώντας αμάχους και μαθητές Γυμνασίου.