Φωτογραφικό αφιέρωμα στον Γιάννη Ρίτσο

Αν και το παρόν θέμα δεν αποτελεί με την στενότερη έννοια ιστορικό άρθρο, ωστόσο πιστεύουμε ότι ο Γιάννης Ρίτσος δεν είναι μονάχα ένας ακόμα μεγάλος Έλληνας ποιητής. Έχουμε να κάνουμε με έναν άνθρωπο ευαίσθητο στις πολιτικές και κοινωνικές ευαισθησίες της εποχής του που έλαβε μέρος στην αιχμή του δόρατος των αγώνων του λαού. Έναν άνθρωπο αγωνιστή του θεάτρου, της ποίησης και της Εθνικής Αντίστασης. Έναν άνθρωπο που πέρασε μέσα από φωτιά και σίδερο σε ξερονήσια και φυλακές. Στο σημείο αυτό λοιπόν, θα αφιερώσουμε, στον πολύπλευρο και πολυσύνθετο Γιάννη Ρίτσο αυτό το μικρό άρθρο με μερικές από τις πιο άγνωστες φωτογραφίες της ζωής του.

Το γυμνάσιο Γυθείου όπου φοίτησε ο Γιάννης Ρίτσος  (Μουσείο Μπενάκη) Οι δάσκαλοί του τον τιμωρούσαν συχνά γιατί έγραφε και μίλαγε στην δημοτική

" Τα τετράδιά μου των μαθηματικών ήταν γεμάτα ήλιους και λουλούδια". Έλεγε ο ίδιος " Έφτιαχνα μαργαρίτες και παπαρούνες σβύνοντας τους αριθμούς". Κι ακόμα " Σαν να μου άρεσε πάντα να είμαι τιμωρημένος. Δεν αγαπούσα τους ανθρώπους που αρίστευαν στα πάντα. Σήμαινε πως δεν είχαν καμιά κλίση. Νομίζω ότι ο άνθρωπος που δεν τιμωρήθηκε ποτέ δεν ξέρει τι σημαίνει παραβίαση της απαγόρευσης. Κι επειδή η ζωή είναι γεμάτη απαγορεύσεις, έμαθα να δουλεύω την ποίηση ξεπερνώντας τες"

Ο πύργος του Χατζάλαγα στην Μονεμβάσια όπου η οικογένεια Ρίτσου περνούσε αρκετά από τα καλοκαίρια της

Το σπίτι της οικογένειας στις Βέλιες της Μονεμβάσιας (Αρχείο Ε)

Το κτήμα στις Βέλιες πωλήθηκε έναντι 13.000 δραχμών, χρήματα που ο πατέρας του του εμπιστεύθηκε στην αδελφή του Λούλα για κάθε περίπτωση ανάγκης. Τον χειμώνα του 1926 ο Γιάννης Ρίτσος κάνει για πρώτη φορά αιμόπτυση. Ο οικογενειακός γιατρός τους, του σύστησε μιαν επίσκεψη μακράς διαρκείας στην Μονεμβάσια. Ο Γιάννης Ρίτσος μετέβη εκεί και το Ιούλιο του ίδιου έτους επέστρεψε στην Αθήνα με τις δύο ποιητικές συλλογές "Στο παλιό μας σπίτι" και " Δάκρυα και χαμόγελα".

Το οικογενειακό σπίτι στην είσοδο του Κάστρου της Μονεμβάσιας "Αρχείο Αφοί Αναγνωστόπουλοι"

Το 1934 ο ποιητής γίνεται μέλος του ΚΚΕ οργανωμένος από τον ηθοποιό Ρένο Βρεττάκο και εκδίδει την πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο "Τρακτέρ".Δύο χρόνια μετά, ο ποιητής θα γίνει μέλος και του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών πέρνοντας μέρος σε πολλά μουσικά θεάματα επιθεωρήσεις και κωμωδίες. Το 1940 και μετά από ήδη μια νοσηλεία σε σανατόριο, ο ποιητής εκδίδει την συλλογή " Εμβατήριο του Ωκεανού". Παράλληλα ξεκινά η κατοχή και το σπίτι της Μονεμβάσιας των Ρίτσων λεηλατείται από τα κατοχικά στρατεύματα. Αργότερα, ο ποιητής θα ενταχθεί στο μορφωτικό τμήμα του ΕΑΜ και θα γράψει κείμενα και άρθρα για τον αντιστασιακό τύπο της εποχής. Κατά τα Δεκεμβριανά, ο Γιάννης Ρίτσος, πηγαίνει κάθε μέρα στις μάχες της Καισαριανής και αρθρογραφεί στον Ριζοσπάστη. Το 1945 φυγαδεύεται με το "Θέατρο του λαού της Αθήνας" στην επαρχία για να δημιουργήσει με άλλους ηθοποιούς και καλλιτέχνες θίασο για τους μαχητές του ΕΛΑΣ.

Κοζάνη 1945, Ο Γιάννης Ρίτσος (όρθιος στην μέση) με το Θέατρο του λαού της Αθήνας του ΕΑΜ,
που ανέβασε το έργο για την εθνική αντίσταση " Η Αθήνα στα άρματα" (Αρχείο Σγουράκη)

Ο ποιητής ντυμένος πιερότος από κάποια αποκριά (αρχείο Σγουράκη)

Στην παράσταση του "Πρωτομάστορα" το καλοκαίρι του 1944

Το 1948 ο ποιητής θα μεταφερθεί στην εξορία της Λήμνου όπου και σε δύσκολες συνθήκες θα γράψει το "Καπνισμένο τσουκάλι" και τα δύο "Ημερολόγια Εξορίας". Η δουλειά του θα καταφέρει να σωθεί από την μεταγωγή του στην Μακρόνησο σταλμένη στην αδελφή του Νίνα τυλιγμένη σε ένα σακάκι. Ακολουθεί η κόλαση της Μακρονήσου που τον καταντά ένα σωματικό ράκος. Το 1950, μεταφέρεται βαριά άρρωστος στον Αη-Στράτη ενώ ήδη προσωπικότητες όπως ο Νερούδα, ο Πικάσο και ο Αραγκόν ζητούν την απελευθέρωσή του. Το 1952, ο ποιητής επιστρέφει σπίτι του με τον διπλό πάτο της χαρτονένιας του βαλίτσας γεμάτο από τα χειρόγραφα της "Αγρυπνίας" και τις ακουαρέλες του...

Στην Λέρο το 1948 (Μουσείο Μπενάκη)

Το 1956 η ΕΣΣΔ προσκαλεί το ποιητή σε μια ευρύτερη καλλιτεχνική συνάντηση καλλιτεχνών και ακαδημαικών. Η χώρα μετά βίας του εκδίδει διαβατήριο. Επιστρέφοντας, ο ποιητής θα δημοσιεύσει στην "Αυγή" 36 κείμενα με τίτλο "Η ΕΣΣΔ σήμερα"

Ο Ρίτσος στην Μόσχα με ακαδημαικούς και διανοούμενους (Μουσέιο Μπενάκη)

Με την Έφη Πανσελήνου και νεαρή κολχόζνικό

 Το 1962, ο ποιητής θα υποδεχτεί με πολυπλυθέστατη αντιπροσωπεία, τον πρώτο κοσμοναύτη Γιούρι Γκαγκάριν σε επίσκεψη του τελευταίου στην Ελλάδα.

Από την άφιξη του Γιούρι Γκαγκάριν το 1962 (Αρχείο Ε)

Ακολουθούν τα κατάμαυρα χρόνια της Χούντας που θα βρουν τον ποιητή ξανά στον δρομο της εξορίας. Το 1967, ο ποιητής θα συλληφθεί και θα μεταφερθεί μαζί με ακόμα 10000 κομμουνιστές, αριστερούς και δημοκράτες στον ιππόδρομο Φαλήρου. Από εκεί ακολουθεί η μεταγωγή του στην Γυάρο, ενώ η γυναίκα του Φαλίτσα κρατείται σε απομόνωση στο Βαθύ της Σάμου. Η κατάσταση της υγείας του χειροτερεύει ραγδαία και μεταφέρεται στον Άγιο Σάββα και μετά στην Λέρο. Εκεί θα παραμείνει έναν χρόνο περίπου και αργότερα θα απολυθεί με κατοίκον περιορισμό στην Σάμο.

Από την εξορία του ποιητή το 1968 σε κατοίκον περιορισμό στην Σάμο

Εξορία στον Αη-Στράτη (Μουσείο Μπενάκη)

Εξορία στον Αη-Στράτη (Μουσείο Μπενάκη)

 Την μεταπολίτευση ακολουθεί και η απελευθέρωση του ποιητή από τα δεσμά της εξορίας. Το έργο του θα γίνει γνωστό ευρύτατα και θα του προσφέρει το βραβείο Λένιν της ΕΣΣΔ. Ο ποιητής έφυγε πλήρης έργου και ημερών το 1986.

Με τον Θάνο Μικρούτσικο κατά την διαδικασία μελοποίησης του έργου του "Γκραγκάντα για την Μακρόνησο" (Αρχείο Θ. Μικρούτσικου)